Katalog

SAYFA CUMHURİYET 19 ŞUBAT 2004 PERŞEMBE 10 DIŞHABERLER dishabr; cumhuriyet.com.tr 1979'DAN 2004'E İRAN ANKARA (AA) - îran, meclisteki en büyük siyasi parti olan reformcu Islami îran Katılım Cephesi ile Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'yi iktidara taşıyan 23 Mayıs (2 Hordad) Cephesi'nin büyük bölümünün boykotu nedeniyle siyasi tarihinin en kritik seçimine girerken 25 yıllık gelişmeler, bugünkü seçimin yerine oturtulması açısından önem taşıyor. Şah Muhammed RızaPehlevi yönetimine karşı 1960'lardan itibaren yükselmeye başlayan dini ve dini olmayan muhalefet hareketleri, Ocak I978'den c n u. • § u b a t I979'a ŞahRızaPehlev. k a d a r s ü r e n j yıllık kanh bir süreçle Şah'ı devirdi. Şah'm kaçması ve l Şubat'ta Ayetullah HumeynFnin Fransa'dan ülkeye dönmesiyle 2 bin 500 yıllık şahhk dönemi sona erdi. Halkın Mücahitleri Örgütü başta olmak üzere, birçok solcu ve liberal hareketle başını Humeyni'nin çektiği Islamcı hareket arasındaki iktidar mücadelesi, silahlı çatışmaya dönüştü. Cumhurbaşkanlığı seçimini kazanarak İran tslam Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı olan Ebul Hasan Beni Sadr da Halkın Mücahitleri ile işbirliği yaptı. 22 Haziran 1981'de dini liderliği üstlenen Humeyni, meclisin önerisi üzerine Beni Sadr'ı cumhurbaşkanlığından aldı. Islami hareket, bütün diğer örgütleri yasadışı ilan etti. Elçilik işgali ve savaş Devrimde aktif rol almış bir grup üniversite öğrencisi, Kasım 1979'da ABD'nin Tahran Büyükelçiliği'ni basarak içerideki asker-sivil 50 kişiyi rehin aldı. 444 gün süren bu işgal, ABD ile ilişkilerin kesilmesiyle sonuçlandı. Irak'ın, Eylül 1979'da îran'a saldırmasıyla başlayan savaş 8 yıl sürdü. Iran'ın ekonomi ve insan kaynaklannın büyük bölümünü tüketmesinin yanı sıra Islamcı yönetime muhalefeti bastırmak için bir bahane de sunan savaş, 20 Ağustos 1988'de sona erdi. Humevni'nin ölümü Humeyni'nin halefi Ayetullah Hüseyin AM Montazeri, 1989'da muhalefete baskılan. basın sansürünü, devrime bağlı kişilerin görevden uzaklaştınlmasını eleştirdi. Humeyni'nin, haleflikten azlettiği Montazeri, evinde göz hapsine alındı ve geçen yıl serbest bırakıldı. Din adamlan arasındaki anlaşmazlıklann bölünmeyle sonuçlanması üzerine, Tahran Militan Din Adamlan Topluluğu'ndan aynlan radikal din adamlan, 1988'de şimdiki Meclis Başkanı Mehdi Kernıbi'nin « başkanlığında 0jk ^LM 1 Tahran Militan * ^ * ^ " ' Din Adamlan Birliği'ni kurdu. Hatemi, grubun yürütme kurulu üyeliğini üstlendi. ¥¥ ., . Haziran Humeyni nm dönuşu. i oeo vu Humeyni'nin ölümü üzerine dini liderliğe dönemin Cumhurbaşkanı AB Hamaney getınldı, Rafsancani de cumhurbaşkanlığına seçildi. Anayasa Koruyucular Konseyi (AKK) 1992 meclis seçimlerinde, tıpkı bugünkü gibi, aralannda Kernıbi'nin de bulunduğu adaylann neredeyse tamammı reddetti. Dış Haberler Servisi - Îran Cumhur- başkanı Muhammed Hatemi'nın kar- deşi Muhammed Rıza Hatemi, muha- fazakar yöntemlere başMirmanın hal- kın dınden nefret etmesine yol açtı- ğına inandığını söyledı. Ülkenın en büyük reformcu parti- si Islami Îran Katılım Cephesi (ÎÎKC) Genel Sekreteri olanRıza Hatemi, tran'ın resmi haber ajansı iRNA'nın habenne göre,"Her zaman laik bir sistemin, çoğu dindar Müslüman olan İran için demokratik olama- yacağına inandım. Tabii ki muha- fazakar yöntemlere başvurmanın halkın dinden nefret etmesine yol açtığına inanıyorum. Devlet des- teklidine karşıyız, ancak farklı bir konu olan dini sisteme karşı değil" dedı. Rıza Hatemi. iran İslam toplu- munu yönetmeyi isteyen herhangi bir siyasi partinin. iran halkının dını ınanç- lanna kulak vermeye ihtiyacı olduğu- nu da kaydetti. Rıza Hatemi, atanmışlardan oluşan muhafazakâr Anayasayı Koruyucu- lar Konseyi (AKK) tarafından yann yapılacak seçimlere katılması yasak- lanan ve halen oturma evlemini sür- Seçimlere girmesi yasaklanan milletvekillerinden iran Cumhurbaşkanı Hatemi'nin kardeşi Muhammed Rıza Hatemi, muhafazakâr yöntemlere başvurmanm halkm dinden nefret etmesine yol açtığına inandığını söyledi. Reformculann büyük bölümünün boykot ettiği seçimler sonunuda meclisin muhafazakârlann denetimine geçmesine kesin gözüyle bakılıyor. düren 80 millervekılınden bıri. Islami iran Katılım Cephesi ile Cum- hurbaşkanı Muhammed Hatemi'yi ik- tidara taşıyan 18 partili 23 Mayıs (2 Hordad) Cephesi'nin büyük bölümü seçimleri boykot karan aldı. Hate- mi'ye yakın olan ve seçimlere giren reformcu partiler yenilgiye şimdiden hazırlar. Cumhurbaşkanı Hatemi, ön- ceki gün Iranhlan sandık başına git- meye çağırmıştı. Ancak hem AKK'yi protesto için, hem de reformculann bu- güne dek beklenen adımlan atmama- sının yarattığı düş kınklığından ötü- rü katılımın düşük olması bekleniyor. Sonuçta, meclisin muhafazakârlann denetimine geçmesine kesin gözüy- le bakılıyor. Hamaney'e meydan okudular AKK tarafından meclis seçimine ka- tılmalan engellenen reformcu millet- vekilleri dün bir tabuyu yıkarak, dini lider Ayetullah AK Hamaney'e meydan okudular. Adaylığı reddedilen millet- vekillerinden 30'u. dün Meclis'te yap- tıklan protesto toplantısında gazeteci- lere dağıttıklan Hamaney'e yazılmış mektupta, dini lıden özgürlüklen \e temel haklan çiğnemekle suçladılar. Mektupta, "1979 yılındaki tslam Devrimi İslam adına Iran'a özgüıiük ve bağımsızhk getirdi, ancak şimdi si- zin Bdernğinizdeki rejimde insanlann yasal özgürlükleri ve temel haklan İs- lam adına ayaklar ahına ahnıyor" de- nildi. Aralannda Rıza Hatemi'nin de bulunduğu milletvekillerinin yazdığı mektupta. "AKK üyeteri sizin tah'mat- lannızı reddetmeye cesaret edebilir- ler mi ya da sö\ lenildigi gibi, sizin ka- muoyuna yaptığınız açıklamalanmza rağmen, siz bu insanlan yasadışı ve kitksel olarak reddermek için onlara izin mi verdiniz?" ifadesi kullanıldı. AKK'yi resmi olmayan bazı örgüt- lerinın istihbarat faaliyetlerinı kulla- narak iki yıldır kendilenni saf dışı et- mek için gizli tertip içinde olmakla suçlayan millervekilleri Hamaney'e, "Siz birçok kez İran'ın düşmanlannın reformculann saflanna sızdığını söy- lediniz. ancak bu konuda halen hiçbir kanıt yoktur. Bunlar ne tür bir casus ki bizün muazzam istihbarat ve güvenBk örgüderimiz onlan tespit edenüyorlar" dediler. Hamaney'e dün gönderilen mektupta, "Seçimin ertelenmesinin ya- sadışı olduğuna inanmıyoruz, çünkü bu seçim ne adiL ne de özgür bir seçim- dir. Seçimin ertelenmesini talep eden- ler cumhurbaşkanı, meclis başkanı ve eyalet valileri ne ABD'dedir, ne de sizin dediğiniz gibi düşnıan" denıldi. İran'da her konuda son sözü söyle- yen, aynca "sadece Allah'a karşı sorum- hı" olarak görülen Hamaney'ı açıkça eleştirilmesi çok sık rastlanan bir du- rum değıl. AKK, 20 Şubaftaki mıllet- vekilı seçimine başvuran 8 bın 157 aday adayından 5 bın 627'sine seçıme katılması için onay venrken, 2 bin 500 cıvannda aday adayını reddetmıştı. Hatemi önceki gün > aptığı açıklamada İranblan oy kullanınaya çağırdı. Seçime katılan az sayıdaki reformcu partinin yandaşları da son güne kadar kampanya çerçevesinde bildiri dağıttu Ancak mollalar seçimi garantilemiş durumda. (Fotoğraf: AP) RAN ENERJİZENGÎNİ Seçim ekonomiye yön verecek Gelişen 8 Ülke doruğunun dördüncüsü İran'ın başkenti Tahran'da başladı Sezer'den Iran liderine davet Dış Haberler Servisi - İran'ın başkenti Tah- ran "da dün başlayan Gelişen 8 Ülke (D-8) 4. do- ruğuna katılan Cumhurbaşkanı AhmetNeedet Sezer, İslam adına şiddete başvuranlann İsla- mı temsıl etmediğini söyledi. İran Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi de dünyada en önemli mücadelenın. eşitsızliğı ve aynmcılığı ortadan kaldırmak, geri kal- mışlık ve yoksulluğa neden olan durum- lan yok ermek, özgürlük ve temel insan haklannı elde etmek olduğunu söyledi. Cumhurbaşkanı Sezer, cuma sona erecek dorukta yaptığı konuşmada, İslam ile Batı arasında karşıthk olduğu savının yanlış olduğunu söyledi. İslam adına şid- dete baş-vuranlann îslamı temsil etmedi- ğini savunan Sezer, "D-8 çatışma yerine banş, aynmcılık yerine eşitlik. baskı ye- rine demokrasi ilkelerine dayanrvor" de- di. Sezer, doruğun açılışı öncesinde görüş- tüğü Hatemi'yi Türkiye'ye davet etti. Hatemi de hem görev süresi içinde hem de daha sonra Türkiye'ye aeleceğıni söy- ledi. Hatemi doruğun açılışında yaptığı ko- nuşmada, adaletin sadece hukukı ve ah- laki bir ka\Tam olmadığını belirterek adil hükümeri, herkes için her yerde eşıt fır- satlan insanlığa sunmak amacıyla bütün gücüyle adaletsizliğe karşı mücadele ve- ren hükümet olarak tanımladı. Dünya nüfusunun6'da l"ınedenkdüşen 1 mil- yar kişinin dünyadakı toplam gayri safi • Doruğun açılışında konuşan Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, şiddete başvuranlann Islami temsil etmediğini söyledi. milli hasılanın yüzde 80'ini aldığını hatırlatan Hatemi, şunlan söyledi: "Biznnyönettiğiıniztop- lumlann her biri özgürlük. bağımsızhk ve kal- kınma için kendi mücadelesini \ernıiştir. Ancak bilimsel ve teknik bilgi donanımındaki eksiklik Cumhurbaşkanı Sezer, tslam ile Batı arasında karşıthk olduğu savının yanlış olduğunu söyledi. (Fotoğraf: AA) devanı ettiği sürece kahcı özgürlük ve demok- rasiye sahip olamayız. Bu sorunlara karşı tek se- çenek, aynı geçmişi, tarihi, coğrafi şartian ve hedefleri paylaşan ülkeler arasındaki işbirliği ve yardımlaşmadan geçmektedir." Sezer: Yararh oldu Cumhurbaşkanı Sezer. İran'dan dönü- şünde Esenboğa Havalimanrnda gezi- sine ilişkin açıklamalarda bulundu. Doruk toplantısmın üye ülkeler ara- sındaki anlayış ve işbirliği zemininin güçlendırilmesi yönünden yararh bir fırsat oluşturduğunu söyleyen Sezer, şunlan kaydetti: "Dost ve içten bir ortamda gerçekleştirilengörüşmele- rimizde, Gelişen Sekiz Ülke bünye- sindeki işbirliği konulannda kayde- dilen gelişmeleri gözden geçirdik, ça- lışmalanmızın etkinlik ve verimlili- ğinin artınlnıasına ilişkin bir dizi ka- rar aldık, Gelişen Sekiz Clke yıllık etkinlik takvimini belirledik ve Tah- ran Bildirisini kabul ettik." Cum- hurbaşkam Sezer, Gelişen Sekiz Ül- ke'nin görünürlüğünün ve etkinlikle- rinin kamuoyuna daha iyi yansıtılabil- mesi amacıyla, Binnci Gelişen Sekiz Clke Doruğu'nun yapıldığı tarih olan 15 Haziran'ın her yıl "Gelişen Sekiz Ülke Gûnü" olarak kutlanmasmın da kararlaştınldığını ifade etti. Dış Haberler Servisi - Iran'da yann yapılacak parlamento seçimlen ülkenın ekonomık açıdan da kaderinı belirleyecek. Seçimlerden siyasi istikran sağlayabilecek bir sonucun çıkması. ülkenin bölgesel bir ekonomik süper güç olmasına da zemin hazırlayabilir. Ingilız yayın kurumu BBC, seçim öncesinde tran'ın ekonomisini büyüteç altına aldı. İranın gücü, zengin enerjı kaynaklanndan geliyor. Dünyanın bilınen petrol rezervlerinin yüzde 7'si Iran'da bulunuyor. îran doğalgaz üretiminde Rusya'dan sonra ikinci sırada. Komşulan Irak ve Afganistan'da üç yıldır yaşanan krizlerden uzak kahnası, Iran'da ekonomik büyümeyi hızlandırdı. Iran ekonomisi son iki yılda, her sene yüzde 7 büyüme kaydetti. 2004 ve 2005 için de yüzde 6.5'lik büyüme hedefleniyor. Kamu borçlannm düşük düzeyde seyretmesi, ticaret fazlası ve artan kamu harcamalan tabloyu daha da güçlendiriyor. Ancak bu cesaret \erici göstergelere karşın uzmanlar, iran'ın ekonomik geleceği konusunda ihtiyatı elden bırakmıyor. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, Iran'a yatınm yapıhnasını "spekülasyona açık" olarak niteliyor ve Iran'ı LToayna ve Endonezya'yla aym kefeye koyuyor. Bu uyannın altmda, ekonomik çeşitlilik yaratılması çabalanna karşın İran ekonomisinin ağırlıklı olarak petrole dayanması yatıyor olabilır. İran ekonomisi, petrol fıyatlannın şimdikinden daha düşük olduğu 1990'lann sonunda büyük bir durgunluk yaşamıştı. İkinci bir zorluk ıse ekonomıde, yetersiz kamu sektörünün ağırlığının fazla olması ve özel sektörün küçük ölçekli ticaret ve hizmet sektörüyle yetinmek zorunda kalması. Dış ticarette ise teronzme destek verdığı gerekçesiyle ABD'nin bu ülkeye yaklaşık 9 yıldır ekonomik yaptınmlar uygulamasının yol açtığı -t/nerji kaynaklan açısından zengin olan Iran'da, seçim sonuçlan ülkenin bölgesel bir güç haline gelmesini sağlayabilir. zorluklar söz konusu. Bu sorunlar, lran"ın 68 milyonluk nüfusunun üçte binnin 14 yaşın altında olmasıyla farklı bir boyut kazanıyor. Bu durum istihdam alanında sorunlar yaratıyor. îran'da işsizlik oranı yüzde 16. ancak gerçekte bu oranın daha da yüksek olduğu tahmin ediliyor. tran'ın ekonomik dengeyi koruyabilmek için her yıl 800 bin kişiye iş sağlaması gerekiyor. Fakat îran ekonomisinin geleceğindeki en büyük belirsizlik siyasi istikrarsızlıktan kaynaklanıyor. REFORM YANLISI PARTİLER MECLİSTE Rafsancani'nin özellikle 1993'te başlayan 2. cumhurbaşkanlığı döneminde Iran dünyaya açıldı, kısıtlama ve yasaklarda göreli bir azalmayaşandı. 1997 cumhurbaşkanlığı seçimini reformculann oluşturduğu 23 Mayıs koalisyonunun adayı eski Kültür Bakanı Muhammed Hatemi kazandı. Düşünce ve ifade özgürlüğü, hukukun üstünlüğü, sivil toplum ve atanmışlara karşı seçilmişlerin üstünlüğü gibi ilkelere önem verildi. Reformcular, 1999'daki ilkyerel seçimleri, 2000'deki meclis seçimlerini ve 2001 'de yapılan 8. cumhurbaşkanlığı seçimlerini de kazandılar. ifade özgürlüğünün en büyük ifadesi olarak çıkan reformcu basın, cesur yayınlanyla söylenemeyenleri yazdı. Ülke, Temmuz 1999'da ülkenin gördüğü en büyük sokak çatışmalanna sahne oldu. Reformcuların en önemli yayın gazetelerinden "Selam''m M F » SIT.IItrOH A ELJECTIOM kapatılmasını protesto eden Tahran Üniversitesi öğrencilerine, muhafazakârlann kontrolündeki gönüllü milislerin (Besiçler) ve polisin öğrenci yurdunu basarak ^ karşılık vermesiyle başlayan çatışmalar 13 Temmuz'a kadar sürdü. Resmi rakamlara göre 1, öğrencilere göreyse onlarca kişi öldü, binlerce öğrenci gözaltuıa almdı. Reformculann, seçihnelerine en büyük desteğı veren öğrencileri yalnız bırakan tutumu, öğrencilerin ve halkın hükümetten soğumasma neden oldu. Hatemi yönetimi, rejimin kurumsal yapısmda hiçbir değişiklik yapamadı ve yasa çıkarma çabalan AKK'nin vetolanna takıldı. Bugünse tıpkı 1992'de olduğu gibi, AKK'nin milletvekili adaylannın seçimlere girmesini engellemesi nedeniyle eski radikal, yeni reformcu kanat, yine siyaset sahnesinden tasfiye olma tehlikesiyle karşı karşıya.