Katalog

CMYB C M Y B 29 AĞUSTOS 2008 CUMA CUMHURİYET SAYFA HABERLER 9 RUSYA SORUMLU TUTUYOR Faturayõ Türkiye’ye çõkarmaçabasõ BAHADIR SELİM DİLEK ANKARA - Moskova yönetimi, NATO ve ABD gemilerinin Karadeniz’de kalõş süresi konu- sunda sorumluluğu Türkiye’ye yõkmaya çalõşõr- ken Montrö Sözleşmesi içinde bu sorumluluğun Türkiye’nin üzerinde olacağõna ilişkin bir düzen- leme bulunmuyor. Türkiye, yine Montrö’ye göre Boğazlardan geçiş için ön bildirimde bulunan sa- vaş gemileri konusunda sözleşmeye taraf ülkeleri diplomatik yollardan resmi olarak bilgilendirdiği için, uluslararasõ hukuk gereği bu sorumluluk ta- raf ülkelerce ortak olarak paylaşõlõyor. Rusya Genelkurmay Başkan Yardõmcõsõ Gene- ral Aleksandır Nogovitsin’in “Karadeniz savaş gemisi kaynıyor. Montrö Antlaşması’na göre azami süre olan 21 günün dolmasını bekliyo- ruz. NATO gemileri Karadeniz’den çıkmazsa, bunun sorumlusu Türkiye olur” yönündeki sözlerine karşõn Montrö Sözleşmesi’nde Türki- ye’yi bu konuda bağlayan bir hüküm bulunmu- yor. Montrö Sözleşmesi’nin “Genel Hükümler” başlõklõ 24. maddesinde sadece, “Türk hüküme- ti, 11., 12., 14. ve 18. maddelerin uygulanması- na ilişkin istatistikleri toplamayı ve gerekli bil- gileri vermeyi yükümlenir; Türk hükümeti, iş- bu sözleşmenin, savaş gemilerinin Boğazlardan geçişine ilişkin her hükmünün yürütülmesine göz kulak olacaktır” yönünde bir düzenleme ya- põlõyor. Bu düzenleme savaş gemilerinin, Mon- trö’de belirlenmiş olan tonaj ve tip konularõnda Boğazlardan geçiş kriterlerine ilişkin Türkiye’ye sorumluluk veriyor. Ancak Montrö’nün kriterleri- ne uygun bir geminin Karadeniz’deki kalõş süresi- ne ilişkin olarak Türkiye’nin tek başõna sorumlu- luğu bulunmuyor. Yine sözleşmenin 24. madde- sinde, “Türk hükümeti, yabancı bir deniz kuv- vetinin yakında Boğazlardan geçecegi kendisi- ne bildirilir bildirilmez, bu kuvvetin kuruluşu- nu, tonajini, Boğazlara giriş için öngörülen ta- rihi ve gerekirse, olası dönüş tarihini, bağıtlı yüksek tarafların Ankara’daki temsilcilerine bildirecektir” denilerek sorumluluk sözleşmeye taraf bütün ülkeler arasõnda paylaştõrõlõyor. Müdahale etme hakkı doğuyor Türk hükümeti ayrõca, Boğazlarda yabancõ sa- vaş gemilerinin gidiş-gelişini gösteren, ayrõca ön- görülen deniz ve hava ulaşõmõna yararlõ bütün bil- gileri kapsayan yõllõk bir raporu Milletler Cemi- yeti (Bugün için Birleşmiş Milletler) ve sözleş- meye taraf olan ülkelere verme sorumluluğunu da üstleniyor. Montrö Sözleşmesi’ne göre, Karade- niz’e kõyõsõ olmayan devletlerin bu denizde bu- lundurabilecekleri gemilerin kalõş süreleri 21 gü- nü geçemiyor. 21 günün aşõlmasõ durumunda uluslararasõ bir antlaşma çiğnenmiş olacak. An- cak Montrö’de bunun yaptõrõmõna ilişkin düzenle- me yok. Ancak uluslararasõ hukuk gereği, sözleş- meye taraf olan ülkelerin, ortak kararõyla sõnõrõ aşan gemilere müdahale etme hakkõ doğuyor. 1800’lerde Abhazlarõ yurtlarõndan eden Ruslar, bugün bağõmsõzlõk adõna attõklarõ adõmlarõ destekliyor Rusya borcunu ödüyor MİYASE İLKNUR Sovyetler Birliği’nin dağõlmasõyla birli- ğe bağlõ cumhuriyetler, birbiri ardõnca ba- ğõmsõzlõğõnõ ilan etmeye başladõğõ andan itibaren yeni enerji kaynaklarõna sahip ol- mayõ hedefleyen dünya devlerinin Kafkas- ya politikalarõ da yeniden düzenleniyordu. Oyunda kartlarõ ABD ile Rusya dağõtõyor- du. Birbiri ardõnca bağõmsõzlõğõnõ ilan eden cumhuriyetler de oyunda kartlarõ dağõtan iki süper güçten birine yanaşarak bu oyun- da kendilerine yer açma çabasõndaydõ. Ba- ğõmsõzlõğõnõ ilan eden diğer cumhuriyetle- re oranla Çeçenistan, Abhazya ve Güney Osetya Cumhuriyeti’nin bağõmsõzlõk ilanõ kendi parlamentolarõnõn açõklamasõndan ibaret kaldõ. Zira Rusya, Çeçenistan’õn, Gürcistan’da daha önce kendisine bağlõ özerk cumhuriyetler olan Abhazya ve Gü- ney Osetya’nõn bağõmsõzlõğõna geçit ver- miyordu. Abhazya Cumhuriyeti 1991’de bağõmsõzlõğõna ilan etti. Ancak 1992’de Gürcistan’da çõkan iç savaş sonrasõnda de- ğişen yönetim, 1978 Anayasasõ’nõ rafa kal- dõrarak 1921’de çõkarõlan Menşevik Ana- yasasõ’nõ yürürlüğe koydu. Gürcistan bu anayasa değişikliğiyle 1921’den sonra di- ğer cumhuriyetlerle yapõlan anlaşmalarõ tek yönlü feshettiğini açõkladõ. Bu açõkla- ma, aynõ zamanda Abhazya Cumhuriye- ti’ni tanõmadõğõnõ ve Abhazya’nõn kendi topraklarõ olduğu iddiasõnõ beraberinde ge- tiriyordu. Abhazya ile Gürcistan arasõnda 14 ay süren savaş da bir sonuç getirmemiş Abhazya sorunu askõya alõnmõştõ. Bu süreç içinde Gürcistan, ABD’ye yanaşõrken Ab- hazya da Putin yönetimindeki Rusya ile sõcak ilişkiler geliştiriyordu. Rusya’nõn bölgede ABD politikalarõnõ sekteye uğrat- mak, Abhazya’nõn da Gürcistan’õn boyun- duruğundan kurtulup bağõmsõzlõğõnõ ka- zanmak için kolladõğõ fõrsatõ Gürcistan’õn maceraperest Devlet Başkanõ Saaşkaşvili, Güney Osetya’yõ işgale yeltenerek vermiş oldu. Rusya, Güney Osetya’ya girerek Gürcistan’õ kendi topraklarõnõn içine kadar sürdü. Kesin bir yenilgiye uğrayan Gürcis- tan sõrtõnõ dayadõğõ ABD’den umduğu des- teği alamayõnca, Güney Osetya’dan çekil- mek zorunda kaldõ. Rusya, Gürcistan’a öl- dürücü darbeyi Güney Osetya ile Abhazya Cumhuriyeti’nin bağõmsõzlõğõnõ tanõyarak indirmiş oldu. Tarihin tozlu sayfalarõna baktõğõmõzda, De Gaulle’ün ünlü “Devletlerin ezeli dostları ve düşmanları olmaz, ancak çı- karları olur” sözünü anõmsamamak müm- kün değil. Zira Rusya, Akdeniz’e inmek arzusunun önünde engel olarak gördüğü Kuzey Kafkasya’yõ işgal etmek için diğer Adõge boylarõyla birlikte Abhaz halkõyla da üç yüz yõl süren bir savaş yürütmüş ve 1864 yõlõnda kazandõğõ zaferle Abhazlar ve Adõge boylarõnõn yarõsõndan fazlasõnõ ana- yurtlarõndan sürmüştü. Abhazya’yõ geçmiş- te işgal ederek bağõmsõzlõklarõnõ elinden alan aynõ Rusya şimdi de, Abhazya’ya ba- ğõmsõzlõğõnõ veriyor. İlhan Selçuk’un deyi- şiyle “Ak sakallı tarih baba” bizleri şa- şõrtmaya devam ediyor. Abhazya bağõmsõzlõğõnõ 1810’da Rus ordusunun işgaliyle yitirmişti. Ancak özellikle Abhazya’nõn dağlõk bölgelerinde Rus Çarlõğõ’na karşõ direniş 1864’e kadar sürdü. Kuzey Kafkasya’yõ tümüyle işgal eden Rusya, diğer Adõge boylarõyla birlikte Abhazlarõn da yarõdan fazlasõnõ anayurtlarõndan sürdü. O günden beri bağõmsõzlõk mücadelesi veren Abhazya, bu amacõna şimdi Rusya’nõn desteğiyle kavuştu. İki asõr süren bağõmsõzlõk mücadelesiTarih boyunca büyük uygarlõklar ve imparatorluklara komşu olan Kafkasya’nõn tarihi, aynõ zamanda “savaşlar tarihi”dir. Geçmişte Sarmatlar, Hazarlar, Persler, Moğollar, Alanlar ve Bizanslõlarõn saldõrõlarõna maruz kalan Kafkasya topraklarõ, istilalara rağmen hiç kimseye yâr olmadõ. MÖ 5 binli yõllara dek uzanan Kafkas halklarõnõn tarihinde savaşlar güçlü ve kalõcõ bir devlet kurulmasõnõ önlediği gibi, göçler ve sürgünler nedeniyle nüfus yapõsõ sürekli değişti. Batõ için İpek Yolu ne denli önemliyse, Rusya için sõcak denizlere inmek de aynõ öneme haizdi. Deli Petro diye de anõlan I. Petro, 1772 yõlõnda ünlü vasiyetinde Doğu politikasõnõ şöyle açõklõyordu: “Mümkün olduğu kadar Hindistan ve İstanbul’a yakın olmak gerekir. Zira, buralara hükmeden dünyaya hükmeder.” Ancak bu hedefe ulaşmanõn önünde Kuzey Kafkasya engeli vardõ. Kuzey Kafkasya’yõ zaptetmeden Akdeniz’e inmek mümkün değildi. Çerkez adõyla tanõnan Kuzey Kafkasya halklarõ Abhaz, Adõge, Asetin, Dağõstan ve Çeçenlerden oluşuyordu. Tarihte güçlü bir devlet kuramasalar da bağõmsõz feodal beylikler oluşturan Kuzey Kafkasya halklarõ, 16. yüzyõldan itibaren Rus ordularõnõn saldõrõlarõna maruz kaldõlar. 16 yüzyõlda başlayõp 19 yüzyõl sonlarõna kadar süren Kafkas- Rus savaşlarõ Kafkas halklarõ adõna büyük bir trajedi ile sonuçlandõ. Rusya’nın işgali Önce 1810’da Abhazya Krallõğõ Rusya’nõn işgaline uğradõ. Abhazya, 1864’e kadar, Rusya’nõn egemenliği altõnda, ancak Abhazya beylerinin yönetiminde bir bölge olarak kaldõ. Abhazya’nõn Karadeniz kõyõlarõ, Rus ordusunun işgali altõndayken dağlõk bölgelerinde Rus Çarlõğõ’na karşõ direnişler sürdü. Bulduklarõherfõrsattaayaklandõlar 1859’da İmam Şamil’in teslim ol- masõyla Doğu Kafkasya’da zafere ulaşan Rus Çarlõğõ, tüm gücüyle Ku- zeybatõ Kafkasya’ya yüklendi ve 21 Mayõs 1864’te Kuzey Kafkasya’ya da hâkim oldu. Savaş sonucunda, di- ğer Adõge boylarõ ile birlikte Abhaz halkõnõn da yarõdan fazlasõ toprakla- rõndan sürüldü. 21 Mayõs 1864’ten 10 Temmuz 1864’e kadar 200 binden fazla Kuzey Kafkasyalõ gemilerle Osmanlõ topraklarõna sürüldü. 19. yüzyõl sonuna kadar Osmanlõ top- raklarõna sürgüne giden Çerkezlerin sayõsõ 1.5 milyona ulaşmõştõ. Sürgün sonrasõnda Abhazya, Rus Çarlõğõ tarafõndan “Sohum Askeri Bölgesi” olarak adlandõrõldõ. Ancak Abhaz halkõnõn Ruslara karşõ direni- şi bitmek bilmedi. Bulduklarõ her fõrsatta ayaklanan Abhazlarõn önde gelenleri ya idam edildi ya da sürgüne gönderildi. Abhazya’da nüfus dengesini değiştir- mek isteyen Ruslar, bu topraklara baş- ka halklarõ yerleştirdiler. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra, ye- rel organlarõn yönetimi Menşeviklerin eline geçti. 1918 Martõ’nda Bolşeviklerin önderliğinde Abhazya’da başlayan ayak- lanma sonucunda Sohum’a Bolşevikler hâkim oldu. Ancak bu hâkimiyet uzun sürmedi ve 17 Mayõs 1918’te Sohum ye- niden Menşevikler’e geçti. Menşevik- ler, merkezi Tiflis olan Gürcistan De- mokratik Cumhuriyeti’ni kurunca, Ab- hazya topraklarõnõ bu cumhuriyete bağ- ladõlar. Abhazya’da, 1921 yõlõ başlarõnda çõkan Bolşevik destekli ayaklanma so- nucunda Bolşevik Abhaz iktidarõ ku- ruldu. 4 Mayõs 1921’de Abhazya’nõn ta- mamõna Sovyetler hâkim oldu. 28 Mart 1921’de Batum’da, Gürcistan ve Ab- hazya temsilcilerinin katõldõğõ Bolş- evik Partisi Merkez Komitesi Kafkas- ya Grubu konferansõnda, Abhazya ba- ğõmsõz bir sosyalist cumhuriyeti olarak kabul edildi. 13 Aralõk 1922’de Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Erme- nistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhu- riyeti birlikte Transkafkasya Federe Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni kurdu. 1925 yõlõnda kabul edilen anayasada, “Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhu- riyeti, kendi topraklarında devlet iktidarını serbest olarak, herhangi bir diğer iktidardan bağımsız olarak yürüten egemen bir devlettir ve ge- rek Transkafkasya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, gerekse SSCB’den ser- bestçe ayrılma hakkına sahiptir” maddesi eklendi. Ancak 1931 Şuba- tõ’nda Stalin yönetiminin aldõğõ karar- la Abhazya’nõn birlik cumhuriyeti sta- tüsü iptal edilerek Gürcistan’a bağlõ özerk cumhuriyet haline getirildi. Bu ka- rara direnen Abhaz Bolşevikler, Sibir- ya’ya sürüldü. Gürcistan’a bağlõ özerk bir cumhu- riyete dönüştürülen Abhazya’da Abhaz alfabesi değiştirilerek Gürcü alfabesi- ne geçildi. İkinci Dünya Savaşõ’ndan sonrasõnda ise eğitim dili Abhazca olan okullar kapatõldõ. S ovyetler Birliği’nin dağõlma sürecine girmesiyle, birliğe bağ- lõ cumhuriyetlerde bağõmsõzlõk rüzgârlarõ esmeye başladõ. Abhazya’da da bağõmsõz devlet statüsü kazanma çabalarõ yoğunlaştõ. 25 Ağustos 1990’da 7 Kuzey Kafkasya Cumhuriye- ti’nin katõlõmõyla, “Kafkas Dağlı Halkları Birliği” kuruldu. Abhazya Parlamentosu, 9 Nisan 1991’de bağõmsõzlõğõnõ ilan et- ti. Aynõ günlerde Gürcistan Devlet Başkanõ Gamsahurdiya, Gür- cistan’õn “Bağımsız Devletler Topluluğu’na girmeyeceğini” açõkladõ. 1992 yõlõ başõndan itibaren Gürcistan’da başlayan iç savaş, yö- netim değişikliğini de beraberinde getirdi. Devlet Başkanõ Gam- sahurdiya ve taraftarlarõ, Çeçenistan’a sõğõndõ. Yönetimi ele ge- çirenlerin çağrõsõ üzerine eski Sovyetler Birliği Dõşişleri Baka- nõ Şevardnadze, Gürcistan Devlet Başkanlõğõ makamõna otur- du. Gürcistan, 1992 yõlõ Şubat ayõnda, 1978 Anayasasõ’nõ lağ- vederek bunun yerine Sovyet iktidarõ kurulmadan önceki 1921 Menşevik Gürcistan Anayasasõ’na döndü. Anayasal değişiklik ne- deniyle 1921’den sonra diğer ülkelerle yaptõklarõ antlaşmalarõn hepsinin iptal edildiği açõklandõ. Dolayõsõyla Gürcistan ile Abhazya arasõnda yapõlan antlaşmalar da tek taraflõ iptal edilmiş oldu. Gür- cistan, o tarihten itibaren Abhazya’nõn Gürcistan toprağõ olduğunu iddia etmeye başladõ. Bu gelişmeler üzerine Abhazya parlamentosu 23 Temmuz 1992’de Abhazya’nõn bağõmsõzlõğõnõ ilan etti. Şevardnadze yö- netimindeki Gürcistan, Abhazya’nõn bağõmsõzlõğõnõ tanõmadõ ve 14 Ağustos 1992’de Gürcistan birlikleri Abhazya’yõ işgal etti. Gür- cü ve Abhaz birlikleri arasõnda savaş sürerken Gürcistan, Bağõmsõz Devletler Topluluğu’na girme kararõ aldõ. Abhazya’da 14 ay süren çarpõşmalar sonucunda Gürcistan bir- likleri çekilmeye başladõ. Gürcistan’õn, Kafkasya’da ABD ile bir- likte hareket etmesi nedeniyle Abhazya ile Rusya yakõnlaşmasõ başladõ. Putin’in devlet başkanõ olmasõyla Rusya ve Abhazya ara- sõnda ekonomik işbirliği arttõ. SOVYETLER DAĞILINCA ORTAYA ÇIKAN DURUM DIŞİŞLERİ TEMASLARI ARTTIRDI Türkiyediplomatik kavşak oldu ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) - Rus-Gürcü savaşõ ile başlayan ve Moskova yönetiminin Ab- hazya ve Güney Osetya’yõ tanõmasõyla tõrmanan gerginliğin ortadan kaldõrõlmasõ yönünde yürütü- len diplomaside Türkiye kavşak noktasõ oldu. Gürcistan’õn toprak bütünlüğünün korunmasõ yö- nünde yapõlan telefon diplomasisinin yanõ sõra Türkiye krizin taraflarõ ile masaya oturmaya ha- zõrlanõyor. Bu çerçevede Dõşişleri Bakanõ Ali Ba- bacan pazar günü Gürcü mevkidaş’õ salõ günü de Rus mevkidaşõ ile İstanbul’da görüşecek. Azer- baycan Dõşişleri Bakanõ Elmar Memedyarov’un da bugün Ankara’da olmasõ bekleniyor. Temaslar- da Kafkasya İstikrar ve İşbirliği Platformu önerisi ile Gürcistan’a ilişkin son gelişmeler ele alõnacak. Babacan Kafkasya’da yaşanan gelişmelere iliş- kin önceki gün bir dizi telefon görüşmesi yaptõ. Babacan bu çerçevede, ABD Dõşişleri Bakanõ Condoleezza Rice, İngiltere Dõşişleri Bakanõ Da- vid Miliband, Almanya Dõşişleri Bakanõ Frank- Walter Steinmeier, NATO Genel Sekreteri Jaap de Hoop Scheffer, AB Dönem Başkanõ Fransa Dõşişleri Bakanõ Bernard Kouchner, AB Ortak Dõş Politika ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi Javi- er Solana, AB Dõş İlişkiler Komiseri Benita Fer- rero-Waldner, Genişlemeden Sorumlu AB Ko- miseri Olli Rehn, Avrupa Konseyi Dönem Baş- kanõ İsveç Dõşişleri Bakanõ Carl Bildt, AGİT Dö- nem Başkanõ Finlandiya Dõşişleri Bakanõ Alexan- der Stubb ile görüştü. Edinilen bilgilere göre Ba- bacan görüşmelerde, Türkiye’nin Gürcistan’õn toprak bütünlüğüne verdiği önemi vurguladõ. Gürcistan ve Rusya’dan ziyaret Öte yandan Gürcistan Dõşişleri Bakanõ Ekateri- ne Tkeşelaşvili de temaslarda bulunmak üzere hafta sonunda İstanbul’a gelecek. Diplomatik kaynaklardan edinilen bilgiye göre, Tkeşelaşvili, pazar günü İstanbul’da Babacan ile bir araya gele- cek. Görüşmede, Türkiye’nin, Kafkas İstikrar ve İşbirliği Platformu önerisi ele alõnacak. Türk tarafõ bu öneriye ilişkin Gürcü tarafõnõn çekincelerini or- tadan kaldõrmaya çalõşacak. Babacan, Tkeşelaşvi- li’nin ardõndan 2 Eylül günü yine İstanbul’da Rus- ya Dõşişleri Bakanõ Sergey Lavrov’u ağõrlayacak. Ruslara karşı bağımsızlık savaşı veren Abhazlar’dan bir grup, Kafkasya bölgesi kıyafetleri içerisinde...