Katalog

26 ŞUBAT 2004 PERŞEMBE CUMHUR:YET SAYFA DIZI Yerel yönetimlerde su ve çöp toplama işi ticarileşecek, çevre yönetimi bütüncüllüğünü yitirecek karmaşasıdoğacakA kdeniz Üniversitesi Kentleşme ve Çevre / • Sorunlan AnabilimDalıBaşkanıDoç. U±. Dr. Gülser Öztunalı Kayır, AKPnın yerel yönetimlerle ilgilı taslaklan ile su ve çöp toplama hizmetlerinin ticarileşeceğine, çevre yönetiminin bütüncüllüğünü yitireceğine dikkat çekti: Su hlzmetl tlcarlleşlyor Belediye yasa taslağı ile "müktesep haklar sakü kalmak üzere belediye sınırlan içinde içme, kullanma ve endüstri suyu temin etnıek, kullanılmış sular ile yağmur sulannın uzaklaştınlmasını sağiamak; bunlar için gerekli tesisleri kurmak, kurdumıak. işletmek ve işletârmek" yetki ve imtıyazlan belediyelere verilmekte, böylece sudan rant elde etme amaçlanmaktadır. Bunun uluslararası boyutu da düşünülürse rantın kamu eliyle özel sektöre devredilerek ülkenin doğal kaynaklannın nasıl uluslarüstü sermayenın eline sunulduğu da görülebilir. Su gereksınımı yaşamsal, su kullanımı insani, sosyal ve bıyolojik niteliklidir ve bir ınsan hakkı olarak kabul edilmelidir. Dolayısıyla ekonomik bir mal olarak alınır satılır hale getırilemez. Yaşamsal PROF. CEVAT GERAY: AKP'nin Yerel Yönetim Reformu A Işık KANSU olduğu kadar banşla, temel haklarla, yoksullukla, demokrasiyle, eşitlik ve adaletle de ilgilidir. Suyun bulunması, üretimi, toplanması, dağitımı, antımı, geri dönüşümü farklı uzmanlık aşamalannı içeren, zamanlaması önem taşıyan, sürekliliği zorunlu olan hizmetlerdir. Dolayısıyla taslakta öngörüldüğü üzere özel sektör tarafindan görülmesi durumunda bu hizmetlerin halka ulaşana kadar geçen tüm aşamalannın her bırine kâr edecekleri şekilde fiyatlandırma yapmalan ve hizmetlerin fiyatlannın giderek artmasıru gerirecek, tekelleşmeyı KP'nin hazarladığı taslağa göre katı atıklar ilçe ve ilk kademe belediyeleri toplayacak ve istasyona taşıyacak. Bu hizmetlerin diğer aşamalannın ise büyükşehir belediyesine görev ve sorumluluk olarak verildiği görülüyor, ancak netlik yok. Karar alma, yürütme ve denetleme görev ve sorumluluklan belediyelere verildiğine göre, büyükşehir yönetimi olan bir kerıtte bu durum sorunlar yaratacaktır. Çünkü, siyasi iktidarlar açısrndan karar alma, yürütme ve denetleme yetkilerinin ilçe ve ilk kademe belediyelerinde toplanması siyasal çıkar gruplannın manipüle edilmesinde kolaylaştıncı bir durum yaratacaktır. durumunda ise halkın en acil ihtiyacı karşılanmamakta, çeşitli sorunlar ortaya çıkmaktadır. Çöp toplama hlzmetl de tlcarileşlyor J. aslaldarda, çöp hizmetleriyle ilgili karmaşıklık söz konusudur. Belediyenin görev ve sorumluluklan arasına dığer hizmetlerle birlikte "kaö aük" terimi konmuştur. Büyükşehir Belediye Kanunu Taslağı'nda büyükşehir belediyesüıin görev, yetki ve sorumluluklan tanımlanmaktadır. Ancak bu körükleyecek, dünya su yönetıminı elınde bulunduran ve bizim gibi gelişmekte geri bıraktınlmış ülkelerin su yönetımlerini ellerine geçirmelerine neden olacaktır. Bunun örnekleri Macaristan, Kolombıya. Ruanda, Endonezya, Filipinler, Arjanrin gibi daha birçok ülkede gerçekleşmiştir. Dünya su devleri pazar kapmayı yerel alanlardan başlatarak genişletmek, hizmetlerin küreselleşmesini GATS kurallanm getirerek gerçekleştiren çokuluslu şirketler su ayncalıklan elde etmişlerdir. Sonuçta, su fıyatlan artmakta, finansal aksamalar kamuoyunda tartışılmaya açılmalı' B¥ Öğretım Üyesi Prof. Dr. Cevat Geray, büyükşehir belediyelerine ilişkin yasa taslağında birbirine en çok 10 kilometre uzakhktaki yerleşim birimlerinin nüfuslan toplamının 1 mılyondan çok nüfuslu il özeği belediyelennın fiziksel yerleşim durumlan, ekonomik gelişmişlik düzeyleri dikkate alınarak yasayla büyükşehir belediyesine dönüştüriilebileceğınin öngörüldüğünü belırterek *Büyükşehir belediyelerinm çoğunun nüfusu 1 mihonun altında kaldığına göre, bunlann konumlannın ne olacağına ilişkin herhangi bir düzenleme taslakta yer almıyor. Burada, nüfus ve ekonomik özellikler kadar, bu yeıieşmenin çevresine olan etkilerinin genişliği, artalanı (hinteıiandı) ile ilişkileri. sunduğu işgörüler, ekinseL, sanatsaL, turizm işlevieri gibi koşullara ilişkin bilimsel veriler dikkate alınmahdır" dedi. Taslakta, anakentin yakınındaki belediye ve köylerin büyükşehir belediyesine katılmalan konusuna da değinen Geray, "İmar düzeni ve temel altyapı işgörülerinin zorunlu kıldığı durumlarda da belediye ve köylerin kaülması karannuı siyasal bir organ olan Bakanlar Kunılu'na bıraküması sakmcahdır" dedı. Geray şu görüşlere yer verdi:*Taslak, özeUikle farklı partiden olan ilçe ve alt basamak belediyeleri arasında uygulama inıar planlarının onaylanmasına ilişkin olarak süregelen sürtüşmelerin sona erdirilmesi için büyükşehre onayiama ya da değiştirerek onaylama yettdsîni vermiştir. Ama bu yetkiııin büyükşehir belediye başkanına nu, mecHsine mi verildiği açıkça belirtilmemiştir. Doğal ve tarihi çevrenin korunmasu arsa ve konut sağlamada belediyelere her iki yasa taslağında da kinıi yetkilerin ve sorumluluk verilmişse de bu konudaki çok başlüık ve koruma kuruflannm netlik kazanmamış olması yüzünden iyimser otanak için vakit erkendir." maddenin hemen altında büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinin görev ve sorumluluklan, onun altında yeniden büyükşehir görev ve sorumluluklan madde 7'de açıklanmıştır. Maddenin " i " bendindeki "4 _kaü aüklann kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç kaü ataklann ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edümesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdumıak, işletmek veya işlettirmek, sanayi ve bbbi aüklara ilişkin hizmederi yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak. işletmek veya işkttinnek, deniz araçlannın aüklaruu toplamak, toplatmak, antmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak" yönündekı hüküm, bu hizmetlerin her 3 düzey belediyeye verilip verilmediği sorusunu akla getirmektedir. Aynı maddenin sonlanna doğru sistematik aynm hatası yapılarak "b" şıkkında, yukanda hariç tutulan katı ahklann toplanması ve aktarma istasyonuna taşınması görevi, ilçe ve ilk kademe belediyelerin görev ve yetkileri içine alınmıştır. Taslakta genel olarak sosyal boyut içeren çöp kavramı, işletme mantığını yansıtan "kaü aök" kavramıyla dillendirilmiş bır hizmet olmaktadır. Cörev karmasası doğacak 1 aslaklar, hem su hem de çöp hizmetleri açısından görev ve sorumluluklar yönetsel hiyerarşik düzen ve netlıkten uzaktır. Yetki görev karmaşası sorunu ortaya çıkmaktadır. Katı atıklan, ilçe ve ilk kademe belediyeleri toplayacak ve istasyona taşıyacaktır. Bu hizmetlerin diğer aşamalannın ise büyükşehir belediyesine görev ve sorumluluk olarak verildiği görülüyor, ancak netlik yoktur. Karar alma, yürütme ve denetleme görev ve sorumluluklan belediyelere venldiğine göre büyükşehir yönetimi olan bir kentte bu durum sorunlar yaratacaktır. Çünkü, siyasi iktidarlar açısından karar alma, yürütme ve denetleme yetkilerinin ilçe ve ilk kademe belediyelerinde toplanması siyasal çıkar gruplannın manipüle edilmesinde kolaylaştıncı bır durum yaratacaktır. Uluslararası sermayenin yerel düzeyde pazar elde etmesinde ve rahatça konumlanmasında ıtıcı güç olacaktır. çevre yönetlml bütüncülügü ş evre yönetimi bütüncül bakmayı ve kesintisizliği sağlamayı gerektiren bir konudur. Çöp ve türevleri, su, ekolojik kirlilikler ve sorunlar, çevre düzeni, uzmanlık, koordinasyon, denetleme, koruma ve geliştirme aşamalannın her biri yönetsel, hukuksal, toplumsal, siyasal ve ekonomik boyutlanyla ele alınmalı, farklı dısıplinlerin çalışması sağlanmalıdır. Parçacı yasal düzenlemelerle değil, tek bir çerçeve yasa olarak çıkanlmalı ve belediyelerin keyfı değil, zorunlu kamu hızmeti olarak yerine getirmesinin sağlanması gerekmektedir. Il Özel fdare Kanunu Taslağı ile ilin çevre düzeni planını yapmak veya yaptırmak görev ve sorumluğu il özel idarelerine verilmiştir. Oysa bu, Çevre Yönetimi Yasası çerçevesinde imar planlannı hazırlayan ve onaylayan belediyelere bırakılması gereken bir görev ve sorumluluk olmalıdır. Genelde yönetsel ve siyasal konularda amaca ulaşmak için kabul gören ve savunulan, yasalarda değişiklik yapmaktır. Oysaki neyin, nasıl ve ne amaçla değiştirildiği önem taşır. Kamu yarannı dışlayan. piyasa için çalışan bir kamu yönetimi mekanizmasının yerleştirilmeye çalışılması -ki taslaklarla yapılmak istenen budur- yasal düzenlemeleri aşan topluuısal hafızanın yitirilmesini de gerektinr. Taslaklar, arsa üretmek ve konut üretmek için kamulaştırmanın yanısıra büyükşehir belediyelerine 'imar ıslah planlarT yapma yetkisi de vermekte. Yarili: Anay3S3İ aÇldan Kentplanlamasıdüş olarakkalıyor/~f ehirPlancılan Odası Genel , \ Sekreteri Osman Balaban, JT taslaklarla kent planlama görevinin bitirildiğine. belediyelerin arsa satar konuma getirildiğine, imar afFına süreklilik kazandınldığına değindi: Belediye kurulması zorlasıyor A aslaklarda, belediye kurulması için gerekli nüfus düzeyi. 2 binden 5 bine çıkanlmaktadır. Bu ilk bakışta olumlu gibi görünse de nüfusu 5 bınin altında yer alacak tüm yerleşmelerin köy statüsünde kalması ve buralann köy yönetimlerince idare edilecek olması, eskısınden daha çok sorunu berabennde getirecektir. Köylerin yönetim yapısının yetersızliği ve 5 bin kişiye yakın insanın \ aşadığı yerleşmelerin bu yetersız yapı ile yönetilmesini beldemek yanlıştır. Taslak, bu konuda da avnca rutarsızlık içermektedir. Belediye Kanunu Taslağı'nın 11. maddesinde, köy haline dönüştürülecek belediyelerde nüfus kriteri hâlâ 2 bin olarak ifade edilmektedir. Kent planlama görevi bltlrlliyor 1 aslaklarda, belediyelerin bulunduklan yerleşmelerin sağlıklı ve düzenli gelişmesi ve kentleşmesi için kamu yaranna uygun olarak kent planlan hazırlayacaklan ve bu planlan uygulayacaklan görev olarak hüküm altına alınmamaktadır. Planlama ile ilgili konular genel görevler arasında bulunmamakta sadece onaylama yetkileri bağlamında meclısın görevleri arasında sayılmaktadır. Belediyelere. plan yapma zorunluluğu da getirilmemektedir. İmar Kanunu, nüfusu 10 binin üzerindeki belediyelere plan yapma zorunluluğunu getirmektedir. Ancak bu yeterli değildır. Oysa taslaklar, nüfUsu 5 bınin üzerindeki yerleşmeleri kentsel alan olarak kabul etmektedir. Bu zorunluluk olmadığı için, taslaklarda belediyelerin teşkilatlannın tanımlandığı maddelerde imar işleri. belediye teşkilatımn daimi birimleri arasında yer almamaktadır. Oysa, tüm belediyelerde imar işleri ile görevli daimi birimler teşkil edilmelidir. Aksı takdirde hazırlanan planlann uygulanması dahi mümkün olamamaktadır. Yıllık imar programı kalkıyor rSeledıyelerin yapacaklan yatınmlan ve imar planlanmn uygulama etaplannı belirleyeceklen imar programlannı yapmalan tmar Kanunu'nun bir gereğidir. Oysa. taslaklarda ne belediye ve il genel meclislerine ne de encümenlere bu konuda görev venlmiştir. Taslaklar, belediye başkanlan ile valilere. mekânsal stratejik planlama yapma yetkisi vermektedir. Bu planlann hazırlanması teknik bir iş olup konunun uzmanlannca yerine getirilmesi gerekmektedir. Türkıye'de belediye başkanlannın keyfi ve plan kararlanna aykın uygulamalanndan şikâyet edilirken taslaklar belediye başkanlannı ve valileri mekânsal planlan yapar hale getirmektedir. Beledlyeler arsa satar konuma getlrillyor 1 aslaklar, arsa üretmek ve konut üretmek için belediyelere, kamulaştırma yapma yetkisi tanınmaktadır. Kamulaştırma, kamu yarannın gerektirdıği durumlarda yapılabilir ve bu durumlar da planlarda belırlenir. Bu anayasal bir ilkedir. Oysa taslaklarda, bireylere ve kooperatıflere arsa satmak için belediyelerin kamulaştırma yapabilecekleri belirtılmekte olup anayasaya aykın bir durum yaratılmaktadır. Ömeğin, lüks konut alanlan üretmek ya da böylesi konutlar yapmak isteyenlere arsa satmak için kamulaştırma yapılamaz. İmar affı sürekll hale getlrlllyor 1 aslaklar ile büyükşehir belediyelerine "imar ıslah planlan" yapma yetkisi verihnektedir. Oysa, bu planlann şu an yasal bir dayanağı yoktur. Daha önce çıkanlmış olan bir imar Affı Kanunu kapsamında kısıtlı alanlarda uygulanması öngörülen ve şu an geçerliliği olamayan ıslah planlanmn yapımının büyükşehir belediyelerine görev olarak verilmesi yanlıştır. Bu durum, belediyelere sürekli bir imar affi yetkisi verilmesi çabası olarak değerlendirilebilir. Aynca, büyükşehir belediye meclislerinin, ilçe belediyelerinin planlaruıı tadilen onaylayacağı hüküm altına alınarak büyükşehir ve ilçe belediyeleri arasındaki anlaşmazlıklar çözülmeye çahşıhnaktadır. Tadilen plan onaylama yetkisi verilmesi bu sorunu çözmeyecek, aksine daha derinleştirecektir. Özellikle ilçe ve büyükşehir belediyeleri arasındaki siyasi farklılaşmalar düşünüldüğünde, burada büyükşehir belediyeleri daha güçlü konuma getirihııek istenmektedir. Yapılması gereken, büyükşehir belediye meclislerinin, ilçe belediyelerinin planlan özelindeki itirazlannı; nesnel, bilimsel ve teknik kriterlere dayandırmasını sağlayacak mekanizmalann tanımlanması ve anlaşmazlık durumunda bir üst kurumun hakemliğine başv-urulması olabilir.