Katalog

UZAY BİLİM KÜLTÜR Evren modeli için önermeler Kabul edilebilir bir evren modelinin, çok az olan deneysel veriler ve bilinen fizik yasalarıyla uyuşması gerekiyor. ODTÜ Amatör Astronomı Topluluğu vren bılımde gozlemsel verılerın azlığı ve gözlem yanılgılarının buyukluğu pek çok evren modelinin (bır tek kuramdan) ortaya çıkmasına neden olmuştur Vapılan değışık yorum ve tanımların ortak noktası doğrulukları değıl varhklarıdır Modeller çekım kuramlarının so nucudur Eınsteın'ın (1912 ve 1916 tarıhlı kuramlarından sonra pek çok çekım kuramı ortaya atılmıştır Bunlardan yalnızca Genel Görecelık Kuramı 1916) hıçbır ölçute takılmadan ayakta kalabılmış ve gözlemler ışığında bugun kabul edebıleceğımız evren modellerını sunmuştur 1916'da Eınsteın'ın uzay ve zaman doğası uzerıne dıkka'lı duşunce ve çalışmaları çekımın tamamen geometrık bır olgu olarak anlaşılmasını sağladı Onun goruşu, sadece çekimın değıl, tum fızıksel evrenın geometrı ıle tamamen açıklanabıleceğı ve başka hıçbır şeye gereksınım duyulmayacağı ıdı Geometrı gerçeğın anlaşılmasında daha ekono mık ve derın bır yoldur 90°'lık açının uçgenlerde gösterımı olduğu gıbı, bır çekım alanı da uzay zamanın eğımı olarak olçulebılırdı "Eğım' vardır ve ölçulebılırdı Nıtekım olçuldu de, (akat "kuvvet" fızıksel uzayzamanın yanında sır dolu, sıhırlı ve yabancıydı Guneş yakınından geçen ışıkların bukulmelerını açıklamak ıçın bır kuvvete gereksınım yoktur, sadece guneş kutlesının etrafındakı uzayzamanı eğdığını soylemek yeterlıydı Evrenın buyuk boyutlarda dınamığı soz konusu olduğu zaman tek söz sahıbı yerçekımıdır Sonuçta evren genışlıyordu Çunku galaksıler kaçıyordu, daha uzak galaksıler daha hızla kaçıyordu sankı hepsı yaklaşık 14x10 yıl once ortak bır noktadan değışık hızlarla harekete başlamış gıbı (Hubble Yasası, Buyuk Patlama) Kabul edilebilir bır evren modelinin, çok az olan deneysel veriler ve bılınen fızık yasalarıyla uyuşması ıçın bırtakım temel önermelerı sağlaması gerekmektedır 1 Evren genışleme halındedır (Hubble Yasası) öyleyse mcdel buyuk patlama kuramına uygun olmalıdır 2 Genışleme genel görecelık ıle uyuşur Genel görecelık (1916, Eınsteın) bugun ıçın en sağlam kuramdır ve dığer çekım kuramları arasında ıç tutarlılık (selfconsıstency) tamlık (completeness) eşdeğerlılık ılkesı, ışığın sapması galaksı gel gıt olayları, yapısal ve geometrık basıtlık gıbı ölçutlere takılmayan guçlu bır kuramdır 3 Evren eş yönludur (Kozmolo|ik ılke) Bu elbette, galak sıler arası uzaklık boyutlarında geçerlıdır 4 Genışleyen, eş yönlu bır evrenın t » O'da bır başlangıcı vardır Denklemler bu durumda enerjı yoğunluğu, basınç, sıcaklık gıbı fızıksel buyukluklenn sonsuz olduğunu verır 5 Uzay bakımından evren sonsuzdur ve uzayzaman ola rak sınırı yoktur Bırıncısı uç boyutlu uzayın, dört boyutlu uzay zaman sureklısı ıçınde kapalı bır hıperyuzey oluşturması anlamına gelır (Kure yuzeyı uç boyutta kapalı bır hıperyuzeydır) Ikıncısı evrenın dışına çıkılamayacağı ve ıçıne gırılemeyeceğı anlamındadır Çunku, kumelertopolojısındekı tanım gereğınce ancak bır sınır noktasının komşuluğunda ıç ve dış noktalar bulunabılır öte yandan, Oort'un 1958'dekı ölçumlerıne gore evrende madde yoğunluğu 3x10 3 1 gr/cm3'dır Oysa genel gorecelığe gore uç boyutlu uzayın Euclıdsel veya kuresel (çarpıklık parametrısı O veya +1) olması ıçın 2x10 M gr/cm3'luk bır yoğunluğa gereksınme vardır Bu gunumuzde de maddenın dığer şekıllerının (özellıkle görunmeyen ve karanlık bır şeklının) aranmasına yol açmıştır Kesın olan şudur kı Uzayın tamamına gozlemle ulaşmak olanak dışıdır Yanı uzay sonsuzdur 6 2 7°K'lık evrensel arkafon ışıması, kı buyuk patlamanm kalıntısı olarak kabul edılıyor ve uçuncu önermeyı desteklıyor, evrenın eskıden ısı dengesınde bulunduğunu ve o zaman galaksılerarası uzaklığın yaklaşık bın kez daha kuçuk olduğunu göstermektedır 7 Galaksımız çoğunlukla maddedır Bu herhangı bır maddeantımadde sınınnda yok olmadan (annıhılatıon) dolayı oluşacak gamaışını kaynaklarının bulunmayışının sonucudur Fakal antımadde olsaydık olaylar yıne aynı olacaktı Çunku ışık kendısının antı parçacığıdır Burada tercıh evrenin başlangıcındakı proton bozunumuyla (bu yılda 1/10 olasılıkla gozlenmeye çalışılan gunumuzun önemlı deneylerınden bırldır) maddenın antımaddeye ustun geldığı (en azından ev renın bu bölgesınde) savına dayanmaktadır Bu ustunluk modellerındekı sorun ıse ustun olanın galaksı oluşumuna elverışll bır şekılde bir araya toplanmastdır U Fransa genç işsizler sorununu nasıl çözdü? Beceri kurslarında uyguladığı ilke ve uygulamadaki başarıları ile Fransa, bu sorunun üstesinden geldi. VehbiBelgil Bu yenı soruna geleneksel eğıtım sıstemımn hıçbır yarar sağlayamayacağı anlaşıldı Geleneksel eğıtım fılozofların öğretılerıne ve özellıkle pedagojı kurallarına gore yapılıyordu Pedagojı, daha çok çocuk eğıtımını hedef alan bıralandı Çocuk ıse en çok 1314 yaşına kadarkı gençlerdı Oysa, şımdı eğıtılmesı gerekenler 17 yaşından 6070 yaşına kadarkı yetışkınlerdı Bu kadar farklı kokenlerı olan kımselerı bır çatı altında eğıtmenın kendıne özgu ılkelerı olmalı ıdı llkeler ılk ağızda şöyle saptandı 1) Yenı işsizler, ılkokul çocukları gıbı sıralarda yıllarca dırsek çurutemezlerdı, kısa yoldan hayata tekrar atılmalı ıdıler Bu ' kısa yol' 6 ay ıle bır yıl arasında olmalı ıdı 2) Yenı oğrencı, kaybettığı ışınde aldığı ucretı oğrenımı sırasında da almalı ıdı, 3) Öğretım, lafa donuk değıl, ışe dönuk olmalı ıdı, lafadönuk bılgıler sadece gerektığınde, gerektığınce verılmelı ıdı, 4) Iş, fabrıka koşulları altında uzmanlık duzeyınde öğretılmelı, ışçı, okulu bıtırdıkten sonra bır de fabrıkada staj görmemelı ıdı, 5) Devlet, oğrencıye ış garantısı de vermelı idl 6) Işçıler ısteklerıne gore değıl, teknık ve psıkolojık test sonuçlarına göre mesleklere dağıtılmalı ıdı, 7) Dersler aktıf metoda göre yapılmalı ıdı Anlatmadınleme yontemıne gore değıl, yapmayaptırma yontemıne gore 8) Beceri okullarında "okul havası" mumkun olduğu ka dar sılınmelı, ışyerı havası esmelı ıdı Beceri kursları E 8 ilke mış, yaşamın tatlı, acı cılvelerını gormuş yetışkınler Fransa, bu gıbılerı topluma yenıden kazandırmanın beceri okullarından geçtığını ılk goren, uygulayan ve çok da lyı sonuç alan bır ulke Bu nedenle, bız bu yazımızda Fransa'dakı uygulamayı ornek alacağız Temel Önermeler T eknolojıdekı gelışme yenı bır ışsız sınıfı ortaya çıkarmıştır Bu durum, yenı çozum bulma gereksınmesını bırlıkte getırmıştır Eskı tur işsizler ıçın örneğı ulkemızden verebılırız Koyunde çalışma olanağı bulamayan gençler, özellıkle Doğu ve Orta Anadolu'da 89 aylık kış döneminı ocağı başında geçırmek zorunda olan gızlı işsizler, ışyerının kapanması yuzunden açıkta kalanlar Bunlann sorunları ış ve ışçı bulma burolarınca gıderılmeye çalışılıyor Teknolojının kurbanları olan yenı ışsızlerın sorunu ıse, burolarla değıl okullarla çozuluyor Beceri okulları ıle Çok yakından ınceleme fırsatını bulduğum bu okullann en gelışmış olanları Fransa'da 300'e yakın meslek öğretılen bu okullar, her yıl bınlerce vasıflı ışçıyı Fransız ış pıyasasına dokuyor Beceri okuiları denemesıne bızde de başlandığı şu sıralarda bu okullardan söz etmenın yararlı olacağı kanısındayım Boylece, bılınenı yenıden bulmaya, yanlı şı yınelemeye gerek kalmayacaktır Örnek okullar Beceri okuiları bu ılkelere gore kurulur yurutulurse yararlı olabılırdı ama sadece ılke ıle ış bıtmıyordu Uygulama nasıl olacaktı 7 Fransa Bırıncı Dunya Savaşı'nda bırden artan teknısyen ıhtıyacını, orneğın, bınlerce tesvıyecıyı, tornacıyı, frezecıyı, oto tamırcısını, sağlık personelını dokumacıyı, ayakkabı ve çızmecıyı, tufekçı ustasını çok kısa surede yetıştırmıştı Savaştan sonra da yanan, yıkılan bınaların, koprulerın, yoliarın onarımı ıçın ınşaat elemanlarına gereksınme duyulmuştu Ikıncı Dunya Savaşı'nda ve bu savaştan sonra bu ıhtıyaçlar yınelendı Bu arada, kısa surelı meslek okuiları alanında da gelışmeler olmuş ve bunlar, Fransız eğıtım sıstemımn ayrılmaz bırer parçası halıne gelmıştı 50'lerden bu yana her alandakı teknolojık gelışmeler kımı mesleklerı geçersızleştırıyor, kımılerıne önem kazandırıyordu Savaştan hemen sonra onemı bırden artan ınşaat öğretımı, yerını, elektronık oğretımıne bırakıyordu Soğuk teknığı fabrıkalarında çalışacakların sayısı doyma noktasına gelınce, orneğın rafınerı kaynakçılığı, televızyonculuk, plastık, tarım aracı ve oto onarımı gıbı ışler on duzeye çıkıyordu Tabıı, şımdı bılgısayarcıl'k Beceri okullarında nelerın okutulacağı devlet, patron ve ışçı temsılcılerınden oluşturulan kurullarca saptanıyordu Bu yolla sadece nelerın Fransız ekonomısı ıçın gereklı olduğu değıl, her alanda ne kadar ınsana gereksınme duyulduğu da saptanıyor, pıyasanın kaldırabıleceğınden fazla ışçı yetıştırılmesı gıbı bır savurganlık önlenıyordu Okullann yurt duzeyıne dağılışında yerel gereksınmeler goz önunde bulunduruluyordu orneğın, Kon ya'da tarım araçları yapım ve onarımına ağırlık tanınırken Kars yöresınde sutçuluk ve hayvancılıkla ılgılı ışler on plana geçıyor Fransız beceri okuiları bıze koy enstıtulerımızı anımsatıyor Onlar da tamamen bu ılkelere gore çalışıyordu Bunu sonrakı yazılarımızda daha yakından göreceğız. D 13 Yeni işsizler Teknolojının kurbanı ışsızlerı şoyle anımsatabılırız • Kente goç: Kente goçun bır çok nedenı var1 Kent yaşamının sunduğu ımkânlardan yararlanmak, tarımın makıneleşmesı yuzunden ışçı venmının artması sonucu pek çok tarım ışçısının kent yolunu tutması, Ortak Pazar'ın sağladığı gelışme yuzunden bazı mesleklerın geçersızleşmesı nedenı ıle fabrıkaların çekıcıleşmesı, • Toplumsal duşuşler: Ekmek kazananın ölmesı, sakatlanarak çalışamaz hale gelmesı, boşanma, aıle butçesıne katkı gıbı nedenlerle kadının ış yaşamına gırme zorununu duyması, okumayı yarıda kesmenın gerekmesı, • Hayta gençler: Toplumsal refahın nıspeten artması sonucu kımı gençlenn çalışmadan yuksek bır yaşam duzeyı tutturmaları, fakat, bu ımkân ortadan kalkınca çalışarak yaşamını surdurme zorununu duyması, • Özurluler: Özurlulerın topluma kazandırılması, • Dünya çapında çalkantılar: Ounyanın tek bır dunya' halıne gelmesı sonucu bır uçtakı bır krızın dalga dalga her yana yayılması (1929 ıktısadı krızı, Ikıncı Dunya Savaşı, IsraılArap çatışmasının yol açtığı petrol bunalımı, Iranlrak (Arap) savaşımn serpıntılerı . Gorulduğu gıbı, bu şekılde ışsız kalanların çogu, yaşını başını almış, çoluk çocuğa, hatta torunlara karış