Katalog

KISA KlSA ZOO LOJ İ Sirius bir zamanlar kırmızıydı n parlak sabıt yıldız olan Sırıus yıldızı Babıl, Eskı Yunan, Roma kökenli astronomı kaynaklarında ve i S 6 yuzyılda Tours'lu Gregor tarafından "kırmızı yıldız" oiarak adlandırılır Oysa Sırıus gunumuzde parlak beyaz renktedir Bılmecenın çözumu Sırıus'un bır "çitte yıldız" olmasıyla yakından ılgılıdır Kuşkusuz, bır "beyaz cuce" olan eş yıldız antık dönem astronomları tarafından çıplak gözle görulemezdı Bu eş yıldızın o zamanlar bır "kırmızı dev" olması da mumkun değıl, çunku "kırmızı dev" durumundan "beyaz cuce" durumuna gelış yaklaşık 10 mılyon yıl kadar suruyor Ayrıca bu geçış dönemınden sonra morotesı spektrumda görulebılen gaz bulutları saptanıyor Bu sorunla uğraşan Amerıkalı a'stronomlar böyle bır ız bulamadıklarından başka bır açıklama yolu seçmışler Beyaz cuceler, yuksek basınç altındakı karbon ve oksıjen çekırdeöı ve bunu çevreleyen ınce bır helyum katmanı ve hıdrojen atmosferınden oluşmakta Hıdrojenın çekırdeğın ıçıne kadar nufuz etmesı mumkun Hıdrojen çekırdeğin ıçınde, "nukleer kımsayal katalızörler" rolü oynayan karbon ve oksıjen yardımıyla enerjı vererek helyuma dönuşuyor Bu sırada oluşan ısı şoku sonunda hıdrojen atmosferı normal çapının bın katı kadar genışlıyor ve soğurken kırmızı renk alıyor Anlatılan bu olayın suresını astronomlar 250 yıl oiarak hesaplamakta Olay sırasında Sırıus B çıplak gözle dunyadan gorulebılır bır durumdaydı ve Sırıus A ıle bırlıkte tek bır yıldız oiarak ızlenıyordu (İ.M. Nature 324, 235, 1986) Zurafa doğaya aykırı mı? Zürafanın kalbi nasıl oluyor da birkaç metre ötedeki beyine zorlanmadan kanı pompalayabiliyor? Bu incecik, zarif bacaklar kan basıncının etkisiyle neden şişmiyor? Çeviri: Fusun Yasar yuzyılın başlannda, devrın Mısır Paşası, Fransa Kralı X Charles'a bır zurafa hediye gönderınceye kadar bu hayvan Avrupalılar tarafından gezginlerın bır hayal urunu oiarak kabul edılıyordu Bugun ıse Amerıkan Uzay Merkezı NASA kendıne özgu anatomık yapısıyla yerçekımıne ve fızyolojık kurallara meydan okuyan bu hayvanı buyuk bır ılgıyle ızlıyor Bilım adamları zürafanın fızyolojık yaşamını kesın oiarak açıklayabıldıklerınde, astronotların da uzayda yerçekımsızlıkten dogan sorunlarına, çözum bulabıleceklerıne ınanıyorlar 1954 yılında New York'takı Albert Eınste ın College of Medıcıne de görevlı Ikı cerrah Robert H Goetz ıle Olıver Budtz Olsen yaşayan bır zurafa uzerınde yaptıkları deney lerde başın hemen yakınındakı şahdamarı hızasındakı kan basıncını olçtuler ve bu basıncın ınsanınkınden 2 kat yuksek olduğu nu saptadılar Buna rağmen zurafalarda yuksek tansıyon, başdönmesı, başağrısı gıbı ınsanınkıne benzer rahatsızlıklar gorulmuyor Bu hayvanın kan dolaşımı ıle ılgılı oiarak yapılan çeşıtlı ıncelemeler de bazı soruları tam oiarak aydınlatamadı Son yıllarda, Amerikalıların yanı sıra Isveçlı bılım adamları da zürafanın fızyolojık yaşarmyla ılgılı ılgınç araştırmalar yaptılar Butun bu çalışmalar, şu uç soruya kesın yanıt bulmak amacını taşıyordu 1. Kan zürafanın b«ynlne kadar nasıl çıkıyor? Zurafa (ılmı adı "Gıraffa camelopardalıs") bedenlnde çok guçlu blr motor taşır Kalbı tam 12 kg ağırlığında kalp karıncıklarının kaslı ıç bölmelerı ıse 7 5 cm kalınlığındadır Sağ karıncıktan akcığer atardamarına açılan delığın çapı 4 cm yı, kan dolaşımının kaynağı olan sol karıncıktan aort çıkışının çapı ıse 5 cm'yı aşar Oysa 75 kg'lık bır ınsanın kalbı ancak 270 gr agırlığındadır Bu durumda ınsanı zurafa ıle ölçuşturmek, 8 sılındırllk bır Cadıllac ıle ıkı beygır gucundekı bır motoru karşılaştır maktan farksızdır Dınlenme anındakı bır ın sanın kalbı dakıkada 51 kan pompalar Oysa bır zurafa kalbı aynı sure ıçınde dolaşım sıs temıne yaklaşık 751 kan gönderebilıyor Zürafanın kanındakı bır alyuvar kalp atardamar toplardamar kalp akcığer kalp devresını 11 sanıyede tamamlıyor Bu sure ınsanda da hemen hemen aynıdır Ancak zürafanın kanındakı alyuvarın katettığı yolun ınsanınkıne oranla hemen 3 kat fazla olduğu göz önunde bulundurulursa, yerden yaklaşık 2 metre yuksektekı zurafa kalbının 2 53 metre daha uzaktakı beyne nasıl kan Pompalar? E 19. Zurafa butun hayvanlar alemınde en yuksek kan basıncı ve en * hızlı kan dolaşımına sahıp hayvandır Kalbın her kasılmasında damarlara dağılan Kanın hızı 5 m/s'dır Bu kasılmayı ızleyen andakı kan basıncı 350 mmcıva değerındedır Ikı kasılma arasındakı gevşeme anındakı basınç ıse hıçbır zaman 260 mm Hg nın altına duşmez Aynı rakamiar bır ınsanın beyın kanamasından olmesı ıçın yeterlldir Bu yuksek basıncı emmeden gereklı bolgelere gondermekle görevlı olan baş ve boyundakı besleyıcı damarların cıdarı ustun blr sertlık sağlaması ıçın kalın bır kas tabakası ıle sarılmıştır Sonuçta kalbın pompaladığı kan hıçbır engelle karşılaşmadan doğrudan beyne ulaşır Zürafanın tum bedenını zırh gıbl saran 15 mm kalınlığındakl sertderısi de, bu özel dolaşım sıstemının sağlıklı bır şekılde çalışmasına yardımcıdır Hayvanın boyun yapısı ıncelendığınde, bu sert kılıfın toplardamarlar çevresınde kanın beyınden kalbe gıden dönuş yolunda basıncı duşurmeye yardımcı olduğu ve dolayısıyla atardamarlar ıle toplardamarlar arasındakı basınç Jfi far*ını önemsız hale getırdığı görulur " Profesör Goetz ve ekıbının yaptığı araştırmaların sonucuna göre sadece kalbın çalışmasıyla oluşan damariardakı basınç yerçekımını altetmeye ve beynı kanla beslemeye yeterlıdır 2 Zurafa bacaklannı açarak başını «ğdlfii zaman naden bası ağnmaz ve ned*n hızla doğnılduğunda başı dönmaz? Zurafa yuksek bır ağacın yapraklarını yer ken, bırden başını eğıp ayaklarının altında kı suyu ıçebılır Bırkaç sanıye ıçınde yaklaşık 6 m bır duşuş kaydeden beyın 58 kPa de ğerınde basınç artışı altına gırer Oysa 1966 yılında bu konuda araştırmalar yapan Amerikalı fızyolojıstler Robert Van Cıtters ıle Wıllıam Keınper bu duruş değıştırmenın söz konusu bolgede etkılenen sıvı ağırlığına tam tamına eşit bır basınç artışına neden olmadığını kaydettıler Oemek kı zürafanın vucudunda beynı anı basınç değışıklıklerınden koruyan gızlı bır amortısör bulunuyor du Zürafanın kalp atışları, hayvan başını kaldırdığında dakıkada 90 dan bırden bıre 60 a duşuyordu Başını aşağı eğdığınde, beyındekı kan basıncını en aza ındırmek ve kanın beyne gerı dönmesını onlemek amacıyla, zürafanın boyun toplardamarlarında bır tur supaplar bulunur Duruş değışıklığınde bu supaplar kendılığınden kapanır ve dolaşımın normal surmesını sağlar Ayrıca zürafanın beyın damarları ıçınde kısacık atardamarlardan oluşmuş ozel bır da marörgusu yer alır Hıpofızı çevreleyen beyın zarı uzerınde bulunan ' Rete mırabılıs adındakı bu hanka mekanızma, toplardamar lar ıle atardamarlar arasındakı basınç farklılıklarını karşılıklı amortı etmek gorevını yuklenmıştır Butun bu koruyucu mekanızmalara ek oiarak zürafanın beynı ıçındekı sıvının basıncı da vucuttakı kan basıncı ıle eşzamanlı ve aynı yönde olmak uzere değışlklık gösterlr Bu da beyın damarlarındakı basıncı normal duzeyde tutmakta yarar sağlar 3. Zürafanın bacaklannda n«d«n öd«m Zürafa su Içmek için ayaklannı açar ve başını öne eğer Birkaç saniye içınde yaklaşık 6 m bir duşuş kaydeden beyin 58 kpa değerınde basınç artışı altına gırer Zurafa hayvanlar alemınde en yuksek kan basıncı ve en hızlı kan dolaşımına sahıp hayvandır Kalbı 12 kg ağırlığındadır Parmakları tıkırdatmak kalori yakıyor yak vurmanın, parmak tıkırdatmanın, kalem çığnemenln sınlrsel enerjı olduğunu duşunenler bır daha duşunsunler ABD Ulusal Sağlık Enstıtusu'nun çalışmaları sonrasında, bu hareketlerin (anlık fızıksel etkınlıkler), ınsan ağırlığına göre gunde 100800 kalori yaktığını belırledı Bu 215 km koşuda yakılan kalorıye eşıt Dr Erıc Ravussın bunu, normal etkınlık sırasında vucudun harcadığı enerjı mıktarını ölçen solunum odası ustunde çalışırken ortaya çıkardı 177 kışı, bırkaç gun boyunca 4 x 3 m boyutlarındakı odalara konuldu (odada yatak, masa, ıskemle, tuvalet ve TV vardı) ve normal hareket etmelerı ıstendı Bundan sonra, harcanan enerjıyı hesaplamak ıçın oksıjen tuketımı ölçuldü Fakat buradan, bu tur hareketlerin egzersızlerın yerını alabıleceğı sonucuna varmayın Araştırma sırasında, hareketlerin kılo kaybına neden olduğu ya da zayıf kışılerın şışmanlardan daha hareketlı oldukları gıbı bır sonuca varılamadı Ravussın, bu hareketlerı yapıp, yıne de şışman olabılirsimz dıyor Ayrıca, bu hareketlerı sıkça yıneleyenlerln daha sınırlı ve huzursuz oldukları ortaya çıkarıldı U A oluşmaz? Danımarkalı Kjell Johansen ıle Isveçlı Knutt Petterson dlnlenme anında zürafanın bacak damarlarındakı kan basıncını ölçtulor ve atardamarda ortalama basıncın 35 kPa, toplardamarda ıse 20 kPa olduğunu buldular Bu koşullar altında kan damarlarını çevreleyen dokuların dolaşımdan sızan sıvıyla şışmelerı gerekırdı Ancak zürafanın bacak atardamarlarını 2 cm kalınlığında bır dokunun çevreledığını ve ortada ıncecık bır ka nal bulunduğunu öğrenıyoruz Bazı bılgınler ıse vucuttakı bu özel meka nızmanın tek başına bacak ödemlerını on lemekte yeterlı olamayacağı fıkrını ılen suruyorlar ve ödem oluşmaması halını zürafanın sureklı oiarak hareket halınde bır yapıya sahıp olmasına bağlıyorlar Ayrıca ayak uçlarındakı kılcal damarlar ve kaslar çok guç lu buzulme özellığı taşır lar böylece pozısyon değışıklıklerınde ayak bolgesınde kendılığınden oluşan kasılmalar kanın debı sını duzenler ve çevredekı dığer dokularla uyum sağlanmış olur NASA araştırmacılarına göre, yaratılış özellıklerıyle Insanlarda görulen bırçok bedensel dezavantajların söz konusu olmadığı bır bunyeye sahıp olan zurafa uzay koşullarında yaşamaya en uygun hayvan gıbı görunuyor Ancak onun da sorunu uzay gemısıne sığdırmakta haylı guçluk çıkaracak olan beden ölçulerı Kaynak: Sci*nc« «t VI»