Katalog

TEMMUZ 2005 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA DIZI Başı Dumanlı Ülke KIBRIS Saklı Kent RflPRU Ercan Çitlioğlu Ayda ayak izi var beyaz kumdayok ıbns'ın, Karpaz dışında neredeyse tüm keklikleri, koruma perdesi ile çevrihol- duğu için Maraş'a akın etmiş.. Öylesi- ne çoğalmışlar ki, yılda bir gün BM Banş Gü- cü'nün izni ile kapalı Maraş'ta keklik avı yapı- lıyor. Bu güvenlik çemberinden yararlanan yal- ruzca keklikler değil tabii. Balıklar da, bırakın avlanmayı, yıllardır insan ayağının değmediğı Maraş kıyüanru mesken edinmişler kendıleri- ne. Dünyanın belki de en temiz denızınin bu- lunduğu Maraş kıyılan, kristal bir akvaryum gi- bi.. Ne denize atüdannı döken bir fabrika, ne kanalizasyonunu boşaltan ev ne de kıyısında pık- nik yapıp çöplenru denize atanlar var.. Turku- vazın tüm tonlannın, açık yeşile kadar bir ka- leydeskop gibi yansıdığı Maraş'ın beyaz kum- lu ve kılometrelerce uzanan plajlarında bir tek ayak izı yok.. NeflArmstrong'un Ay'da ayak ızi olsa bile.. Rumlar Maraş'ı uzaktan seyrediyor "Zıpkuıı doğrultuyoruz, geUp yakından bakı- yorlar, bu ne ki dive, insan görmemiş buradaki bahklar" diyor bir dost. Maraş kıyılannda la- gos, yılanbahğı, her bın yüz kilonun üzennde çeken, Türk kıyılannda bulunmayan türde ba- lıklar var ve de denizlenn efeleri bol miktarda müren.. KKTC ile Rum kesiminin deniz sını- nnı belirleyen şamandıralar var Maraş'ın bitiş noktasında.. Rumlar motorlarla bu şamandıra- lara turlar düzenleyip Maraş'ı uzak- tan seyrediyorlar.. Kapalı Maraş "ta, savaşı anımsatan tek bır bina var, bir otel.. Açık bölgeye, Palm Beach ote- line çok yakın olduğu ıçın çıplak göz- le rahatlıkla görülüyor. Savaş sırasın- da çatısı, makıneli tüfek yuvasına dö- nüştürüldüğü ıçın Türkjetlen tarafin- dan bombalanmış, daha doğrusu tek bir bomba atılmış ve otelin yansı ol- duğu gibı çökmüş.. Zaten atılan bu bombadıı kı Maraş sakinlennin, o yö- ne doğru bir kara harekâtı olmaması- na karşın kenti boşaltıp Güney'e kaç- malanru tetiklemiş ve Maraş bir an- da boşalmış.. Arkada yüzlerce otel, mağaza, kafe, bar, banka şubesi ve binlerce ev bırakarak O günleri ya- şayanlar, "lnanıfanazgibigeiecek.aına bir-iki saat içinde kentte birtek insan kal- madı. halbuki asker o tarafa gftmiyordu bile.." diyor ve ekliyor: "Günahı otana- yan durduk yerde niçin kaçsın ki?.." Bazı mağazaların tabelalan, çüriimüş ve üzerindeki yazılar kaybolmaya yüz tut- muş olsa dahâlâokunuyor.. EuropaFurs (o sıcakta kime satarlarmış bilinmez, ama bir kürkçü dükkânı), Agfa Color, Cyprus Bank, Europa Hotel, Golden Sands, Gift Market gıbı.. Yasak kent Maraş'ta, ayakta kalan bınalann tek or- tak yönü, bilinmeyen eller tarafından ka- pı, pencere, hatta elektrik anahtarlann- dan bile anndınlmış oluşu.. Çok katlı bazı binaların en üst katlarında tek tük pencere çerçevesi görmek mümkün.. Mağaza- lann vitrinleri, otellerin girişleri yok.. Daha doğrusu, var da yok.. Bazı mağazalann vitrin olduğu anlaşılan ön cephelerinde kepenklerhâ- lâ kapalı duruyor, bazılan da tahta çakılarak kapatılmış.. Kimi otellerin resepsiyonlarının bulunduğu yerlerde şimdilerde çürümüş desk- ler ve bir zamanlar kanepe ya da koltuk oldu- ğu anlaşılan yığınlar var.. Bir hayaletkent: Maraş"1 ıbns'ta ne zaman bir uzlaşma aransa ya / dataraflarne zaman masaya otursa, Rum- lf\ lardan gelen ilk istek, Maraş'ın iadesidir. IL*J BU isteğin temelinde Maraş bölgesinin. / \ istihdamaaçıhnamışvebirrür"Noman's ^ * land" oluşu yatar. Görevliler dışında kim- senin giremedigi, kente açılan yollann be- yaz boyalı varillerle kapatıldığı, ana gi- riş noktalannda bariyerlerin bulunduğu, Banş Kuvvetle- Açık Maraş denilen ve Maraş bölgesinin çok küçük bir bö- lümünü oluşturan kesimde az sayıda Kıbrıslı Türk yaşıyor. AncakaçıkMaraş'tayaşayan- lann da kapalı bölüme girme- leri yasak. Maraş bölgesinin hemen tü- mü Osmanlı vakıflarına ait ol- makla birlikte, buradaki vakıf arazilerinin mülkiyetinden In- giliz egemenliği döneminde vazgeçildiğine ve vakıfsenet- lerinin geçerliliğinin anlaşma yolu ile kaldırıldığına ilişkin hvayetler dolaşıyor. rı Komutanh- ğı'na bağlı as- kerlerin koru- masındaki ha- yalet kent Ma- raş.. Gazi Ma- ğusa'nın hemen güneyinde ve kente açılan yol- lann tümünün variller, kum torbalan, diken- li teller ve bari- yerlerle kapatıl- dığı Maraş, as- lında kapalı ve açık olmak üze- re iki bölümden oluşuyor. Açık Maraş denilen ve Maraş bölgesinin çok küçük bir bö- lümünü oluşturan kesimde az sayıda Kıb- nslı Türk yaşıyor. Bu bölgedeki tarlalar- da ekim yapılıyor, küçükbaş hayvancılık- la uğraşanlar da var. Ancak açık Maraş'ta yaşayanlann da kapalı bölüme girmele- ri yasak.. Maraş bölgesinin hemen tü- mü Osmanlı vakıflarına ait olmakla bir- likte, buradaki vakıf arazilerinin mülki- yetinden Ingiliz egemenliği döneminde vazgeçildiğine ve vakıf senetlerinin ge- çerliliğinin anlaşma yolu ile kaldınldığı- na ilişkin rivayetler var.. Ama yer Kıbns olduğunda, rivayetin fazlaca muhtelif ol- ması eşyanın tabiatına uygunluk kazanı- yor nedense. .Kapalı Maraş tam anlamıy- la bir hayalet kent... Müzeye dönüşen kilise Bu yasak kentin hemen girişindeki meydanda bir polis karakolu ve Banş Kuvvetleri Komutanlığı'na bağlı askeri bir birlik var. Meydanda, izinle ziyaret edi- len ve restorasyonu birkaç yıl önce tamam- lanmış gotik tarzda bir kilise bulunuyor. Bu kilisenin özelliği aynı zamanda bir ikon müzesi oluşu.. Türk kesiminde kalan Rum kiliselerindeki ikonlar, herhangi bir hırsızlık ya da tahribata karşı Banş Kuv- vetleri Komutanlığı tarafından toplan- mış ve müzeye dönüştürülen bu kilisede sergileniyor. Değerleri milyonlarca do- lar olan, çok eskılerden kalma ikonlar, tek tek demırbaş kayıtlanna geçirilmiş ve düzenli olarak sayımlan yapılıyor. Zaman zaman Mağusa'daki ilkokul öğ- rencileri de başlannda öğretmenlen, bu müzeyi gezmeye geliyorlar.. Bu ziyaretlerden birisinde yaşanan bir olay, KKTC'de kulaktan kulağa dolaşı- yor. Kilise-müzeyi gezen ilkokul öğren- Türk kesiminde kalan Rum kiliselerindeki ikonlar, hırsızlık olayına karşı Banş Kuvvetleri Komutanlığı tarafından toplanmış ve müzeye dönüştürülen yanda görülen kilisede sergileniyor. cilerinden birisi, o sırada içeride bulunan üniformalı iki Türk subayıru gördüğün- de, öğretmenine sesleniyor: "Oğretme- nün, bakın düşman subayian.." Buraya kadar normal sayılabilir, çün- kü küçük öğrencüıin, kamuflaj üniforma- lan ve rütbe işaretlerinin hangi millete ait olduğunu ayırt etmesi (Gerçi KKTC'de düşman subayı bulunması her türlü man- tığa aykın, ama yine de olsun diyelim) zor. llginç olan, öğrencüıin bu sözlerine öğretmenin verdiği tepki. Ya da tepkisiz- lik.. Öğretmen, subaylara bakıyor ve hiç- bir düzeltme gereğini duymadan; "On- lar düşman değil bizim subaylanmız n de- meden öğrencilerle birlikte turuna de- vam ediyor. Acı ama gerçek.. Kent, birfilm platosu gibi... Inşaatı yanda kalmış onlarca çok katlı bina -belli ki otel-, çürümüş ve pas tutmuş vinç kuleleri ile birlikte zamana karşı direnişini hâlâ sürdürmeye devam ediyor. Yasak kent Ma- raş'ta, ayakta ka- lan binalann tek or- tak yönü, bilinme- yen eller tarafından kapı, pencere, hat- ta elektrik anahtar- larından bile ann- dınlmış oluşu.. K ilisenin bulunduğu meydanı geride bırakıp nöbetçilerin beklediği bir bariyeri aşarak kapalı Maraş'a gıriyorsunuz. Kapa- lı Maraş'ta yalnızca 3-5 binada ha- yat var. Türk Banş Kuvvetleri'ne ait subay ve astsubay orduevleri ile Milli Savunma Bakanlığı'na ait öğ- renci yurdu.. Ilk bariyerden bu bölüme kadar uzanan yol ve meydanlar son dere- ce bakımlı ve tertemiz. KKTC Gü- venlik Kuvvetleri'ne bağlı askeri birliklere mensup erler, yollann ba- kımı, temizliği, çiçeklendirilmesin- den sorumlu.. Yasak kent kapalı Ma- raş'ın sınırlı sayıda insana açık tek bölgesi burası çünkü.. Subay Orduevi'nin bulunduğu ve belli ki Maraş'ın ana caddesi olan yoldan güneye doğru devam ettiği- nizde bir ikinci bariyeri daha geçi- yor ve kendinizi hayalet kentin tam ortasında buluyorsunuz.. Hayalet binalar Mutlak bir sessizliğin egemen ol- duğu, kuşlar ve bilcümle böcekler- le kör ve kara yılanlann yegâne sa- kinleri olduklan, 8 bin 882 konut- tan oluşan hayalet bir kent.. Maraş aslında 1974 öncesi yeni kurulan ve henüz tamamlanmayan bir uydu kent ya da tatil yöresi.. Kentteki binala- nn yandan fazlasının mülkiyeti üçün- cü ülkeler yurttaşlanna, ağırlıklı ola- rak da tngilizlere ait. Kent bir yönü ile terk edilmiş şantiye görünümün- de.. Hani vahşi Batı filmlerinde, al- tın bitince terk edilen, rüzgânn top- rak sokaklannda toz bulutlan kaldı- Vatan özlemi duvarlarda gizli T 7C 'Tosun' Maraş'taki her bina- 1 / ya mutlaka uğramış.. Duvar- V İaruıda yazı bulunmayan bir tek bina. bir tek oda bulmak neredey- se mümkün değil.. Maraş'a ayak ba- san her tertip, "Ben bura\a geldinı'" gibilerden künyesini ve vatan özlemi- ni duvarlara işlemiş.. Ancak duvar yazılannın tarihlerine bakıldığında bunlann çok eskilere, harekât döne- mine dayandığı, beDi bir tarihten, Ma- raş girişlere tümü ile yasaklandıktan sonra yazılann sona erdigi gözlemle- nıyor. Yasak kent Maraş'ın dennlik- lerine daldığınızda, kimi yerlerde ağaçlarla çalılann bü\aiyerek oluş- turduklan doğal barikatlarla karşıla- şıyorsunuz. Oyle kı bazı evlerin de- mirparmaklıklı bahçelerindeki ağaç- lar. parmaklığı gövdesının ıçine ala- rak büyümelerini sürdürmüşler.. Kimi evlerin üzennde emaye kapı numaralan duruyor, ama kapılan yok.. Yalnızca dış değil iç kapılar da yok.. İnsan ister istemez oteller de düşünül- düğünde sayısının 100 binin çok üze- nnde olması gereken bu kapılara ne olduğunu merak ediyor. 1974"te Maraş"ta yaklaşık 40 bin ki- şinin yaşadığı tahmin ediliyor. Bir an- da buharlaşan bu 40 bin kişiden ge- ride kalan hiçbir iz yok: ne bir fotoğ- raf. ne masa. ne bır kitap, albüm, ne bir karyola ya da gardırop.. Işin gari- bi. Maraş'ta mezarlıkda yok. Sankı insanlar burada hiç yaşamamışlar, hiç ölmemişler. geride bırakacak hiçbir anılan yokmuş ya da ölülerinı de alıp gitmişler gibi.. Hani nötron bombası atıldığında, canlılar buharlaşır ama binalar kalır denir ya. Maraş öyle bir yer. Kapalı Maraş'ın girişinde, bakım- lı ve pencerelen ile kapılan tahta per- delerle kaplı san kesme taştan yapıl- mış bır villa var.. Bakımı ile hemen dikkat çeken bu villanın Sophia Lo- ren'e ait olduğu söyleniyor. Maraş'ın en güneyinde ıse "Ressanun Köşkü' olarak bilinen bir başka saray yavru- su villa var. Burada bir tngiliz ressa- mın yaşadığı ve verdiği parhlerin dil- lere destan olduğu anlatılıyor.. Köş- kün kapısı ve penceresı olmayan, ama her nasılsa şömınesı duran kemerler- le bölünmüş. duvarlan röryeflerle süs- lü ikinci katının ana salonu ve (To- sun'un elbette uğradığı) bitişik tera- sına çıktığınızda gördüğünüz man- zara ve denızın billur gibi rengi kar- şısmda hangi insan orada otursa ya res- sam olur ya da şair diye düşünmek- ten kendinizi alamıyorsunuz. Kapalı Maraş'ın en kapalı yeri Gol- den Sands oteli.. 1974 yılında hare- kâttan hemen önce açılışı yapılan 1200 yataklı bu dev otel ve tatil komp- leksi, bungalovlan, yüzme ha\-uzla- n. spor alanlan, çarşısı ile inanılmaz büyüklükte bır arazı üzerine kurulu.. Bahçesi bir cangıla dönüşmüş olsa da otel binası ihrişamından hiçbir şey yitirmeden kıyıda bir kale gibi yük- selıyor.. Golden Sands'in, kapalı Ma- raş'ın en kapalı yeri oluşunun özelli- ği, otel bınasına izinle bile girebil- menın mümkün olmamasuıdan kay- naklanıyor. Çünkü Maraş'ta, camı. çerçevesi, kapısı. hatta odalarının per- deleri ve içındeki eşyalannm yerli ye- rinde durduğu tek yapı burası.. Maraş'taki oteller ve mağazalar- dan toplanan eşyalann (tabii kalanlar- dan söz ediyoruz) güvenlik güçlen tarafindan koruma altına alındığı. bun- lann düzenli olarak sayımlannın ya- pıldığı ve depolarda muhafaza edil- mesınin sürdürüldüp bir ayrı rivayet. Ancak, askerlerin Maraş'a gösterdi- ği özen, koruma ve bakımı konusun- daki kararlı tutumlan burivayetinhiç de boş olmadığının bir kanıtı gibi gö- rünüyor. Yakuzca Maraş'ın çevresin- de değil içinde de güvenlik kuvvet- lerine bağlı bir birlik var ve bu bırli- ğe mensup erler süreklı devriye gö- revi yapıyorlar. Kısacası, kapalı Ma- raş gerçek kuşlann cenneri olsa da iki ayaklı kuşlann burada hiç şansla- n yok.. Hayalet kent Maraşta kimi evlerin üzerin- de emaye kapı numaraları duruyor, ama ka- pılan bilinmeyen bir el tarafından yok edilmiş. rarak dikenleri sürüklediği, kapısı sürekli çarpan, camlan kırık bir ba- nn mutlaka perdeye yansıtıldığı ka- sabalar vardır, öylesine bir film pla- tosu gibi.. Ya da Panait Istrati'nin "Baragan'ın Dikenkri" adlı roma- nının sayfalan Kıbns'a taşınmış.. Ne var ki Maraş'ta rüzgâr olsa da, çarpan kapı ya da pencere yok, çün- kü hemen hiçbir binada kapı ve pen- cere çerçevesi kalmamış.. Zamana karşı direniyorlar Inşaatı yanda kalmış onlarca çok katlı bina -belli ki otel-, çürümüş ve pas tutmuş vinç kuleleri ile birlikte zamana karşı direnişini sürdürüyor. Caddelerin iki yarundaki karabiber ağaçlan ile palmiyeler, begonviller, dev boyutlara ulaşan kaktüsler ve Kıbns dili ile babusa ya da frenk in- cirleri, bulunduklan yerlerden as- falta inip kimi yerlerde sokaklann yansını işgal etmişler.. Hatta bir ote- lin ana giriş kapısının tam önünde büyüyen kaktüsler öylesine doğal bir çit oluşturmuş ki, değil kapıdan içeri girmek, yaklaşmak dahi olanak dışı.. Bazı cadde ve sokaklan ise ya- nsına kadar otlar ve çiçekler bürü- müş. Zamanla çatlayan asfalt so- kaklann orta yerlerinde öbek öbek san papatyalar, gelincikler ve üzer- lerinde tembel tembel uçuşan bö- cekler var.. Ama tüm bu çiçek bol- luğuna karşın balansı göremiyorsu- nuz, çünkü civarda kovan yok.. Sessizliğin sesleri Bir süre sonra mutlak sessizlik ve yahuzlığa öyle alışıyorsunuz ki rüz- gâr ve kuşlar dışındaki her türlü se- se karşı aşın duyarlı hale geliyor ve konuşurken ister istemez sesinizi al- çalttığuıızı fark ediyorsunuz. Sanki topluca saklambaç oynayarak bir yerlere saklanan ya da siesta yapan kent sakinlerini rahatsız etmemek için.. Her köşe başrnda, birilerini görme umudu ile bir an duralıyor- sunuz, sonra birden aklınıza geliyor ki 31 yıldır terk edilmiş ve içinde hiç kimsenin yaşamadığı hayalet bir kenttesiniz.. Saklı kent Maraş'ta BM Banş Gücü'ne ait bir bina var. Daha doğrusu deniz kıyısında, ait iki katını ofis, çatı katını gözetleme ye- ri olarak kullandıklan bir otel.. Kapalı Maraş'a girecek tüm araç- lann plaka numaralan kural gereği Banş Gücü'ne bildiriliyor. Banş Gü- cü'ne bağlı askerler, çatı katından Ni- kon dürbünlerle sürekli gözetleme yapıyorlar. Bildirimsiz bölgeye gi- ren olursa hemen protesto notası ve- riliyor askeri makamlara.. Bir türpaintballoyunu gibi.. 'Sc- ni gördüm' gibilerinden.. SURECEK