Katalog

SAYFA CUMHURİYET 16 ŞUBAT 2004 PA2ARTESİ DIZI TÎP, Türkiye siyasi tarihinde 'aydınlanmacı' bir işlev gördü ve önemli bir birikim sağladı HaMardaeşitlikmücadelesi• Türkiye İşçi Partisi, işçi, köylü, tüm emekçilerin ekonomik, sosyal ve siyasal yaşamda etkin bir rol almalannı sağlamak amacıyla katılımcı, çoğulcu bir demokrasiden ve hukuk devletinden yana olmuş, insan haklan ve çokkültürlü, eşit haklı vatandaşlık için mücadele etmiştir. Dr. TARIK ZİYA EKİNCİ -4- K ürt sorunu ılk defa TtP tarafından, Genel Başkan Mehmet Ali Aybar'ın, I963'te Gaziantep'te yapılan Genel Yönetım Kurulu'ndaki açış konuşması ıle Türkıye'nın gündemine getirildi. Bu konuşmada, Türkiye'nin en önemli sorunlanndan bin olarak sunulan Kürt sorununun etnık, kültürel ve ekonomik yönlerinin bulunduğu açıklanmış ve soruna acil bir çözüm getirilmesi gerektiği vurgulanarak kamuoyu tartışmasına açılmıştır. 1964 tarihli TlP'in ilk Büyük Kongresı'nde kabul edilen parti programında da Kürt sorunu, Doğu Kalkınması başlığı altında, tüm yönleriyle değerlendirilmıştır. Konunun salt ekonomik bir sorun olmadığı vıırgulandıktan sonra, programda özet olarak şu düşüncelere yer verilmiştir: "...Bölgenin ekonomik geriliğine paralel olarak buradaki vatandaşlar sosyal ve kültürel bakundan geri dunımdadırlar. İ stelik bu vatandaşlanmızdan Kürtçe ve Arapça konuşanlar veya Alevi mezhebinden olanlar bu durumlan sebebiyle ayınma uğramaktadırlar. (.„) hak ettikleri yurttaşhk nimetlerinden tam olarak yararlandınlmanuşlardır. (...) Türkiye İşçi Partisi bu yurttaşlanmıza tam bir yurttaş muamelesi yapacakür. (_.) Anayasamızın din, dü, ırk, sınıf ve zümre ayınmı yapılamayacağını öngören emri harfî harfıne yerine getirilecektir." TtP Meclıs'e girdikten sonra da sorun gündemde rutulmuş, özellikJe Ikınci Beş Yıllık Plan görüşmelerinde Doğu'nun geri kalış nedenleri irdelenmiş ve bölgenin kalkınması içın ızlenmesı gereken ekonomik, sosyal ve kültürel politikalann esaslan açıklanmıştır. îkinci Beş Yıllık Plan'da bu dönüşümlerin sağlanması için özel önlemler alınması istenmiş ve yapılması gereken değişiklikler için grup adına kapsamlı önergeler verilmiştir. Doğu mitlngleri Bölge illerindeki TtP yöneticılerinin öncülük ettikleri ve TtP millerv ekillerinin katıldıklan, seri halinde sürdürülen 'Doğu Mitingleri' yapılmıştır. 1966 yılı boyunca çeşitli il ve ilçelerde yapılan bu mitınglerde Kürtlenn demokratik, sosyal ve kültürel hakJan dile getirilmiş ve anayasanın öngördüğü eşit haklı vatandaşlık kavramının yaşama İLLETVEKİLLİĞİSEÇİMLERİ ÖNCESİ TÎP'E BÜYÜKBASKIYAPILDI £MÇİlERİIl İllTİDfllll İCİH Bursa'da kan döküldü1965 milletvekili seçimleri öncesinde TÎP'liler, yaptıklan seçim gezilerinde her yerde saldınlara uğruyorlardı. Saldınlan Komünizmle Mücadele Derneği mensuplan ve Adalet Partililer yapıyorlardı. Bu saldınlardan birisi de 4 Temmuz 1965'te Bursa'da yapıldı. Türkiye tşçi Partililerin toplantısı darmadağın edildi. Kan döküldü. Adnan Cemgü yaralı olarak sokaklarda sürüklendi, canını zor kurtardı. Aradan iki gün geçti. Saldırganlar hakkında hiçbir işlem yapılmamıştı. Tabii Senatör Suphi Karaman 6 Temmuz 1965'te olayı Cumhuriyet Senatosu Genel Kurulu'nda, gündem dışı bir konuşma ile şiddetle kınadı. Konuşmayı günün Başbakanı Suat Hayri Ürgüplü ve Başbakan Yardımcısı Süleyman Demirel de birlikte Senato Genel Kurulu'nda izliyorlardı. Suphi Karaman konuşmasında şunlan da söylemişti: "31 Mart irtica olaylanndan beri Bursa sokaklan böyk bir vahşet yaşamadı. Hükümetin kdı bile kıpırdamadı. Yoksa hükümet Selanik'ten bir Hareket Ordusu'nun gelmesini mi bektiyor?" Aynca bir süre önce, Komünizmle Mücadele Derneği fahri başkanlığını bilinçsizce kabul eden Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'i de istifaya davet etti. Bu konuşma çok etkili olmuştu. Ertesi günkü gazeteler, haberi manşetten verdiler. Hükümet, saldu"ganlan gözaltına aldı. Tutuklamalar ve tahkikatlar başlatıldı. Kısa bir süre sonra, İsmet İnönü'nün de ginşimiyle, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel basına da demeç vererek Komünizmle Mücadele Derneği fahrı başkanlığından çekildiğini bildirdi. geçirilmesi istenmiştir. Kürt sorunu ve çözümü konusunda TÎP'in geliştirdiğı düşünce ve öneriler bir bütün olarak partinın 1970 tarihli 4. Büyük Kongre'sinde kararla somutlaşhnlmıştır. Bu karar, 12 Mart döneminde partinin Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasına gerekçe olarak gösterildi. Günümüzdeki tartışmalara da ışık tutacak nitelikteki bu karann özü şu cümlede somutlaşmaktadır: "„ 'Doğu Sorunu'nu bir bölgesel kalkuıma sorunu olarak ele almanın, hâkim sınıf ikrjdannuı şoven- milüyetçi göriişlerinin ve rurumunun bir uzantısından başka bir şey olmadığını. Kürt halkının anayasal vatandaşlık haklannı kullanmak ve diğer tüm demokratik özlem ve isteklerini gerçekleştirmek yolundaki mücadelesinin. bütün antidemokratik, faşist, baskıcı. şoven- milhyetçi akunlann amansız 1965 seçimlerinde tstanbul Spor ve Sergi Sarayı'nda yapılan toplanbdan bir görüntü.. Derleyen: Uğur Cankoçak düşmanı olan partimiz tarafından desteklenmesinin olağan ve zorunlu bir devrimci görev olduğunu kabul ve ilan eder." 15 yılı savaş ve büyük acılarla geçen, son 20 yıl boyunca, Türkiye gündeminin baş maddesini oluşturan ve toplumu derinden etkileyen Kürt sorunu konusunda, bugüne kadar geliştirilen düşünce ve öneriler, TtP'in 40 yıl önce yaptığı saptamalan ve gösterdiği çözüm önerilerini henüz aşamamıştır. TtP tarafindan geliştirilen gerçekçi yaklaşımlar, zamanında benimsenmiş ve yaşama geçirilmiş olsaydı, Türk ve Kürt halkı yıllarca çektikleri büyük acılan yaşamak zorunda kalmayacaktı. TtP kısa süren siyasal yaşamı ve parlamento çalışmalanyla dönemin Türkiye siyasal yaşamına damgasını vnran bir parti olmuştur. TtP'in geliştirdiğı siyasal strateji ile yaptığı iç ve dış politik tercihlerin oluşmasında, ABD emperyalizminın, Türkiye'de siyasal, ekonomik ve askeri alanlarda sahip olduğu mutlak egemenliğin ve dayattığı Soğuk Savaş stratejisinin büyük rolü olduğunu unutmamak gerekir. Bu nedenle, TtP'i Sovyet sisteminin yıkıldığı ve Soğuk Savaş döneminin son bulduğu bugünkü dünya koşullanna bakarak değerlendirmek gerçekçi olmaz. TtP Soğuk Savaş döneminin belirlediği nesnel koşullarda Türkiye'nin gelişmesi, kalkınması ve ilerlemesi idealine bağlı olarak birbiriyle bağlantılı iki temel politika izlemiştir. Bir yandan Türkiye'nin elini kolunu bağlayan ABD emperyalizmine ve onun yerli müttefiklerine karşı bağımsızhk mücadelesi vermiş, öte yandan da işçi ve emekçi sınıflan örgütleyerek yığınlan kazanmak ve demokrasiyi halka yaymak için çaba göstermiştir.TtP, işçi, köylü, tüm emekçilerin, ekonomik, sosyal ve siyasal yaşamda etkin bir rol almalannı sağlamak amacıyla katılımcı, çoğulcu bir demokrasiden ve hukuk devletinden yana olmuş, insan haklan ve çokkültürlü, eşit haklı vatandaşlık için mücadele etmiştir. Siyasal yaşamdaki bu temel tercihleriyle TtP, Türkiye'de Aydınlanmacı bir işlev görmüş ve bu alanda da önemli bir birikim sağlamıştır. Bugünkü Türkiye ve dünya koşullannda TtP'i canlandırmak ve aynı temel tercihleri olan özdeş bir parti kurma düşüncesi, gerçekçi olmayan nostaljik bir düş olmaktan öteye geçmez. Ancak. TİP'in deneylerinden, özellikle de yurt ve dünya sorunlanna yaklaşımda izlediği gerçekçi yöntemlerden yararlanmak mümkündür ve bu yapılmalıdır. B İ T T İ Radyokonuşmaları Emekçi halkımız çağnları • 1965 yılının Ekim ayında yapılan seçimler öncesi radyoda yayımlanan kapanış konuşmasından: "Kardeşlerim, Yann 10 Ekim. Halkımızın iktidara ilk adımı atacağı gün. Oysa, hâlâ seni iktidardan uzak tutmak için çırpmanlar var." "İşçiler, köylüler ve emekçi halkımız... Mardin'in Derik ilçesi; topraksızlann, susuzlann diyan Mardin'in Derik ilçesınde; Demırci Honn Usta, terzi Davut, ırgat Alı. ağaç gıbi elleri, çatlak tabanlan ve ışıl ışıl gözlenyle kapısının onünde Emine Bacı. Ve sizlerden binlercesi; bızı, kurruluşa inanmış ınsanlann kararlı rahatlığı ile karşıladılar. "Toprağa kavuşacajpz'" dediler. "Suya kaMişacağız" dediler "Çocuklanmıa okutacağız" dediler. "Bu sefalet, bu cehennem hayatı arük yetsirT dediler Ve hep bir ağızdan "Bağımsız ve mutlu olacağjz" dıye haykırdık. Ve bu ses yüz bınlenn, mılyonlann ağzında, sevinçlı bir türkü gibi gürleşerek; doğu sınırlanmızdan, Ege kıyılanna, Menç'e kadar; Karadeniz'den Akdenız'e kadar, yankılar uyandırarak yayıldı Emekçinin yanında Programında partinin karakteri T tP, yurt ve dünya olaylannı Türk işçi sınıfı ve emekçi halk yığınlan açısından değerlendirir; onlann menfaatlerini savunur; hak ve hürriyeüerin gerçekleştirihnesi için mücadele eder. Ulusun büyük çoğunluğunu meydana getiren emekçi halk yığınlan, bütün zengınliklenn, bütün değerlerin gerçek yaratıcısı, sosyal gelişmenin biricik itici kuvvetıdir. Üstelik bu işin ağır yükünü de onlar taşırlar. Bundan dolayı emekçi halk yığmlannın hak, hürriyet ve menfaatleri için mücadele etmek, aslında Türk ulusunun bütününün haklan, hürriyetleri ve yüksek menfaatleri için mücadele etmektir. Aydınlann TİP'e katılmasıyla Türkiye'nin sorunlarmm her açıdan irdelendiği bilimsel bir platform yaratıldı 60Tı yıflarda esmeye başlayan sol rüzgâr SÖNMEZTARGAN Toplumlann tarihi büyük gelgitlerle doludur. Genelde ıleriye gidiyor olsa bile tümüyle doğru bir çizgi izlemediği kesin. Kendi içinde zikzaklar çiziyor. bir bakıyorsunuz sol bir dalga, bir bakıyorsunuz sağ bir dalga insanlann yaşamına damgasını \-uruyor. Gezegenimizde bugün yaşanan sağ dalgayı bir yana bırakıp şöyle bir geçmişe dönecek olursak 6O'lı yıllann dünyasında da egemen olan sol bir dalgaydı kuşkusuz. Bunun etkileri o yıllarda dünya ölçeğinde yaşayan Soğuk Savaş "ta görülebıleceği gibi bizde de 27 Mayıs 1960 askersel deyirmenin sonuçlannda bulunabilir. Örneğin 27 Mayıs'ın bir ürünü olan 1961 Anayasası Türkiye'nin yakın tarihinde belki de ilk kez işçi ve emekçilerin açık ve yığınsal bir siyasal partide örgütlenmesine olanak veriyordu. Bu dönemin Türkıyesi'ndeki en önemli siyasal gelişmelerin başında 13 Şubat 1961 tarihinde 12 sendikacı tarafından kurulan Türkiye tşçi Partisi'nin (TİP) kuruluşu gelir ve bu oluşum yakın tarihimizin önemli kilometre taşlanndan birini oluşturur. TtP kuruluş aşamasında sosyalist bir izlenceyle çıkmamış olsa bile giderek bilimsel sosyalist bir eksene oturur. Ve kısa bir süre sonra toplumsal yaşamın tüm alanlannda göriiş ve projeler üreterek Türkiye 'de gündemin adeta başına oturur. Kanımca TtP'i kendinden önceki soldan ayıran en önemli özelliklennden biri, şu iki farklı yapılanmada aranmalıdır. 60 öncesi sol daha çok illegaliteye yatmak zorunda kalırken bunun mutfağında yetişen aydınlann kişi kışı Türkiye'nin yazın, sanat ve ekin alamna yönelerek su yüzüne çıkmalan ve son derece değerli ve güzel ürünler vererek burjuva kültürüne de katkı koymalanyla bilinir. Ama 60-70 dönemine özellikle TtP'in etkin katkısıyla Türk entelijansiyasının politikleşmesi süreci diyebiliriz ve TİP bu politikleşmede önemli çekim merkezlerinden biri olmuştur. Mehmet An" Aybar'ın 1962 Şubatı'nda TÎP'e ginnesi ve genel başkan olmasıyla aydınlann da bu partiye katılma süreci başlamış ve Türkiye'nin sorunlannın her açıdan irdelendiği bilimsel bir platform yaratılmıştır. TtP toprak reformu, sanayileşme, ulusal bağımsızhk, demokratıkleşme gibi konular başta olmak üzere ulusal ve uluslararası her konuda görüş. düşün ve önermeleriyle siyasal yaşamın tüm alanlanna ışık tutmuştur. Kıbrıs konusu Örneğin Kıbns konusunun yoğun bir biçimde tartışıldığı günümüzdeki bu sorunsala TtP daha 6O'lı yıllarda bakın nasıl yaklaşmış: "Uluslararası garanti altında, üslerden ve askerden annmış, (o zamanki Kıbns koşullannda sözü edilen tngiliz askersel üsleri ve ENOSÎS'çi ve EOKA silahlı güçleridir) taraflann birbirinin haklanna thizlikle saygı gösterdikleri iki bölgeli federatif bağuıısız ve larafsız Kıbns Cumhurij'etL'' (*) Evet, TlP'in daha o yıllar Kıbns tezi bu... Gerçekçi, ayaklan yere basan, hem ulusal, hem evrensel konumlan içeren bir tez. Bunun yanı sıra Ortak Pazar. Kürt sorunu gibi çoğu, solun bugün değinmeye bile cesaret edemediği nice son derece dirimsel konular, TÎP'in gündeminde olan ve sürekli konuşulup tartışılan ve çözüm önerileri üretilen sorunlardı. TİP. Türkiye'nin siyasal yaşamında iki kez kuruldu ve iki kez kapatıldı. Birincisı 60"lı yıllann TÎP'i... tkincisi 70'li yıllann TtP'i... Ve bugün solda yaşanan dağınıklığın kökeninde sanıyorum bir üçüncü TtP'in daha yaratılmaması yatmaktadır diye düşünüyorum. (*) MhatSargın 'ut 'TTP'Iİ Yûhır'kMn 1. cilt