Katalog

3O EYLÜL 2004 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA IZLENtM Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan'da kurulu üslerde 'Amerikan postallan' stepleri çiğniyor Küreselleşme rüzgânAsya'da K azakistan'da ülkenin her bir kanşına Cıımhurbaşkanı Nazarbayev'in gücü sinmiş durumda. Lider gücünün boyutu, gerek uluslararası anlaşmazlıklann, gerekse günlük ekonomik uyuşmazlıklann giderilmesinde belirleyici oluyor. Özellikle yabancı şirketler, Kazakistan'da karşılaştıklan önemli sorunlan, Nazarbayev ya da ailesi aracılığıyla çözmeye çalışıyorlar. RUSYA KAZAKISTAN özbekistan Tûrkmenistan KIRGIZİSTAN Tacikistan İRAN çm SERDARKIZIK AUMATI/ BÎŞKEK - Küreselleşme rüzgârla- n Asya stq)lerinı toza dumana katıyor. Hassas den- gelerde, ip üstünde yürüyen Kazakistan ve Kır- gızistan, Bağımsız Devletler TopluJuğu (BDT) üye- leri olarak bır yandan Rusya'yı gözetirken, diğer yandan liberal politikalarla yabancı sermaye ek- seninde sorunlannı aşmaya çalışıyor. Orta Asya, 15 yıl önce akla hayale gelmeyecek görüntüJerle yüz yüze bugün. SSCB'nin dağJma- sı, özellikle de 11 Eylül'ünardındanKırgızistan, Özbekistan, Tacikistan'da kurulu üslerde "Ame- rikan postaflarT Asya steplerini çiğniyor.Özbe- kistan ve Türkmenistan'ın tersine, liberal eğilim- lerin ağır bastığı Kazakistan ve Kırgızistan, SSCB'nin dağılmasının ardından sıkıntüı ve so- runlu süreçler geçiriyor... Türkiye 'deki çeşitli güç ve tarikatlann siyasi ya- pıya müdahaleleri sonucu bozulan ilişkilerden ötürü, Tûrkmenistan vızesi alamayan Izmır Tica- ret Odası'nın iş gezısı, Kazakistan ve Kırgızistan'ı kapsıyor.Tarihi tpek Yolu'nun temel taşlarından Kazakistan'da, Almatı'dayız. TürkJerin yaptığı Ankara Oteli'nı merkez alıp, solda yükselen Tan- n dağlarından, sağda uzanan uçsuz bucaksız ova- ya, kısacası ülkenin her bir kanşına Cumhurbaş- kanı Nazarbayev'in gücü sinmiş. Lıder gücünün boyutu, gerek uluslararası anlaşmazlıklann, ge- rekse günlük ekonomik uyuşmazlıklann gideril- mesinde belirleyici oluyor. Özellikle yabancı şir- ketler, karşılaştıklan önemli sorunlan, Nazarba- yev ya da ailesi aracılığıyla çözmeye çalışıyorlar. Kapltallzmln Kucaflında ABD'nin yıllardır yürüttüğü tek kutuplu dün- ya yaratma planlannın ardından bir gecede yeni düzenin "kucağma düşen" (ashnda uzun bir mü- cadelenın ardından) komünıst yöneticilerın çogun- luğu, ertesi gün koltuklanna birer "kapitalist" olarak oturturken, yeni düzenin temel taşlanndan "rüşvet, yolsuzluk, mafya" döngüsünde işleri yü- riitmeye çabalıyorlar. Her ikı ülke de yabancı ser- mayenin, daha doğrusu ABD'nin, şirketler ara- cılığıyla sürdürdüğü yapılanma, günlük yaşamın her bölümüne yansıyor. Benzin istasyonlanndan ış merkezlerine kadar tabelalarda neredeyse Rus- ça kadar Ingilizcenin egemenlığı söz konusu. Ay- nca sosyalist düzenin eksiksiz planladığı, altya- pısı tamam Almatı'nın genış caddelerinde bazı- lan eskort eşliğinde yol alan her marka son mo- del jip ve arabalar, Istanbul'da olduğu gibı yeni zenginlerin yaşadığı, etrafi yüksek duvarlarla örü- lü siteler, bu sitelerde her biri 400-500 bın dolar değerinde lüks villalar, bu villalann Kalaşnikof- luözelkorumalan... Dünyanınen önemli rezerv- lerine sahip petrol ve doğalgaz zengini Kazakis- tan'da, Rusya- ABD kapışması dengeleri belirü- yor. ABDTi yöneticiler, Ortadoğu'da olduğu gı- bi işlerin oluruna bırakıhnayacağını çok önce- den duyurmuşlardı. ABD'nin küresel paylaşım- da 11 Eylül'le birlikte tırmanan "yenimuhafaza- kâr vaklaşım ve planlannın" arenasında, nasıl olacaksa bir istikrar aranmaya çalışıhyor bölge- de. Bir yanda Amerikan üsleri diğer yanda Rus... Kırgızlstan'da ABD uçaklan Kırgızistan'da "Bişkek HavaalanTna iner in- mez Amerikan askeri uçaklanyla karşılaşmak, daha ilk ağızda bir fikir veriyor. ABD'nin Kırgı- zistan'daki askeri üslerini biliyorduk da. sivil ha- vaalanlannı da kullandığından habersizdik. Da- ha sonra basın toplantısına katıldığımız Kırgızis- tan Sanayi ve Ticaret Bakam Amangeldi Mura- Hyev'e ılk sorumuz bu konuda olmuştu: "Shil - havaalanlanyla ilgili ABD'yle yeni bir anlaşma mı .vaptınız Sayın Bakan?" Muralıyev özellikle Ortadoğu ve Avraysa'da geçerlı olan, o sihirli yanıtı verdi: "Mahım böl- gemizde terörvar. Bu, teröre karşı bir mücadde_" Afganistan, 11 Eylül, Irak derken ABD bölge- ye çöreklendı. Bazı gazetelerde "Amerikahlarüs kurdular. 4 binden fazla asker gelecek. Herkes bayram ediyor. Ahşveriş artacak, ekonomi canla- nacak" diye haberler çıkmış o dönem... Yine de Amerikalılann işi zor bu bölgede. Öy- le sokakta rahat rahat dolaşamıyorlar. ABD'lile- rin iki katını kapattığı, kentin en güzel oteh' Ha- yat'a normal müşterilerin araçla girmesi olduk- Ça güç. Devlet düzeyinde yapılan yatınmlarda ABD, Rusya, Almanya ilk 3 sırada. Özel sektör yahnmlannda ise Türkiye 2003 'te 26 miJyon do- lar yatınmla 3. sırada.ÜTkede 417 Türk işletme- si var. 319 da Türklerin ortak olduğu işletme. Türkiye ile dış ticaret son bir yılda yüzde 10.8 ar- tarak 30 milyon dolara yaklaşmış. Böylece dış ti- carette 10. sıraya yerleşmiş. Demokrarikleşme konusuna gelince... "Çünkent HavaalanT ya da bazı kapısız genel tuvaletlerde gördüğümüz şef- faflıktan söz etmek oldukça güç. KAZAKLARIN EKONOMİK DURUMUKRGIZIARn^M-Kazak^ fiyadan birbirine \akın sayüabilir. Bu durumda kaba bir yaklaşımla devasa bir petrol kaynağının iistüne oturan Kazakiann ekonomikdurumu Kırgızlara göre en azuıdan 3 kat daha ryi Bu durum sokakiara da yansıvor.Kırgızistan'da kurulan "yolsuzluk veyoksullukla mücadete" birimi durumu özedhon.. Türkiye içinfirsatkapısı M ustafa Kemal, o büyük öngörüsüyle 10. yıl nut- kunda, Sovyetlerin dağı- labıleceğıne dikkat çekmiş, bu du- rumda ortak köklere sahip Türki cumhuriyetlere destek vermek için hazırlık yapılması gerektiğini vur- gulamıştı. Atatürk'ün dediği oldu. Ama Türkiye gerekli refleksi gös- teremedi. Bugün, ekonomik açıdan çalkan- tılı bir süreç geçiren bölgede siyasi isukrarsızlık, terör, komşuülkeler ara- sındaki ilişkiler ve geleceğe yöne- lik belirsizlik, tam bir sorunlar yu- mağını oluşturuyor. Örneğin geçen mart ayında Özbekistan'da dört gün süren terör eylemlerinde 44 kişi ya- şamını yitirmiştı. "Hizb-utTahrir" adlı Islamcı örgütü suçlayan Cum- hurbaşkanı "Kerimov", başta Kırgı- zistan sının olmak üzere komşu ül- ke kapüannda güvenliği arttırdı. Daha geriye gidersek, Özbekis- tan'ınyanısırabölgeülkelerininba- zılannda, Türkiye'deb çeşitli odak- lann suikast planlamalanna değin uzanan siyasal müdahaleleri anım- samakta yararvar. Bunlann yanına, SSCB'nin dağılmasının ardından, "Komünizmin yıkılmasa, esirTürk- lerinkurtanfanaa'' çerçevesınde yıl- lardır siyaset yapanlann, bu ülkele- re yönelik operasyonlannı da ekle- yelim. Bu iki önemli beklentileri gerçekleşen, "Tann Dağı kadar Türk'' yufhaşlanmız, malzemesiz- likten yeni açılan büyük bir alana, yani ticarete üşüşmüşlerdi. Çantayı kapan Avrasya steplerinde koştu. Ancak iş ticaret olunca "esir Türk- ler dayanışması, Türk dünyasının bûüği''tutmadı. Dolandıncilık, ka- aklama, tahsilat işleri, meydan kav- galan ve mafya havaleleri, ister is- temez büyük bir gerilimi doğurdu. Neyse kı, daha sonra dükkânlann carnlanna "Burada Türk mah saül- maz" yazılannı asan Kazaklar, çe- şitli çabalardan sonra ikna oldular da afışler indirildi... AB kadar önemli Ama bu noktada da ortaya çıkan sorunlar var. Türk işadamlan açı- sından bugün için geçerli koşullan- nı sağlamak gerek. Özellikle Kırgı- zistan'a yönelik ticari etkinliklerde, çerçeveyi şöyle çizıyor Izmır Tica- ret Odası'nın Başkanı Ekrem Demir- taş şöyle diyor: 'Bizburada,tekba- şmuza herhangi bir yaünma girişme- yiz, Rahat iş yapmak. sorunlan aş- makiçinKırgEortaklaraihtiyaomız var. Bu koşullar sağlanırsa pKasaya girebfliriz. Aynca Türkiye'den Esiın- bank aracıhğıyla 50-100 milyon do- laıtkyaanmkredfleriAeribnelL Türk dünyası ekonomisi, bizim için AB kadar önemü." IzmırTicaret Odası'nin geçen haf- taki Kazakistan ve Kırgızistan iş ge- zilerine başkanlık eden Izmir Vali- si Yiısuf Ziya Göksu'nun altını çiz- diği gibi karşılıklı işbirliği çerçeve- sinde, "büyüklerin'' ardından Tür- kiye'nin de belirli ölçülerde iş yap- ma kapasitesi var. YJlık 500 milyon dolarhk ticaret kapasitesinin çok üs- tüne çıkılabileceğini belirten Göksu'nun altını çizdiği noktalar şöyle: "Bir valikentinin geüşmesi için gerekirseişadamlanyla gezilere de katümalıdır. İzmir'de 4 gün kal- sak hiçbir şe\ kazanmaz veya kay- betmezdik, ama bu geziye kaühp 4 günde çok şey kazandık." er €^W BirazRus birazAmerikan Kırgızistan"da bir belirsizlik. gelecekten duyulan kaygılar, umut \e umut- suzluk- Bir karmaşa yaşamyor. Ashnda en doğrusunu Biskek'in ana mey- danından kaiduıhp, arka tarafa yerleştirilen Lenin'in he^keli anlatıyor beV kL Heykelde Lenin sağ ettni yukan kaldırnuş, 50 metre üerdeki Amerikan ÜnKersitesi'niişaretediyor.Amerikan İ nh ersitesı'ningirişkapısını üstün- de ise 2-3 metre boyutunda devasa bir orak çekip kabartması... tşin özeti, biraz Rus biraz Amerikan... Gelecek günler bu çoğrafyada en azuıdan ya- km bir süreçte parlak görünmüyor anlaşılan. Bakahm neier olacak?.. B azı Türki cumhuriyetleri, Türkiye'deki üniversitelere öğrenci göndermeyi çoktan terk etti. Baknlarki, gençleri, Türkiye'deki ışık evlennde, tarikat yurtlannda ılımlı tslam tezgâhından geçiriliyor, tehlikeyi sezdiler. Türkiye'ye gönderilen toplam 10 bın öğrenci sayısı, bugün binlere kadar düştü. Bu coğrafyadaki tarikat örgütlenmesine gelince. Özbekistan, Fethullah'ın okullannı kapattı. Kazakistan'da okul sayısı 17'ye düştü. Kırgızistan'da okullar devam ediyor. Ancak geçen aylarda Putin'ın Rusya'dakı söz konusu okullan kapatacağı yönündeki haberlerin, Avrasya'da domino etkisi yapması da söz konusu. Ege Üniversıtesi mezunu Dostum Can. hem kendi ülkesinde hem de Türkiye'de bu süreçleri yaşamış . Her ne kadar"Bizimle sizin İslama bakîşuuz yer yer farkhlaşıyor. Turkrve'deki tslam, Arap kültürünün etkisi alünda" dese de, bu okullann yakın bir gelecekte yansımalan görülecek. tşadamı Dostum Can'ın öyle bir değerlendirmesi var kı, önemle dikkate almak gerekiyor. Can'ın ikili anlaşmalar çerçevesinde geldiği Ege Üniversitesı'nde önce Fethullahçılarla, sonra ülkücülerle, ardından da solcularla birlikte yaşamış. Türkiye'de çıkardığı derslere bakar mısınız: "Fethullahçdar'ın yanında aç kahnazan ama özgürlük yok. Ulkücülerde parasız kaunasm ama çeşitli sıkıntüara kaüanmak gerek. Solcularda yan aç yan tok yaşarsın ama özgürlük çok~" K ırgızistan 'Bişkek Havaalanı'na iner inmez Amerikan askeri uçaklanyla karşılaşmak, daha ilk ağızda bir fikir veriyor. Yine de Amerikalılann işi zor bu bölgede. Öyle sokakta rahat rahat dolaşamıyorlar. Devlet düzeyinde yapılan yatınmlarda ABD, Rusya, Almanya ilk 3 sırada. Özel sektör yatınmlannda ise Türkiye 2003'te 26 milyon dolar yatınmla 3. sırada. Türk cumhuriyetleri Anlaşmak okadar kolaydeğil S ovyet döneminin ünlü edebiyatçılarmdan Cengiz Aymatov, küreselleşmeye karşı "Türk dünyasının" ortak bir alfabe oluşturmasını öneriyor. Bu ış. o kadar kolay mı? Kril alfabesının kullanımının yanı sıra Latin alfabesmi de benimseyen Türki cumhuriyetler arasında da "anlama" sorunu var. Örneğin bizler için Kırgızcaya göre Kazakçayı anlamak daha güç. Bazı harfler sorun yaratıyor. Örneğın Türkmenler (1) sesini (y) harfiyle, Özbekler (Ş) sesini (sh) harfleriyle yazıyorlar. Alfabemizde olmayıp, Türki cumhunyetlerde kullanılan bazı harflenn ortaya çıkardığı tablo şöyle: • Sert H harfi: Gırtlaktan söylenen, hınltılı (H) sesi bütün dış Türk alfabelerinde, (X) harfiyle karşılanıyor. • Kalın ve üıce K: Kalın (K), bütün Türk alfabelerinde (Q) harfiyle, ince (K) ise (K) harfiyle karşılanıyor: Azeriler, Türkmenler ve Özbekler "qar yağar", "tüccar kar eder" diye yazıyorlar. • Genizden okunan N harfi: Bizde yok. Orta Asya alfabelerinde, özel işaret konulmuş (N) ile karşılanıyor. • Kalın E harfi: Bizdeki (E) ve (A) harfleri arasında bir ses. Türkmen ve Özbekler (A) harfinin üzerine iki nokta koyarak bu sesi karşılıyorlar. Azeri alfabesinde bu ses baş aşağı çevrilmiş (e) harfiyle karşılamyor. Tarikat örgütlenmelerl Ilımlı Islam tezgâhından