Katalog

Ç EV RE Ozona zararsız yeni maddeler aramyor Bilimsel kânıtlar ve kamuoyu, kimyasat madde preten firmaları, ozon tabakasına zarar veren ürünlerin yerine daha güvenlllerini bulmaları için zorluyor. Bu konuda kaybedilen her dakika dünyanın aleyhine işliyor. Çeviri: Burçin Tunalıoğlu ünyanın en ünlü dev kimya şlrketleri en sonunda gözde ürünlerinden klorflorkarbonların dünyayı zararlı ışınlardan koruyan ozon tabakasını bozduğunu kabul etmeye başladılar. iki ana üretıci olan ICI ve DuPont daha şimdiden kısaca CFC olarak adlandırılan bu nıaddelerin üretiminde cıddı kısıtlamalara gidilmesi gerektiği görüşünün en ateşli destekleyiclleri olduklarını açıkladılar. Yine CFC üreten 13 firma ile işbirllğine giden ICI, ingiltere'de başlattığı bir araştırma programı çerçevesinde alternatif CFC'lerın güvenilirlik deneylerine başladı. DuPont ise 2003 yıhndan sonra CFC üretimini yüzde 35 azaltacağını duyurdu. Çevre bilimciler, kimya sanayiinin hâlâ atmosferde çözülenden 6 kere daha fazla CFC ürettiğini bıldiriyorlar, stratosfere çıkan her 10 klor gazı atomu ise bir milyon ozon molekülünü tahrip ediyor. Bu verilere göre, üretimin hemen % 85 oranında azaltılmasından başka bir uygulama, sorunun büyümesine yol açmaktan başka bir işe yaramıyor. Kimyasal madde üreticilerini zorlayan bir diğer faktör ise tüketici grupları. Avrupa'da tüketici birlikleri ozona zarar veren spraylerin iki, köpüklerin üç yıl içinde, soğutucuların ise en kısa zamanda kullanımdan kalkmasını istiyorlar. Aksi takdirde 88 sonbaharından başlamak üzere bu maddelerin boykot edileceği tehdltleri savruluyor. Üreticiler tüm iyi niyetlerine karşın bu denli hızlı bir yasaklamanın ekonomiye büyük sekte vuracağı görüşündeler. Bilimin şu garip cilvesine bakın ki bundan 60 yıl önce CFC'lerin geliştirilme ne D Klorflorkarbonların alternatlfleri Numara Formül Olası kullanma atanı Üretimdeki ticari ürünler CFC 22 152: Tasarlanan ürünler CFC 123 124 125 134 141 B 143a deni sadece güvenlikti. Soğutma endüstrisinde kullanılan amonyağın yerini almak üzere Amerikalı mühendis Thomas Mldgley tarafından geliştirilen CFC 12, 1930 yılında kamuoyuna etkileyici bir gösteri ile tanıtılmış, amonyak yerine zehirsiz, alev almayan bir muadilinl bulduğunu göstermek için Midgley, içine çektiği bir ciğer dolusu CFC 12'yi üfleyerek bir mumu söndürmüştü. Midgley'in bu gdsteriyi CFC 12'den önce bulduğu CFC 21 ile yapmaması isabet olmuştu, çünkü çok sonraları bu maddenin iç organlara büyük zararlar verdiği anlaşılmıştı. Midgley'in dünyaya hediye ettiği bir diğer zararlı madde ise, bugün yine yerine daha güvenlısi aranan petrole karıştırılan kurşundur. Bugün dünya üzerinde CFC üretimi yıllık 700.000 ton. CFC'ler özellıkle inşaat sektöründe yalıtım, ylyecek paketl, soğutucu, eritlci ve spraylerde itici gaz olarak kullanılıyorlar. Bu maddelerın yerine konulacak ürünlerin en ideali, üretim hatlarında değişiklik gerektirmeyen, fakat ozon tabakasına zarar vermeyenler. Eğer CFC'lerin zararları konusundaki ilk kuşkuların uyanmaya başladığı 1970 yıllarında başlatılan araştırmalar kesilmemiş olsaydı belki de sorunun çözümü çoktan bulunmuş olacaktı. Halbuki ilk kuşku dalgalarının yatışmasıyla araştırmalar da kesildi. Şu anda alternatif florkarbonların zehirlilik deneylerinin sona ermesi 1992 yılına kadar pek olası görünmüyor. Şu anda belırlenen en gözde alternatif adayları ise 11 için CFC 123, 12 içinse CFC 134. Fakat bu maddeler tüm güvenlilik testlerinden başarıyla geçseler bile yerini alacakları maddelerden çok daha pahalıya mal olacaklar. Bu yüzden firmalar bir yandan deneyler için işbirliği yaparken, öte yandan en ucuz alternatifi bulmak için kendi araştırma ekiplerini seferber ediyorlar. Daha sağlıklı bir ozon için çalışan araştırmacılar, çalışma alanlarını daraltmada moleküler bir yaklaşımdan taydalanıyorlar. örneğin bu soğutucunun atmosferde istikrarlı, etkisiz ve kısa ömürlü olması gerekiyor. Çözümü en kolay sprayler CFC'lerin kullanıldığı günlük alanların çözümü en kolay olanı sprayler. Spraylerde CFC kullanımı zaten 1978 yılında Amerikalılar, Kanadalılar, İsveçliler ve Norveçliler tarafından yasaklanmıştı. Bu ülkelerde alternatif madde olarak bütan benzeri hldrokarbonlar geliştirildi. Diğer bir alternatif olan CFC 22 ise halen bilimsel ve ticari çevrelerde tartışma konusu yapılıyor. CFC 22'nin avantajları arasında halen üretiliyor olması, ozona etkisinin CFC 11'in yirmide biri kadar olması ve spraylerde itici olarak kullanılabilmesi sayılıyor. Dezavantajları ise, diğerinden az da olsa ozona hâlâ zarar veriyor olması ve CFC 11 ile 12'den yüzde 50 daha pahalıya mal olması. Buzdolaplarında ve klimalarda ise CFC'lerin alternatiflerinin bulunması işi zorlaştırıyor. Bu alanda çevre bilimciler tamamen değişik bir yaklaşım teklif ediyorlar. Bir depozit sistemi ile buzdolapların CHC1F 2 Soğutucu, körükleyici itici itici, soğutucu Körükleyici, soğutucu, Körükleyici, soğutucu Soğutucu Soğutucu itici, körükleyici Soğutucu da kullanılan soğutucu maddelerın temizlenerek tekrar kullanılmasına dayalı bu teklifin geçerliliği hâlâ tartışılıyor. CFC 11 ve 12'nin ana kullanım alanı ise köpük maddesl olarak Burada 11 'ler bina yalıtımında, buzdolabı ve derin dondurucuların kapaklarında kullanılan katı köpüğün yapımında kullanılıyor. Uzun vadede kimyasal madde üreten firmalar CFC 11'e alternatif olarak CFC 123'ü kullanmayı planlıyorlar. Buzdolaplarında ise kullanım alanının yarı yarıya azalması dezavantajı bir yana bırakılırsa, fiberglasa (cam yünü) da alternatif gözüyle bakılıyor. Yumurta kartonları ve hazır yiyecek maddelerinin paketlenmesi için (McDonald's kutuları) kullanılan CFC 12'ye alternatif olarak ise yeni CFC 22 sunuluyor. Kimi üreticiler ise alüminyum kaplı karton, plastik köpük ve hatta tahta kutuları deniyorlar. Yine CFC'lerin kullanıldığı esnek köpüklerden ise özellikle mobilyalarda faydalanılıyor. Burada bu CFC'lerin yerine ozon tabakasına daha az zarar verecek, daha güvenlilerinin konulması görüşü, yangın tehlikesinin azaltılması için konulan kurallarla çelişiyor. Bunun nedeni ise tüm alternatiflerin alev alma yüzdeleıinln son derece yüksek olması. Mühendislikte ve yarı iletkenlerde eritici olarak kullanılan bir diğer CFC olan 113'ün yerine ise doğal olarak narenciye meyvelerinin kabuğunda bulunan terpen'den yapılan Bioact7 adlı bir madde öneriliyor. Kısaca gerek kamuoyunun gerekse bilimsel çevrelerin baskısı altındaki kimya firmaları ürettikleri CFC'lerin yerine koyabilecekleri güvenli maddeleri geliştirmek için gece gündüz çalışmalarını sürdürüyorlar. Daha sağlıklı bir ozon için çalışan araştırmacılar, çalışma alanlarını daraltmak için moleküler bir yaklaşımdan faydalanıyorlar. Örneğin bir soğutucunun atmosferde istikrarlı, etkisiz ve kısa ömürlü olması gerekiyor. Kullanım kolaylığı açısından CFC 12'ninkinin 10°C civarında bir kaynama noktası olması ve donma noktasının düşük olması, ayrıca ıstenılen niteliklerden. Bu gazın her şeyin üzerinde yanmaz olması ve zehirlilik katsayısının düşük olması da gerekiyor. En tepede hidrojenin, alt uçlarda ise klor ve florun olduğu bir üçgen düşünelim. Her elemanın kapsadığı atomlara göre üçgen içine yerleştirilecek CFC'ler ürünün performansı hakkında iyi bir ölçüt olacaktır. Aşağıya doğru, tamamen halojenleştirilmiş CFC'lerin ömürleri uzundur. Tepede ise halojen atomundan çok, hidrojeni olan maddeler daha yanıcıdırlar, solda en az fluorlu olanlar ise zehirlidirler. Çeşitli CFC'leri belirleyen sayılar onların diyagramdaki yerlerinı de gösterirler. Sağdan sola doğru okununca, ilk sayı, moleküldeki fluor atomu sayısını; ikinci hidrojen atomu sayısı artı bir, üçüncü karbon atomu sayısı eksi birdir. Kimyasal kuralların gerektirdiği diğer tüm atomlar klor atomlarıdır. Üçüncü sayının sıfır olması halinde bu sayı atılır. CFC 11 aslında CFC 011'dir. Ozona zarar verme ölçüsü klor gazının ağırlığa oran bileşimi ve atmosferde geçirdiği süredir. Bu, maddenin ozona zarar verme potansiyelini gösterir ki, bu CFC 11 için 1.0'dır. (N«w Scientiat, 26.5.88) Belll başlı ticari klorflorkarbonlar Sayı CFC 11 Formül CC1F3 Kullanım itici, soğutucu, terrvzleyici itici, soğutucu Soğutucu, temizleyici H Türkiye'de yeni bir sistem CFC 12 C C 1 ! F CFC 113 C C 1 2 F c c i F ayat Aerosol ve Kimya Sanayii, ozon tabakasına zarar veren itici kloroflorokarbon yerine, basit bir teknoloji geliştirdi. Bu sistemde, likit karışımı, bir haznede sıkıştırılmakta ve belirli bir basınca eriştiğinde açılan bir memeden pülverize edilmekte. Avrupa'da kullanılan bu sistem sayesinde, itici gaz masrafı, ambalaj ve solvent gıderlerinde de ekonomi sağlanmakta. Dolum için pahalı tesislere de ihtiyaç kalmamakta D