Katalog

M A Y A LAR B İ LI M Y A Y IN Ekmekveşaraptan yüksekteknolojiye Mayalar, genetik çalışmalar sayesinde, aşı, besin sanayii ve her türlü sanayi enzimi üretimindekullanılacak. Çevıri: Belgin öz ermantasyon, tarıh öncesı çağlardan berı kullanılan bır yöntem Mayalanmış ekmek asırlardan berı bılınıyor Mısır hlyerogllfleri ve Yakındoğu'da bulunmuş tasvırler, mılattan yuzyıllar önce bıle ınsanların alkollu ıçkı yapabılmek içln mayalardan yararlandıklarını kanıtlıyor Bıyoteknolojık yontemlerın en eskılerı olan fermantasyon, tarımcılık kadar eskı zamanlara dayanır Mısırlılar ve Sümerler ekmek, şarap, bıra ve pırınç rakısı yaparken, bılmeden ve doğal olarak maya adını verdığımız bırtakım bıyolojık etkenlerden faydalanmaktaydı Kullanımının bu denlı yaygın olması, mayaların doğada çok bol mıktarda bulunmasına da bağlıdır Meyve kabuklarında milyonlarca maya mantan yaşar Dolayısıyla, uzum tanelerının yalnızca ezılmesıyle, bu mayaların meyvenin şekeriyle teması mümkun olabılmektedir Maya mantan mıkroskop altında yuvarlak ya da oval hucreler göri'numundedır Bunlar, çoğalma hızları bakterılerı andıran, tek hucrelı yaratıklar, mıkroskobık mantarlardır insanlar tarafından kullanılan mayaların buyuk bır bölumu Saccharomyces (şeker mantan) tıpındedır Bıyoteknolojı uzmanlan ıçın ıse bunlar, bakterılerın (çoğalma hızları, beslenme gereksınımlerindekı kolaylık) ve daha ustun organızmaların özellıklerını bır arada bulunduran canlı variıklardır Fermantasyona dayalı sanayılerde gıderek daha kontrol altında tutulabılecek koşullarda çalışılarak, istenmeyen mayaların elenmesı ve bunların yerıne yararları ve özellıklerı bılınen seçkın mayaların kullanılması amaçlanıyor Yapılan ınceıemeler, her maya turunun ıçınde, tek bır ata hucreden kaynaklanan saf kollar bulunduğunu gösterdi Bunların mütasyon (değışımm), seleksıyon (seçim, ayıklanma) ve melezleştırme (ırk karışması) yöntemlerınden yararlanılarak ıslah edılmesı duşurıulduyse de çok geçmeden bu ışın sanıldığı kadar kolay olmadığı anlaşılacaktı Yıne de bu çalışmaların konuya buyuk katkıları oldb Genetik açıdan daha rahatlıkla şekıllendırılebılecek yenı bır maya turu laboratuvar mayası ortaya çıkıyor ve S cerevısıae adı venlen bu mayanın bıyolojısı, genetığı ve fızyolojısı uzerınde elde edılen bılgıler, mayaların gen yapılarındakı değışıklıklerle ıslah edılmesını mumkun kılıyordu Yıne de genetik bılımının mayalar uzerınde uygulanması, sadece bazı turlerın ıslah edılmesıyle sınırlı kalmamış ve mayayı geleneksel kullanım alanı dışına çıkarmayı başarmıştır Maya bundan böyle llaç, veterıner, tarım ve besın sanaylınde kullanılacak yuksek değerlı proteınlerın elde edılmesı ıçın yararlanılacak Önemlı bır kaynak halıne gelmektedır Sanayıcılerın şu ya da bu cıns fermantasyona yol açacak maya turlennı belırledıklerlnı daha önce söylemıştık Her bır kullanım ıçın hangısının daha uygun olacağı bılınıyorsa, bılım adamlarının hâlâ neden uğraştıkları merak edılebılır Bır şarap mayasını ele alalım, tanelenn ezılmelerı sırasında çıkan suyun meyvelerın kabuklarında bulunan istenmeyen bazı dığer mıkroorganizmalar tarafından bozulmasına meydan vermemek ıçın bu mayanın çok çabuk uremesı gerekır Elının attında bulunan şekerterin mümkun olduğu kadar çogunu kullanmalıdır Dahası, şarabın tadında en ufak bir değışıklık olmaması da beklenmektedır Tersıne, şaraba, sağladıklan alkol dışında bir de hoş F bır tat vermekle yukumludurler Blra konusunda da, tıpkı şarapta olduğu gıbı fermantasyondan sonra, zarar verebılecek mayaların elenmesı gerekıyordu Bu fermantasyon sonrasında bır araya gelerek, çok hucrelı bir kutle hallnde dıbe çöken ya da sıvının yuzeyıne çıkan maya turien ıçın çok kolay oldu Fakat kullanılan butun sanayi mayaları her parametre ıçın aynı şekılde tatmin edlcl olmuyordu Bır maya çok lyı bır bıra yapabılıyor, fakat ya çok geç çökeliyor ya da hıçbır çökeltı görulmuyordu Bır başkası ıse üzum suyunu gayet guzel fermante ederken uzerınde köpuk oluşmasına neden olabılıyordu Bu tur olayları önlemenın bır yolu var mıdır? Teorık olarak, bır mayanın olumsuz yönlerının elenmesı ve bunların yerıne olumlu karakterlerın getırılmesı tum canlılarda, bıt kı ve hayvanlarda olduğu gıbı genetik melezleştırme yolu ile gerçekleşecektlr Aynı ya da benzer (uygun) bır turle ınceleme konusu olan maya karıştırılarak elde edılen karışımın en ılg.nç karakterlerı seçılir Sanayıde kullanılan maya turlerinın klasık genetik yöntemlerıyle ıslah edılmesıne çalışılmış veC C Emeıs ve ekıbı 1968'de bır bıra mayasının sporlarını ayırarak bunları S cerevısıae'ye çok yakın bır tur olan S dıastatı cus ıle karıştırmayı başarmıştır S dıastatıcus, ıçınde bulunan bir enzım ıle S cerevısıae'nın çözmeyı başaramadığı ve dolayısıyla fermante olan sıvı ıçınde bıraktığı dekstrınlerı bozabılıyordu Böylece, S corevısıae ıle S dıastatıcus turlerinın karışımından elde edılen bıranın dektrınlerı azalmış oluyor ve ortaya az kalorılı ya da halk deyışıyle 'kllo yapmayan' bira çıkıyordu Demek oluyor ki, ıkı turün genetik yapısını karıştırırken, bır sanayi mayasına arzu edılen bellrll bır özelliğin yanı sıra istenmeyen karakterler de verılebılıyordu İstenmeyen karakterler yenı bır ışlem ıle elenebılır, fakat bu çok uzun bir çalışma gerektırecektlr Bır mayanın dığer bır maya turunun özelllklerını edınebılmesı ancak bu ıkı türun blrleşıp karışabılmesı ve spor oluşturabılmesı halınde mumkun olur kı, bu oldukça zor gerçekleşen bır durumdur Engelı aşabılmenın bır yolu "protoplastları kaynastırmak"tır Burada sayılan yöntemlerln hepsınde belırli bır maya turunun bınlerce genıni bır başka tur ıçıne katmaktan söz edılmektedır Oysa Ideal yöntem, sadece ve sadece ıstenılen genı katabılmek olacaktır Genetik bılımı gunumuzde bu olasılığ; gerçekleştırme asamasındadır ve ustelık bu yenı genın özellikle bır maya genı olması gerekmez, bır bakterı ya da ınsan genı bıle kullanılabılmektedir Maya kullanımında yenı bır aşama olarak, mayanın basıt şekerler dışında daha başka bıleşkenlerden alkol üretimıne katkısı olabıleceğı duşunulmektedır Doğal rhayalar sadece glıkoz, fruktoz ve maltoz gıbı şekerler uzerınde etkılı oluyordu Oysa getırılecek yenı genlerın taşıyacağı enzımler kompleks şekerler uzerınde de etkllı olabilecektır Bu yolla, bogday fazlaunın Wyolo|lk alkol Iıretlmlnde kullanılması amaçlanmaktadır Genetik bılımı, mayadan proleın uretımını de mumkun kılmıştır Bu açıdan bakılan konu, fermantasyon sanayıınden çok, her tur proteın ve enzım uretıcılerını ılgıiendırmektedir Dayanıklı, basıt kultur ortamlarında gelışebılen, hucrelerının boyu gehştığı bu ortamdan kolaylıkla ayrılabılecek kadar buyuk olan ve beslenme konusuna aykırı bır özellık laşımayan ve nıhayet genetik çalışmalar sonucunda yepyenı özellıkler kazanmış olan maya besın sanayıinde, aşı ve her tür sanayi enzımı uretıminde kullanılacaktır Mayadan elde edılen proteınlerle uretllen hormon, ınterferon ve aşılar şımdıden birçok bröve kazanmış durumda 1986 yılında hepatıtB aşısı üretımı, Amerıkan ve Batı Alman yetkılılerıncs serbest bırakıldı özat çevlrl: La ftechercheMayıs 07) Bilim tarihi yapıtları Bılım adamlarının bırçoğu kendı alanının ve o anda uğraştığı konunun dışına çıkmaktan kaçınır Buna karşılık, belırlı bılım dallarına onemlı katkıda bulunmuş bılım adamlarının çoğunun, bılım tarıhıne de yakın ılgı duydukları, bu ko nuda yapıt vermeye ozen gösterdıklerı de bır gerçek Bu tur çabaların ardından, bılım tarıhinı lyı bılmenın, herhangı bır bılım dalının o gunku gelışımını anlamakta temel bır rol oynadığı ınancı yatar Gerçekten de bilımsel gelişmelerı bılım tarıhı perspektıfı olmayan bır kışının anlaması oldukça zordur Bu tur perspektıfın yokluğunda bilımsel çalışmaları mekanık bır bıçımde algılama, bılımı bır formuller ya da olgular kumesı olarak gorme eğılımının artacağı kesındır Ne yazık kı bilımsel gelişmelerı yenı yayınlardan ızleme olanağı kısıtlı okurlarımızın, bılım tarıhı konusunda kaynak bulma sorunları da vardr Hatta bu sorunun daha da cıddı olduğu soylenebılır, son yıllarda doğa bılımlerı tarıhıne ılışkın yapıtların sayısı dordu ya da beşı geçmez ('son yıllarda' deyımıyle son 10,15 yıldan söz edılmesı bıle bu sorunun boyutlarını dıle getırmektedır) Bu alanda yayımlanmış yapıtlar arasında en kapsamlısı, J D Bernal'ın, Turkçe'ye her nasılsa Materyalist Billmler Tarihi adıyla çevrılmış, Science in Hîstory (Sosyal Yayınlar, 1976) adlı çalışmasıdır Unlu bır bılım adamı olan Bernal, bu yapıtında doğa bılımlerı ve teknolojıdekı gelişmelerı, antık çağdan bu yana geçırdığı evrelerle ınceledığı gıbı, sosyal bılımlere de yer vermekte fkı cıltlık'bu yapıt, bılım tarıhıne ılgı duyan herkesın yararlanabıleceğı nıtelıkte Bunun yanında, genel bılım tarıhıne ılışkın ozgun bır çalışma olan Bilım Tarihi (Remzı Kıtabevı, 1983), Bernal ınkıne göre daha dar kapsamlı, konuya gırış nıtelıuınde bır yapıt Onemlı bır ozellığı, YıTdırım'ın, BBC'nın hazırladığı bır bılım programının 1951'de The History of Science: Orlglns and the Result of Sclentific Revolutlon adıyla yayımlanmış metınlerını de çevırerek yapıtın sonuna eklemış olması Bu ıkı genel bılım tarihi yapıtının dışında Zekı Tez'ın Kimya Tarihi ve Alı Donmez'ın Matematik Tarihi, tek bır konu uzerıne yazılmış ozgun yapıtlar (her ıkısı de 1986'da V Yayınlan'nda çıkmıştır) Daha once bu koşede tanıtılan bu yapıtlara, değışık bılım dallarının tarıhinı kapsamlı bır bıçımde ele alan yenı ve ozgun çalışmaların eklenmesı umulur l I Ferro Cement ve tank, silo yapımı Yılmaz tdil uyuk tarım ışletmelerınde ya da köylerde sılolar olabılse ve koylu fazla tahıl urununu buralarda guven ceye alabılse, kuşkusuz malını değerlendırme olanakları artacaktır Bunun ıçın, fazla yer kaplamayan dıkıne oturtulmuş sılındırık tanklardan oljşan ve bunlarla beraber kurulan doldurma, eleme, boşaltma, tartma transfer tesıslerıne sılo dıyoruz Ferro cement teknığı ıle ufak sıloları, basıt makınelerden ıbaret tesıslerı ıle beraber, haylı ucuza ve köylunun el emeğını buyuk olçu de kullanarak meydana gotirmek olasıdır (Aslında bu leknıkle çok buyuk sılolar da yapılabıhr Ama şımdı konumuz koy yerı) Bır tank dızısı ustunde ve altında kurulacak kayışlı transfer konveyörlerının normal uygulamada çehkten yapılan ıskeletı bıle ferro tek nığı ıle yapılır Öyle kı kayışı, makaraları ve kasnakları getırıp monte etrrek dışında yapacak şey kalmaz Kırsal bölgede onemlı bır sorun "su tutmak"tır Bır yağmıır yağar ortalığı sel goturur Ardından da su bulmak sorun olur Oy sa, butun arazıde, akıllı bır duzenleme ıle oluşturulacak su toplama sıstemı ıle, bu yağışın buyuk bır kısmı depolarda bırıktırılebılır Gerek bu arazı duzenlemede gerekse borulama ve depo tesıslerınde ferrocement teknığını kullancrak az malzeme ve koy ye B rınde bol olan el ışçılığı ıle, bu tur tesıslerın çok para tutan kaba yapılarını yapabilırız Hatta bent kapağı, kelebek vana, surgulu vana gıbı haylı duyarlı mekanızmalarının buyuk parçalarını ve gövdelerını koy yerınde yapmak ve yaparken koylulere de öğretmek, boylece onların kendı başlarına da bu tek nıklerı kullanabılmelerını sağlamak olasıdır Ferrocement kolay bır teknıkiır Yeter kı bazı önemlı özellıklerı lyı anlaşılsın Sılolar ve tanklarda dayanım hesapları basıttır Bu nedenle bu teknık, betonarme ıle beraber kolayca uygulanabılır Tankları otur tacağınız yapıyı betonarme, tankları da ferrocement yapacaksınız Başlangıçta, yeterlı teorık bılgı ve araştırma eksıklığı dolayısıyla bu teknığı kabuk ya da "kabuk gıbı" olmayan formlar dışında, yalnız panellerde uygulamak doğru olur Bu teknığe göre oluşturulacak basıt yapı profıllerıne ağır olmayan yuklor yuklemek de onerılebılır Ama ağır yapılan taşıyacak çerçeve sıstemlerı, hesap yöntemlerı saptanana dek, betonarme ya da çelık yapılabılır Borular ve borulama elemanları ıçın bu yöntem, ozellıkle zor ulaşılan kırsal bölgede ıdealdır Dağ başında kurduğunuz bır kuçuk hıdrolık uretıcın basınca dayanıklı duşu borusu yerınde yapılabılır Oysa aynı boruyu oraya getırmek bır sorun PeterAtkins. WH. Freoman, 1987. 197 a. YABANCI Molecules YAYIN Stuart Malin. George Philip, 1987 96 s. The Greenvvich Guide to the Planets Mercury: The Eluslve Planet Robert Strom Cambridge Unlverslty Prass, 1987. 197 s. Jack Meadows (dar). Phaidenon, 1987 225 s. The History of Scientific Discovery Das Ende des Atomzeltalters? Armin Hermann ve Rolf Schumacher (der.). Vttrlag Moos, 1987. 383 s.