Katalog

KİMYA TAR İ H İ ODAK başka devrlmlnFranaız Devrimininkurbanı olacaktı 1794 yılı mayıs ayının ılk haftasıydı Fransız Devrımı'nın ateşlı gunlerı gerıde kalmıştı ancak devrım mahkemesı eskı yönetımın ışbıriıkçılerını glyotlne yollamakta tereddut etmıyordu Bu kez sanıklar kral adına vergı toplama ayrıcalığına sahıp ferme general adlı kurumun yonetıcısı oıan yırmı sekız kışıydı Yargıç kralcı yönetımın bır somuru sımgesı durumuna gelmış bu kurumun başındakılere kısa bır duruşmadan sonra ıdam cezası verıyordu Yırmı sekız kışıden bırı ıçın verılen ıdam kararına mahkeme salonundan ıtırazlar yukselıyordu İdam kararı tepkıyle karşılanan bu orta yaşlı adam unlu bllgln Lavolaier'den başkası değıldı Lavoısıer'nın ıdamına karşı çıkanlara yargıç FouquıerTınvılle'ın verdığı kararlı yanıt tarıhe geçecektı "Cumhurlyetln bllglnlere Ihtlyacı yoktur!" (La Republıque n'pas bıen besoın de savants) Unlu bılgının o anda akhndan neler geçırdığını bılmıyoruz, yargıcın sözlerıne ulkesının geleceğı adına uzulmuş veya acıyla tebessum etmış olabılır Idam kararına yapılan ıtırazlar sonuç vermedı ve Lavoisier 8 Mayıs 1794'te glyotinle ıdam edıldı Infazın ardından yıne unlu bır bılgın olan Joseph Lagrange'm sozleri Lavoisier'ın blllme olan katkısını özetliyordu: "Kafasının kesllmesl bır sanfye sürdu. Oysa onunki gibı bir kafanın daha yetişmesl Içln yuzyıldan fazla zaman gerekir." Lavoisier'ın bılım aşkıyla dopdolu yaşamı sona ermış, cesedı ve kesık kafası toplu bır mezara atılmıştı Lavoisier, 26 Ağustos 1743'te Parıs'te varlıklı bır aılenın çocuğu olarak dunyaya gözlerını açtı Annesı, genç yaşta ölduğunden teyzesı tarafından buyutulen Lavoisier, College Mazarın'de lyı bır eğıtım gördu, astronomi, botanik kimya ve matematlk oğrendı Babasının ısteğı doğrultusunda hukuk okuyan LavoIsier, doğa bılımlerıne ve özellıkle kımyaya karşı özel bır ılgı duyuyordu Botanıkçı Linne ıle tanışması onun doğa bılımlerıne yonelmesınde önemlı bır rol oynamıştır Daha yırmı ıkı yaşındayken Parls sokaklarını aydınlatma projesi ıçın açılan bır yarışmada birinci olmuş, 1768 de yırmı beş yaşında jeolojı ve kımya araştırmalarından öturu Fransız Bilimler Akademisi'ne seçılmıştı Yıne bu yıllarda Lavoısıer'ın Fransa'nın jeolojık harıtasını hazırladığını bılıyoruz Bu hırslı genç, ustun yeteneklerını bılımın pratık yaşama uygulanmasında kullanmaya kararlıydı anlaşılan Başarı basamaklarını tırmanırken erıştığı en son basamağın, yanı soyluluk unvanı (1771) ve ferme generale uyelığının ona ılerıde pahalıya mal olacağını sanırız kı hıç duşunmemıştı Kımse tutamıyor Lavoıseır'ı, 1775'te onemlı bır gorev olan cephane mudurluğune getırılıyor 1778'de Franchınes'te kurduğu ornek bır çıftlıkte modern tarım yontemlerı uzerıne çalışmalar yapıyor, Tarımcılar Konseyı Başkanlığı'na getırılıyor (1785) Ikı yıl sonra Orleans meclısıne seçılıyor, baraj ve sulama kanalı yapımlarına onculuk edıyor, 1790'da Fransa'da ağırlık ve uzunluk olçulerının standardıze edılmesı çalışmalarına başlayan Lavoisier metrık sıstemının temelını atan bılım adamı oluyordu Azımsanamayacak bır servet elde et Lavoisier'nin havadaki oksijeni ayırmak için kullandığı düzenek. Hindistan'dan bir mektup Matetnatik Dehasının Doğuşu Reşit Canbeyli Cambrıdge Unıversıtesı matematık profesorfennden G H Hardy, 19ı3 haziranında Hındıstan 'dan bır mektup almıştı Çok sayıda teorsm ve formulle dolu bu mektubun yazarı Srinivasa Ramanucan'ın adını ılk kez duyuyordu Hlçbır tanıtlama yöntemı kullanılmadan yalnızca bırer madde olarak belırtılmış bu bulgaların yazarı, belkı bır de//, belkı de cıddıye alınmaya değemez bır matematlk heveslısıydı Hardy'nın ılk tepkısı buydu O akşam bır başka matematıkçı ıle bu ılgınç mektubu tartışmasaydı, Hardy de daha önce Ramanucan'dan almış oldukları mektuplan okuyup aynen tade eden Cambrıdge 7; profesorler H Baker ve E Hobson gıbı davranacaktı Böylelıkle, uç mektubuna da olumlu yanıt alamayan fakır bır Hıhtlı k&tıp, belkl de matematıkten umudunu kesecek ya da Hındıstan'ın bılımsel açıdan çoraklığında yıtıp gıdecektı Ne var ki, Ramanucan, daha doğrusu matematlk ve bılım dunyası şanslıydı Hardy, o akşam bırlıkte satranç oynadığı bır orofesör arkadaşına Ramanucan'ın mektubunu göstermış bu ıkı kışı kısa bir tartışmadan sonra Ramanucan'ın olağan bır matematıkçı olmadığına karar vermişlerdl Hardy'nın daveti uzerıne Ramanucan Cambrıdge'e gıtmlş, burada beş yıl sureyle Tnnty College'd, Hardy'nın de desteğıyle matematlk çalışmalarını surdurup blrçok önemlı makale yazmıştı Ancak kendını tumuyle matematığe vermış olan Ramanucan, gerek kötu ıklım koşulları gerek yetersız beslenme sonucu cıddı bır bıçımde hastalanmış ve Ingıltere'deki tum çabalara karşın lyıleşemeyınce 1919'da ulkesıne dönmek zorunda kalmıştı Bır yıl sonra ölduğunde 33 yaşındaydı ve arkasında matematlk çalışmalarıyla dolu çok sayıda makale bırakmıştı Önumuzdekı haftalarda 100 doğum yıldönumu kutlanacak olan bu bıllm adamı, geçtığımız yaz ABD'de düzenlenen önemlı bır konferansta da anılmıştı Konferansa katılan çok sayıda matematıkçı ve fızıkçının ortak göruşu, Ramanucan'ın matematığe, etkılerı hâlâ araştırma konusu olan temel katkısı olduğu doğrultusundaydı Bugun, bırçok önemlı matematıkçı, araştırmalarının önemli bır bölumunu Ramanucan'ın gerlde bıraktığı notlarını açıklayıp gelıştırmeye ayırmışlardır Kendı kendıne matematik öğrenip Hındlstan'ın matematıkte bın yıl oncekı ustunlunğuun yenıden canlanmasına katkısı bulunan, ulkesınden Royal Socıety'ye seçılen Ilk üye olan Ramanucan'ın yaşamöykusu, yalnız Hıntlı değıl, uçuncu dunya bılım adamları açısından da üzerınde durulmaya değer önemli bir Örnekiır. D imbığın ıçındeki (A) cıva, bır kömur sobası (D) ıle ısıtılmaktadır imbığın içinde cıva oksıt oluşur (C) kabındakı cıva ustune ters oturtulmuş (B) fanusu ıçındeki hava 1/5 oranında azaltr Gerı ye kalan havanın ıçındeki mumun yanmadığı gözlenır Lavoisier bır başka duzenekle cıva oksıdı ısıttığında çıkan gazın mıktannı ölçer yanmaya elverışlı olan bu gazın (B) tanusunda azalan ha vayla aynı mıktarda olduğunu bulur Bu gaza oksıjen adını verır Yaşamı tığı vergı toplama ayrıcalığından oturu, devrımden sonra Lavoisier şımşeklerı üzerıne çekmekte gecıkmedı Ayrıca devrımın lıderlerınden Jean Paul Marat, Lavoısıer'e dış bıleyenler arasındaydı Devrım öncesınde Marat'ın Bilimler Akademısı'ne başvurusu Lavoisier tarafından gerı çevrılmıştı Marat, unlu bılgın ı Parıs kentı çevresıne 1787'de ınşasına on ayak olduğu duvardan oturu şehırde hava akımına engel olmakla suçluyordu Lavoisier etrafını saran ofke bulutlarının farkındaydı, tek kurtuluşunun kaçmak olduğunu anlamıştı Ağustos 1792'de evlnl ve laboratuvarını terk etti, kaçmaya kalkıştı ancak çok geçmeden, kasım ayında yakalanarak tutuklandı Marat'yla arasının açık olmasının unlu bılgının ıdamında ne denlı rol oynadığı tartışmalıdır Çunku Marat, onun ıdamından önce 13 Temmuz 1793'te Charlotte Corday tarafından banyoda bıçaklanmıştı Lavoisier ıse bu olaydan yaklaşık bır yıl sonra terör dönemının son haftalarında gıyotıne yollanmıştı Kımya alanında bır "yasa koyucu" olarak kabul etmemız gereken Lavoisier'ın bılıme bır başka onemlı katkısı yaşamsal sureçlerın kımyasal doğasına dıkkatı çekmesı ve nıcel yonden bu sureçlerı araştırmasıdır Böylelıkle Lavoisier aynı zamanda nıcel bır fızyolojı anlayışının da temelını atmıştır Bugun bıle hayranlık uyandıran bır dızı deney sonucunda canlı organızmaların aynen bır yanma olayındakı gıbı, besın maddelerını tukettığını ve elde ettıklerı enerjıyı ısı bıçımınde çevreye verdıklerını kanıtlamıştır Bu deneylerıyle canlıların kımyasal enerjı bılancosu, solunum ve kan dolaşımı gıbı kavramlar yenı bır gozle ele alınmıştır On sekızıncı yuzyılın bu seçkın bılım öncusunun kıtabından aldıgımız ve onun alçakgönullu bılımsel göruşunu açığa vuran bır tumceyle yazımızı bıtırelım "Kendimı daima şu kurala bağlı gördüm: Blllnmeyene attığım her adımda yalnızca blllnenden kalkmak ve doğrudan deney ve gözleme dayanmayan hiçblr sonuç çikarmamak." anma olayı aslında hızlı bır oksıdasyondan başka bır şey değıldır Yanma olayında oksıjenın rolu açığa kavuştuktan sonra söz konusu reaksıyon yanan maddenin oksijenle bırleşmesı "oksidasyon' olarak tanımlanmıstır Aynı şekılde bır maddenın yapısındakı oksıjenı bır başka maddeye vermesı "reduksıyon" (ındırgenme) olarak adlandırılmıştır Bır kımyasal tcpkımede, oksidasyon ve reduksıyon bırlıkte oluşur Bır madde oksıjen alırken dığerı oksıjen verır, bırbırıyle bağlantılı bu tepkımeye "Redoks" (reduksıyonoksıdasyon) adı verılır Ne var kı zaman ıçınde oksidasyon ve reduksıyon kavramı buyuk değışım göstermış dolayısıyla tanımları da degışmıştır Gerçekten oksıjen hıç ışe karışmadığı ve kımyasal denkîemlerde oksıjen yer almadığı halde yanma olayları meydana geldığı bılınmektedır örneğın ısıtılmış sodyum, klor gazı ıçınde aynen oksıjende yandığı gıbı "yanar" yanı okside olur Sodyum kolaylıkla bir elektronunu başka elementlere örneğın oksı Oksidasyon kavramının tarihsel gelişimi Y Na + Na Na Cll N a jen veya klora verebılen bır metaldır Aşağıdakı denklemlerden bu ıkı tepkımenın benzerlığı görulmektedır Na+ z Ikısının ortak noktası metal (sodyum) atomlarımn elektron vermesı daha doğrusu oksıjen ve klor atomlarımn sodyum elektronlarını kendilerıne doğru çekme sıdır Öyleyse elektron veren maddeler "oksıde" olmakta, elektronı alan maddeler ıse ındırgenmektedır Redoks surecı bır elektron aktarım olayıdır Bu bakımdan ıç mantığı yönundenflogıston kuramına bır dönuş söz konusudur elektron bır olçude flogıston denen metafızık toz ıle benzeşmektedır Eskıden flogıstonu bol olan maddeler yenı tanıma göre kolayca elektron verebılen maddelerdır hıdrojen, kımı metaller ve kömür gıbı D