Katalog

Pazartesi 29 Şubat 2016 SELİN ONGUN TUNCER selinongun@cumhuriyet.com.tr Bİ soRmak lazım söyleşi TASARIM: ZARİFE SELÇUK 7 Cumhuriyetin enETAİMDRRETLAIİKKYİZ; ESKİ DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI MÜSTEŞARI, EMEKLİ BÜYÜKELÇİ ALİ TUYGAN: sorunlu günlerindeyiz! Ottawa, Riyad, Atina ve UNESCO’da Büyükelçi olarak Türkiye’yi temsil eden Ali Tuy n Öyle ise ABD Dışişleri Bakanı Kerry’nin, Suriye’nin bölünmesine işaret ettiği B Planı’nı nasıl okumalı? gan, 20042006 yıllarında Dışişleri Ba Bu savaşta 250 bin kişi hayatını kay kanlığı Müsteşarı olarak görev yaptı. betti; savaşan gruplar arasında karşılık Tuygan’ın 40 yılı aşan hariciye deneyi lı nefret duyguları pekişti. Burada ba mi eşliğindeki analizi için buyrun. Söy rış ve huzuru tesis etmek hiç kolay de leşinin tamamı cumhuriyet.com.tr’de. ğil. Dolayısıyla John Kerry’nin o sözle n Suriye’deki ateşkes güncelini ko ri Suriye’de savaşan tarafları ateşkese ik nuşmadan evvel bir varsayım sorusuy na etmeye yönelik bir baskı olarak değer la başlayalım: Suudi Arabistan, Katar lendirilebilir. Ölümü gösterip sıtmaya ra gibi ülkelerin rejimlerinin sallanması zı etmek gibi düşünülebilir. Ancak kendi halinde Türkiye ne yapacağını düşün sinden birkaç gün sonra CNN’e konuşan müş olmalı, değil mi? eski CIA Başkanı Michael Hayden Irak Bu iki ülkede rejimin sallanması halin ve Suriye’nin artık bittiğini, Lübnan’ın de Türkiye’nin yapabileceği bir şey yok sallandığını, Libya’nın yok olduğunu, tur. Türkiye oraya uzanabilecek bir güç Versailles’da çizilen sınırların, Sykes değildir. Amerika’nın, birçok konuda mu Picot’nun geride kaldığını ifade etti. Gö tabık olmasa da, Suudilere destek verme rülüyor ki Ortadoğu’da pandoranın kutu sinin temelinde yatan bunun alternatifi su açıldı. Bu kutudan şimdiye kadar da nin bulunamayışıdır. Suudi Arabistan’ın sadece karmaşa çıktı ancak kutunun de ve Körfez ülkelerinin de bir karmaşa sar rininden bugüne kadar gördüklerimizden malına girmeleri cehennemin kapılarının daha kötü şeyler de çıkabilir. açılması demektir. n Bu teşbihte ölüm, Suriye’nin bö Suudi ittifakı ve çıkmazlar lünmesi; sıtma, zoraki, kimseyi tam anlamıyla mutlu etmeyecek bir ba ‘n Oraya doğru gidiyor mu Suudiler? rış ise Kerry’nin “B Planı” çıkışı Güçlerinin sınırını bilir ve oyunla Türkiye’ye de bir mesaj olabilir mi? rını akıllı oynarlarsa Belki. Geleneksel Amerika’nın desteği ile Türkiye’nin Arap dış politika ilkeleri bir süre daha istikrarı koruyabilirler. Yemen müdahalesi kendilerine çok zarar vermektedir. Baharı ve Müslüman Kardeşler üzerinden İslam dün mizi terk ederek Suriye ihtilafına taraf olmamız büyük bir yanlış olmuştur. Tutumu n Ateşkesin uygulanmasından önce Rusya’nın başlattığı telefon diplomasisi de yası liderliğine soyunması iki kere ikinin beş ettiğini söylemek muzda ısrarcı olmamız yanlışın maliyetini giderek yükseltmiştir. Neticede ülkemi taylı olarak haberleş tir. Köşeye sıkıştık. zi Cumhuriyet dönemi ti. Ve öğrendik ki, Suudi Arabistan Kralı Sal Geldiğimiz nokta bu. nin en sorunlu günlerine getirmiştir. Artık man, Putin’e “Rusya’yla bunu idrak etmeliyiz. beraber çalışmaya hazırız” dedi. Oyunu Rusya ile ilişkilerimizin kötüleşmesinin Rusya ile de akıllı oynamak mı bu? de, Amerika ile ilişkilerimizin gerilme Doğru, öyle yorumlanabilir. Çün sinin de, Ortadoğu’da karşılaştığımız aç kü amacınıza varmanın yollarından bi mazların da, içerideki güvenlik sorunla ri de işbirliği yaptığınız veya en azından rının da, hepsinin sebebi Suriye ihtila o görüntüyü verdiğiniz ülke sayısını ar fına taraf olmamızdır. Suriye konusun tırmaktır. Suudi Arabistan da Katar da da ciddi bir tutum ayarlanması uzun za Ortadoğu’da Türkiye’nin kalıcı müttefikle mandır gerekliydi ama bugün artık ha ri olamazlar. Suudi Arabistan ve Katar’ın yati. Şu anda hükümetin yapması gere çıkarları farklıdır. Bugün Suriye’de rejim ken, ateşkes sürecine ve Birleşmiş Mil değişikliğinin gerçekleştiğini ve Esad’ın letler Suriye Özel Temsilcisi Staffan de gittiğini düşünelim. Esad’ın yerine kim Mistura’nın başlatacağı siyasi sürece gelecek, denildiği anda Suudilerle yolu samimi destek vermektir. muz ayrılır. İttifakımız oraya kadardır. Çünkü hükümet Müslüman Kardeşler’i is Ey Rusya yerine diplomasi ter, Suudi Arabistan ise onları rejimi için n Şu kısmı da hemen geçmeye bir tehdit olarak görmektedir. lim. Rusya’nın ateşkes için diploma n Hemen soralım o halde: Suudi tik atak haberlerini okurken şahit ol Arabistan’ın Rusya’ya “tamam” dedi duk: Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü ği son resme bakarak Ankara defterine Osmanlı’nın nasıl dağıldığını hatırlata neler yazmalı? rak, Türkiye’ye Avrupa’nın hasta ada Rusya sahadaki askeri müdahale mı göndermesinde bulundu. si ile Suriye’deki tabloyu değiştirdi; reji Gelinen maalesef iyi bir nokta de min elini güçlendirdi. Ortadoğu’da güç ğil. Bizim tarafımızdan da gerilimi yük lü bir oyuncu konumunu sürdürdüğünü seltici beyanlar yapıldığı bir gerçek. Şu de kanıtladı. Önce bu gerçeği kabul et nu düşünmemiz lazım: Uçağı düşürülen mek lazım. Şu aşamada önümüzde “ça ve paraşütle atlayan pilotu yerden açı tışmanın durdurulması” olarak tanım lan ateşle öldürülen Rusya’dır. Dolayı lanan bir süreç var. Rusya ile ABD, Su sıyla Rusya’nın söylemi bir yere kadar riye kimyasal silahlarının tasfiyesinden sükunetle karşılanmalı, gereğinden fazla sonra ilk kez Suriye konusunda ayrın tepki verilmemelidir. Gerilimin kalıcı ol tılı bir mutabakat sağlayabildiler. Rus ması kimsenin çıkarına hizmet etmeye ya sonraki aşamada barış inşa edici bir ceği için bunu geride bırakmaya yönelik kapasite ortaya koyabilirse, bu ABD için adımlar atılmalıdır. Burada da görev daha de büyük bir kazanç olur. çok Türkiye’ye düşmektedir. n Neden ABD için de kazanç olur? n Fakat Rusya’ya da parmak sallayan Çünkü Rusya, Suriye’de barışın sağ bir Cumhurbaşkanı ve hükümet görüyo lanmasına, hiç değilse sorunun çevrelen ruz. Dışişlerimiz nerede acaba? mesine katkıda bulunursa ABD de rahat Hükümetin kendi görüşleri var, eder, hem de düşük bir maliyetle. Ortadoğu’yu çok iyi okuduğunu zannedi ‘ ‘ rasisi ile Müslüman dünya için örnek teşkil etmektedir. Türkiye bu konumunu güçlendirmeye devam etmeli, bölge ülkeleri de onu izlemelidir.” Peki, ne oldu? Türkiye Arap Baharı ile gemisinin burnunu Ortadoğu’ya çevirdi. İslam dayanışması zemininde bölgenin lideri haline gelebileceğini sandı. Mısır ve Suriye’yi bunun basamakları olarak gördü. Bu yön değişikliği ile iç siyasetteki olumsuz gelişmelerle birleşince Batı, Türkiye’nin konumunu sorguladı. n Obama, TBMM’ye bugün hitap edecek olsaydı ne derdi acaba? Aynı konuşmayı yapacağını hiç sanmam. Türkiye’nin Arap Baharı ve Müslüman Kardeşler üzerinden İslamArap dünyası liderliğine soyunması, iki kere ikinin beş ettiğini söylemek olmuştur. Bu bölgeyi bir parça tanıyan herkes bilir ki, Arap ülkeleri bağımsızlıklarını önce Osmanlı’ya sonra da Batı’ya karşı mücadele vererek kazanmışlardır. Bu ülkelerin tekrar Türkiye’nin önderliğinde bir oluşuma girebileceklerini düşünmek sadece boş bir hayaldi. Tek seçenek ateşkes n Buraya eski ABD Büyekelçisi Pearson’ın “Türkiye vazgeçilmez bir ülke değildir” sözlerinden geldik. Bir başka ABD Büyükelçisi Ricciardone de, “Türkiye El Nusra ile çalıştı” di yor. Neyin fotoğrafı bu? Tüm bunlar Batı ile ilişkilerimizin irti fa kaybettiğini ve bir güven bunalımı ya şandığını gösteriyor. Dünyada bütün ülkeler için esas olan ulusal çıkardır. Oysa biz Ortadoğu liderliği sevdasıy la Türkiye’nin öz çıkarlarını gözardı et NECATİ SAVAŞ tik. Hükümet ısrarla savunduğu yüksek değerlerden, ilkelerden vazgeçme Tuygan’ın dedesinden yadigâr Cumhuriyet arşivinde 74 yıl öncesinin manşetleri de var: “Cemiyeti Akvama Giriyoruz”, “Boğazlar Mukavelesi İmzalandı”. yeceğini söylüyor. Oysa bizim daha tutarlı ve sadece öz çıkarlarımıza odaklı farklı bir dizi ilke belirlememiz lazım. yor. Vardığımız nokta ortada. İnanıyorum ki Dışişleri Bakanlığı yılların birikimi ve kurumsal ortak akılla, başından bu yana Suriye savaşına taraf olmamızın sakıncalarını her aşamada iktidarın dikkatine getirmiştir. n Şu anda görevde olsaydınız Başbakan’a ya da Dışişleri Bakanı’na ne derdiniz? Her zaman sorunlu konuları muhataplarımız ile kapalı kapılar arkasında konuşmanın fayda sağladığını düşünmüşümdür. Bugün özellikle Amerika ve Rusya’ya yönelik gerginliği tırmandırıcı söylemlerden kaçınılması, onlarla ve bölge ülkeleriyle sarsılan ilişkilerin onarılması için geniş bir cephede çaba gösterilmesi gerektiği kanısındayım. n Yani muhtarlara hitaben, “Ey Ame ‘mdmzTRAlAtbBAeüüöeüaorrBbiaBrlnaahrzbh.igDsukppilüaeOeâıen’ir,rndtkcBByçyıitkieeieiepaasrümnPüğvtahhebzyiiireaafteneTruobeakarrsmriürnisrııiikkru’dnernuseniiakmlküllosdnıeiyAionişkekllyybaübnavnn’oeaaesirneundk’nrtıbanmammlnauailöğiiçıikrnmşlükatlesegaa.tesşaroegueiibBlkdedmOeüueibrraymt.dimaü,BeudTkıişmşdoüretçğeurvloimçukerzki’i.soyyAAdüikaoHlerenlaor’akkyneaclhpübeuaisarnainikkdreöudsnğöeucnmckdd“emmNieaieninByhs,zimeuiueyiCiyoPdzeçvisauldeeedobşEomskaurastlölinmemoğh,Nyknuubaaulrriedkkaszbmaasrimamnıabenş’ııkiyksddzömkddytıaaaiıinzeueimrrninBpkdsdr.z?çsılui.aöaBıöı’onBkAnvktazmbsdoüueınıaşiişkençryakcrbmsdğtısaalyaakaediiaaiksrelçyademrikbiırermoşsedıtidbnıamarrıimsenr.aaedsğüs.ırlekukeiıeezGrızcösşnesgdçeeşişecaeieuszluebiftdnanülnzeibitieia!riğşeğ,ur”ğenşei?i nu çok daha yukarılara taşıması için yapması gereken sadece ve sadece demokratik evrimini daha ileri aşamalara madı, bu yanlıştır. İşbirliğine yanaşmazsak tam bir tecride gideriz. Suriye’de yaptığımız desteklemekle kalmamalıyız. Rusya ile uçak düşürülmesi olayını arkada bırakacak bir arayışa da girmeliyiz. Bu rika, Ey Rusya” çıkışları yerine diplomasi masasında çıkar sağlanmasına, taşımak ve bölge sorunlarına taraf olmamaktı. yanlışta ısrar ediyoruz. nun için de ilk yapılması gereken tonu dü işaret ediyorsunuz. Başkan Obama’nın gö şürmektir. Sayın Baş Bugün Kremlin’in sitesinde Cumhur revi devraldıktan sonra ikili düzeydeki bakan geçenlerde Kiev’e gitti. Kiev’de başkanı Putin’in Azerbaycan Cumhur ilk ziyaretinde Türkiye’ye geldiğini ve Rusya’yı eleştirdi. Ukrayna, Gürcistan ve başkanı İlham Aliyev ile telefon konuş TBMM Genel Kurulu’na hitaben yaptığı Azerbaycan’ın Rus tehdidi altında oldu ması yaptığını içeren bir açıklama vardı. konuşmayı hatırlayalım. ğunu söyledi. Bir gün sonra Sayın Dışişle Hemen hatırıma geliyor: Aliyev’e, “Sizin n Bunu nereye bağlayacaksınız? ri Bakanı Tiflis’te Gürcistan’ın NATO üye Ankara ile aranız iyidir. Söyleyiniz biraz Başkan Obama, ABD’nin İslamla as liğine her türlü desteği vermeye hazır ol sükunete ersinler” demiş olabilirler mi? la savaşta olmadığını ve olmayacağını da duğumuzu, söyledi. Birincisi, başka ül Evet, belki demiş olabilirler. söylediği konuşmasında asıl mesajını şu keleri kendi sorunumuzun içine dahil et n ABD’den Türkiye’nin müttefik ola ifadelerle vermişti: “Atatürk için inşa edi mek doğru değil. İkincisi, bunu Tiflis ve rak değerinin sorgulandığı, “Türkiye lebilecek en muhteşem anıt sadece taş ve Kiev’de yapmak ayrıca yanlış. Rusya ba vazgeçilmez bir ülke değildir” içerik mermerden ibaret olamaz. Onun en bü kımından da bu sözlerin Ankara’da söy li görüşler de yansıyor. Bu görüşlerden yük mirası Türkiye’nin güçlü, canlı, laik lenmesi başka, orada söylenmesi başka biri de, yakından tanıdığınızı düşün demokrasisidir.” Başkan Obama’nın me dır. Herkese her yerde meydan okumak düğümüz, 1 Mart tezkeresi sırasında sajının özü şuydu: “Türkiye laik demok sağlıklı bir yaklaşım değildir. ABD Başkanı, yanlış yaptık, diyebiliyor ya biz? n Uluslararası ilişkilerde son derece kritik konularda herkese had bildirme isteği, böyle bir dönemimiz oldu mu daha önce? Bizim daha önce böyle bir dönemimiz olmadı ve bu yanlıştır. Sorunları aşmak için dostlar, ittifaklar ve çıkar birlikleri gerekir. Oysa şimdi bunları oluşturma kapasitemiz de son derece azalmış durumda. n Elimizde ne var şu an? Şu aşamada elimizde kullanabileceğimiz çok fazla koz kalmadı. O nedenle daha çok Amerika üzerinden bir baskı uygulamaya çalıştığımız izlenimini veriyoruz. Bugünkü çatışmacı üslubu sür dürüp kimse ile işbirliğine yanaşmazsak tam bir tecride gideriz. Meselenin özü şu: Suriye’de yanlış yaptık ve bunda ısrar ediyoruz. Bu noktada Başkan Obama’nın New York Times gazetesi yazarı Thomas L. Friedman’a verdiği bir mülakatta Libya müdahalesinden çıkardığı dersi tam bir alçakgönüllülükle nasıl anlattığını hatırlatayım. Şöyle diyordu Başkan: “Şu da bir gerçek ki biz de Avrupalı ortaklarımız da, müdahaleye başladığımız takdirde sonuna kadar gitmemiz gerekeceğini göz ardı ettik. Sonra Kaddafi’nin gittiğinin ertesi günü herkes mutlu oldu ve ‘teşekkürler Amerika’ diyen pankartlar açtı. Böyle zamanlarda hiçbir yurttaşlık geleneği olmayan toplumları yeniden inşa edebilmek için çok daha kapsamlı bir çaba gerekiyor. Bu benim, ‘Askeri bir müdahalede bulunmalı mıyız? Ertesi gün için hazırlığımız nedir?’ sorularını her soruşumda hatırladığım bir derstir.” ABD Başkanı bunları söyleyebiliyor. Keşke ülkemizde de “Suriye konusunda farklı davranabilirdik” denildiğini görebilsek. n Biz şunu gördük: Cumhurbaşkanı Erdoğan, “1 Mart’taki hatayı Suriye’de yaptırmam” dedi. 1 Mart tezkeresinin geçmemiş olması, Amerika ile sınırlı ama yine de önemli bir işbirliği yapmamış olmamız Türkiye’nin çıkarlarına daha fazla hizmet etmiştir. Belki hatırlanmıyor ama Türkiye’nin o dönemde Arap dünyasında kazandığı ilave prestijinin sebebi tezkerenin geçmemesiydi. Kimileri Suriye konusunda yapılan yanlışa bakarak hükümeti İslamcı bir ideolojinin yönlendirdiği bir siyaset izlemekle eleştiriyorlar. Oysa bugün gelinen nokta böyle bir ideolojiye dahi hizmet ediyor olamaz. Mısır’la aramız bozuk. Irak’la ilişkilerimiz en hafif bir deyimle “limoni”. Suriye ile neredeyse savaş halindeyiz. İran’la sıkıntılıyız. Suudi Arabistan ve Katar’la ilişkilerimiz göreceli olarak iyi olabilir ama bunların dahi kalıcılığı kuşkulu. C MY B