Katalog

SAYFA CUMHURİYET 29 EKİM 2004 CUMA 8 81. YIL COŞKUSU 29 Ekim kutlamalannı birer çocuk olarak yaşamış bugünün büyükleri ilk yıllardaki coşkuyu ve heyecanı anlatıyor CumhuriyetçocuklanndanbayramIRMAK ZtLELÎ AYDEDİM "Bayram Çocuklan" ısımlı kıtap, Cum- hunyet Bayramlan uzenne yapılmış bır soz- lü tanh çahşmasıdır Kıtap, Cumhunyetın ilk yıllanndakı bayram kutlamalannı bırer çocuk olarak yaşamış 34 kışıyle yapılmış göruşmelerden oluşuyor Bu 34 kışı arasın- da toplumun onde gelen, tanınmış ısımlen olduğu gıbı, sıradan, tanınmayan, farklı meslelderden kışıler de yer almaktadır Bu 34 kışının doğum yerlen \ e çocukluk- lannın geçtığı yerler Turkıye'nın yedı bol- gesıne dağılmıştır Bu dağılım Curnhunyet BayramJannın Turkıye"nın genelınde na- sıl yaşandığını yansıtması açısından onem- lıdır BAYRAK ASMA YERİ Bu kıtap, tanh kıtaplannda yer almayan, gazetelere yansımayarı, ancak ınsanJann anılanyla ortaya çıkabılecek gerçeklere ışık tutuyor 1950 'lere kadar yapılan apartman- lara "bayrak asma veri" yapıldığını bılır mıydınız 9 Cumhunyet balolannın Kars gı- bı bır yerde bıie yapıldığını 9 Bu balolara gıtmek ıçın kadınlann tu-vaietlennı Sumer- bank basmasından kendılennın dıktığını 9 Bunun gıbı sayısız ornek, goruşulen 34 kı- şının anılannda yer alıyor Anılarda Atatürk'Ie ilk karşılaşmalar, halkevlenndekı operalar. kıyafet devnmı, dıl devnmı \ e Cumhunyetle kazanılmış sa- yısız ılerlemenın ınsan oykulenne yansıma- İan var Bır de tabıı hepımızın tanıdığı kı- şılenn hıç bılınmeyen oykulen Artilâ flhan'ı kolunda kırmızı pazuben- dıyle cumhunyet resmı geçıdınde duşune- bılır mısıruz 9 Avni Arbaş, o zaman da re- sım yeteneğını. bayram pankartlannı hazır- larken gostenyormuş lsmet Zeki Eyüboğ- hı Trabzon'un Maçka ılçesının horonlu, kemençeh bayram kutlamalannda buyu- müş Rasih Nuri heri, ilk yazısını Servet-ı Fünun'a Cumhunyet'ın 10 yılında yaz- mış 1 Ve daha kımlerden, ne anılar Şımdı okuyacağınız yazı da bu kıtaptan lasa bır ozet "Nerde o eski bayramlar!" so- zü bu yazı dızısınde ete kemığe burunuyor Cumhunyetın kuruluşuyla bırhkte, yenı nesle ve butun topluma kendı ayaklan uze- nnde duran, kendı ekonomısıne sahıp bır ülke olma bılıncının kazandınlmasına gu- zel bır ornek Sabahatân Batur'un anlattık- lannda yer alıyor "Bir de 29 Ekim'ier beni çok etküemiştir, bütün esnaf tabakası kendi sanatnu, kendi mesieğini vurgulay an bir şey İer v apardı tö- renlerde. Dokumacılar geçerken arabalarm üzerine kurulmuş A ttîla Mhân: Voroşilov Izmir'e **geldi; Voroşttov İzmir şehrinin fahri hemşehrisi olduğu için, İzmir şehrine bir hediye verdi Bu bir otobüstü, yolcu otobüsüydü. Bu otobüsü Karşıyaka 'ya verdiler. Voroşilov 'un hediye ettiği otobüs karşıdan geliyor, Zis markaydı, otobüsün markasım dahi haürlıyorum. kornasım çaldu Birden uyandık! Kornanın ilk üç notası, Enternasyonal'in! Sabahattin Batur: Bütün esnaf tabakası kendi sanatını, kendi mesieğini vurgulayan bir şeyleryapardı törenlerde. Dokumacılargeçerken arabalann üzerine kurulmuş tezgâhlarda, örneğin halı dokurlardu Bu bir coşku yaratırdı ortalıkta. Yarınahep umutla bakan bir kuşağın son kalıntılartyız biz. O zamanlar umutla bakıyorduk. A vni ArbaŞ: DekoHar "^yapmışnm ben. Tarih imtiham vardı aynı zamanda. Yaşübir hocamız vardı, herkesin hocasıydt Bir kâğti verdi, beş tane sual Baküm, 'Hangisini biliyorsun?' dedi 'HiçbirinV'dedim. ' Çalışmadın mı?' dedi 'Vaktim olmadı efendim' dedim. 'Niye?', 'Bayram, dekorlaryapdryor, onun için vaktim olmadı,' Peİd'dedi, 'senigeçiriyorunu LJ tftl TopilZ: Geçitresmini ** seyreta'm. Geçitresmibitti, insanlar akrn etmeye başladûar. Ben de kanştim onlann arasına. Atatiirh 'iin önünden geçtinu Beni çok etkiledi Herkes, 'A! Bana baktyor' dedi Herkes kendine baktığı kanısındaydu Birdefa daha geçtinu Yine bana ba/anca, 'Eyvah! Tanıdı beni!' dedim. Niye bir daha geçiyorsun' diyecekgibi bir his geldi içime." 29 Ekim 1934, Gaziantep'te Cumhuriyet Bayramı hazırlıklan. 4 Eğri bir denıir çubuk, ancak aynı şiddede bükülürse doğrulur' Elbı^e Frak veya Smokır mecburkfir Cumhuriyetin 18. yıldönümü nedeniyle yapılan balo için davetiye (Hatay/Lebibe Perînçek'in albümünden). tezgâhlarda, örneğin hah dokurlardı. Bu bir coşku vararırdı ortahkta. Yanna hep umutla bakan bir kuşağm son kahnü- hrtyız biz.Ozaman- lar umutla bakrvor- duk.Kamyonlar dû- zenlenirdi, üzerleri temizfenir,esnafora- da mesieğini icra ederek geçerdi" 1 0 . YIL 10 yıl kutlama- lan o donemı yaşa- mış herkesin haya- tında unutulmaz bır hatıra obnuştur 10 yılın en onemlı ha- farası, 10 YılMarşı Suphi Karaman da. 10. Yıl Marşı'nın nasıl oğretıldığını net olarak anımsar "Ortaokul birdeyken onuncıyın gördüm, 10. yıl çokcoşkulu. 10. yıklan on beş gün e\- vel kadın öğretmenler evlerde, erkek oğret- menlerkahvelerde 10. Yıl Marşı'nı halka öğ- rettfler." Rasıh Nun Ilerı ıçın, 10 Yıl Marşı'nın herkesten başka bır anısı var "10. yıla ait çok güzel bir haüra var ben- de. Cemal Reşıt Rey'in, Rasih'e diye imza- ladığılO.YılMarşıvar." 10 yılda yapılan bır başka şey de dağı- tılan madalyalar Serhat Kestel, annesı ve kardeşı madalyadan oyle etkılenmışlerdır ki, 10 yılın bu hatırasmın fotoğrafını bıle çekmışlerdır "Bu fotoğraf benim, anne- min ve kardeşimin hatıra fotoğrafi değil, bu fotoğraf madah/alann fotoğrafidır." BüYÜK BİR PATIRTI 10 yıla ozel olarak bır onem \ enldığı ha- fizalarda edındığı yerden \ e anlatımlardan ortaya çıkjyor AttılâIlhan ıçın, "büyükbir pabrü" olarak tanf edılecek bu- kutlama olur "10. yıbn idrakinde bizfan akhnuzda ka- lan ikinci biiyük olay İzmir'de, Mustafa Ke- mal Paşa')la beraber Izmir'e Voroşı lov' un gebnesidir. VoroşilovSovvetler Birliği mare- şaDerinden birisidir. Çok\akışıklı bir adam- dL Voroşilov İzmir'e de geldi; Voroşiiov tz- mir şehrinin fahri hemşehrisi olduğu için, İz- mir şehrine bir hedi>e \erdi. Bu bir otobüs- tü, yolcu otobüsuvdü. Bu otobüsü Karşıya- ka'ya \erdiler. Bizim oraya \erdiler. Çok sonra, \ıllar sonra, Karşıyaka \aosmda yü- Hatay Valısı Ş Sokmensuer ve eşı, Cumhurııjetın 18 inci yüdonumü munasebetde 291 101 941 çarşanba gunu saat 21 de Halkevı salonlarıadıi verecelcleri baloya -feref vermelenni saytn boy sayçz tfe bayan düerler Cumhunyetın, ilk yıllarda hem bayramlar aracıhğıyla hem de eğıtım kurumlanndakı kımı uygulamalarla verdığı bır başka bılınç, kadının erkekle eşıt hakJara sahıp bır yurrtaş olduğu bılıncı Bu, aynı zamanda Kıyafet Devnmı'nın yerleştınlmesını de sağlar Bu yanıyla da Kıyafet Devnmı bunun aracı olur Ah" İhsan Göğüş o zaman gıyılen kıyafetlen anlatırken devnmuı felsefesını de ortaya koyuyor "Benim müsamerelerde ghdiğun kıyafetlere bakın. İsveç rondan, Macar danslaru.? O zamanki kıyafetler vardı. Omer Asım Aksoy, Türk Dil Kurumu'nun genel yazmam, 1934'te mületveküi seçilmişti. Onun bir fotoğrafi var bende. Mumtaz Soysal gördü bir gün, dedi Id:' Ya bıraz ganp gelmıyor mu bu kıyafetler, aşın değıl mı 9 ' Dedim ld, 'Eğn bır demır çubuk, ancak aynı şıddetle bukulurse doğrulur'. Devrim bu! Halka sorarak devrim yapılmaz. 10. yılda ilkokul iiçüncü sınıf öğrencisiydim ben. îlk büyük Cumhuriyet Bayramı töreni o yıl yapılmıştı. O zaman musamereler tertip edilirdi Kıyafetlerimiz ne kadar uygar. Şimdi kadînlan örtmeye çahştıkça o günleri hanrlıy orum." Serhat Kestel, annesi ve kardeşi madalyadan öyle etkilenmişlerdir ki, 10. yılın bu hatırasmın fotoğrafını bile çekmişlerdir: "Bu fotoğraf benim, annemin ve kardeşimin hatıra fotoğrafi değil, bu fotoğraf madalyalann fotoğrafıdır." 29 Ekim 1932, soldan sağa Gaziantep Belediye Başkanı Hamdi Kutlar, Maarif Müdüru, Vali, Halk Evi ve Halk Fırkası Başkanı Omer Asım Aksoy (AJi llsan Göğüş'ün albümünden). Bayrak vazgeçilmez Ilk bayramlann bır başka vazgeçilmez uygulaması bayrak asmak Bayrak asmak, bır yasaya bağlı değıl Bayrak asmanın onemlı bır ozelhğı, kışılenn kendı kendılenne bayramı ne kadar benımsedıldennın bır gostergesı olması Mücap Ofluoğhı. bayrağın buyuk bu 1 onemı olduğunu anlatıyor "•Cumhumet Bayramı dendiğinde; çarşı, pazar, evler bayraklaıia donanuth. Bayraklarla donanırdı! Bizim mâhaDede ben 12 daireli bir apartmandayim, bir ben pencereme bayTak asıyorum. Her apartmanın kapısında bayrak yeri vardı, öyle y apıhrdı. Şimdi bakıyorunı. vcni vapılan apartmanlann kapısında hiç bö\1e bir şey yok. Bu milByetçiHk, ırkçıbk değil Ben şoven dcğilinı. Bu, Ataturk'ün istediği bir milliveJçilik. Amerika ild kulesine uçaklar girince paniğe kapıkü, şimdi çoluk çocuk bavrak tutuyor ellerinde. Çok önemli bir şej bayrak yanL" rüyoruz, Voroşilov 'un hedKeera^i otobüs kar- şıdan geKvor, Zis markaydı. otobusun mar- kasuu dahi habrhyorum, kornasım çaldı. Birden uvandık! Kornanın ilk üç notası, En- ternasvonal'in ilk üç notası! Övle bir hınzır- hk var işin içinde. O otobüs vıJlarca hizmet etti Karşnaka'da.Voroşilov "un otobüsü der- dik ona da biz." Avnı Arbaş, 10 yıl hazırlıklannın ıçuıde- dır, bu konuda da ılgınç bır anısı var "O zaman Galata&aray'daydım. Dekor- lar v apmışam ben. Hiç unutmam, tarih im- tiham vardı aynı zamanda. Girdim. ama hepsi benim ressaru olduğumu biürlerdi. Yaşh bir hocamız vardı, herkesin hocasıvdı. Bir kâğıt verdi, beş tane suaL Baküm,' Han- gısını bılıyorsun 9 ' dedi "Hıçbınnı' dedim. 'Çalışmadın mı 9 ' dedi 'Vaktim olmadı efen- dim" dedim. 'Nıye v , 'Bayram, dekorlarya- pılıyor. onun ıçm vaktim olmadı' 'Pekı' dedi,'senıgeçınyorum Yalnızsoz venyor musun, çalışacağına', 'Venyonım efendim' dedim. \e böv lece geçtim." lsmet Zekı Eyuboğlu'nun hatıralannda Maçka halkı Cumhunyet Bayramı'nı ken- dı hayatına uydurarak kutlar Her yorenın, her ılın kendine ozgu yaşamında bayram- lar, kendine ozgu bır bıçım kazanır " Bir de kuüamalarda yöresel çalgılar ça- hnırdL En çokkemençeçabnırdı Maçka'da. Kemençe çahmr, ara sıra davul zurna da kaüurdı buna. Türküler birkaç türe ayn- hrdı.Yanşma türkuleri, atma türküler, aşk türküleri. Şu vardı ki, gerek bayram kut- lamalannda. gerekse rürkülerde geneüık- le konu, yaşanan olavlardı. Kövierde düzen- lenen horonlarda kemençeeşliğindeki ovun- larda kaç-göç yoktu. Kadınlar. erkekler, kızlar, bay bayan av nlıgı yapmadan horon oynarlardL Bu da şundan, köy hep birbi- rini tanırdı. Yaşlılar da girerlerdi kimi ho- rona. Onlar öncülük ederlerdi ve bildiğün, gördüğum birkaç riiriü horon vardı. Özel- Ukle bir kadın horonu vardı, şiir okur gibi bir horondu." IZMIR'I ALIP CELECECİM C umhunyet kuşağının uzennde ve Cumhu- nyetın ınşasında, yenı toplumun yararılma- sında. bayramlann kutlanışında hdenn et- kısı, ozellıkle Mustafa Kemal Ataturk'un et- kısı çok buyuk olmuştur Ataturk'un hayatta olduğu donemdekı kutlamalarla dlumunden sonrakı kutlamalar arasında buyuk bır fark var- dır Hüa Topuz da Ataturk'u yaşayan ve onu anlayan kuşağın temsılcılennden "Benim en önemli Cumhuriyet Bayramı anım, 1933.10 vaşındavken. Gittinı, geçit res- mini seyrenim. Askerler, oğrencüer falan der- ken bitti. Atatıirk'u uzaktan goruvorduk, tri- bûnde. Frak vardı üstünde. Yanuıda Mareşal Fevzı Çakmak, Inonu, Kazım Ozalp, Tevfık Ruştu Aras, Recep Peker ve Mareşal Voroşi- lov vardı.Ondan sonrageçitresmi bitti,insan- lar akuı etmeve başladûar. Ben de kanştun onlann arasına. Ataturk'un önünden geçtim. Atatürk'ü gaKba ilk o zaman vakuıdan gör- düm. Beniçoketkfledi Atatürk. \auuzbeni de- ğil, bütün etrafinıda olanlan da. Herkes, 'A' Bana bakıyor' dedi. Herkes kendine bakbğı kanısındaydL Ondan sonraçıkük. ben arka ta- raftan yeniden dondüm. Birdefa dahageçtim. Yinebana bakınca, 'Eyvah 1 Tanıdı beni 1 ' de- dim. Hani neredeyse 'Bır kez geçhn ya, niye bır daha geçiyorsun' diyecek gibi bir his gel- di rçuneJ" ATATÜRK SEVCISJ Neriman Sergfl'ın Atatürk'Ie ılgılı anısı ıse akıllaradurgunlukverecektürdenbıraru Bu anısı Nenman Sergıl 'ın butun bır yaşamını et- kıleyecek, Cumhunyet ve Atatuik sevgısıne onu butun bır hayatı boyunca bağlayacak "Dsyım Vasıf Çınar, Mustafa Necatı, Kazım Ozalp, onlar Bahkesir'de bir cephe kuruyor- lar. Atatürk le tenıasa geçivoriar. ACaturk de Ankara dvanndabiryerdekendicephesini kur- muş. 'Ikı cephe olmayalım da gelın bana ış- tırak edui' diyor Kazım Paşa'ya. Kazım Paşa 3e beraber biz, Atatürk'Ie birieşmeye Anka- ra'ya gidi> < oruz. Küçücuk bir verAnkara. Bü- tün aüe gidiyonız. Bir gün bir müsamere v«- rOdi. tşgal atanda tzmir. Kemalettın Kamu bir şürini bana hitap etti. Buyuk bir program ha- zırlannuşti. İzmir'e Tahassur' şürini okuya- cağun Kemalettin Kamu'nun. İZMİR'E TAHASSUR Anne, deniz nerde,yahmıznerde? Hani gideceğimiz ızmir'e der de Beni uyuturdun dizinde anne! Geçende ablam da öyle diyordu Bu bahar İzmir'e girmezse ordu Kanmam sözünüze sizin de anne! Yeşil bir bahara büründü dağlar Bülbüllü bahçeler, üzümlü bağlar Kimlerin işineyartyor anne! O bağlar nerde, bahçeler nerde? Her akşam gıineşin battığı yerde Gözlerim İynir'i anyor anne! Şimdi bir kuş olsam, kanadım olsa İzmir 'e giden yol eğer bu yolsa Bir başıma bilegiderim anne! Birçetin bilmece sorsam Paşa 'dan Söylemem memleket bağışlamadan Mutlaka İzmir'i isterim anne! Bunu okurken çok heyecanlandım ben. En sonuna gddim, hû'ngün hüngur ağhyordum. Herkes de başladı ağlamaya. Atatürk de çok tuhaf oidu. Hemen beni yanına çağırdı, kuca- ğuıa oturttu, 'Bana bak' dedi, 'avaz avaz Iz- mır'ı ıstıyorsun Burada, Ankara'da oturup benıbekle Benyanngıdıyorum, sanalzmır'ı alıp geleceğım' dedL 'Ama gelecek mısınız' dedim. 'Geleceğım dıyorum ya' dedi, 'Izmır'ı alıp geleceğım' dedL 'Pekı efendim, beklıyo- rum sızı' dedim. Üç sene sonra geldi Atatürk. Üç sene kaldı çünkü Viınanlılar tzmir'de. Bütün Ankara is- tasyonda. Elinıdebayrak, Ataturk'u karşüryo- ruz. O kadar insan içinde, o kaJabalık içinde, yürüdü yurudu, benim onümde durdu. Gö- rühnemişbirsey, 'Banabak' dedi,'avazavaz bağınyordun ya Izmır dıye' dedi 'artık bura- da oturma, ben sana îzmır'ı aldım' dedi Do- kuz yaşuıdaydun geldiği zaman, beni kucağı- na aldığında. İkinci gorüşûnde de 12 vaşında. Değişmişimdir muhakkak. değil mi?"