Katalog

DUNYA 8 dishab@cumhuriyet.com.tr Tahran’la tutuklu takası tamam İran ve ABD’nin yaptırımların kaldırılmasına saatler kala duyurduğu tutuklu takası tamamlandı. Serbest bırakılan dört ABD vatandaşından üçü İsviçre’ye ait uçakla Tahran’dan ayrıldı. Aralarında Washington Post’un Tahran temsilcisi Jason Rezaian da vardı. ABD de anlaşma çerçevesinde yaptırımları deldiği gerekçesiyle tutukladığı 7 İranlıyı serbest bıraktı. Vakit kaybetmediler Jason Rezaian İran’a yönelik ekonomik yaptırımların kaldırmasının ardından dünyaca ünlü petrol şirketleri Total ve Shell, Tahran’a temsilcilerini göndererek İran Ulusal Petrol ve Ulusal Tanker Şirketi’nden yetkililerle buluştu. Pazartesi 18 Ocak 2016 TASARIM: ŞÜKRAN İŞCAN Nükleer anlaşmaya uyduğunu belgeleyen Tahran yaptırımlardan kurtuldu. İran böylece Sovyetler sonrası küresel sisteme katılan en büyük ekonomi oldu ran dün tarihi bir gün yaşadı. Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi artı Almanya (5+1) grubu ile temmuzda Viyana’da nükleer anlaşmaya varan İran, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (UAEK) nezdinde nükleer programını dondurduğunu kanıtlayınca yaptırımlar kalktı. 100 milyar dolarlık dondurulmuş mal varlığına kavuşan Tahran, yıllık 400 milyar dolar geliri ve 80 milyon nüfusuyla, Sovyetler sonrası küresel sisteme katılan en büyük ekonomi oldu. Iran zincirlerini kırdı İ Zarif diplomasi ürkiye’yi yöneten siyasi aklın irrasyonel politikaları nedeniyle biz “cehennemin kapılarından” girerken; komşumuz İran, “şeytanın bacağını kırıyor”. İran’ı yöneten siyasi akıl iki yıldır “rasyonel” ve “zarif” diplomasinin ardından, uluslararası yaptırımları çöpe attırmayı başardı. İranlıların 12 senedir “ulusal gurur” haline getirdikleri nükleer programları üzerinden sağladıkları başarı, Ortadoğu’da siyasi ve ekonomik dengeleri derinden etkileyecek. HHH İran’ın, dünya güçleri ile tartışmalı nükleer programını; yaptırımların kaldırılması karşılığında, atom silahı edinmeyeceğini garantileyecek şekilde sınırlandırması sayesinde vardığı anlaşma, 14 Temmuz 2015’te imzalanmıştı. BM Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEK) Ortak Kapsamlı Eylem Planı uyarınca İran’ın teknik adımları attığını cumartesi akşamı teyit etti. Dakikalar içinde BM, ABD ve AB, nükleer programla bağlantılı yaptırımları kaldırdı. İran “bölgenin nükleer gücü” olarak tescillendi. Bu İran için hem prestij, hem para demek: 4 İran’ın yurtdışında 50100 milyar doları bulan dondurulmuş varlıkları serbest kaldı. 4 Suud’un arzı pompalayarak açtığı petrol savaşında fiyatlar dibe vurup 30 dolara inmişken, İran petrolü piyasaya girecek. 4 Küresel bankacılık sistemine girilecek. 4 Batılıların gözü İran pazarında. Suud gibi salt petrole bağımlı olmayan İran otomotivden petrokimyaya pek çok sektörde teknolojisini yenileyebilecek. Çelik, alüminyum ve altın uluslararası piyasaya çıkacak. Yani sanayisi ve petrolü olan 80 milyonluk bir ülke dünyaya açılıyor. Kimi analistler 10 yıl içinde gayri safi yurtiçi hasılalarının Suud ve Türkiye’yi geçeceği savında. HHH Süreci izleyen anlayacaktır ki, son dakika krizleri de beyhudeydi. Suudiler Şii din adamı Nemr’i infaz edip Tahran’ı kışkırtmaya çalıştı. Tahran’daki Suudi elçiliği basılsa bile, İran yönetimi BM’ye izahat verdi, sertlik yanlılarını susturdu, zanlıları yakalayıp adaleti işletti. Geçen hafta İran karasularını ihlal eden 10 Amerikalı denizci de, Kerry ve Zarif’in telefon diplomasisiyle 24 saat geçmeden bırakıldı. Rivayet o ki ABD’ye “özür de diletildi”. İran, Kerry’den “teşekkürü” kaptı. Ve anlaşma sonrası insan haklarına aykırı biçimde 544 gün hapiste tutulan WP temsilcisi Jason Rezaiyan’ı da özgür bırakan esir takası yapıldı. Zira anlaşma iki ülkenin de “stratejik kararıydı”. Ruhani dini lider Hamaney’in onayıyla çalıştı. Obama bölgede “dengeleme” siyasetini Kongre’deki şahinler ve İsrail’e rağmen kararlı biçimde uyguladı. Amerikan devletinin “kurumsal aklı” arkasında durdu. Şimdi 2016 Kasımı’nda seçilmeye kararlı Hillary Clinton, İsrail’e yakın durup anlaşmaya temkinli baksa bile, 2013’te bakanlığı bırakması sonrası Kerry’nin sırtladığı İran diplomasisi için “süreçte rolüm olduğu için onur duydum” demek durumunda kalıyor. Dolayısıyla eski Kongre üyesi de olan MSNBC’den Joe Scarborough’un İranlılara “300 gün kaldı. Obama gidince gününüzü göreceksiniz” tehdidi sıkı neocon başkan seçilmediği sürece havada kalıyor. Tabii Suud’un başını çektiği Körfez “batağı” durdukça risk eksik değil. HHH Ruhani kuvvetle muhtemel ki anlaşma ile 26 Şubat’taki meclis seçimlerinden güçlenerek çıkacak. Lakin İran’ı ekonomik sistemini yenilemek ve siyasi sistemini ılımlılaştırmak gibi zorlu bir süreç bekliyor. Bize gelince... En başta İran’ın rasyonel aklından ders alınmalı. Misal komşu ülkeye rızası dışında asker konuşlandırıp ipe sapa gelmez argümanlar sıralamak... İran’ın olur olmaz yerde gülmeyen “zarif diplomasisinin” yanında nasıl da sırıtıyor! Nükleer anlaşma Ankara’yı da tehditten uzak tutacak. Enerji ve turizm dahil pek çok alanda işbirliği fırsatları var. Tabii Türkiye’ye giren ve kaynağı belirsiz döviz miktarı azalacak. Onu da İranlıların cebinden çıkan paraları Türkiye’de “komisyona” dönüştürüp cebe indirenler düşünsün! İran’ın sistemini beğenmeyebiliriz. Lakin modern tarihlerinde hiçbir komşularına saldırmadılar. Suud’un vagonuna atlayanlar bunu unutmamalı. Yandaş medyadaki aklı evvellerin “İran tankları Mekke ve Medine’ye dalacak” temalı sayıklamalarına kulak veren varsa, zaten geçmiş olsun. T ‘Altın bir yaprak açtık’ 1.7 milyar dolar ABD’nin İran’a 35 yıldır dondurulan 400 milyon dolarına karşılık faiziyle ödeyeceği borç miktarı. Yaptırımların kalkmasından saatler sonra ulusa seslenen Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, “sabırlı İran halkının görkemli zaferini” kutladı. “İran’ın dünyayla ilişkilerinde yeni bir sayfa açtık” diyen Ruhani, İran’ı refah dolu bir yılın beklediğini belirtti. “İran tarihinde altın bir yaprak” dediği anlaşmanın İsrail, ABD Kongresi’nin kimi üyesi ve bölgedeki savaş çığırtkanları dışında herkes tarafından memnuniyetle karşılandığını, bu fırsatı “bölgede istikrar” için kullanmaları gerektiğini kaydetti. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, nükleer anlaşmanın yürürlüğe girmesinin ardından mecliste böyle karşılandı. 5 SORUDA İsrail Başbakanı Netanyahu NÜKLEER ANLAŞMA 1. İran anlaşmaya uymak için ne yaptı? Nükleer programının en azından gelecek 15 yıl barışçıl olacağını garantilemek için az zenginleştirilmiş uranyum stokunu yüzde 98 azaltarak 300 kiloya düşürdü. Uranyum zenginleştirmede kullandığı 1200 sentrifüjü dağıttı. Uluslararası müfettişlerin geçmiş nükleer faaliyetlerinin “olası askeri boyutlarına” ilişkin sorularını yanıtladı. Yılda iki nükleer silaha yetecek plütonyum üreten Arak reaktörünü kullanılmaz hale getirdi. ahran ya da Washington’da şahin hükümetler işbaşına gelmezse en az 10 yıl yürürlükte kalacak olan anlaşma Cumhuriyetçi kanattan ve İsrail’den büyük tepki çekiyor. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Tahran’ın anlaşmaya rağmen “nükleer silah sahibi olma arzusundan vazgeçmediğini” iddia ederken İsrail’in kendi güvenliğini korumak için elinden geleni yapacağını vurguladı. ‘İzin vermeyeceğiz’ T yen Avrupa Komisyonu, şubatta ülkeye teknik değerlendirme ekibi göndereceğini belirtti. Türk Dışişleri Bakanlığı ise şu açıklamayı yaptı: “Türkiye, İran’ın nükleer programına ilişkin çözümün tek yolunun diplomasi ve müzakereler olduğunu baştan beri savunagelmiştir. Diplomasi bakımından önemli bir başarıyı simgeleyen bu neticeyi mümkün kılanları kutluyoruz. Önümüzdeki dönemde ilgili tüm tarafların, bölgede güvenlik ve istikrarın yeniden tesisi için, sorumlu ve ayrışmayı teşvik etmeyen davranış sergilemeleri gerektiğini önemle vurguluyoruz.” Netanyahu ABD Başkanı Barack Obama da “Bugün güzel bir gün. Anlaşma sayesinde İran nükleer bomba elde edemeyecek. Ortadoğu’da yeni bir savaş yerine diplomasiyle bu tarihi gelişmeyi başardık. İran’la konuşmamak bugüne kadar bize fayda sağlamadı. Uzatmanın faydası yoktu” dedi. AB Dış İlişkiler Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini de “sebat ve diplomasiyle en zor sorunların çözülebileceğini” vurguladı. Anlaşmanın ardından İran’ın ham petrol ihracatını ikiye katlayacağı beklentisi petrol fiyatlarını daha da düşürdü. Yaptırımların kaldırılması Suudi Arabistan, Katar ve Dubai borsalarında yüzde 6 düşüşe yol açtı. Anlaşmanın ABDİran ilişkilerini bir anda kolaylaştırmayacağı ise daha ilk andan belli oldu. Washington anlaşmadan sadece bir gün sonra İran’ın balistik füze programına destekle suçladığı 5 İranlı ve bir dizi şirketi kara listeye aldı. ABD’nin duyurusundan bir buçuk saat önce Tahran’da basın toplantısı düzenleyen İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, ABD’nin olası yeni yaptırımlarına dair bir soru üzerine “Her etkinin bir tepkisi vardır, uygun cevabı alırlar” demişti. Obama: Güzel bir gün Petrol fiyatları düştü Ankara: Kutluyoruz 2. Hangi yaptırımlar kaldırıldı? AB ticaret, nakliye ve sigorta sınırlamalarını tamamen kaldırıyor. ABD nükleer olmayan yaptırımlarını askıya alıyor ve İran’ın küresel bankacılık sistemine bağlanmasının önünü açıyor. BM savunma ve nükleer teknoloji satışları yaptırımları ile belirli şahıs ve şirketlerin varlıkları üzerindeki tedbirleri kaldırıyor. ABD vatandaşlarının İran’a ticaret ambargosu ile ABD ve AB’nin terörü desteklemekle suçlananlara yaptırımları sürüyor. Ancak dünyanın geri kalanı anlaşmadan memnun gözüküyor. BM Genel Sekreteri Ban Kimun, memnuniyet duyduğunu söyleyerek tarafların gösterdiği kararlılığı övdü. Britanya ve Fransa’dan da benzer açıklamalar geldi. Japonya Dışişleri Bakanlığı, İran’a yönelik yaptırımlarının çoğunu birkaç gün içinde kaldırmayı planladıklarını bildirdi. AB petrol ve gazının üçte birini sağlayan Rusya’ya alternatif olarak İran’ı değerlendirmek iste Dünyadan tebrik yağdı ABD’den yeni yaptırım 3. Adımlar neden eşzamanlı atıldı? İran’ın batının baskısına boyun eğdiği görüntüsü vermemek için koordineli zamanlama kullanıldı. İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, yaptırımlar yürürlükte kaldığı sürece anlaşmayı tanımayacaklarını söylemişti. 4. İran ekonomisi ne kadar fayda sağlayacak? İlk etapta yabancı hesaplardaki yaklaşık 100 milyar dolarına erişebilecek. Uzmanlar bu miktarın yarısının Çin gibi kreditörlere ödemelere gideceğini tahmin ediyor. İstediği kadar petrol da satabilecek. Ancak son 18 ayda fiyatların yüzde 70 azalmasıyla çöken petrol piyasasında İran beklediğinden çok daha düşük kazançlar elde edecek. Tahran’ın da rekabete katılmasıyla fiyatlar daha da düşecek. 5. İranABD ilişkilerini nasıl etkilenecek? Amerikan firmaları hâlâ çekingen ancak siyasi ilişkiler yumuşamaya başladı bile. Yanlışlıkla İran karasularına giren 10 Amerikan donanma askerinin 24 saat içinde serbest kalması, ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ve İranlı mevkidaşı Cevad Zarif arasındaki yakın ilişkiye bağlandı. uriye’de hükümetin halen gücünü koruduğu ender bölgelerden biriyken geçen yıldan beri IŞİD kuşatması altına giren Deyr ez Zor, örgütün bugüne kadarki en kanlı katliamlarından birine sahne oldu. IŞİD cumartesi günü kentte 300 kişiyi öldürdü, dün de 400 sivili kaçırdı. Bazı kaynaklar öldürülenlerin başlarının kesildiğini ve çarmıha gerildiklerini yazdı. Arap basını ise hepsinin başlarından vurulduğu iddialarına yer ver IŞİD’den korkunç katliam S di. Öldürülenlerin sayısı da tartışma konusu oldu. İngiltere merkezli Suriye İnsan Hakları Örgütü öldürülenlerin 80’nin rejim güçlerine bağlı askerler, 135’inin sivil olduğunu açıkladı. Dünya henüz bu haberin şokunu atlatamadan IŞİD dün de 400 sivil vatandaşı kaçırdığını ilan etti. Aralarında birçok çocuk ve kadının da olduğu öğrenildi. Kaçırılanların Rakka’ya götürüldüğü tahmin edilirken onların da öldürülmesinden korkuluyor. Köln’de sığınmacılar kadınlara gül dağıttı Almanya’nın Köln kentinde yaşanan taciz olaylarının ardından ırkçı saldırıların hedefindeki sığınmacılar Köln metro istasyonu önünde eylem yaptı. Sığınmacılar “Kadına şiddete karşıyız”, “Alman toplumunun değerlerine saygılıyız” yazılı pankartlar taşıdı. Eylemin sonunda sığınmacılar kadınlara gül dağıttı. C M Y B