Katalog

27 NİSAN 2005 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA DtZİ ABD'li tarihçi William Langer, kitabında Ermenilerin Türk köylerine yaptığı baskmlan aynntılanyla anlatır Anadolutopraklanndakatliam Tarihsel Gerçekler Işığında lykırımı Savı I ngiltere'nin Berlin Konferansı ıie sağla- dığı yararlar bundan ıbaret değildi. Ingil- tere, Osmanlı Devleti'nın Rusya'ya kar- şı ağır yenilgisinden sonra ıçine düştüğü fevkalade zor şartlan degerlendirerek, baskı ve tehdit yollanna başvurmayı da ihmal etmeden kendısınden yardım ve destek bekleyen Babı- âli "den Kıbns'ı alma becensını gösterdi. 4 Ha- ziran 1878 tarihinde imzalanan andaşma uyann- ca,OsmanhDevieti. DoğuAnadohı'daki Rus teh- didi kalkana kadar İngiltere'nin Kıbns adasına yerleşmesini kabul etti. Bu şekilde, tngiltere Hin- distan'la en kısa bağlanü yoiunun güvenüğini sağlarken. Babtâli bu şekilde, Rusya'nın Osman- h Devieti aleyhine genişkmesine karşı İngilte- re'nin desteğini sagladıgınj veRusya'ya bağb bir Ermeni devieti kurulması planının suya düşme- sini garanti altıııa aldığuu hesapbyordu. Ne var kı, Osmanlı De\ letı'nin bu hesaplan doğru çıkmadı. Kıbns'a yerleşerek Mısır üze- rinden Hindistan'la en kısa bağlantı yoiunun gü- venliğini sağlamış olan Ingıltere'nin artık Os- manlı'ya stratejık açıdan ıhtiyacı azalmıştı. Ni- tekim, Kıbns'ın Ingfltere'ye de\Tİnin üstünden UdvTİgeçmeden 1880'deGladstonebaşkanhğın- daki Liberal Pani iktidara gelüıce, Ingıltere, Rusya'ya karşı Osmanlı Devleti'nin toprak bü- tünlüğünü koruma politikasını terk ettı. Yeni po- litikayla, parçalanacak Osmanlı Devleti toprak- lan üzerinde Ingiltere'ye dost küçük devletler ku- rulması hedefleniyordu. Bu devletler arasında en önemlisi de, Çarlik Rusya'nın güneye doğru ya- Kilise ve okulları silah ve cephane deposu haline getiren Ermeni çeteleri, çoğu çocuk önlerine çıkan herkesi katletti. (Fotoğraflar Ermeni Hedefleri ve Devrimci Hareketleri Albümü 1-2'den alınmıştır.) yılma emellerinin önüne set çekecek ve Basra ve Hindistan yoiunun güvence altına alınması- nı mümkün blacak îngütere "ye dost bir bağım- sız Ermenıstanolacaktı. Bu, Doğu Anadolu'dan Türklerin atılması manasına geliyordu. Glads- tone hükümeti, ıslahat meselesinde diğer Avru- pa devletlerınin de desteğini alarak Babıâli üze- rinde baskı kurma yoluna gittı. Milletlerarası bir nitelik kazanan Ermeni meselesi Türk-Erme- ni ilışkilerinin daha da gerginleşmesine ve Os- manlılann aıtık gerçek nıyetlen ortaya çıkmış olan Ermenilere kuşkuyla bakmasına yol açtı. ERMENILER ANADOLU'YU KANA BOYUYOR Ermeniler, bu ortamda siyasi ve askeri açılar- dan yurtiçinde ve dışmda örgütlenmeye başla- dılar. Nitekim, 188Tde Cenevre'deMarksist Er- roenflertaranndanHınçakPartisil890'dadaTıf- Gste Ermeni İhtflal Federasyonu (Taşnaksutyun) kunıldu. Aynca. 1878'de Van'da Kara Haç Der- negi. 1881'de Erzurum'da Anavatan Müdafik- ri Derneği(Pashtpan Haireniats) vç 1885te Van'da thtüaki Ermenistan Partisi kuruldu. Tüm bu ör- gütierin ortak amaa, ihtilalci çeteler kurmak, ErmenihaDaasilahlaiKİırnıak>çava]dandırmak, hükfimet yetkflilerine ve Ermeni muhbirlerekar- şı eylem diiizenlemek ve sonuçta Ermeni bağun- <a7hğinı sağtamaktı. Bir yandan bu örgütlerin taraftarlan, diğer yandan kihseler, Ermeni cemaatini silahlandır- maya, kiliselen ve okullan silah ve cephane de- posu haline getirmeye koyuldular. A\Tupalı ül- keler de Ermenilere silah, cephane ve para yar- dımı yapıyordu. Böyle bir hazırlıktan sonra Er- meniler, 1881 'den ıtibaren başlattıklan kanlı şid- det eylemlerini, suikastlan, katliamlan ve büyük çaplı isyanlan bazı lasa duraklamalarla Bırinci Dünya Savaşı 'na kadar sürdürdüler. Bu dönem- de Ermeniler 40 civannda ısv an çıkarmışlar ve aralannda Padışah IL Abdülhamid ın saltanat ara- basını bombalamaya kadar varan sayısız terör ey- lemlerinde bulunmuşlardır. Osmanlılar bu is- yanlar karşısında her devletin yapacağını yap- mış ve isyanJan bastırmak için asilenn üzenne kuv\ r et göndermişlerdır. Isyanlar, Ermeni halkı- nın çoğunluğunun komitelenn faaliyetini be- nimsememesi nedeniyle kısa sürede basünlabil- miştir. Ancak, bu olaylar Ermeni komıteleri ta- rafindan Batı ülkelenne ve Hınstıyan kamuoy- lanna "EnneıulerinTürkleırekadedümesr ola- rak yansıtılarak büyük bir gürültü kopanhnıştu". ABD'li ünlü tarihçi William Langer. "The Diplomacy of Imperiatism* adlı esennde, Er- menilerin büyük Avrupalı devletlenn teşviki so- nucu Doğu Anadolu'da bir Ermeni devleti kur- mak amacıyla Osmanlı yönetimine başkaldınş- lannı aynntıh bir şekilde ele almakta ve Erme- ni ısyancılann harnüeri konumundakı Avrupah devletleri Osmanlı Devleti'ne müdahaleye tah- rik etmek için başvurduklan insanhk dışı yön- temlere ışık tutmaktadır. Langer, eserinde, Er- meni komitacılann. yülarboyu, sırfErmeni köy- lerine karşı şiddetı ve misillemeyi tahrik etmek maksadıyla masum Müslüman köylerini basa- rak katliamlaryapnklannı, sonra da galeyana ge- len Müslüman ahalınin Ermeni köylere saldın- sını Avrupahlann Osmanlı Devleti'ne müdaha- lesine yol açacak bahane olarak kullanma giri- şimlerini aynnülı bıçimde anlatmaktadır.. (Wil- liam Langer, The Diplomacy oflmpenalism, New York. AlfredA. Knopf, s. İ57-8, 322) NEDEN BU DÖNEMDE BİR ERMENİ DEVLETİ KURULAMADI? Bertin Andaşması nın imzalanmasından son- ra, Ermeni sorununa kendi çıkarlan dogrultusun- da Osmanlı Devletı"ne baskı yapmak için el at- mayan büyük devlet kalmamış ve özellikle, Rus- ya. Ingiltere ve Fransa'nın tahrik ve müdahale- leriyle Anadolu'da ardı arkası kesihneyen Erme- ni ayaklanmalan çıkanlarak Türkler ve diğer Müslüman ahali ile Ermenilenn bırbirlerine can düşmam kesilmesı için her şey yapılmıştır. Bu dönemde Doğu Anadolu'da bir Ermeni devletinin kurulamamasının esas nedenini, Er- menilenn hiçbir vılayette nüfus çoğunluğuna sahıp olmamalan kadar. bu devletın kimin nü- fuzunda olacağı üzerinde büyük Avrupa devlet- lennın aralannda anlaşmaya varamamalannda da aramak ısabetlı olacaktır. Ermenilerin, üze- rinde özerk bir Ermenistan'ın kurulmasını iste- diklen altı doğu vilayeti Erzurum, Bitlis, Elazığ, Diyarbakır ve Sıvas'or. Ermeni toprak ıstekleri zamanla gelişmiş ve Adana, Halep ve Trabzon'u da kapsamışrır. Ermeniler bu vılayetlerden hiç- birinde nüftısun 1 3'ünübileoluşturmamaktay- dılar. Ermeni nüftısun genel nüftısa oram ıse >oizde 15 'or. Encyclopedia Bntannica 1910 bas- kısında bu oram vermektedır. Komiteler Osmanlı'nın savaşa girmesini toplu ayaklanma için büyük fırsat görüyorlardı Ruslann himayesinde isyan E rmeni örgütleri, yaklaşan Bırinci Dünya Savaşrnı ve Osmanlı Dev- leti'nin Almanya safinda yer al- ma olasılığını, hedeflerine ulaşma yolunda büyük bir firsat olarak görmüşler- dir. Nitekim, Ermeni tarihçi Louise Naflıan- dian'ın da belirttiği üzere: "Ermeni komhe- feri içinivedi hedeflerini gerçekleştirecek top- yekûn ayaklanmayı başlatmanın en uygun zamanıOsmanhlannsa*aş haKnde okhığuza- mandı." (Nalbandıan. Louise, Armenian Re- volutionary Movement, University of Cali- forniaPress, 1963, s.lll) Esas amacı Ermenıleri kullanarak Doğu Anadolu'yu ilhak etmek olan Rusya da, sa- vaş bulutlan ufukta toplanırken boş durmu- yor, Osmanlı Devleti topraklannı işgal hazır- lıklannı tamamlamaya çahşıyordu. Mosko- va'nın teşvıkıyle, Rusya Ermenilen Rus or- dusuyla birhkte Osmanlı Devlen'ne karşı saldın hazırlıklanna başlamışlardı. ÖZERK ERMENİSTAN' Bu baglamda, Eçmıyazin Katolikosu Tif- lis'te Çar'la görüşmesinde muhatabına, "Ana- dohTdaki Ermenilerin kurtuluşunun ancak TürkegemenKğinden aynlarak özerk bir Er- menistan teşkil etmeleri ve bu Ermenistan'ın Rusya'nm himavesinde olabileceğini" bıldir- mışti. (Tchalkouchian, Le Livre Rouge, Pa- ris, 1919, s. 12) Ermenilerin, çıkması beklenen savaşta Bo- ğazlar ve Anadolu'nun doğusundaki toprak- larüzerindekı stratejık hedeflerini gerçekleş- tirme hesabını yapan Rusya ile tam bir ka- der bırliği içine girmiş olduklanm tarihçi Stanford Shaw şu ıfadelerle belirtiyor: 'KO$UP CELIYORLAR' "Çar II. Nikola, Ermenflerle nihai işbirft- ği planlanm yupmak üzere Kafkasya'ya gei- diğizaman, l hısalErmeniBürosu Tıflis'teşu a^ıklamayı yapü: 'Büfün üÜelerderj Enneniler şanlı Rus or- dusunakaulmakve kanlanylaRusya'nınhe- deflerine hizmet etmek için koşup geliyor- lar. Rus bajTağının özgürce Çanakkale ve Istanbul Boğazı üstünde dalgalanmasını sağ- layalım. Büyvk Majesteleri. sizin iradenizle Türklerinboyundunığu altındakı halklan öz- gürlü|e ka\Toşturalım. Hınsriyan dinınden oldugu için ziılüm gören Türkiye'deki Er- meni halkma Rusya'nın himayesi altında ye- ru bir özgür yaşam kazandıralım.' ErmenilerÇarfak ordulan saflanna büviik kirkler halinde katıldüar. Osmanhlan arka- dan Mirmak için plan ve hazırhklar yapıkh ve Çar, St Petersbarg'a arbk kendisi için ts- tanbul'un yoiunun acıldığından emin olarak döndû." (Stanford Shavv & Ezel Kural Shavv, Osmanh Imparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'na 1 Kasım 1914'te girmesiyle birlikte, Ermeni komiteleri, Ermeni halkına Osmanlı Imparatorluğu'na karşı topluca isyan etmeleri ve Rus ordulanna destek vermeleri çağrısında bulundular. Umutlan, Rusya'nm zaferine yapacakları katkının, Moskova tarafından Osmanlı topraklan üzerinde bağımsız bir Ermeni devletinin kurulması suretiyle ödüllendihleceğiydi. Rus ordusu Osmanlı ve Rus Ermenilerinden kurulmuş gönüllü alayiar öncülüğünde doğudan Osmanlı topraklanna girerken Osmanlı ordusundaki Ermeniler de silahlarıyla firar ederek ya Rus ordusuna ya da çetelere katıldılar. Histor>- of the Ottoman Empire and Modern Turkey; Volume II: Reform, Revolution & Re- public: The Rise Of Modern Turkey, 1808- 1975. London Cambridge Umversıty Press, s. 314-315) TOPLU ERMENİ ISYANI Osmanlı Imparatorluğu'nun I. Dünya Sa- vaşı'na 1 Kasım 1914'te girmesiyle bırlikte, Ermeni komiteleri, Ermenı halkına Osman- h Imparatorluğu'na karşı topluca isv'an etme- leri ve Rus ordulanna destek vermeleri çağ- nsında bulundular. Umutlan, Rusya'nm za- ferine yapacaklan katkının, Moskova tarafın- dan Osmanh topraklan üzerinde bağımsız bir Ermeni devletinin kurulması suretiyle ödül- lendinleceğiydi. Ermeni tezlerini savunan tarihçilerin bir- çoğu, gerek Ermenilerin Osmanlılara karşı ayaklanmalannı gerekse işgalci Rus ordusu saflanna kaulmalannı, Osmanlılanntehcirka- ran üzerine giriştikleri birmeşru müdafaa ha- reketi olarak izah etme alışkanlığındadırlar. Ancak, bu iddialan tamamen gerçek dışıdır. Ermenilerin tehcir karanndan çok önce, sa- vaşın baslamasıyla birlikte isv r an bayrağmı kal- dırdıklan ve Rusya saftnda yer aldıklan ta- rihi bir gerçektır. Nitekim. Rus-Osmanlı savaşının patlak vermesi üzenne, Taşnak Komitesi, yavin or- ganı Honzon'da şu bildiriyı yajimlamışhr: "Ermeniler en küçük bir tereddüt göster- meden ttilaf Devietleri'nin yanmda yer al- nuşkr,bütün güçlerini Rusya'nın emrine vçr- mişler, a>Tica gönüllü alayian teşkil etmişler- (fir" (Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Erme- ni Meselesi, 2. Baskı, Istanbul, s. 594-600) ÖNEMLİ YERLERİ ELE GEÇİRİN' Ermeni liderlerinden Papazyan yayımla- dığı bıldiriyle, "Kafkasva'daki gönüllü Er- meni alaylannın. Rus ordulannın öncüleri olarakErmenilerin v-aşadıklan kilit noktala- n ele geçinnelerini ve Anadolu topraklann- daflerieyecekErmeni alayian ile hemen bir- leşilmesL-" talımatıru vermıştir. Hınçak Komitesi de örgütüne gönderdiği talimatta, "Komitenin bütün gücüyle müca- dekye kaölarak İtilaf DeYİederi'nin ve özel- tUde Rusya'nm müttcfıki sıfauyla Ermenis- tan, Kflikvu Kafkasya ve Azerbav can'da za- ffri sagamak için her tiiriüvaata BP ttflafDev- lederi'neyardımedeceğini''bıldırrnıştır. (Er- meni Komitelerinin Amâl ve Harekât-ı fiıti- lâliyesı, Istanbul, 1917, s. 151-153) Rus ordusu Osmanlı ve Rus Ermenilerin- den kurulmuş gönüllü alaylar öncülüğünde doğudan Osmanh topraklanna girerken Os- manlı ordusundaki Ermeniler de silahlany- la firar ederek ya Rus ordusuna ya da çete- lere katıldüar. Bu ortamda yıllardır kiliseler- de ve okullarda saklamış olduklan silahlar- la donanan Ermeni ahali, erkekleri cephede olduğundan savunmasız kalan Türk köyle- rine saldırarak katliama başladılar. Dahası, Ermeni çeteler Osmanlı kuvvetlerinı arkadan voıruyor, birliklerin harekâtını engelliyor, ik- mal yollannı kesiyor, yaralı konvoylaruıı pu- suya düşürüyor, köprü ve yollan ımha edı- yordu. TARİHÇİ PROF. J. McCARTY: Ilk kanı Ermeniler akıttı B ırinci Dünya Savaşı başlamadan önce Ermenı çe- teleri Rus Imparatorluğu'nda örgütlenmeye başla- mıştı. Binlerce Osmanh Ermenısı Rus eğihm kamp- lannda eğitildiler. Türk-Rus savaşı başlayınca bun- lar Türklerle savaşmak ve Rus savaş gücüne destek ver- mek için geri döndüler. Anadolu'daki depolarda, kulla- nıma hazır olarak saklanan silah ve cephaneyle donatıl- dılar. Bunlannsayılan 100.000 kadardı. Ermeni tarihmi- ti, banşsever Ermenilerin hiçbir tahrik olmadan Türkler tarafindan saldınya uğradıklannı anlatır. Oysa gerçek durum bunun tersidir. Ilk kanı akıtan Ermenilerdir. Iç sa- vaşı başlatan Ermenilerdir. Ermeni milliyetçileri ayaklan- ma amacıyla örgütlenmeye başladıklannda hiçbir Erme- nı sürgün edihnemiş, hiçbir Ermeni politikacı asılmamış, hiçbir Ermeni Osmanh askerinin ellerinde öhnemiş, hat- ta savaş resmi olarak ilan edilmemişti bile... Ama Erme- niler, kendi vatanlanna, kendi devletlerine karşı, onun baş düşmanı olan Rus Imparatorluğu'nun yanında çarpıştı- lar. Itiraf etrikleri gibi, vatanlanna hıyanet ettiler. SIVAS STRATEJİK NOKTA Enver Paşa, Ruslan Sankamış'ta cesur ama kötü tasarlan- mış bir saldınyla bozguna uğratmayı denedi. Başansız- lığa uğradı ve ordusunun dörtte üçünü kaybetti. Ruslar hem sayıca daha fazla hem de daha ıyi donanımlıydılar. Osmanlı güçlerinin tek şansı savunma durumlannı ko- rumaktı. Ne var kı, en deneyimli bazı askeri birlüder cep- heden çekilip Ermeni isyancılarla çarpışmaya yollanmış- tı. Bu nedenle Osmanh cephesi tehlikeye düşmüştü. Er- meni komıtacı ve çetelerinin yarattığı tehlike hem Osman- h Imparatorluğu'nun varlığını hem de Anadolu'daki Müs- lümanlann yaşamlannı cıddi bir biçimde tehdit ediyor- du. Ermeni çetelen aslında bütün Doğu Anadolu'da fa- aliyet gösteriyor, ulaşımı engelliyor, iletişim hatlannı ke- siyor ve ücra Müslüman köylerine saldınyorlardı. Bazı ayaklanma bölgelerinin stratejik bir amaçla seçildiği bel- li. Ömeğin, Sıvas vilayeunınnüfusununsadeceyüzde 13'ü Ermeni. Sıvas cepheden uzak olduğu gibi, aynı zaman- da olası bir Rus desteğine de uzak düşüyor. Buranın ki- lit bir ıkmal merkezi olduğu, Osmanlı cephesıne ulaştı- nhnak istenen savaş malzemesi ile askeri takviye birlik- lerinin Sıvas'tan geçmesinın zorunlu olduğu, savaş böl- gesıne yayılan telgraf sisteminın merkezini oluş- turduğu, ulaşım ve iletişimin darboğazı oldu- ğu dıkkate alındığında Ermenilerin isyan için Sıvas'ı seçmelerinin nedenı anlaşıhr. Sıvas'ta herhangı bir kınlma Osmanlı savaş gücüne ağır bir darbe olacaktı. (Prof. McCarty 'nin 24 \isan 2002 tarihinde Ye- ditepe Ûrüversitesi 'ndeyap- tığı konuşmasutdan özet- lenmiştİT.) SÜRECEK