Katalog

EKONOMİ [email protected] TASARIM: BAHADIR AKTAŞ 116 KASIM 2019 ÇARŞAMBA Yoksulluk artacakTürkiye ekonomisinin toparlanmasının hızı, belirsizliğin azalması ve güvene bağlı Dünya Bankası’na göre, Türkiye ekonomisinde zorluklar devam ediyor. Yatırımlar azaldı. İşsizlik arttı. Ekonomideki olumsuzluklardan en fazla yoksul olan hanehalkları etkilendi. Türkiye ekonomisi, 2019 yılının başlarından itibaren toparlanmaya başladı an li etkisi daha fazla çünkü sınırlı savunma mekanizmasına sahipler” dedi. cak yatırımların azalması, fiyat Ekonominin 2019 başların ların yüksek seviyelerde olması da toparlanmaya başladığı an ve işsizliğin artması gibi zorluk cak zorlukların sürdüğü belir lar devam ediyor. tilen değerlendirmede yatırım Dünya Bankası tarafından ların azaldığı, fiyatların yük açıklanan Türkiye Ekonomi İz sek kaldığı ve işsizliğin arttığı leme (TEM) raporunda, ekono na dikkat çekildi. Raporda bu minin durgunlaşması, artan unsurların tüketicileri olumsuz üretim maliyetleri ve yüksek etkilediği ve yoksulluğun tah tüketici fiyatları, 20172018 dö min dönemi boyunca kademe neminde önemli iş kayıpları li olarak azalması öncesinde, na ve reel ücretlerin düşmesine 2019’da hafifçe artabileceği gö neden oldu. Türkiye ekonomisi, rüşüne yer verildi. Mayıs 2018’den Mayıs 2019’a kadar toplam istihdamın yüz Büyüme yok de 2.9’unu oluşturan 840 bin Dünya Bankası’nın son ra kişiyi kaybetti. Dünya Bankası porunda sorunlu kredilere iliş Türkiye Ülke Direktörü Augus kin olarak bankaların artan kre te Kouame, “Ekonomideki geliş di riski karşısında borç vermeyi melerden daha yoksul olan ha kıstığı, buna karşılık makroihti nehalkı en fazla etkilenen ke yati kuralların gevşetildiği ancak sim oldu. Çünkü düşük gelirli özel bankaların temkinli duruşu işçiler, işgücü kaybının en faz elden bırakmadığına işaret edil la olduğu inşaat ve tarım sek di. Rapora göre, son 12 ay içeri törlerinde çalışıyor. En yoksul sinde, daralan cari dengesizlik kesim için işsizliğin uzun vade ler, bankaların azalan dış borçla Erdoğan konuştu, TL değer kaybetti Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın dün partisinin grup toplantısında Merkez Bankası (TCMB), ABD ve Suriye’ye yönelik yaptığı açıklamaların ardından dolar/TL, 5.72 seviyelerinden 5.75’in üzerine sıçradı. Avro/TL de 6.36 seviyelerinden 6.4011 seviyesine yükseldi. Erdoğan konuşmasında faizkurenflasyon oyununu bozduklarını söyleyerek “Bu faizi düşürmekten başka çare yok dedim, bunu düşürdükçe enflasyon düşer dedim, büyüme hızlanır dedim. Şimdi sistem değişince TCMB başkanını görevden alma yetkisini de aldık, laf dinlemiyordu. Yeni arkadaş ile devam ettik, dedik ki faiz oranlarını düşüreceğiz. Faiz kalkınmada en büyük zulümdür, üretimi durdurur, sizin büyümenizi engeller, adımlar atılınca hava değişir” dedi. Erdoğan’ın açıklamaları, “TCMB’nin aralık toplantısında tekrar sert bir faiz indirimi olabilir, bu adım da kuru yükseltebilir” endişesini artırdı. “Bizi yaptırım ile korkutanlar bizim için tek yaptırım merciinin Allah olduğunu bilmiyorlar” diyen Erdoğan, Suriye’ye yönelik olarak ise her iki tarafta da belirledikle ri güvenli bölgede hâlâ teröristlerin bulunduğunu, arındırılmış olmadığını söyledi. Öte yandan Erdoğan, bu ay içinde yapması öngörülen ABD seyahatine dair kararını ABD Başkanı Donald Trump ile telefonda görüştükten sonra alacağını belirtti. Otogaza zam Enerji Petrol Gaz İkmal İstasyonları İşveren Sendikası’nın (EPGİS) yaptığı açıklamaya göre, LPG otogazın litre satış fiyatında bugünden itibaren geçerli olacak şekilde 10 kuruş zam yapıldı. rı ve küresel parasal genişleme dışsal risklerin azaltılmasına yardımcı oldu. Türkiye zorlu bir ekonomik dönemden çıktı ancak reel sektör bu zorlu dönemin etkilerini hissetmeye devam ediyor. Dünya Bankası raporunda, Türkiye’nin ekonomik toparlanmasının hızı ve sürdürülebilirliğinin belirsiz liğin azalması ve yatırımcı güveninin yeniden sağlanmasına bağlı olduğunu ifade etti. TEM’e göre Dünya Bankası Türkiye GSYİH’sinde 2019’da değişiklik olmasını beklemiyor. Türkiye ekonomisinin bu yıl geçen yıla kıyasla değişiklik kaydetmeyerek yüzde sıfır büyüyeceği, 2020’de ise yüzde 3 büyüme sağlayacağı tahmininde bulunuldu. Ayrıca bankanın analizine göre Türkiye’nin piyasa baskılarını azaltmak için dış tamponlarını güçlendirmesi gerektiği belirtildi. Dünya Bankası’na göre Türkiye’de 2020’de enflasyon ortalama yüzde 11 olacak. l Ekonomi Servisi İşsizin parası uçtuİbrahimÖztop Fon şirketlere ortak olacak İşsizlik Fonu’nda Kalkınma Yatırım Bankası Genel Müdürü İbrahim Öztop, kredi biriken para 130 milyar liraya ulaştı. ve sermaye desteği ile danışman lık hizmetlerinin yanı sıra ortak olarak da şirketlere ve ekonomiye destek olacaklarını söyledi. Ortaklık ve finansman desteği için Türkiye Kalkınma Fonu’nun altında 2020’de alt fonlar kuracaklarını, kaynağı büyük oranda devletten alacaklarını, bireysel emeklilik sistemi fonlarının da kaynak olarak değerledirilebileceğini açıklayan Öztop, kaliteli kredilerin menkul kıymetleştirilerek satışını öngören Varlığa Dayalı Menkul Kıymet ihracını tekrar yapabileceklerini dile getirdi. Öztop, MUSTAFA ÇAKIR İşçilerin işsiz kaldıklarında yararlanmaları için kurulan ancak hükümetin kamu bankalarını finanse etmek için bile kullandığı İşsizlik Sigortası Fonu’nda biriken para 130 milyar liraya ulaşırken işsizlere yapılan ödemeler “devede kulak” kaldı. İşsizlere ödemeler dahil fonun giderleri 8 milyar lira olurken “122 milyar lira nereye ortaklık kriterlerinin ne olacağı gitti” sorusu gündeme geldi. hakkındaki sorulara ise yanıt ver Sosyal Sigortalar Kurumu’na medi. 2019 Eylül’de bankanın kredi hacmi 14.5 milyar TL’ye ulaşırken, kredi hacmi 2018 yılı sonuna göre yüzde 6 artış gösterdi. Borusan’da Kafadar dönemi Bu yılın başından itibaren üst yöneticilik (CEO) görevini üstlenen Borusan Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Kocabıyık, yayımladığı şirket içi duyuru ile şirketin yeni CEO’sunun Erkan Kafadar olacağını açıkladı. Kafadar’ın görevi, 2020 Ocak’tan itibaren başlayacak. 1991’de yetiştirme elemanı olarak Borusan Grubu’na katılan Kafadar, 19911995 arasında Borusan Birleşik Boru Fabrikaları ve 19951999 arasında da Borçelik İhracat departmanında çalışmıştı. Açlık sınırı 4.6 kat arttı Birleşik Metalİş Araştırma Merkezi’nin (BİSAM) verilerine göre, tüketici fiyatlarının aylık yüzde 2 arttığı ekimde, dört kişilik bir ailenin sağlıklı beslenmesi için gereken harcama eylül ayındaki 2 bin 13 liradan 2 bin 50 liraya yükseldi. İzmir, 3 büyükşehir içinde yaşam maliyeti en yüksek olan il oldu. İzmir için açlık sınırı 2 bin 245 TL’ye yükselirken, İstanbul’da 2 bin 173 TL, Ankara’da 1.994 TL oldu. Resmi enflasyon 16 yılda yaklaşık 4.25 kat artarken açlık sınırı yaklaşık 4.6 kat artış gösterdi. Sağlıklı beslenmek için süt ve süt ürünlerine yapılması gereken gıda harcaması toplamın yüzde 38.5’i oldu. Sebze ve meyvenin harcamalar içindeki payı yüzde 13.4’e yükseldi. 2003 yılının ekim ayında 4 kişilik bir aile günlük minimum 15 TL’ye sağlıklı beslenebilir ken bugün ancak 68.34 TL’ye sağlıklı beslenebilmekte. BİSAM’a göre, ekimde yetişkin bir kadının sağlıklı beslenmesi için yapması gereken harcama tutarı 17.58 lira olurken, yetişkin bir erkek için 18.19 lira, 1018 yaş arası bir çocuk için 19.59, 46 yaş arası bir çocuk için 12.98 lira oldu. BİSAM verilerine göre ekimde yoksulluk sınırı ise 7 bin 92 TL oldu. l Ekonomi Servisi (SGK) gelecek yıl bütçeden yapılacak transfer miktarı ise dudak uçuklattı. Büyüme yok Hükümetin 2020 Yıllık Programı’na göre, 2020’de toplam fon varlığının 138.1 milyar liraya ulaşması hedefleniyor. Bu yıl bütçeden SGK’ye faturalı ödemeler, ek karşılıklar, devlet katkısı, emeklilere yapılan ek ödeme, prim teşviklerinden kaynaklanan transferler dahil 192 milyar lira transfer yapılacağı tahmin edildi. Ancak, SGK gelecek yıllarda da açık verecek. SGK’nin bu yıl sonunda 39.2 milyar lira, gelecek yıl ise 50.1 milyar lira açık vermesi öngörülüyor. l ANKARA ABD’de banka aleyhine açılan davada ikinci duruşma görüldü Halkbank’tan reddi hâkim talebi ABD’de “ABD’nin İran yaptırımlarını delme” suçlamasıyla Halkbank aleyhinde başlatılan davada ikinci duruşma dün görüldü. Halkbank’ın avukatı Andrew Hruska, duruşma öncesinde, bankanın savunma için duruşmaya katılmayacağını ama reddi hâkim talep etmek ve ABD’nin Halkbank’ı yargılama yetkisi olmadığını anlatmak üzere mahkemeye gideceğini söyledi. Duruşmaya katılan Hruska, “özel” bir katılım talep ederken, yargıç Richard Berman Halkbank’ın hem savunma için duruşmaya katılmamış sayılıp hem de avukatı aracılığıyla reddi hâkim ile yargılama yetkisinin reddini talep edip edemeyeceğinin tespiti için taraflardan brifing sunmalarını istedi. Savcılık, sanık avukatı mahkemenin ABD Adalet Bakanlığı ve FedEx kargo şirketi aracılığıyla gönderdiği mahkemeye çağrı belgesinin Halkbank tarafından kabul edilmeyerek iade edildiğine dair tutanağını sundu. Halkbank iade gerekçesi olarak “iki ülke arasında imzalanan sözleşmelerdeki hukuki tebligat şartlarına uygun olarak gönderilmemesini” gösterdi. Öte yandan Halkbank’ın savunmasını üstlenen avukatlık ofisinin mahkemeye sunduğu vekâlet belgesinde, Halkbank’tan aldığı ücret kısmının üzerini kapatmış olması dikkat çekti. İlk duruşmaya katılmamıştı Halkbank tarafı, reddi hâkim talebinin gerekçesi olarak yar Atilla’nın yargılandığı davalara bakmasını, 2014’te İstanbul’da katıldığı bir sempozyumda “Türk hükümetini eleştiren açıklamalar yapmasını” gösteriyor. “ABD’nin Halkbank’ı yargılama yetkisi olmaması”nın gerekçesi ise bankanın ABD’de herhangi bir varlığı veya faaliyeti olmaması üzerine temellendiriliyor. New York Güney Bölge Savcılığı, hazırladığı 45 sayfalık iddianame ile bankaya “dolandırıcılık” ve “kara para aklama” dahil 6 farklı suçlama yöneltmişti. “İran’a yasadışı yollardan 20 milyar dolar aktarmakla” suçlanan Halkbank, 22 Ekim’deki ilk duruşmaya katılmamış, davanın savcıları Halkbank’ın bu duruşmaya da katılmaması durumunda bankaya ceza veril YnmaeiptlyıkaKârrrıeT3dL.i3’onlidnu GmmöeiklvyhdaaurnaltEiırmraüyınza:2uM1la4üş.ş4ttıe. ri Yapı Kredi, 2019’un ilk 9 ayında ülke ekonomisine 311 milyar TL kaynak sağladığını duyurdu. Aynı dönemde konsolide bazda toplam nakdi kredi hacmi 222.4 milyar TL olan bankanın, toplam müşteri mevduatı hacmi yüzde 7 artışla 214.4 milyar TL’ye yükseldi. Karşılık öncesi kâr rakamı aynı dönemde yüzde 18 artarak 10 milyar 167 milyon TL seviyesine ulaşan bankanın, aynı dönem aralığında konsolide aktif büyüklüğü 396.9 milyar TL, net kârı ise 3 milyar 337 milyon TL oldu. Yapı Kredi Üst Yöneticisi (CEO) Gökhan Erün, “Nakdi krediler alanında özel bankalar ara nu kapsamında kullandırdığımız kredi hacmi 10.2 milyar TL olurken, toplam müşteri mevduatımız ise yılsonuna göre yüzde 7’lik büyüme ile 214.4 milyar TL’ye ulaştı. Böylelikle özel bankalar arasında mevduat pazar payımız yüzde 15.4 seviyesinde gerçekleşti” dedi. Yılın ilk dokuz ayında toplam 1.980 milyon dolarlık sendikasyon kredisi aldıklarını belirten Erün, “Yıl boyunca hayata geçirdiğimiz sermayemizi destekleyici ihraçlar ve içsel sermaye yaratımı sayesinde konsolide sermaye yeterlilik rasyomuzu 2018 yılı sonuna göre 185 baz puan artış ile yüzde 16.7 seviyesine nın talebine itiraz etti. gıç Richard Berman’ın Re mesini talep edeceklerini söy sındaki pazar payımız yüzde yükselttik” diye konuştu. Bu arada savcılar, dosyaya, za Zarrab ve Mehmet Hakan lemişti. l Ekonomi Servisi 16.9’a çıktı. Kredi Garanti Fo l Ekonomi Servisi İşsizlikle mücadele aracı olarak kredi teşvikleri Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, Malatya İş Dünyası ile Buluşma programında işsizlikle mücadele konusunda “yeni” bir istihdam paketinin uygulamaya geçirileceğini “müjdeledi”. İstihdam Odaklı İşletme Kredisi diye anılan program ile “Kamu bankası olarak hizmet veren Vakıfbank, Halkbank ve Ziraat Bankası, istihdam yaratarak işsizlik sorununa çözüm üretebilecek firmalara 5 yıla kadar vadeyle kredi imkânı sağlayacak… İlave istihdam başına kredi tutarı tekstil ve konfeksiyon için 100 bin TL, diğer imalat sanayii sektörleri için 200 bin TL olacak. İnşaat şirketleri de azami 2 yıla kadar anapara ödemesiz ve 5 yıla kadar vadeli olarak inşaatların tamamlanması için gereken tutar kadar kredi kullandırılabileceklerdir.” İşsizlikle mücadele ve istihdam artışı sağlamak üzere kredi genişleme politikası Türkiye koşullarında ne derece başarılı olabilir? İktisada Giriş ders kitapları kredi genişlemesinin normal koşullarda yatırımları uyaracağını ve dolayısıyla artan iş sahaları ve canlanan piyasa talebiyle birlikte istihdamın da artacağını dile getirmektedir. “İstihdam odaklı” olarak kurgulanacak kredi teşviklerinin de işsizlik oranında gerileme yaratması beklenmelidir. Ama bu beklenti sadece ders kitaplarının, steril, “normal koşullarında” geçerlidir. Bu yazımda, Türkiye’nin koşullarının ne derece “normal” olduğunu ve ilgili kredi teşvik paketinin olası istihdam sonuçlarını irdeleyeceğim. Kredi teşviki ilk kez değil Öncelikle unutmayalım ki, Türkiye kredi teşviklendirilmesine dayalı iktisat politikalarını ilk kez kullanmıyor. Bilakis, sıcak para girişlerine dayalı dış borçlanma ve kredi garanti fonu altında kredi genişlemesi AKP ekonomi idaresinin şimdiye değin kullandığı en temel genişleyici politika aracı olarak tanınıyor. Örneğin 2016’dan başlayarak devreye sokulan kredi garanti fonu (KGF) uyarınca işletmelere 320 milyar TL’ye yakın kredi hacmi sağlanmış ve bu rakama şirketlerin olağandışı dış borçlanma olanakları da eklenince Türkiye milli geliri bir saman alevi gibi ivmelenmiş idi. Ancak söz konusu dönemde yaşanan milli gelir ve istihdam artışlarının niteliğine baktığımızda, büyümenin öncelikle inşaat sektörüne dayandırıldığı, istihdam artışlarının da çoğunlukla inşaat ve küçük hizmet sektörlerindeki geçici ve taşeronlaştırılmış faaliyetlerde yoğunlaştığı görülecektir. Nitekim (mevsimsel etkilerden arındırılmış) işgücü verileri 2016 ile 2018 arasında sağlanan toplam 1 milyon 760 bin kişilik istihdam artışının 1 milyon 450 bininin inşaat ve hizmet sektörlerinden kaynaklandığını; söz konusu iki yılda sanayi istihdamının sadece 260 bin kişide kaldığını gösteriyor. Olağandışı kredi genişlemesine karşın elde edilen bu artış, işsizlik oranını düşürmeye yetmeyecek ve işsizlik oranı yüzde 1110.5 patikasında sabit kalacaktır. Nitekim, 2018 ile birlikte söz konusu saman alevi durgunlaşıp, Türkiye’nin uğradığı hukuk ve kuralsızlık tahribatı ile birleşince makroekonomik dengeler kökünden sarsılacak, yaşanan kur şoku ve enflasyonist beklentilerin bozulması ile birlikte yatırımlar gerileyecek, işsizlik oranı yüzde 13.8’e yükselecektir. İstihdam paketi de yeni değil Oysa, daha iki yıl önce, ekonomide yaşanan bu yapay canlanmanın işsizlik oranında yeterince iyileşme sağlamadığı gerçeğini gören AKP ekonomi idaresi, Şubat 2017’de “1.5 milyonluk dev istihdam paketini” uygulamaya koymaktaydı. Dönemin Çalışma Bakanı Mehmet Müezzinoğlu, “Ciddi maliyet boyutu var ama istihdamı artırıyorsak göze alınır” diyerek “15 25 yaş arası kitle için, asgari ücretin yarısını 1 yıl boyunca devletin karşılayacağını; bir sonraki yılda da yüzde 25’ini üstleneceğini” müjdelemekteydi. Söz konusu dönemden bugüne istihdam artışı şöyle dursun, TÜİK verilerine göre (mevsim etkilerinden arındırılmış) istihdam kaybı son iki yıl için 197 bin, son bir yılda ise 728 bin kişi olarak gerçekleşti. İşsizliğin niteliği Sorunun bir de istihdamın kalitesi ve yaşanmakta olan işsizliğin “cinsiyet” ve “yaş” eşitsizliği de var kuşkusuz. Genç nüfusta işsizlik oranı 2016’dan, 2018 Temmuzu’na yüzde 19.2’den 27.1’e sıçradı. Yüksek eğitimli nüfus içinde işsizlik oranı ortalaması ise yüzde 14.2 oldu. Ancak bu oranın erkekler için yüzde 10.8 iken kadın işgücü için yüzde 19.3 olduğunu görmekteyiz (lise mezunları için erkeklerde yüzde 11 kadınlarda yüzde 25!). Eğitimli işgücünde kadınlara yönelik cinsiyet ayrımcılığı sadece işsizlik olarak değil, ücret eşitsizliğinde de kendini göstermekte. OECD verileri kadın emekçilerin ücretlerinin erkeklere göre yüzde 14.1 düzeyinde ayrımcılığa uğradığını belgelemekte. İstihdamın artırılması sorunu, Türkiye’de sadece ders kitaplarının “normal” koşullarının çok ötesinde anlamlar içermekte. Sıcak para akımlarının büyüsü ve kamu bankalarını görev zararlarına uğratma pahasına yaratılan ucuz kredi teşvikleriyle beklenen istihdam kazanımları, hukuksuzluk ve bürokrasisinde onarılmaz bir tahribat yaşamış olan Türkiye için hiç gerçekçi durmuyor.