Katalog

Tl P ODAK Teknolojiden tıbba büyiik katkı Derleyeru Ismail Murat Kesin tanı kolaylaşıyor Keşifle Gelen Kuşku Reşit Canbeyli Galilei, 1610'da teleskopunu gökyüzüne çevirip, Satörn'O ve J'jpiter'i incelediğinde, evreni yepv*ni bir ifik amnda göröyordu. Ancak, yeni seyfer keshtmenin heyecanını dizginleyen bir kuşkusu da vardı Ya teleîkobu, ısıfc oyunlanyla kendıni aldatıyorsaydt?.. Bu, yalnız Galılei'yi rahahız *d«n bir duvgu değıl, önem/ı bir kcstf ardından gelen, sıkço rastlanan bir olaydır. Onemft bır bu/uj gerçekleştırdığını döjünen bir bilım aaamı ne yapar? Akla ilk gelen ve eninde sonunda gerçeklefen şey, bilim odomının buluşunu döneminin olanaklanyla bilim çevresine duyurmandır. Ancak, buluşun gerçeicleşKrı/mesiy/e açıklanmatı arasında befirfi bır iörenin geçmesı ve bulufla ilgili kimi kufku ya da purüz/erin giderifmesi de genellıkle soz konusudur. Bu "kuşku ve kulucka" dönemi, kışilere de bağlı olmakla birlikfe, bılım adamının yaşadığı dönemdeki bilim anlayışıyla ilgilidır. Biltmsel etkinlıklerde yeni bır dönmmin batladığı 17. yuzyıldan bu yana, bu belc/eme süresı gıderek kısalmıt, bugön kimi buluflarda gün/erle ö/çü/ecek bir duruma gelmıştır. Artık, ne bifimse/ dogmaları sarsacağı be/li bir kuramın yayımlanmasını yaşammm son gün/erine erfe/eyen bir Kopernik ne de Kuramına yeferince destofc sağlamak amacıyla çahşmalannı yıllarca surdürup, görüj/erıni açıklamayı gecıktıren bır Darwın, bugünkö bılım aaamı ıçın bır örnelc olabiTir. Bugünfcu koşullarda bilim adamı, yaptıŞından emın olmakla, buluşunun önce/ıâini bafkasına bırakmak seçenekhrinı aenge/emeJc zorunda o/sa da, bulufların yayımlanmasında öncelık sorununun ağır bastığı da bir gerçek Bunun, bir örneği, geçen aylarda uydu fotoğraflannın yorumuyla ilgili olarak gündeme ge/ai. "Dynamıcs txp/orer" ad/ı uydunun J98I den bu yana, morötes; kameralarla çekiiğı fotaŞraflarda, dünya atmosfennde nıtelığı be/ırlenemeyen delikler saptanmışh Bugüne kadar on bini ofkın fotoğrafta göz/enen v« teknık bır $orundan kaynaklanmadığı an/a;ılan bu defiklere ilifkın bır sav önemlı tartışmalara yol açmış bufunuyor Louıs Frank adlı ABD'lı bır \eoîizikçi, her biri bırkaç dakika süren ve 23 bin kilometre kareltk bir alanı kaplayan bu deliklerin, dönyaya düşen göktaflanndan kaynaklanan suyla ılgılı olduğunu ileri sürmekte. Bu sa^ın fiddetlı taıiifmalara yol açması ıçın birçok neden var örneğın, bu de/iklerın ohfumu ıçın her bin yaklaşık 12 metre çapında gökiaflarından aakikada 20 fanesı'n/n afmosfere gırmesı gerekıyor Ayrıca, bu sav doğrulandığı takdirae, Venüs'ün atmosfennden dinozorlann soyunun tukenmesme kadar çok değişık konulardaki yerleşik goruj/enn ymnıden gözden geçırilmeu gerekecek Birçok bilim adamı, Frank'i, aceleci davrandığı ve aşırı yorum yaptığı germkçesiyle eleftirmekte. önumüzdeki aylarda Ibelkı de yıllarda) elde edileçek yeni bulgular, Frank'in bu görüfünün ya leobziki* yenı bır ufuk açan gözöpek bır sav olduğunu ya da kujkuculuğu elden bırakan bir bilim adamının yeniz bir spekülasyonu olduğunu gösferecefc. LJ İleri teknolojik cihazlar sayesinde 10 yıl kadar önce tanı konması çok güç hastalıklar artık kolayca ortaya çıkartılabiliniyor. Bu cihazlardan birini, manyetik rezonans görüntülemesi yapan tarayıcıyı tanıtıyoruz. bı, bır MRI aygıtı da ınsan vucudundakı hıdrojen atomlarının "muzığını" yö netır Aygıtın ıçındekı tunel benzerı ozel bır bölmeye yatırılan hastanın vucudu guçlu elektromıknatıslarla çevrılıdır Sıvı helyumla aşın soğutulan bu elektromıknatıslar, dunyanın manyetik alanının 60000 katı gucunde bır manyetik alan yaratırlar, oyle kı hastanın uzerınde madenı bır eşya bulunması kışının mıknatıslara yapışması gıbı trajık sonuçlara yol açabılır Bu guçlu manyetik alandan dolayı, örneğın kalbınde pılı olan hastalar ya da vucudunda şarapnel parçası bulunan savaş gazılerı MRG'den yararlanamazlar, vucudun derınlıklerındekı metal parçaları bıle bu mıknatıslar tarafından rahatlıkla çekılebılır Tabancasından ayrılmak ıstemeyen bır mafya babası bu yuzden MRG çektırmekten vazgeçmıştır Manyetik alanın, hıdrojen atomunun çekırdeklerı yanı protonlar uzerınde guçlu bır etkısı vardır Protonların her bırı rastlantısal doğrultularda donen bırer topaca benzetebılırız. Ancak tarayıcının manyetik alanında bu mınık topaçlar alanın kutupları yonunde dogrultularını değıştırerek "hızayagelırler" Ne var kı doğrultuları bu guçlu manyetik alan tarafından duzenlense bıle protonlar belırlı bır oranda ya da fıekansta tıtreşmeyı surdururler. Manyetik alan ne denlı guçluyse sanıyedekı tıtreşım M anyetik Rezonans Goruntu tarayıcısıyla (scanner) (MRG) normal bır ınsan yuzu, başka dunyalardan gelmış bır hayalet gıbı garıp bır gorunum kazanıyor Burun, dudaklar, kaşlar gıbı su yoğunluğu dığer dokulara gore daha yuksek olan kısımlar daha parlak gözukuyor Bunun nedenı MRG'nın sudakı hıdrojen (HoO) molekullerının devınımı uzerıne oaaklanmış olması Bundan dolayı MRG'nın dokulardakı su oranlarını yansıttığı soylenebıhr MRG, beynın ak maddesı ve stıdan varsıl grı maddesının göruntusel olarak bırbırınden daha tyı ayırt edılmesını sağlıyor Su ıçerığı çok az olan kemık ve dış gıbı yapılar MRG'de nerdeyse hıç görunmuyorlar, dolayısıyla hekımler omurılık gıbı kemıkle çevrılı yapıları daha kolay ınceleyebılıyorlar MRG'nın onemlı bır avantajı da multıpl skleroz hastalığında beyın ve omurılık dokusundakı kuçuk lezyonları görunur kılması Manyetik rezonansla ılgılı öncu çalışmalar, 1974 yılına rastlıyor llk rnanyetık rezonans goruntusunu elde eden Ingılız hekımlerden bırı "O zamanlar kuçuk bır mıknatısımız vardı llk olarak bır soğana baktık ve ıçındekı ınce zarları ve soğanın katmanlarını görduk Daha o zamandan buluşumuzu gelıştırmek konusunda umutluyduk, ancak guçlu manyetik alanların ınsan belleğını nasıl etkıleyeceğı konusunda kımı kuşkularımız bulunmaktaydı " dıyor 1977'de MRG taraması ılk kez canlı bır ınsan dokusunda denendı, bır bıleğın göruntusu alındı Ikı yıl sonra cesur bır bilım adamı gönullu olarak kafasını aygıtın manyetik alanına soktu ve boylece ılk beyın göruntusu elde edılmış oldu Manyetik rezonans goruntusunün bır tanı yöntemı olarak yaygınlık kazanması 80'lı yıllara rastlar Gunumuzde Bırleşık Devletlerde 400 kadar aygıt bulunmakta, dığer ulkelerdekı MRG aygıtlarının toplam sayısı bu rakamın altında henuz Yıne de MRG'nın kısa surede bu denlı yaygınlık kazanması aygıtın verdığı mucızevı tanısal sonuçları yansıtıyor General Electrıc, pazarın % 40'ını elındetutuyor Orkestrasını yöneten bır maestro gı sıklığı yanı frekans o denlı artar. Tarayıcı, bu protonları, onların frekansına uyan bır radyo sınyali ıle uyardığında, bu sınyal mınık topaçlarımızın doğrutusunda kuçuk bır değışıme yol açar Radyo uyarısı geçtıkten sonra protonlar mıhsanıyeler ıçınde, bır sarmal çızerek eskı doğrultularına doner Işte bu gerı donuş sırasında kendılen zayıf bır radyo sınyali gönderırler Bır bılgısayar bu zayıf radyo sınyalını, taranan vucut kesıtının bır göruntusune donuştürur Bu goruntu hıdrojen atomlarının ıncelenen vucut dilımındekı yoğunluk farklarını ve çevre dokularla olan etkıleşımını verır Hıdroıen atomu yoğunluğu dolaylı olarak dokunun su ıçerığını yansıttığından, hekımler bu goruntuyu, dokular arasında ayrım yapmak amacıyla kullanabılırler Bılım adamları, MRG taraması ıçın hıdrojen elementını temel almışlardır Bunun nedenı, hıdrojenın su molekulunun yapısında bulunmasından dolayı vucutta bol mıktarda mevcut olması ve bu atomun eşsız manyetik nıtelıklerıdır Vucutta bol mıktarda bulunan sodyum ve fosfor gıbı başka elementlerın manyetik alan yoluyla "hızaya getırılmesını" temel alan değışık teknıkler uzerınde araştırmalar surmektedır. Bu elementlerın değışık nıtelıklerı hekımlere kalp krızı ve ınme gıbı hastalıklarda ' erken uyarı ışaretlerı" sağlayabılır Belkı ılende antıkorlann MRG'de saptanabılen bır elementle ışaretlenmesı yoluyla, dıyabet, alerjı, kısırlık ve kanser gıbı hastalıkların araştırılmasında önemlı bır adım atılabılır fJ Joe ve beynindeki tümör Amerıkan oto tamtrcisı Joe Sllver'ln beynindeki tümör, bu yenı cihaz sayesinde saptandı (sağda, sarı leke) ve doktorlar amelıyatı basarıyla gerçekleşttrebildiler.