Katalog

4 AĞ8UST0S 2005 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA ARAŞTIRMA Kendi makamıını korumaktan başka düşüncesi olmayan Padişah, iç savaş çıkarmak için her yolu denedi VAHDETTİN TARTIŞMASINDA GERCEKLER Dr. Alev COŞKUN -2- F Vahdettin'inAnadolu'daki direnişi kırma girişimleriETVALAR O smanlı Devleti'nin padişahı, aynı zamanda Islam Peygamberi'nin yeryüzündeki temsilcisiydi ve tüm Islamın halifesiydi. Halk, 700 yıllık bır geçmişin sonuçlan olarak, şeriatın başı olan padişaha ınanıyordu, ona sonsuz saygı ve bağlı- lığı vardı. Anadolu'da ulusal direniş örgütlenmeleri başlayınca, tn- gilizler, Padişah' ın bu kutsal konumundan yararlanmak is- tediler. Padişah'ın da zaten kendi makamını korumaktan başka bir düşünce ve kaygısı yoktu. Aslında, Padişah ve hükü- met, Ingilizlerin isteklerine boyun eğmişler ve Ingilizlerle tam bir işbirliği içerisindeydiler. Anadolu direnişinin güçlenmesi karşısında îngiliz istek- lerini severek üstlenen sadrazamlar ve hükümet, Padişah'ın halifelik sarundan da yararlanarak dini fetvalar yayımladı. Fetvalan Şeyhülislam Dürrizade AbduDah imzaladı. Padişah Vahdettin'in bir "Hatn HümayumT ve hükümet bildirisiyle yayımlanan ve Şeyhülislam'ın imzasını taşıyan fetvalann temel noktası şudur: "Padişah'ın emirierinidinJememek. Padişah'a karşı ayak- lanmaanlamına geMr. Böyleçıkışlar veayakianmalar yapan- lann ise öldürülmesi laanıdır." Sadrazam Damat Ferit 8 Nisan 1920'de Ingüiz Yüksek Komiseri Roberck le görüştü ve Kuvayı Mil liyecilere karşı yayımlanan "fetvalann" Anadolu'da dağıtıhnası için uçak iste- dı. Ingüiz torpidolan, Ingiliz konso- losluldan, Rum ve Ermeni ör- gütleri; Yunan askeri güçleri, Islam Yüceltme Derneği, In- giliz Sevenler Derneği bu da- ğıtım işinde görev ahruşlar- dır. Kazım Karabekir anıla- nnda, fetvaların 19. 05.1920'de bir Ingüiz torpi- dosuyla Trabzon'a geldiği- ni, bir Ingüiz subayının üç sandık fetvayı Erzurum'da Ingüiz casusu Rawlinson a gönderdiğini yazmaktadır. Fetva üe birîikte yayımlanan hükümet bildirisi de aynı içe- riği taşıyordu. Işin en kötü yanı, Padişah Ha- life'nin onayı ile Şeyhülislam'ın imzasıyla yayımlanan bu dini fetva- lann Anadolu'daki dağıtımını Ingüiz ve Yunan uçaklannın üstlenmiş olmasıdır. YAKLANMALAR Anadolu'daki ulusal direnişi sürdürmek için fetvalar ve türlü girişimler yanın- da Istanbul hükümeti Anadolu'da is- yanlar da çıkardı. Karşı-ulusçu ve tutucu bu ayak- lanmalar Çapanoğlu, Yozgat, Zi- le, Bayburt, Konya, Düzce ve Kuvayı Inzibatiye ayaklanmala- ndır. Istanbul hükümeti, Anzavur ve Kuvayı tnzibatiye ayaklan- malanna katılanlara aylık bağ- lıyordu. Izmit Mutasamfı Ahmet Anza- vur'a isyandaki görevi için paşa- lık sanı verildi, aynca Padişah yan- hsı subaylar buyruğuna verildi. Çe- tesine "Kuvayı Muhammediye" adı- nı veren Anzavur, îngiliz altınıyla ödüllendiriliyordu. Aynca, Istanbul hükümeti, Şefik Pa- şa'nın komutasında "Kuvayı înzibatiye" adıyla ayn bir "Haüfe ordusu" kurdu. Bu or- dunun kararnamesi 18 Nisan 1920'de resmi gazetede ya- yımlanarak kendilerine bir ödenek aynldı. Ingiltere, hükümet ve padişah, işbirliği içerisinde Ana- dolu'daki direnişi kırmak için çalışıyorlardı. Etnik, din- sel ve mezhepsel aynlıklardan yararlanarak iç savaş çı- karıyorlardı. Bütün bunlardan Padişah Vahdettin'in haberi olma- dığını yazmak, herhalde aymazlığın, aptallığın en bü- yüğü olur. pamat Ferit isyanlar için ingiltere'den yardım Istedi Nitekim îngiliz Belgeleri'ne göre 8 Nisan 1920'de Sadrazam Damat Ferit, Ingüiz Yüksek Komiseri Amiral Roberck'le görüştü, Anadolu direnişine karşı Anzavur'dan başka Izmit, Bolu, Trabzon, Kayseri, Harput bölgelerine adam gönderildiğini ve isyanlar çıkardıklannı belirtti, yardım istedi. (Jaesehke, tngüiz Belgeleri, 1, s. 81, Şim- şir II. s. 26, Baytok, s. 100) Şimdi, bir hükümet düşünün ki, Anadolu Kuvayı Mil- liyecüeri için ölüm fermanlan çıkanyor, fetvalar yayım- lıyor, Anadolu dırenişini durdurmak için bunlar yet- miyor, 'Muhammet Ordusu' adında ordu kuruyor. Is- yanlar çıkanyor Bütün bunlan Padişah Vahdettin de onay- lıyor.. 85 yıl sonra bugünde bu padişahın hain olmadıgına dair yazılar yazılıyor. ÎDAM KARARINA GÎDEN SÜREÇ (2) Padişah, 'Devleti kurtarabilirsin' diyerek gönderdi, sonra da hain ilan etti Atatürk, özel görevle mi gitti? 50günlüközeluğraş"1 Mustafa Kemalın kadrosuna verilen ölüm ceza- C ^ C_J > 3 \ M ustafa Kemalın Anadolu'ya Padişah tarafından özel bır amıçla, kurtuluşu sağlamak IÇID gönderildığine daır kimi yazarların düşünceleri vardır. Mıstafa Kemal anılannda, Pa- dişih Vafadediıı'le vedalaşır- ker, padişahın "Ben arök ül- ke ve uhısumu nasıl kurtara- cağmı tasaıiamaktan kuşku- ya iüşüyorum. .. llus uyanık ve gözü açık olırsa bu kötü durumdan ge- rehbLri gerek kendini kurta- nr. Asıl şimdiyapacağınız gö- re> hepsinden önemlL De\ leti kiLİarabitirsuT dedığıni, bu söierin kendisini şaşırttığını, bu sözlerle neyi amaçladığı- nı (özemediğini belirtir. ladişah'ın bu sözleri 15 Ma- yıs1919 günü söylediği unu- tulnamalıdır. Çünkü bu ko- nıuna yapılırken Yunanlılar, üıgliz ve müttefik donanma- sınn koruması alnnda Izmır'e askr çıkanyorlardı. Is- tamul'da Işgal kuvvetle- rinn gemılen, toplannuı agrnı çevırerek Dolma- baiçe Sarayı'nın önünde deıurlemışlerdi. löylesi bir ortamda sötenen bu sözlenn, Pa- dişıh'ın o günkü psiko- loJKortamını da yansıttı- ğı aışkusuzdur. lu, acizlik ve şaşkınlı- ğıryarattığı bir durum ol- maı ki Padişah, Mustafa Kenal'e daha başka bir şe>söylememiştir. Çünkü eğfr Padişah'ın ülkenin kuranlması yönünde bir anııcı olsaydı, bunu Mus- taf; Kemal"e açıkça söy- lenesi gerekirdi. Açıkça kotuşmasından onu en- geleyecek ne olabilirdi- ki.. Böyle bir davranışı ve imacı için sadece Mus- tafcKemal'e değü, başka bir kişiye de konuştuğu- na dair hiçbir belge yok- tur. Baha da önemlisi, Mus- tafa Kemal Anadolu "ya geçtikten sonra Padişah Vahdettin'de ülkenin kur- tuluşuna yönelik bir tavır hiçfcirzaman göriilmemiş- tir. Aksıne, Anadolu hare- ketinı durdurmaya dönük siyasalar izlemiştir. Çûnkü; ıS tngilizlerin Mustafa Keroal'ı gen çağırma is- teklenne tümüyle uyuyor. »''Mustafa Kemal'i gö- revden alıyor. * Mustafa Kemal'e ve kadrosuna verilen ölüm ceza- sını bir fermanla onaylıyor • Anadolu halkının Mus- tafa Kemal 'den kopmasını amaçlayan, Mustafa Kemal'i ve Kuvayı Millıyecileri lanet- leyen fetvayı onaylıyor ve bu fetvalann îngiliz uçaklanyla bütün Anadolu'ya yayılması- nı ve dağıtılmasını gerçekleş- tiriyor. • Haüfeve Kuvayı tnziba- tiye ordulan kurdurarak Ana- dolu'da isyanlar çıkartıyor. \/ 21 Temmuz günü Cum- huriyet'te yayımlanan Ingüiz belgelerinden de görüleceği netimi öneriyor. 1/ Türk ulusunun kurtulu- şunu engellemek için elinden ne gelirse ve ne gerekiyorsa ya- pıyor. Bumudur Mustafa Kemal'i gizlice ve özel maksatla Ana- dolu'ya göndermek ve ulusun bağımsızhğını istemek?.. Para konusu MustafeKemal'ınAnadolu'ya geçişini, Anadolu'nun kurtulu- şu için Vahdettin'in özel düşün- cesine bağlayan yazarlar, bunun için Padişah'ın M. Kemal'e pa- ra da verdiğini belirtirler. Ancak buna gerçekten inan- madıklan için verilen paranın miktan konusunda bile anlaşa- mıyorlar. Mevlanzade Rıfat 100.000 lira, A. D0çak300.000 altın, K Mısırhoğhı 400.000 al- tın olarak belirtiyor. Yerinde bir deyimle bir açık arttırma karşı- sındayız. Bu iddialann hiçbiri- sj belgeye dayanmıyor. Turgut Ozakman'ın beUrttiği gibi o ta- rihteki 400.000 altın. günümüz- de 840.000 altın demektir, bu da yaklaşık 4500 kilo gelmek- tedk, yani 4.5 ton demektir. Her- halde M. Kemal'in, bu parayı taşımak için, o günlerde kamyo- net de olmadıgına göre beş-on at arabasını sarayın kapısına da- yayıp bu paralan alması gerekir- di. M. Kemal'e verilen para ko- nusunda tek bir belge vardır, o da 1000 liralık makbuzdur. Bu para da Padişah'tan değü, Içiş- leri Bakanlığı'ndan verilmiştir. Bu makbuzun altında da M. Ke- mal'in imzası vardır. Haydi diyelim ki, Vahdettin bu parayı verdi. Bundan ne çıkar? M. Kemal milletin parasını vatanm kurtuluşu, ulusun bağım- sızlığı içinkullanmıstır. Işte zaten bu nedenlerle yurtseverdir... Samsun Doğu Park SahUi'nde buhınan Gemi Müze, Atatürk ve silah arkadaşlaruıt Samsun 'a gearen Bandtrma Vapuru 'nun orijinalplanı esas ahnarak inşa edildl Tartışmanın amacı hilafet özlemi mi? M "ustafa Kemal ön- derliğindeki "Ku- vayıMiByed''ler ye- nüse idi, acaba ne olurdu? Türkler Anadolu'nun içinde bugünkü Anadolu'nun üçte birine sıkışmış, küçükbir köy- lü devleti olarak kalacaktı. Anadolu Ihtüali, hem Padi- şah'a hem Istanbul hüküme- tine. hem de o günkü dünya egemenlerine karşı verilmiş, eşi benzeri olmayan büyük bir ulusal bağımsızlüc savaşı- dır. Bu sayede Se\T'den ve iş- galcilerden kurtulduk. Lozan zaferinden 82 yıl sonra başlatılan bu tartışma- lar, Batı dünyasmdaki güç- lerle birhkte hareket edenle- rin değirmenine su taşımak- tadır. Vahdettin'in en büyük suçu, Anadolu'daki ulusal ba- ğımsızlık hareketine karşı çık- ması, Mustafa Kemal'i ve Ku- vayı Müliyecileri hain ilan et- mesi, onlan ölümle cezalan- dırmasıdır. Sevr Antlaşması ile galip ve işgalci de\letlerin isteklerinin ve amaçlannın belli olmasından sonra da Vahdettin'in hilafet polirika- smda direnmesi ve her ne pa- hasına olursan olsun Anado- lu'da kurulan Ulusal Mec- lis'e, onun hükümetine ve or- dulanna karşı çıkması nedir? tşte Vahdettin'in en büyük "hiyaneti" budur. Unlü tarihçi Prof. tnakak'ın da belirttiği gibi "Saray, M. Kemal'in Anadolu'daki di- rendmiDideviet doğrultusun- da kuDanma azmindeokhığu- nu görünce Kuvuyı MiDiyeci- leri hainflanetti, Böylece Ana- dolu'da TBMM'nin toplan- ması ve mflh' devietin temeü- nin atüması, yabuz hanedan çıkarianna bağh kalan \ah- dettin'i "haın" durumunadü- şürüyordu." Vahdettin hain miydi, değü miydi, tartışması üe lafi do- landınp Mustafa Kemal'i kö- tülemek, güneşi balçıkla sıva- maya benzer. Karşıdevrimle, dini önce siyasete, sonra okullara sok- tuk. Sosyal ve ekonomik ko- nularda ve politücalarda dini görüşlerin egemen ohnasmı kabul ettik, göz yumduk. Aca- ba şimdi de emperyalist güç- lerin hilafet özlemi mi hort- ladı, ona mı yardım edüiyor? « -Hu j C-m-C fftkt rrfat aitk the flrrfuA OfTM M pmUrfrmm Commuraefk CMtfk tfAt Mvmtmma Genersi Han Imsnbui cte hayaömı teh&tced y g f n ew«i istanfaui dan mahsll-ı ahara J6 Ka*ım 1922 Halıfe ı Mûsfımm Mustafa Kemal'in Samsun'a hareket etmeden kısa bir süre önce çektirdigi fotoğraf ve Padişah Vahdettin'in Ingilizlerden sığmma dilediği mektubu. Bl YAZESTN R4ZIRLANIŞINDA YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Gotthard Jaesehke, Kurtuluş Savaşı Ue tlgili tngüiz Belgeleri,Ankara TTK. 1991. 2. Zckı Sanhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, TTK. 4. cılt 1994. 3. Turgut Özakman, Vahidettin,M. KemalveMM Mücadefc,Yalanlar, Yanbşjar, Vutturmacalar, Bılgi, 1997. 4. Büal Şimşir, tngüiz Belgelerinde Atatürk, 1919- 1938,4. dlt, TTK 1979.5. Baki Öz, Atatürk'ünAnadoiu>aGönderilişCH»1armın İç Yüzü, Cumhuriyet Kitabı, 2000. 6. Şerafettin Turan, Mustafa Kemal Atatürk, Bilgı. 2004. 18 HA2İRAN 1919: Ingılızlenn kış- lartması ile 11 Mayıs'ta Güneydoğu'da başlayan Ali Batı isyanı bastınldı. 18 HAZİRAN 1919: Hükümet Ku- vayıMflüyedernekleri kunıhnasuıı, silah- lı ku\ r vet hazırhğı yapılmasını yasakladı. Içişleri Bakam Ali Kemal illere bir genel- ge göndererek halkı işgallere karşı ses çı- karmamaya çağırdı. Genelgesinde "tşgal- terden ne derece üzülürse ûzûlsûn, Hükü- met bu sırada sav-aşa tutuşamaz. Bugün varfağımızı ancakshaset yohnla saMinabi- Briz. \lilli ordu kurmak gibi devietin sela- metine son bir darbe \nrmak isteyenleri ö^ütfeohnazsa2orlayolagetiririz''dedi. Bu genelgesiyle müli kuv\ etleri toplamak is- teyen Mustafa Kemal'e açıkça karşı çıkı- yordu. 21-22 HAZİRAN 1919: AmasyaKa- rarlan alındı, u Vatanın bütünlüğu ve mü- letin bagımsızlıgı tehlikededir. MiDetin ba- ğımsıznğnu gene milletin kesin karar>« di- renişi kurtaracaknr" Her ilden gizlice 3 ki- şi seçılerek Sıvas'ta müli bir kongre top- lanacaktır. (Amasya Kararlan'nı imzala- yan Komutanlar: Mustafa Kemal, Ali Fu- at Cebesoy, Kazım Karabekir, Cemal Pa- şa, Rauf Orbay, ve Alb. Refet Bele.) 21 HAZİRAN 1919: Içişleri Bakam Ali Kemal, îngiliz Yüksek Komiseri Calt- horpe, Baştercüman Ryan ve Askeri Ata- şe Deedes'e Mustafa Kemal'in görüşleri- ne uyan bazı subay ve memurlann divanı harbe verilerek cezalandınlacaklannı söy- ledı. 23 HAZİRAN 1919:BakanlarKuru- lu, Mustafa Kemal'i görevinden azletti, bütün illere "Mustafa Kemal'in hiçbirres- mi srfan kalmanuş olduğundan, bildiri ve emirierinin resmi rüteük taşunadığnu ve emirierineuVTihnamasını" istedi. (Dıkkat, Mustafa Kemal, Anadolu'ya geçeli henüz 34 gün olmuştur.) Mustafa Kemal, bu gö- re\den ahnmaya karşı, hükümete verdiği yanıtta, kendisinin "padişah iradesiyle gö- revine atandığmu kendisini görevden al- maya ancak padişahm yetküi okiuğunu, bu nedeme hükünıetin bu karannıtanuna- dığmı" bildirdi. 23 HAZİRAN 1919:IstanbuI'dakı In- güiz Yüksek Komiseri Amiral Calthorpe, Londra'da Dışişleri Bakam Lord Curzon'a gönderdiği telgrafta M. Kemal'in görev- den alındığını bildirdi ve şunlan yazdı: "Mustafa Kemal iyi niyetle görevine atan- nnşû. Samsun'a vanşmdan beri kendisini, mfflhetçi akmun merkezi haHne getirmiş- tir."" 28 HAZİRAN 1919: Harbiye Baka nı Şevket Turgut Paşa, Mustafa Kemal'e gönderdiği telgrafta tekraracele tstanbul'a dönmesini istedi. Mustafa Kemal bu telg- rafa cevap dahi vermeye gerek görmedi. 2 TEMMUZ 1919: Ingüiz Yüksek Komiseri Amiral Calthorpe. Osmanlı Dı- şişleri Bakanhğı'na bir nota vererek M. Ke- mal 'in kayıtsız şartsız ve süresiz olarak ge- riye çağnhnasını yineledi. 3 TEMMUZ 1919: Mustafa Kemal ve beraberindeki heyet Erzurum'a geldi, ken- disini halk ve Kazım Karabekir Paşa kar- şıladı. 5 TEMMUZ 1919: Savaş (Harbiye) Bakam Ali Fent Paşa, telgrafbaşında Mus- tafa Kemal'le görüştü. Mustafa Kemal'i pa- dişah adına Istanbul'a çağırdı, kendisinin tutuklanmayacagına dair güvence verdi. 6 TEMMUZ 1919: Mustafa Kemal, kendisini Istanbul'a çağıran Harbiye Ba- kam'na Istanbul'a geriye dönmeyeceğini büdirdi ve telgrafinda "tngflizlerin kendi- sinitutuklamayacaklan yolunda verdikk- ri güvenceye inanmanın saftak olduğunu" belirtti. 7-8 TEMMUZ 1919: Mustafa Ke- mal gece Saray'dan gelen taleple telgrafba- şına çağnldı. Padişah adına konuşan Har- biye Bakam Fent Paşa, önce "padişahm selam şahanelerini" tebliğ etti. Padişahm Mustafa Kemal'i Istanbul'a bekledigini belirtti. Yanıt veren Mustafa Kemal Erzu- rum'dan aynhnayacağım yineledi. Bunun üzerine, padişahın kendisini görevden al- dığı tebliğ edildı. Bu görevden alma, he- men Osmanlı De%leti'nin resmi gazetesi Takvimi Vekayi'de yayımlandı. Aynen şöy- ledir: "3. Ordu Müfettişj Mustafa Kemal Paşa'mn memurhetine hitam verilmiştir. tşbu irade-i seniye krasına Harbiye Nazn n memurdur." Imzalar, Harbiye Nazın Fe- rit, Sadrazam Vekili Şe\tüKslam Sabri, Padişah Mehmet Vahidettin. Padişahın görevden abnasına karşı Mus- tafa Kemal aynı gece 22.50'de ulusa ve or- duya aşağıdâki bildiriyi yayımladı. "-.ulusal mücadek uğrunda,ulusla bir- tikte özgüree çahşmava resmi veaskeıük sa- nım arok engel olmava başladL Bu kutsal amaç için ulusla birtikte sonuna dek çahş- nıava. kutsal saydıklanm adına söz verdi- ğinıden. pek tutkunu bulunduğun ulu as- keıük görevimden bugün aynkum. Bun- dan sonra kutsal olan uhısal amaç için her türlü özverhie çahşmaküzere ulusun bağ- nnda bir savaşçı er gibi bulunmakta oldu- ğumu duyururum." ••• Yukandaki günlük 19 Mayıs ve 8 Tem- muz 1919 tarihleri arasındaki tam 50 gü- nü kapsar. Kimi yazarlara göre Padişah Vahdettin, Mustafa Kemal'i büerek Ana- dolu'ya göndermişti. • Anadolu'da bir örgüt kurmasmı isti- yordu. • Hatta cebine para da koymuştu. Pekiyi, neden 50 gün sonra kendi imza- sıyla Mustafa Kemal'i görevden aldı. Bu da yetmedi, Istanbul Divanı Harbi, Mustafa Kemal'i yokluğunda yargıladı ve onun hakkında idam karan verdi. Padişah Vahdettin de bu karan 24 Mayıs 1920'de onayladı. Nasü oluyorda, Anadolu'yuör- gütlemesi için padişahın gönderdiğini id- dia ettüderi Mustafa Kemal'in ıdam kara- nnı padişah onaylamıştır. Bu, saflık değü midir? Bu yayınlar, işgalcüerle birlüc ohnuş, Ingüizlere manda önermiş, Mill Mechs"e karşı gelmiş ve ihanet etmiş bir kişiyi korumak, Vahdettin'i kollamak için ger- çekleri tersyüz etmek değü midir? BİTTİ