Katalog

ekonomi@cumhuriyet.com.tr 24 NİSAN 2009 CUMA CUMHURİYET SAYFA EKONOMİ 13 CMYB C M Y B PARA-META-PARA MUSTAFA SÖNMEZ Sözde Değil, Gerçek Kamu Müdahalesi Resmi işsiz sayısının 3.6 milyonu, gerçekte ise 7.2 milyonu bulduğu koşullar yeterince endişe verici. Yüz- de 15.5’e çıkan ocak ayı resmi işsizlik oranı, izleyen ayda daha da yüksek çıkacak. “Teğet geçmiş kriz” edebiyatı, işsizlik söz konusu olduğunda sadece ti’ye alınan bir ifade. 2009 daralma hedefini yüzde 3.6 ola- rak açıklayan hükümetin bu senaryosu çoğu kimseye inandırıcı gelmiş değildi. TÜSİAD daralma oranını yüz- de 4.1’e çıkarırken son sözü IMF söyledi; Türkiye 2009’da yüzde 5.1 küçülecek!.. Bu, 2009 ortalaması olarak işsizlik oranının yüzde 16-17’ye çıkması demek. İşsiz sayısının resmi ola- rak 4.5 milyona, gerçekte ise 9 milyona çıkması de- mek. Korkunç bir tablo… Ne yapmalı? Merkez-kapitalizmin belini doğrultamadığı, ona dış kaynak ve dış pazar yönünden bağımlı hale getiril- miş özel sektörümüzün istihdam yaratmak yerine ten- sikata yöneldiği koşullarda yapılacak tek şey kamusal müdahale. Kamunun ekonomiye yapacağı akılcı, üret- ken müdahalelerle ekonomideki daralmayı yavaş- latması, işsizlik felaketine önlem alması gerek. Bu na- sıl olacak? Tabii ki AKP iktidarının, oyalayan, erte- leyen, sıkışınca da kamuoyunun ağzına bir parmak bal çalıcı sözde adımlarıyla değil. Bu sözde önlem- lerden biri yakında gündeme taşınacakmış. Adı da istihdam paketi. En iddialı ayağı kamunun birkaç yüz bin kişiye geçici istihdam imkânı sağlaması. Çalış- ma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik’ten din- leyelim; “Toplum yararına çalışma projesi dediğimiz ya da geçici iş yaratma projesi olacak.. 81 ilde vali- lerle görüşmeyi, valilerin toplum yararına çalışma çer- çevesindeki işlerle ilgili tespitleri ve bu konuda bizim yapacağımız çalışmalarla bütünleşmesiyle oluşacak bir çalışma olacak.” Asgari ücretle, 3-5 aylığına oyalamaca işler… Yapılması gereken belli; Neoliberal politikaların uy- gulandığı son 30 yılda kuşa çevrilen kamu sektörü alanını genişletmek; kamu çalışan sayısını arttırarak hem topluma daha iyi bir kamu hizmeti sunmak, hem de kamu eliyle milli geliri arttırmak. Devleti küçültme son 20 yılda doludizgin uygulandı. Özelleştirmelerle, kamuyu ekonomiden uzaklaştır- malarla; eğitimden, sağlıktan, yerel yönetim hiz- metlerine kadar ticarileştirme, taşeronlaştırmalarla ka- mu çalışan sayısı hızla azaltıldı. 2008’e gelindiğinde kamunun çalışan sayısı 3.2 milyona indi. Kamu yatırımlarının milli gelirdeki payı yüzde 4’e düştü. Faiz dışı bütçe harcamaları da ulu- sal gelirin yüzde 18’ine kadar indirilmiş durumda. Özel sektörün, mevcut istihdamını daha da azal- tacağı bir döneme giriyoruz. Üretimin daraldığı ka- dar istihdamı henüz azaltmadı özel sektör. Kıdem taz- minatı yükü var, beklentiler var.. Gerilimlerden çe- kinme var… Patronlar dişlerini sıkıyorlar ama esas ten- sikat önümüzdeki aylarda. Bu durum, kamunun ekonomiye aktör olarak mü- dahalesini daha çok zorunlu kılıyor. Öyle, park, çöp vb. işlerinde asgari ücretli istihdamı filan değil. Adam gibi kamu yatırımı ve adam gibi kamu istih- damı ihtiyacı var. Kamunun, eski ezberlerden uzak- laşıp enerji, sulama, demiryolu, kentsel altyapı gibi alanlara dönük yatırımcı olarak kolları sıvamasını, ge- rektiğinde sanayi yatırımcısı KİT’lerle devreye girmesini içeren yeniden bir planlamaya yönelmesi ve bu çer- çevede, “dandik” istihdamlara değil; gerçekçi, kalı- cı, eğitimli işgücünden yararlanan projelerin gerek- tirdiği istihdama ihtiyaç var. IMF’nin gündemdeki programı, esasta borç tah- silatı, borçlu özel sektörün toplamda 186 milyar do- ları, 2009’da yaklaşık 100 milyar doları bulan borç çe- virme sorununa çözüm arayışında. Dolayısıyla, IMF’nin ne istihdamı umursar hali var ne de kamu- sal yatırıma onayı. AKP, “dandik” diye dudak bük- tüğümüz istihdam projesini bile IMF onayından ge- çirmekte zorlanır. Sözde değil, gerçek kamu müdahalesi, iktidar ol- maya niyeti varsa CHP’nin ev ödevi olmalı. Demo- kratik, üretici, şeffaf bir kamu sektörünün imarı için CHP inandırıcı bir programı ev ödevi olarak hazırla- makta gecikmemeli. IMF’nin ‘Türkiye bu yõl yüzde 5.1 küçülür’ öngörüsünden sonra Deloitte saptamasõ da karamsar: Yüzde 5 daralma kaçõnõlmaz NOURIEL ROUBINI: Ekonomi Servisi - Forbes dergisindeki makalesinde dünya ekonomisinin henüz di- bi görmediğini yazan ABD’li ünlü ekonomist Nouriel Roubini’ye göre, dünya ekonomisi bu yõlõ yüzde 1.9 daral- mayla kapatacak ve en keskin düşüş Japonya ve ABD’de görülecek. 2009 yõlõna dönük kü- resel öngörülerini yaz- dõğõ makalesinde Rou- bini, bu yõl işsizliğin de tõrmanacağõ uyarõ- sõnda bulundu. Küçülme beklentisi IMF’nin yüzde 1.3’lük küçülme tahmininin üzerinde olan Roubini, gelişmiş ülkelerdeki kü- çülmenin de yüzde 4 olacağõ görüşünde. Kri- ze yönelik hõzlõ politi- kalar geliştirdiği için özellikle Çin ve ABD’de daralma hõzõ- nõn yavaşladõğõna yö- nelik iyi sinyaller gel- diğine işaret eden Rou- bini, yõlõn ilk çeyreğin- de küresel daralmanõn hõzõnõn yavaşlamasõna rağmen G7 ülkelerinin 2009’da da küçülmeye devam edeceğini be- lirtti. Roubini’ye göre ge- lişmiş ülkelerdeki en sert düşüş Japonya ve Avro bölgesinde ola- cak. ABD’de GSYİH’nin küçülmeye devam ede- ceğini öngören ekono- mist, Rusya’nõn yüzde 5, Çin’in ise yüzde 5.5 küçüleceğini belirterek, Baltõk ülkelerinde çift haneli küçülme riski- nin bulunduğuna da dikkat çekti. Gelişmek- te olan ülke ekonomi- lerinde de önceki yõlla- ra göre keskin düşüşler meydana geleceği ön- görüsünde bulunan Roubini’nin eksi büyü- me beklediği ülkeler arasõnda Arjantin, Bre- zilya, Şili, Kolombiya, Meksika ve Venezüel- la gibi Latin Amerika yer aldõ. Gelişmiş ül- kelerdeki işsizlik oranõ 2010’a kadar çift hane- ye ulaşacak. ABD’de yüzde 8.5 olan işsizlik oranõ 2009 ortasõnda yüzde 10’u aşacak. 3 BİN 500 İŞÇİ İZİNDE Toyota Türkiye’de üretime ara verildi Türkiye’ye güvendiklerini vurgulayan Özbay 2012’de Türkiye’nin dünya çapında 15. pazar olmasını beklediklerini söyledi. Daiichi Ar-Ge merkezi kuracak Ekonomi Servisi - Japon ilaç firmasõ Daiichi Sankyo’nun Türkiye’de faaliyetinin 1. yõldönümü dolayõsõyla gerçekleştirilen basõn toplantõsõnda konuşan Özbay, “Bir yılda 15 milyon Avro ciro yaptık” dedi. 2009’da da aynõ rakamõ yakalamayõ hedefle- diklerini ifade eden Özbay, Daiichi Sankyo’nun 110 yõllõk tecrübesi olduğunu ve “Dünyanın Yenilikçi İlaç Üreticisi” hedefiyle kardiyoloji, diyabet, metabolizma, kemik eklem hastalõklarõ, onkoloji ve enfeksiyon gibi birçok ilaç üretimi ve araştõr- ma geliştirme çalõşmalarõnõ sürdürdüklerini söyledi. Özbay, kõsa sürede yenilikçi ilaçlarõnõ getirmek istedikleri Türkiye’yi araştõrma ve geliştirme üs- sü yapmak istediklerini dile getirerek Türkiye’de Ar-Ge merkezi ve üretim tesisi kurmayõ hedefle- diklerini belirtti. SAKARYA (AA) - Toyota Türkiye Otomotiv Sanayi AŞ, 29 Nisan’a kadar üretime ara verildi. Fabrikada 3 bin 500 işçi 1 haftalõk izne çõkartõldõ. Nisan ayõnõn ilk 2 haftasõ da üretime ara veril- miş ve 15 Nisan’da üretime başlanõlmõştõ. Diğer yandan, Toyota Türkiye’nin yan sanayi ürünleri- ni yapan Toyota Boshoku Fabrikasõnda çalõşan bin 500 işçi de, Toyota Fabrikasõnõn üretime ara ver- mesi nedeniyle aynõ dönemde izine çõkartõldõ. 2 fab- rikada çalõşan 5 bin işçi, 29 Nisan’da iş başõ ya- pacak. Ekonomik kriz nedeniyle üretimi düşüren Toyota Otomotiv Sanayi Türkiye AŞ şubat ayõnda 4 bin 32 adet araç üretmişti. Çözüm çalõşmalarõ, 1 milyon 884 bin kişiye iş sağlayabilecek güçte değil MURAT KIŞLALI ANKARA - Çalõşma ve Sosyal Güvenlik Bakanõ Faruk Çelik’in açõkladõğõ 500 bin kişinin istih- damõnõ hedefleyen 3 ayaklõ yeni istihdam paketi, işsizler ordusu geçen yõl ağustos ayõndan bu ya- na 1 milyon 884 bin kişi arttõğõ için işsizliğe çözüm olmayacak. Paket kapsamõnda 400 bin kişiye eğitim verilebilse bile, Özelleş- tirme Sosyal Destek Projesi (ÖSDP) sonuçlarõna göre bunla- rõn yarõsõndan fazlasõ iş bulama- yacak. Valiler tarafõndan 81 ilde tespit edilecek kamu hizmetlerinde iş- sizlerin çalõştõrõlmasõ hedefi de bütçeye yõlda en az 3 milyar liralõk yük getirecek ve valilerin olasõ AKP yanlõsõ uygulamalarõ nede- niyle tartõşma yaratacak. İşveren primlerinin İş-Kur tarafõndan ödenmesi ise, kamuya yõlda 3.1 milyar liraya malolacak. Çelik’in açõkladõğõ istihdam pa- ketinin ayaklarõ ile ilgili tartõşma yaratan konular şöyle: Valilerin 81 ilde tespit ettiği ‘iş’lerde işsizlerin çalıştırılma- sı: Hükümet, her ilde valilerin be- lirleyeceği işler için işsizler kamu adõna istihdam edilecek. Valilerin Tunceli’de olduğu gibi AKP yan- lõsõ uygulamalarõ gündemdey- ken, işlerin ve bu işlerde çalõşa- caklarõn nasõl belirleneceği soru işaretleri yaratõyor. Aylõk ödemeler de bütçeye ola- sõ primleriyle birlikte yõlda en az 3 milyar liralõk yük getireceği he- saplanõyor. Yaygın mesleki eğitimle 400 bin kişiye kurs verilerek iş sağ- lanması: Hükümet, 300-400 bin kişiye eğitim verilebilse bile, söz konusu işsizlerin üç aylõk kursla yeni bir iş edinecek seviyeye gel- meleri ve bu işsizlere yönelik kriz ortamõnda iş bulunmasõ ola- sõ gözükmüyor. ÖSDP çerçevesinde Eylül 2008 itibarõyla danõşmanlõk, formal eğitim, işyeri eğitimi ve toplum yararõna çalõşma programõ hizmetleri sağla- nan 9 bin 748 kişiden sa- dece 5 bin 422’sinin istih- dam edildiği dikkate alõndõ- ğõnda, 400 bin kişiye 3 ayda ge- çerli bir eğitim verilse bile bun- lardan ancak yüzde 55’ine iş sağlanabileceği or- taya çõkõyor. Deloitte raporunda “2009’da, Türkiye’yi tekrar sağlõklõ bir büyüme trendine taşõyacak yeni bir oyun planõnõn altyapõsõ oluşturulmalõ. Bunun için finansman tarafõ kuvvetli IMF programõ hõzla imzalanmalõ” denildi. Rapora göre enflasyon beklentilerinin henüz istikrara kavuşmamasõ, mali taraftaki reformlarõn tamamlanmamõş olmasõ ve TL’ye karşõ güven eksikliği kõrõlganlõğa neden oluyor. Ekonomi Servisi - Türkiye’de Vergi, Yönetim Danõşmanlõğõ, Kurumsal Finansman, Denetim ve Kurumsal Risk alanlarõnda hizmet veren Deloitte, Ekonomik Görü- nüm 2009-Mart raporu yayõm- landõ. “IMF’yi Beklerken” baş- lõklõ raporda, IMF ile finansman yönü güçlü bir anlaşmanõn bir an önce yapõlmasõ gerektiği görüşü savunuldu. Raporda, Türkiye eko- nomisinin 2009’daki küçülme- sinin yüzde 5’i bulabileceği ön- görüsü yer aldõ. Raporda yer alan saptamalar şöyle:  Yõlõn ilk çeyreğinde Türki- ye ekonomisi en az yüzde 10 ci- varõnda daralabilecek. Özellikle yõlõn son çeyreğinde ekonomik büyümenin az da olsa artõya geç- mesi bekleniyor.  Türkiye ekonomisi yeni bir oyun planõna ihtiyaç duyuyor. 2009’da, Türkiye’yi tekrar sağ- lıklı bir büyüme trendine taşı- yacak yeni bir oyun planının altyapısı oluşturulmalıdır. Bu- nun olmazsa olmaz koşulu ise fi- nansman tarafı kuvvetli bir IMF programı imzalanması. Mali disiplin bozuldu, bütçe açığına dikkat  Vergi gelirleri düştü, seçime harcandõ ve kriz önlemleri mali di- siplini bozdu. 3 yõla yayõlmasõ beklenen tedbir paketlerinin top- lam büyüklüğü en az 40 milyar TL düzeyine ulaştõ.  Bu yõl hiçbir önlem alõnma- dõğõ takdirde merkezi hükümet düzeyinde faiz dõşõ fazlanõn (FDF) önemli oranda eksiye dönmesi ve bütçe açõğõnõn GSYİH’nõn yüzde 6 düzeyini geçmesi bekleniyor. Para politikasõndaki gevşeme de resesyonu derinleştirebilecek ve- ya enflasyonun orta vadede yüz- de 5.5 düzeyine çekilmesini ge- ciktirecek.  Merkez Bankasõ ise Eylül 2008 sonu itibarõyla şirketler ke- siminde 90 milyar dolara yakla- şan döviz açõk pozisyonu oldu- ğunu hesapladõ. Kredilerin zayõf seyretmesinin ardõnda likidite ris- kinden çok bankalarõn ‘iflas ris- ki’ algõlamasõ yatõyor.  Enflasyon beklentilerinin henüz istikrara kavuşmamasõ, mali taraftaki reformlarõn ta- mamlanmamõş olmasõ ve TL’ye karşõ güven eksikliğinden kay- naklanan ‘pasif dolarizasyon’, yani bazõ sektörlerin borcunun, yabancõ para cinsinden tutulma- sõ kõrõlganlõğa neden oluyor. IMF ile anlaşma geciktirilmemeli  IMF anlaşmasõnõn yapõlacak olmasõ Türkiye’nin risk algõla- masõnõ azaltacak ve özel sektörün 2009 yõlõ borç çevirme oranõnõn, geçen yõla göre düşük olsa bile, küresel kriz koşullarõnda olumlu diyebileceğimiz seviyelerde sey- retmesini sağlayacak. Daralmanın etkileri gerekçesiyle 14 bin Erdemir ve İsdemir çalışanının maaşı 16 ay süreyle yüzde 35 indirildi. Ekonomi Servisi - Küresel ekono- mik kriz nedeniyle siparişleri duran Türkiye’nin en büyük yassõ çelik üre- ticisi Erdemir, faturayõ işçiye kesti. Şir- ket, işçi çõkarmama karşõlõğõnda çalõ- şanlarõn maaşlarõnõ yüzde 35 oranõnda düşürdü. Erdemir’de örgütlü bulunan Türk Metal Sendikasõ, anlaşma ile işten çõ- karõlmasõ planlanan 1400 kişinin da- ralmaya kurban edilmediğini savunur- ken, işçiler arasõnda, Erdemir’den, ic- ra borcu olduğu öne sürülen ve iş di- siplinine uymadõğõ öğrenilen yaklaşõk 200 kişinin çõkõşõnõn verildiği iddia ediliyor. Erdemir Genel Müdürü Oğuz Özgen ise çalõşanlarõna yönelik yayõmladõğõ genelgede “Krizin etkilerinden şirketimizi koruyabilmek için, ekmeğimizi paylaştı- ğımız elemanları işten çıkarma yerine, ça- lışanlarımızın özverisine güvenme temel ilke olarak benimsenmiştir. Buna göre başta ben ve tüm yönetici arkadaşlarım, kriz sonuna kadar ücretleri- mizden belli oranda feragat ederek, fedakârlık yapmayı kararlaştırmış bulunuyoruz. Bu konuda katkı sağlayaca- ğınıza inancım tamdır” dedi. Ordu Yardõmlaşma Kuru- mu (Oyak) bünyesinde yer alan Erdemir ve İsdemir’de çalõşan yaklaşõk 14 bin işçinin maaşõnõ etkileyen yüzde 35’lik indirimle yaklaşõk 218-250 milyon TL civarõnda tasarruf yapõlmasõ planlanõyor. Avru- pa’nõn en büyük 9. çelik üre- ticisi konumunda bulunan Er- demir’in 2007’de 679.4 milyon lira olan net kârõ, kriz nede- niyle 2008’de yüzde 69 ora- nõnda azaldõ. Siparişleri 2008’de 400 bin tona kadar ge- rileyen Erdemir’in krizden et- kilenmesinin nedenleri ara- sõnda ise ürün fiyatlarõndaki yüzde 70’lik düşüş, yüksek fiyattan temin edilen hammaddeler ve dö- viz açõk pozisyonundan kaynaklanan kur farkõ giderleri bulunuyor. Dünyanõn en büyük demir çelik üreticilerinden Erdemir, içinde bulunduğu krizi aşabilmek için çalõşanlarõndan özveri beklediğini açõkladõ. mustafasnmz@cumhuriyet.com.tr KÜÇÜLTÜLMÜŞ DEVLET 2008 Kategoriler Bin Kişi Memur Sayısı 2464 Kamu işçisi 732 Kamu çalışanı 3,2 Toplam istihdam 20,74 Kamu Payı % 15 1000 kişiye düşen kamu hizmetlisi 46 Kamu maaş+ücret/ GSYİH % 7 Faiz dışı bütçe harcaması /GSYİH % 18 Kamu yatırımı/GSYİH % 4 Kaynak; TÜİK, SGK, Maliye verileri Bu yıl en çok Japonya daralacak İşsiz sayõsõ 1.8 milyon arttõ, Hükümet, 3 ayaklõ paketiyle bunlardan ancak 500 binini istihdama katmayõ hedefliyor. Benzer projelere göre, 400 bin işsize eğitim verilebilse bile, ilk etapta en fazla yarõsõna iş bulunabilecek. Erdemir işçiden fedakârlık istedi Erdemir Genel Müdürü Oğuz Özgen geçen 10 Mart’ta düzenlediği toplantõda Erdemir’in içinde bu- lunduğu krizi şu sözlerle açõklamõştõ: “Talepte ve siparişte yüzde 75 oranında azalma var. Ya- ni elimizde bir aylık sipariş var. İleride sipariş toplaya- mazsak bir ay sonra fabrikada hatlar duracak demektir.” Hatlar duracak denmişti İşsizlik sorununa ‘topal’ paket S E R B E S T P İ Y A S A ALIŞ SATIŞ ABDDoları 1.6340 1.6390 Avro 2.1310 2.13690 İngilizSterlini 2.3600 2.4250 İsviçreFrangı 1.3900 1.4300 24AyarAltın 46.55 46.95 Cum.Altını 312.00 315.00 GECELİK FAİZLER 1GünlükRepo 9.75 MERKEZ BANKASI KURLARI 24 NİSAN 2009 DÖVİZ EFEKTİF CİNSİ ALIŞ SATIŞ ALIŞ SATIŞ 1 ABD DOLARI 1.6380 1.6459 1.6369 1.6484 1 AVUSTRALYA DOLARI 1.1512 1.1587 1.1459 1.1657 1 DANİMARKA KRONU 0.28445 0.28585 0.28425 0.28651 1 EURO 2.1189 2.1291 2.1174 2.1323 1 İNGİLİZ STERLİNİ 2.3882 2.4007 2.3865 2.4043 1 İSVİÇRE FRANGI 1.4000 1.4090 1.3979 1.4111 1 İSVEÇ KRONU 0.19079 0.19278 0.19066 0.19322 1 KANADA DOLARI 1.3196 1.3256 1.3147 1.3306 1 KUVEYT DİNARI 5.5481 5.6212 5.4649 5.7055 1 NORVEÇ KRONU 0.24130 0.24293 0.24113 0.24349 1 SUUDİ ARABİSTAN RİYALİ 0.43807 0.43886 0.43478 0.44215 100 JAPON YENİ 1.6674 1.6785 1.6612 1.6849 1ABD Doları: 1.4205 AvustralyaDoları 5.7579DanimarkaKronu 1.1681İsviçreFrangı 8.5377İsveçKronu 98.06JaponYeni 1.2416KanadaDoları 6.7752NorveçKronu 3.7504SuudiArabistanRiyali 1Avro: 1.2936 ABDDoları 1İng.S: 1.4586 ABDDoları 1KuveytD.:3.4153ABDDoları