Katalog

13ŞUBAT2004CUMA CUMHURİYET SAYFA DtZİ îşçilerle aydınlarınSUNUŞ Derleyen: Uğur Cankoçak Siyasal tarihimtin önemliolaylarımn başında, hiçşüphesiz, Türkiye îşçi Partisi gelir. TÎP, alışüagelmişpartilerden faHdıdır. Farh ve önemi daha kuruluş aşamasında başlar. Partiyi 12 sendikacı kurmuştur. Kurucular arasında başka kimseyoktur. Partiyi niçin kurdumc sonısuna, 12 sendikacı toplu olarak da, ayn ayrı da hep aymyanıtı vremişlerdir: "Işçüerin de partisi olsun dedik, çünkii biitün partilerpatronlann." Kuruluştan biryılsonm sendikaalar partinin kapısını sosyalist aydınlara açarlarken genel başkanlığa da Doç. Dr MehmetAliAybar ı getirirter. Böylece Türkiye'deilk kez işçi aydın buluşması hem de işçilerin çağnsıyla gerçekleşir. 1964 teyapılan hirinci kongre ile TÎP 'inprogramı ve tihüğü yeniden yazıhr veparti sosyalistparti hihiyetini kazanır. Ama alışüagelmiş sosyalistpartilerdenfarklıdır. KatnkterfaHdıdır, bağımsızhk anlayışıfarklıdır, asıl önemlisi de örgütlenme modeliylefarklıdır. TtP 'in bu özgünyapısı elbettepolitik çalışmalarına da yansımış ve o nedenle de emekçi halktan bûyük ilgi görmüştür. Ancak, aynı ilgiyi düşmanlan da duyduğu için TÎPsürekli saldınya uğramıştır. Kaba saldınlar ve basit entrikalar kolayca göğüslenmiş, ama TlP'in bağımsızhkçı yanını kendileri için tehlikeli gören iki ayrı kutup, ABD ve Sovyetler Birliği 'nin ince hesapları sonucupartideki aydınlar birbirine düşman kesilmiş, parti partiikiye bölünmüş, sonra da egemenler tamfindan kapatılmıştır. TÎP, lOyıllıkyaşamı boyunca pariamento içinde ve dışında hepyalnızca emekçi halhn yarannı gözetmiş, ülkenin bağımsızlığına sahip çıkmıştır. TÎP 'in kuruluşunun 43. yılında, özellikle gençlere, yahn tarihimizin bu önemli olayını partinin yetkili kurullannda, genel sekreteriik, milletvekilliği, grup başkanvekilliği görevlerinde bulunmuş TankZiya Ekinci;parti kurucusu, işçi kesimi genel sekreteri, milletvekili KemalNebioğlu; genelyönetim kurulu üyeliği ve Adana il başkanlığı yapmış AlevAteş anlattılar. UĞUR CANKOÇAK Türkiye îşçi Partisi, 1961 Anayasası'nı savunmayı ve topluma benimsetmeyi görevi saydı Bağımsızbk,demokrasi,sosyalizm rtP'ten önce kimi yasal sosyalist partiler kuruldu, fakat kısa sürede kapatıldıklan için etkinlik gösteremediler. Yasadışı çalışan örgüt ya da örgütlerin etkinlikleri topluma yansımamış, son derece cılız kalmıştı. Türkiye tarihinde, saptadığı gerçekçi bir strateji ile hem varlığını koruyan hem de Türkiye'nin siyasal yaşamında etkili ve belirleyici bir işlev gören ilk sosyalist parti Türkiye îşçi Partisi'dir. Dr. TARIK ZİYA EKÎNCİ rürkiye tşçi Partisi (TİP) 43 yıl önce 13 Şubat 1961 'de 12 sendikacı işçi tarafindan kuruldu. Bir yıl sonra Mehmet AK Aybar genel başkanlığa getirildi. Aybar"ın ve onun çağnsı üzenne partiye katılan sosyalist aydınların katkılanyla yeni bir tüzük ve program hazırlanarak partinin sosyalist nitelikte bir sınıf partisine dönüşmesı sağlandı. TİP yeni hüvıyetıni kazandığı andan itibaren, varlık nedeni sayıldığı 1961 Anayasası'nı savunmayı ve onun öngördüğü demokratik bir rejimin kurulması için mücadele etmeyi temel bir görev olarak üstlendi. Bu anayasayı savunmak ve topluma benimsetmek TtP üyelennın asli göreviydı. TlP'ten önce. anayasa düşüncesi toplumu ilgılendiren ve tartışılan bir konu değıldı. Anayasa kavramı, ilk defa TtP sayesinde kamuoyunun ilgi alanına ginyordu. Anayasal haklan öğrenmek, tanıtmak ve bu haklara sahip çıkmak TtP üyeliğirun ayıncı bir özelliğiydi. TÎP'in anayasaya getirdiği nesnel yorumlar düzen partilennı rahatsız etmekteydi. Dönemin Başbakanı Süle>Tnan DemireL "Bu anayasayla memleketi idare etmek miimkün değüdir" dıyerek TtP 3. Genel Kurulu'rda oylama. Soldan sağa: Cemal Hakta Selde, Kemal Türkler, Mehmet Ali Aybar, Aybar'ın arkasında Mehmet AB Aslan. hoşnutsuzluğunu dile getınyordu. Nitekim, Demirel'ın başında bulundugu Adalet Partisi, 12 Mart darbecileriyle işbirliği yaparak 1961 Anayasasf nın demokratik özünü yok edecek değişikliklere öncülük etmıştir. Yurt ve dünva koşulları TtP, tek parti dönemınde oluşan ve çok partili dönemde de devam eden otoriter ve baskıcı bir devlet anlayışının egemen olduğu siyasal bir ortamda kurulmuştur. Demokratik nitelıkli 1961 Anayasası'narağmen, Türkiye 'de, devletin ve rejimin çıkarlannı ön planda tutan, bireyin ve toplumun haklannı önemsemeyen bir siyasal yapı egemendı. Yönetim sosyalizme ve sosyalist sisteme karşı düşmanca bir şartlanma içindeydi. Toplum da bu doğrultuda şartlandınlmıştı. Ülkede düşünce ve örgütlenme özgrülüğü yok denecek kadar sınırlıydı. Her türlü demokratik hak talebı ya komünıstlik ya da bölücülükle (Kürtçülük) suçlanmaktaydı. tşte TİP böyle bir ortamda, hem varlığını sürdürmek hem de demokrasi ve sosyalizm düşüncelerini topluma yayarak sosyalızmin meşruiyetıru sağlamakla yükümlü bir parti olarak siyaset arenasına çıkmış bulunuyordu. Dünya koşullan da TtP'in özgürce çahşmasına elvermeyecek bir nitelikteydi. Dünya karşıt ıkı kampa aynlmıştı. Bu iki kamp arasındakı Soğuk Sa\aş bütün şiddetiyle devam ediyordu. Türkiye, NATO üyesı olarak emperyalist kampa angaje olmuş ve bu kampın başını çeken ABD'nın öngördüğü polıtikalan uygulamayı bir devlet politikası olarak benımsemiştı. ABD. sosyalist sisteme karşı yürüttüğü mücadelede, komürüzm karşıtlığını her türlü sola karşı bir düşmanlık politikası biçiminde sürdürmekteydi. Sovyetler Birliğı'ni ve onun safında yer alan sosyalist ülkeleri soyutlamak için, kımı Asya ülkeleriyle Ortadoğu'da radikal tslami düşüncenin emgemenliğine dayanan yönetimlerin yaygınlaşması \ e desteklenmesi, ABD'nin öncülük ettiğı emperyalist politikalann temel araçlanndan biriydi. tşte TtP, iç ve dış koşullann son derece elverişsız olduğu böyle bir ortamda, hem emperyalizme karşı, hem de onun işbirlikçisi yerli müttefiklerine ve uyguladıklan sömürü polıtıkasına karşı, ülkenin bağımsızhğı ve demokratik hukuk devletı ıçın mücadele ediyordu. TtP, emperyalizmın Türkiye'de olduğu kadar dünyadaki egemenliğıne karşı da ideolojık bir mücadele veriyordu. Ülkedeki düzen Türkiye işçi Partisi programı 1964'de 1. Kurultay'da kabul edildi Herf ğ Tarihin akışı içinde / ınsan varlığı. kendınde JL ve kendisi için bir değerdır. Bundan ötürü. eşitlik ve hürriyet, insan varlığının aynlmaz nitelikleridir. Türkiye tşçi Partisi, insanın fiziİc ve moral gelişmesini köstekleyen ekonomik, sosyal, politik bütün engelleri kaldırmayı, mutlaka gerçekleştinlmesi gereken bir amaç bilir. tnsan, kula kul olamaz; insan sömürülemez. Türkiye tşçi Partisi, insan hak ve hürriyetlenne, sosyal adalet ilkesine gönülden bağlıdır. Her şey insan için olduğu gibi, maddi ve manevi bütün zenginliklerin yaratıcısı da insandır, onun üretici emegidır; bunun için emek toplumda en yüce değerdir. Bütün nimetler emeğe göre paylaştınlır, yetkiler emeğe göre edinilir. Atatürk'ün deyimiyle: "Çalışmak sayesinde bir hakkı iktisap ederiz. Yoksa arka üstü yarmak ve hayatını sâyiden muarrâ geçirmek isteyen insanlann bizim heyeti içtimaimiz içerisinde hakkı yoktur, yeri yoktur.." Bunun içindır ki, Türkiye tşçi Partisi. milli geliri, "Emeğe göre ey ııısaıı ıçm Spor salonunda Mehmet AM Aybar konusuyor. (1%5 ) gelir" ilkesinin ışığı altında kışıler, sınıflar ve bölgeler arasında hakça paylaştıracaktır. Emeğin en yüce değer tanınması; insanın kendine özgü kabiliyetlerini tam geliştirememesi, her yönüyle bütünleşmiş olgun bir kişiliğe kavuşamaması, dış sosyal ve ekonomik şartlann baskısı altında maddi bakımdan olduğu kadar manevi bakımdan da ezilmesi ve insanlığından kaybetmesi haline, insanın "yabancüaşması"na son verecektir. Emeğimizın ürünleri, bıze karşıt. bize yabancı şeyler, bizi köleleştiren şeylerolmaktan çıkacaktır; ışimiz, bizi köleleştiren, bize yabancı, sevmediğimiz bir faaliyet olmaktan çıkacaktır. Emekçi varlığımız, yaratıcı varlığımız, bize yabancı, hayvani varlığımızm tutsağı olmaktan çıkacaktır. Ve yabancılaşmaktan kurtulan insan, kişılığinı serbestçe gelıştirme ımkânına ka\r uşacaktır. Emek, sadece ekonomik bir değer değil. aynı zamanda ahlaki bir değerdir. Emeği en yüce değer sayan bir toplum düzeninin kurulması, kardeşçe dayanışma ve işbirliği esasına dayanan yepyeni bir ödev ve görev anlayışı, yeni bir insan anJayışı getirecektir. Sosyal ılişkiler. insan saygısı üzerine kurulmuş yaratıcı bir öz kazanacaktır. Toplumun maddi yapısının değişmiş olması, emeği çıkış noktası olarak kabul eden yeni bir ahlakın doğmasına yol açacaktır. TtP yöneticileri 13 Şubat 1961'de vilayete parti kuruluş dilekçesini verdikten sonra. (TÜSTAV arşKinden ahnnıışör.) Partiyi12 sendikacı kurdu 13 Şubat 1961'de 12 sendikacı İstanbul Valiliğine verdikleri bildirimk Türkiye İşçfPartisi'nı (TİP) kurdular. 1962 yılında kurucular, aydınlan partiye çağırdılar. Mehmet Ali Aybar, Behice Boran, Adnan CemgU, Nazife Cemgil, Cemal Hakkı Selek. Yunus Koçak, Fethi Naci ve daha birçok aydın partiye üye oldular. Kurucular Doç. Dr. Mehmet Ah Aybar'a genel başkanlık önerdiler . Böylece Türkiye siyasi tarihinde yeni bir sayfa açıldı. Türkiye İşçi Partisi'ni kuran 12 sendikacının listesi: Adnan Arkuı, Avni Erakahn, Kemal Nebioğlu, Kemal Türkler, İbrahim Güzelce, İbrahim Denizcier, Rıza Kuas, Salih Ozkarabay, Şaban Yıldız. Kuruculardan Ahmet Muşlu, Safifet Göksüzoğhı ,Hüseyin Uslubaş partiden istifa etmişlerdir. partilerinin izledıkleri dış polıtika ile ekonomik, sosyal ve kültürel politikalann, başta emekçiler olmak üzere geniş halk yığınlannın sömürüsüne dayandığını ve bu politikalann ülkenin çıkarlanyla bağdaşmadığını göstermek için çaba harcıyordu. TtP'ten önce de kimi yasal sosyalist partiler kuruLmuş, fakat kısa sürede kapatıldıklan için etkinlik gösterememışnr. Yasadışı çalışan örgüt ya da örgütlenn etkinlikleri ise topluma yansımamış son derece cılız kalmıştı. Türkiye tarihinde, saptadığı gerçekçi bir strateji ile hem varlığını koruyan hem de Türkiye'nin siyasal yaşamında etkili ve belirleyici bir işlev gören ilk sosyalist parti Türkiye tşçi Partisi'dir. Anayasa Mahkemesl Yukanda da değindığımiz gibi TtP, Aybar'ın başkanlığında sosyalist aydınlann katılımıyla yeni hüviyetini kazandıktan sonra 1961 Anayasası'nı ve bu anayasanın getirdiği temel haklan, gerçekçi biçimde çözümleyerek, topluma benimsetmeyi ve bu anayasanın öngördüğü düzeni kurma gayreti içine gırmiştir. îlk olarak anayasa karşıtı yasalann kaldınlması ve bu anayasa düzenine uygun yeni yasalann olusturulmasını sağlayacak bir çalışmayı başlattı. Anayasaya uygun hukuksal bir düzenın kurulmasında, varolan tek olanak, Anayasa Mahkemesi'ni işleterek iptal davalan açmaktan ibaretti. 1961 Anayasası Türkiye'de ilk defa bir Anayasa Mahkemesinin kuruluşunu öngörüyordu. Çünkü, siyasal partilerin, Anayasa Mahkemesi'nin kuruluşundan öncekı konular hakkında, iptal davası açabilmesi 28 Şubat 1963 tarihiyle sınu-lanmıştı. TtP'in tanıhlmasını sağlayan bir yıllık çahşmadan sonra, anayasaya aykın kanunlann saptanması için, demokrat, ılenci ve sosyalist aydınlann katılımıyla bir toplantı yapılması kararlaştınldı. Beyaz Saray Toplanusı olarak anılan ve gericıler tarafindan basılan bu toplantıya pek çok tanınmış hukukçu. düşünür, yazar sendikacı ve siyaset adamı katılmıştır. Gerici güruhun tüm engellemelerine karşın, bu toplantıda yapılan konuşmalarda çaba gösteribnesi kararlaştınlmış ve uzman hukukçulardan oluşan bir komisyon kurulmuştur. Hukuk komisyonunun çalışmalan sonunda, başta TCK'nin 141 ve 142. maddelen ile 312. maddesı olmak üzere 80 kadar kanun ya da kanun maddesinin anayasaya aykın olduğu saptanmıştır. Bu yasalar arasında, Vatandaşlık Kanunu, Polis Vazife ve Salahiyetlen Kanunu, Pasaport Kanunu. Basın Kanunu, Milletvekili Seçimi Kanunu, tş Kanunu, Sendikalar Kanunu. Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu (CMUK), TCK'nin ölüm cezasını öngören 11. maddesi vb. pek çok kanun vardır. Hukuk komisyonunun yaptığı tüm hazırhklara karşın sorun çözülememişti. Saptanan antidemokratik kanunlar hakkında dava açabilmek için partinin parlamentoda en az bir üye ile temsil edilmesi gerekiyordu. Tam bu sırada, tarihsel göre\inin bilinciyle hareket eden. eski sosyalistlerden Dava açma olanağı Cumhunyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) Ankara Senatörü Niyazi Ağınıash 10 Şubat 1963'te TtP'e katıldı. Böylece TÎP. yasal süresi içinde Anayasa Mahkemesi'nde dava açma olanağına kavuşmuş oluyordu. Bu olanak gerçekleşince Anayasa Mahkemesi'nde peş peşe iptal davalan açıldı. TTP'in 1963-71 yıllan arasında, anayasaya aykınlık iddiasıyla açtığı davalardan sadece 41'i rüyet edilmiştir. Bu 41 davadan 20'si 1963'te. ıkisi 1964'te. biri 1965'te, beşi 1967'de, ıkısı 1968'de, dördü 1969'da altısı 197O'te ve biri de 1971'de açıhnıştır. Aynca, TtP 1971 "de kapatılma istemiyle davalı olarak Anayasa Mahkemesi'nin huzuruna çıkmıştır. Diğer partilerden farklı olan bu da\Tanışıyla TtP, merkez karar organını partinin en üst kurulu olarak gördüğünü, pariamento grubunu ise ikinci planda tuttuğunu göstermek suretiyle ideolojik bir tercih yapmıştır. TiP'in Meclis çalışmaları