Katalog

EKONOMİ ekonomi@cumhuriyet.com.tr TASARIM: SERPİL ÜNAY 11 19 MART 2020 PERŞEMBE Koronavirüsün ekonomiler üzerindeki etkilerini durdurmak için yeni adımlar atılıyor Piyasalar durulmuyor Dolar/ TL dün yine 6.406.50 lira arasında dalgalı hareket etti. Zaman zaman artıya geçen Borsa İstanbul, günü yüzde 1.38 düşüşle kapattı. Avrupa borsalarında ise düşüş yine güç kazandı. Küresel salgın olarak ilan edilen koronavirüsün ekonomiler üzerindeki etkilerini azaltmak için hem Türkiye hem dünyada her gün yeni önlemler açıklanıyor. Ancak bunlar mali piyasalarda oluşan panik havasını yatıştırabilmiş değil. İşte dün yapılan dikkat çekici açıklamalar ve hem Türkiye hem dünyanın önde gelen mali piyasaları üzerindeki etkileri: 4 Avrupa Merkez Bankası (ECB) İcra Kurulu üyesi Isabel Schnabel, bankanın büyüme tahminlerini düşürdüğünü ve koronavirüs salgınından dolayı resesyon ihtimalinin arttığını ancak bankanın süratle harekete geçmeye hazır olduğunu açıkladı. IMF’nin tuhaflığı 4 İngiltere Merkez Bankası Başkanı Andrew Bailey, salgının ekonomiye etkisinin en aza indirilmesi için bankanın Hazine ile uyumlu bir şekilde harekete geçmeye hazır olduğunu söyledi. 4 İtalya’da borçlanma maliyetleri bir yıldan uzun bir süredir ilk defa yüzde 3 seviyesinin üstünü gördü. Bunun üzerine İtalya Merkez Bankası tahvil alımı yaptığını duyurdu.. 4 Polonya, koronavirüsün etkilerini giderebilmek için yaklaşık 52 milyar dolar büyüklüğünde bir kurtarma paketi açıkladı. Paket borç geri ödemelerinde erteleme, sosyal katkı gibi tedbirleri içeriyor. 4 Salgın nedeniyle 1 trilyon dolarlık kredi kapasitesini aktif hale getirmek için hazır olduğunu duyuran IMF, bu kapsamda Venezüella’nın 5 milyar dolarlık acil durum kredisi talebini karşılamadı. IMF, Maduro yönetimi uluslararası camia tarafından tanınmadığı için yardım edemeyeceğini bildirdi. Avrupa sıkıntılı Bu gelişmelerin yanı sıra, önceki gün Merkez Bankası yaptığı faiz indirimi ve açıkladığı önlemler paketine karşın, Türkiye’deki mali piyasalar dün inişli çıkışlı bir seyir izledi. Bu kararlar sonrası önceki gün 6.40’ın altına gevşeyen dolar/ TL dün yine yükseldi ve 6.406.50 lira arasında hareket etti. Günü 6.48 seviyesinde tamamladı. Borsa İstanbul 100 Endeksi ise dün güne düşüşle başladı. 84 bin 424 87 bin 768 puan arasında hareket eden endeks günü yüzde 1.38 düşüşle kapattı. Avrupa’nın önemli borsaları, Almanya’da (DAX) yüzde 5.5, Fransa’da (CAC 40) yüzde 5.9, İngiltere’de (FTSE 100) yüzde 4, İtalya’da (FTS MIB) yüzde 1.3, İspanya’da (IBEX 35) yüzde 3.4 kayıplarla kapandı. Avrupa’daki en büyük şirketleri izleyen Euro Stoxx 50’daki kayıp da yüzde 6.2 oldu. ABD borsalarında ise yüzde 68 düşüşler yaşanmıştı. l Ekonomi Servisi Ford’un Gölcük’te üretime ara vermesinden sonra Toyota da Sakarya’da üretimi durdurdu. KORONAVIRÜS MALI YAPILARI VURACAK Fitch Ratings, salgının ülkelerin mali durumlarını zayıflatacağını bildirdi. Salgın ve buna bağlı uygulanan politikaların ekonomik etkilerinin, bu yıl ortalamadan daha fazla kredi notu aksiyonu alınmasına neden olabileceği ifade edildi. Yine açıklamada, geleneksel makroekonomik politikaların hanehalkı ile kurumsal gelirler üzerinde iyileştirici etkisi olabileceği ve büyük bir ekonomik düşüşü önleyebileceği kaydedildi. Açıklamaya göre Fitch, gayrisafi yurtiçi hasılaya kıyasla mali dengeleri, hükümetlerin borç stoklarını, faiz ödemelerini ve döviz cinsinden devlet borçlarını göz önünde bulundurarak ülkelerin kamu maliyesini ölçtü. l Ekonomi Servisi Üretime ara verenler çoğaldı Koronavirüs salgınının imalat sanayii açısından en dikkat çekici etkisi, otomotiv sanayinde görülüyor. Toyota Otomotiv Sanayi Türkiye, tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüs salgını ile ilgili çalışanlarının sağlığına yönelik tedbirler kapsamında Sakarya’da bulunan fabrikada üretim faaliyetini 21 Mart5 Nisan tarihleri arası durdurma kararı aldı. Açıklama da ayrıca, belirtilen süre sonunda oluşacak durumun gözden geçirileceği ve üretim faaliyetlerinin sürdürülmesinin hedeflendiği vurgu landı. Önceki günkü açıklamasına dün ekleme yapan Ford Otomotiv de, üretime Gölcük Custom hattında 20 Mart’tan, Gölcük Transit hattı, Yeniköy ve Eskişehir fabrikalarında ise 23 Mart’tan itibaren iki hafta ara verdi. Pazar küçüldü Avrupa otomotiv sektöründeki sorunların ise daha büyük olduğu görülüyor. Örneğin Fransa Maliye Bakanı Bruno Le Maire, otomobil üreticilerinin koronavirüs nedeniyle araç imalatının aniden durması sorunuyla nasıl baş edebilecek lerini ele almak üzere dün Fransız üreticilerle görüştü. Le Maria, ihtiyaç olursa zor durumdaki büyük şirketlerin kamulaştırılabileceğini de belirtti. Ayrıca Avrupa’da fabrika kapatan otomotiv üreticileri arasına MercedesBenz ve Skoda da dahil oldu. Öte yandan Türkiye’nin de en büyük pazarı olan Avrupa’da, otomobil satışları, küresel ekonominin zayıflaması, daha yüksek araç vergileri ve koronavirüs salgını nedeniyle geçen şubatta 2019’un aynı ayına göre yüzde 7.2 geriledi. l Ekonomi Servisi, Reuters Ekmek alınan yerlere dikkat Ekmek Üreticileri İşverenleri Sendikası Genel Başkanı Cihan Kolivar, koronavirüs salgınına karşı hijyenin sağlanması için, ekmeklerin kâğıt ambalajla satılması talebinde bulundu. Bu uygulamanın halihazırda sürdüğü yerlerin mevcut olduğunu kaydeden Kolivar, “Kâğıt ambalaj sayesinde hem ekme ğe çıplak elle dokunmanın önüne geçiliyor hem ekmeğin ömrü iki kat uzuyor” dedi. Türkiye Fırıncılar Federasyonu Başkanı Halil İbrahim Balcı ise, “Ekmek alınan yerlerin hijyenik olup olmadığına dikkat edilmeli. Özellikle bakkal ve marketlerin dışında ekmek satılmaması gerekiyor” dedi. Kolonya ihracatı izne bağlandı Ticaret Bakanlığı’nın İhracı Kayda Bağlı Mallara İlişkin Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ’i Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Buna göre, ihracı kayda bağlı mallar listesine etil alkol, kolonya, dezenfektan, hidrojen peroksit ve meltblown kumaş (medikal kumaş) eklendi. Tebliğe eklenen geçici hükümle de söz konusu mallara ilişkin gümrük beyannameleri, ilgili ihracatçı birlikleri genel sekreterliğince, ön onaya müteakip kayda alınacak. Rezervasyon kaybı yüzde 40 Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) Başkanı Firuz Bağlıkaya, koronavirüs salgını nedeniyle rezervasyon iptallerinin ardı ardına geldiğini açıkladı. Yaşanan sorunları TÜRSAB TV’de değerlendiren Bağlıkaya, “Yeni rezervasyon hiç gelmiyor; sektör şu anda kasım, aralık, ocak, şubat aylarında yapılan tüm ön rezervasyonlarını kaybediyor” dedi. Bağlıkaya şöyle devam etti: “Türkiye’ye seyahate gelmek isteyenlere ‘re zervasyonlarınızı iptal etmeyin, ileri bir tarihe öteleyin’ yönünde telkinlerde bulunuyoruz. Ancak yurtdışından gelen yeni rezervasyon hiç yok. Yurtdışı rezervasyonlarında kayıplar yüzde 3540’a ulaştı. Önümüzdeki dönemde sektörde kartlar yeniden dağılacak, oyuncular değişecek gibi görünüyor. İç turizme yönelik olarak da vatandaşımıza ‘tatilini iptal etme, ertele’ çağrısı yapıyoruz.” l Ekonomi Servisi Firuz Bağlıkaya HES ve gaz yarışıyor TKİ ‘işletme hakkı’ satıyor Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ), Şırnak’ta bulunan 87179 ruhsat numaralı asfaltit sahasının işletme hakkının devri için ihale açtı. Resmi Gazete’deki ilana göre, ihale 24 Mart’ta yapılacak. Son yıllarda sentetik ham petrol kaynağı olarak önem kazanan asfaltit, boya, vernik, oto lastiği, elektrik yalıtımı, batarya koruyucuları, genleştirilmiş kauçuk, zemin karoları, su geçirmez kabloların yapımında kullanılıyor. Yurtdışı varlıklar 250 milyar dolar Merkez Bankası’nın ocak ayına ilişkin açıkladığı “Uluslararası Yatırım Pozisyonu (UYP)” verilerini göre, geçen yılın sonuna kıyasla Türkiye’nin yurtdışı varlıkları yüzde 0.7 azalışla 250.2 milyar dolar, yükümlülükleri ise yüzde 1.9 artışla 616.4 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Net UYP, ocak sonunda eksi 366.2 milyar dolar oldu. Bu rakam 2019 sonunda 353 milyar dolardı. Petrolde serbest düşüş Koronavirüs gelişmeleri ve özellikle Rusya ile Suudi Arabistan arasındakı fiyat ve pazar savaşları nedeniyle petrol fiyatlarında aşağı yönlü seyir devam ediyor. Suudi Arabistan Enerji Bakanı Abdulaziz bin Selman’ın, son açıklamaları da bu süreci hızlandırdı. Batı Teksas petrolü (WTI), New York saatiyle dün sabah Kasım 2002’den bu yana ilk kez varil başına 25 doların altına geriledi. 2.05 dolar düşerek 24.90 dolara indi. Brent petrolü de 1.17 dolar kayıpla 24.56 dolara kadar geriledi. Öte yandan, Türkiye’de benzinin ardından motorin fiyatında da indirim yapıldı. Motorinin litre fiyatı, 27 kuruş indirimle ortalama 5.48 liraya düştü. Türkiye’nin en büyük enerji şirketleri ilk kez açıklanırken kurulu gücün kaynak dağılımına bakınca hidroelektrik ve doğalgaz santrallarının başa baş yarıştığı görülüyor. Türkiye’nin en büyük 100 elektrik üreticisinin kurulu gücü 77 bin 585 megavat elektriğe (MWe) ulaştı. Türkiye’nin toplam kurulu gücü ise 91 bin 267 MWe olarak hesaplanıyor. Uluslararası danışmanlık şirketi Kearney ile Enerji Günlüğü tarafından hazırlanan “MW100, Türkiye’nin En Büyük 100 Elektrik Üreticisi Araştırması”nın sonuçlarına göre, bu listede yer alan şirketler Türkiye’nin toplam kurulu kapasitesinin yüzde 85’ini temsil ediyor. Bu şirketlerin kurulu güçlerinin kaynak bazında dağılımı incelendiğinde ise doğalgaz ile hidroelektrik santrallarının (HES) başa baş olduğu görülüyor. Kurulu güç hidroelektrikte 24 bin 472 MWe, doğalgazda 24 bin 481 MWe. Bunları 19 bin 450 MWe ile kömür izliyor. Bu kapsamda “yerli kömür”de 8 bin 32, “ithal kömür” 8 bin 684 MWe kurulu güç var. Ayrıca son yıllarda büyük yatırım yapılan yenilenebilir enerji kaynağı rüzgâr ise 6 bin 894 MWe ile önemli bir atılım içinde. Yenilenebilir hızlı Listeye göre, 20 bin 541 MWe ile en büyük üreti ci konumunda olan Elekt rik Üretim AŞ, bu kapsam da doğalgaz ve HES pazarın da birinci, kömür pazarında üçüncü durumda. Kömür pa zarının birincisi Eren Enerji (2.790 MWe) olurken, Güriş Enerji (581 MWe) rüzgârda, Zorlu Enerji (260 MWe) jeo termalde lider durumda. Son yıllarda Türkiye’de enerjide arz güvenliğinin sağlanma sı hedefine yönelik ola rak çok büyük mesa fe alındığını belirten Kearney Türkiye Di rektörü Onur Okutur “Yenilenebilir enerji ye yönelik yatırım lardaki güçlü ar tış da kaynak ba zında çeşitliliği sağladı” dedi. l Ekonomi Servisi Onur Okutur Koronavirüs, komplo ve paranoya T rump, konuşmasında “Çin virüsü” kavramını kullandı. Web’in karanlık köşelerinde tartışılan komplo teorileri aniden resmi ağızlardan dillendirilmeye, Financial Times gibi ana akım yayınlarda aktarılmaya başlandı. Bu kimin virüsü? Resmi görüş bu virüsün, Wuhan eyaletindeki hayvan eti satılan çarşıda, yarasa eti ile yılan eti arasında bir yerlerden insana sıçradığı biçimindeydi. Bu açıklamanın Batı’da, jeopolitik, ırkçı yargıları yansıtılıyordu: Virüs salgının sorumlusu Çinlilerdir. Çinliler bu “iğrenç” şeyleri yemeseler bunlar olmaz. İlk komplo teorisi, virüs Kanada’da bir laboratuvarda çalışan Çinli karıkoca tarafından çalınarak Wuhan’daki bir virüs araştırma merkezine getirildi, buradan dışarı sızdı diyordu.. Öyleyse virüs, Kanada ve Çin devletlerinin biyolojik silah araştırmalarının bir ürünüydü. Komplo teorilerinin ardından virüsün, Çin’den ve Çin kültüründen kaynaklandığına ilişkin iddialara karşı geçen hafta, Çin “kamu diplomasisi” hızla tepki göstermeye başlamış (Financial Times). Çin, İtalya’ya 31 ton tıbbi malzeme, çok sayıda doktor göndermiş. Çin Dışişleri Sözcüsü Zhao Jian, perşembe günü Twitter’da virüsün ABD ordusu tarafından Çin’e sokulmuş olabileceğini iddia etmiş. Bu iddiaya göre, krizden esas sorumlu ABD’dir. Çin, iki ay boyunca etkili önlemler almış, deneylerini ABD’li uzmanlarla paylaşmış, buna karşılık, ABD bu zamanı kullanmamış bu deneylerden yararlanmamış, süreci seyretmiş. Bu ilgisizlik, ABD’nin virüsün Çin’de kalmasını beklediğini ima ediyormuş. Financial Times, “Virüsün Çin dışından geldiğine ilişkin güçlü kanıt yok” diyor. Demek ki zayıf da olsa kimi kanıtlar var. Virüs ve ‘biyopolitik’ Bunlar tartışıladursun, yaşı 70’e yaklaşırken, kapitalist devlet karşısında “paranoyak mesafesini” korumaya kararlı birisi olarak, Twitter’da “boomer romover” (50’lerde doğanları temizliyor) gibi “şakaları” gördükçe, benim kafamda başka bir “teori” şekillenmeye başladı. Wall Street Journal’ın “gençlerin, alınan önlemlere uymaması da büyük sorun” yorumu bu teorimi güçlendirdi. Neoliberal akla göre, Batı toplumlarında, yaşlı nüfusun sosyal hizmet gereksinimleri, emekli maaşları, devlet bütçesi üzerinde artık taşınamaz bir yük oluşturuyor. Dahası bunlar zamanında ev aldıkları için bugün ev piyasasında gençleri dışlayan bir sıkışıklık yaşanıyor. Yaşlı nüfusun ağırlığı artarken, çalışarak vergi verecek ve sosyal sigorta sistemindeki açığı kapatabilecek genç göçmen getirilmesine, Brexit sırasında da görüldüğü gibi, hükümetlerin görmezden gelemediği güçlü bir ırkçı tepki var. Bir çözüm, emeklilik dönemine girmiş, yaşlandıkça bakım masrafları artan nüfusun mali yükünün yeni bir biyopolitik (nüfus yönetimi) rejimi ile azaltılması olabilir. Pazartesi sözünü ettiğim zamanın ruhunun karanlık yüzü de burada şekilleniyor: “Kapitalist gerçekçilik” içinde işleyen “bilimsel” ve “akılcı” bir yaklaşım, yaşı 60’tan büyük olanları özellikle vuran bir virüs salgınını, nüfus yönetimi (biyopolitik) politikaları açısından bir fırsat olarak görebilir. Yok canım, o kadar da olmaz demeyin. Neoliberal hükümetler, “kâr makinesi”nin tüketim alanı dışında kaldığı için “nüfus fazlası” olarak gördükleri kesimlere, örneğin işsizlere, hastalara, yaşlılara, henüz statü kazanmamış sığınmacılara, evsizlere yönelik hizmetleri hiç acımadan kısmıyorlar mıydı? İngiltere hükümetinin, Covid19 salgınıyla “mücadele” ederken, birtakım bilim insanlarının, planlamaprojeksiyon uzmanlarının önerileriyle hastalığı durdurmaya çalışmak yerine, kısa sürede geniş nüfusa yayılmasına yol açacak uygulamaları benimsemesi, hükümetin önlem almak yerine tavsiyede bulunması insanı düşündürüyor. Muhafazakâr hükümet, okulları ve kamuya açık alanları kapatmıyor, test yapmamaya karar veriyor, öksürüyorsanız ateşiniz varsa eve gidin ve bir hafta bekleyin, çok kötüleşirseniz internetten kamu sağlığı sayfasına başvurun, doktora gitmeyin diyor. Bu yaklaşım, pratikte, devlete mali yük oluşturduğu iddia edilen 60+ yaş grubunun (bu dilimde ölüm oranı yüzde 3.6) yaşamıyla kumar oynuyor. İnsan, kapitalizmin bir türlü aşılamayan yapısal krizi içinde, küçük çocuklardan gençlerden çok daha büyük oranda yaşlıları vuran Covid19 için, “eğer olmasaydı icat etmek gerekecekti” diye düşünmeden edemiyor. KISA... KISA... l Vodafone Türkiye, koronavirüs salgını nedeniyle eve kapanan Vodafone TV müşterileri için kampanya başlattı. Buna göre televizyon kullanıcıları, 30 Nisan’a kadar tüm içeriklere erişebilecek. l Anadolubank, koronavirüs salgını nedeniyle internet şubesi ve Anadolubank Mobil’den yapılan EFT ve havale işlemlerinin mart ayı sonuna kadar ücretsiz olacağını duyurdu.