Katalog

N Ü K L E ER Akıl almaz insan hataları Dünyanın nefeslni kesen Çernobil nükleer kazası bugün artık en Ince ayrıntılarına kadar biliniyor. Bir deneye hazırlanan Sovyet uzmanların hafta sonu tatilinde çalışmamak içln,deneyl cuma akşamı bltlrmek amacıyla güvenlik önlemlerlni ihmal etmeleri kazayı hazırladı. Deneyden sorumlu klşlnln, reaktör fiziğlnl ve termodlnamiğlni çok iyl bllmeyen blr elektrlk mühendisi olması ve üstüne üstlük, peş peşe kuralların çiğnenerek akıl almaz hatalar yapılması felâkete yol açtı. Doç. Dr. Mehmet Basutçu Nükleer mühendls, Fransız Atom Enerjlsl Kurumu'nda görevli. şesinde korkunç bir olayı, sivil nükleer enerji tarihinin en büyük kazasını çağrıştırıyor; bilinçaltlarımıza çöreklenmiş 'nükleer korkuyu' körüklemeye devam ediyor; politikacıların alacakları, ileriye dönük teknik kararları etkiliyor; çevre korunması, doğa temizliği gibi konularda duyarlığı arttırıyor; nükleer santralların daha güvenilir koşullarda işletilmesi için her ülkede yürütülen çalışmaların uluslararası bir düzeyde yeniden gözden geçirilmesini sağlıyor; değişik dozlarda ışın almış 'nükleer yaralı'ların bakımı konusunda dünya hekimlerini işbirliğine çağırıyor... Daha önce, 28 Mart 1979 tarihinde A.B.D.'de Harrisburg'ta Three Mile Island santralının (T.M.I.) iki numarali reaktöründe meydana gelen kazanın bu ve benzeri etkileri olmuştu. Ancak T.M.I. kazasında çevre kirliliği çok sınırlı kalmış, radyasyon nedeniyle ölen, yaralanan olmamıştı. Bu nedenlerle, Harrisburg kazasının sivil nükleer enerji endüstrisini duraklama devrine soktuğu yönündeki yorumlar kanımızca abartılmıştı. Nükleer santral yapımlarında gözlemlenen duraklamanın başlıca nedeni, genel elektrik tüketimlnde baş gösteren yavaşlamaydı. Tersine, T.M.I. kazası, güvenlik önlemlerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalara daha çok önem verilmesini sağlayarak, basınçlı sulu reaktör (PWR) türünün bugün daha güvenli koşullarda işletilmesi sonucunu doğurmuştu. Harrisbourg kazasında insan hataları nın rolü vardı. Çernobil'de insan öğesi çok dah. önemli bir rol oynadı. Harrisbourg'ta önceden düşünülmü.' güvenlik önlemleri sayesinde çevrenin kiı lenmesi. insanların radyasyondan etkilen meleri son anda önlenmişti. Çevreyh nükleer yakıt arasındaki üçüncü engel ko ruyucu işlevini görmüştü. (I) Çernobil türü santrallarda üçüncı engel gerekli görülmemiş, daha tasarın aşamasında bu riskin göze alınmasınt karar verilebilmiştir. Eğer reaktörü ve yar organları içine alan dayanıklı bir üçünci kılıf olsaydı, kazanın etkileri daha sınırl kalabilecektı. Ayrıca RBMK türü reaktörlerde, nüklee yüreği alttan üste doğru soğutan suyur çıkışta buharlaşmış olması ve yürek için deki grafitin ortalama 500 derece ısıdî olması bir yangın olasılığını pek küçüm senemeyecek bir düzeye ulaştırıyor. Batılı uzmanlar, işte bu nedenlerle kendi santrallarında Çernobil türü biı kazanın olamayacağını ileri sürebilmiş lerdir. Çernobil olayının toplumsal ve ruhbi limsel etkilerinin büyük boyutlara ulaştığı yadsınamaz. Bu etkilenn ne derece önemli olduğunu kuşkusuz zaman gös terecek. Ancak bir yıl sonra, sivil nükleeı enerji tarihinde Çernobil öncesi ve sonrası olmak üzere bir zaman ayrımının yerleşeceğini sandığımızı söyleyebiliriz. Çernobil konusunda çok şey yazıldı, söylendi. Bu yazıda amacımız, son ve tam bilgller ışığında kazanın nasıl meydana geldiğini teknik açıdan açıklamak; Çernobil türü reaktörlerin özelliklerini göz ardı etmeden, bu kazayı günümüz nükleer endüstrisi içindeki yerine oturtmak. 1. yıldönümünde Çernobil felâketinin dosyası tamamlandı Ç ernobil nükleer santralı kazası 26 nisan günü bir yaşını doldurdu. Daha önce kim blliyordu Ukranya bölgesinin kuzeyindeki bu küçük kasabanın variığını? Burada bulunan RBMK tlpi dört nükleer reaktörün, Sovyetler Birliği'nde, yerleşik 28600 megavat elektrik gücünde olan nükleer kaynaklı üretimi içinde % 14 oranında bir yer tuttuğunu? Az zenglnleştirilmiş uranyum yakan, nötron yavaşlatıcı olarak grafit kullanan, suyla soğutulan RBMK türü reaktörün Rus teknolojisinin yaygın bir ürünü olduğunu? Birkaç uzman dışında kimse. Bugün Çernobil adı dünvamızın her ko RBMK türü reaktör nedir? Nükleer santralların birer termik santral olduğunu unutmamalıyız. Amaç, tıpkı bir kömür santralında olduğu gibi yakılan enerjiyi su buharına dönüştürerek türbinleri döndürmek ve böylece elektrik üretmek. Demek ki nükleer yakıt içinde açığa çıkan enerji, yani ısı, bir Soğutucu aracı lığıylataşınarak buhar elde edilecektir. * Bu açıdan bakıldığında RBMK reaktörü kaynar sulu bir reaktördür. Su, nükleer yüreğın altından girer, nükleer yakıt çubuklarını yalayarak soğutur, aldığı enerji sonunda yüreğin üst ucuna geldiğinde buharlaşmıştır; daha sonra sudan ayrılan buhar doğrudan türbinleri döndürür. Daha sonra yoğunlaştırılan buhar, nükleer yüregi sogutacak su devrini besler. sanda patladıktan sonra, olusan radyasyon bulutlarının ilkl (soldakl hartta), Avrupa'yı ve Türktye'yi tarklı zamanlarda etkiledl. )foşll, mevi ve san radyasyonlu bulutlar 212 saat içinde Avrupa'yı etkllerken, Türkiye'nin batı keslmiehne ve Balkanlar'a 1S saat sonra vardı. Iklncl radyasyon dalgası ise (usttekı harita) 29 nisan 5 mayıs arası, bu defa Italya • Turkiye arasındaki Güney Akdenlz bölgeslnı etkisi altına aldı. Bu defa ikinci dalganın llk ulaştığı bölge (yeşll) Türkiye'nin Karadeniz ve Orta Anadolu bölgesi oldu (iki saat içinde). Kırmızı ve mavi bulutlar Türkiye'ye ulaşmazken, 18 saat sonra da kırmızı bulut Trakya bölgesine radyasyon "yağdırdı." iki ayrı radyasyon bulutu çemobiireaktorü26ni