Katalog

1EKİM2004CUMA CUMHURfYET SAYFA İZLENİM Devlet tiyatrolannın bağımsız bütçesinin bulunduğu ülkede kültür ve sanata büyük önem veriliyor Romanya'dan 'Matruşka' geçti• Romanya'da halk tiyatroyu bir yaşam biçimi olarak görüyor. Yüzde 30'lan bulan işsizliğe karşın tiyatrolar hiç boş kalmıyor. Tiyatroda yeni başlayan oyuncular ayda yüz dolar alıyor. En üst düzeydeki aktörler ise ayda iki yüz dolar kazanıyor. Oyun biletleri ise 2-3 dolara satılıyor. TUNCER CÜCENOGLU B ükreş'e hareket eden THY uçağına bındiğimde pek heyecanlı değildim. Çünkü daha önce Bükreş'i ve Romanya'nın birçok kentini görme şansım olmuştu. Uçağın havalandığı andan başlayarak on üç yıl önce Romanya'ya yaptığım ilk gezünle ilgili anılar yinelenmeye başlandı beynimde... 0 zamanJar Bakırköy Belediyesi'nin kültür müdürü olarak görevliydim. Başkammız Yıkhnm Akhına ydı Yıldınm Bey kendisi için yapılan çok özel çağnya, Özel Kalem Müdürü Mete AJpman ile benim de katılmamı sağlamıştı. Bükreş'te özel bir sarayda (evet özel bir sarayda) kalmış, birçok köyü, kenti günübirlik gezmiş, Çavuşesku dan hemen sonrakı Romanya'yı gözlemleme şansını bulmuştum böylece... Kurşunlanmış yapılann arasından geçerken ınsanlann biraz da belirsizlik, ürkünrü ve kuşkusuyla bir şeylen sorma ve söyleme yiğitliğüii gösterememenin ezikliğiyle susmalannı. biraz da üzülerek izlemiştim... 15 vıl sonra gerçeklesen düs Yanımıza gelip bize "Hoş geldüuz" diyen otuz beş yaşlannda güzel, şık ve entelektüel görünümlü bir kadın için mıhmandanmızın. kadının yanımızdan biraz uzaklaşmasını firsat bilip. adeta fısıldayarak "Çavuşesku'nun vandaşrydr demesini asla unutamamışımdır.. Bükreş'te özellikk beni etkileyen durumlardan biri de kargaşaya karşın tiyatrolann dolu oluşuydu o günlerde bile... Bu ise benim "Bir gün bu ülkede oyunlanm sahneJeometi!" özlemımin başlangıcıru oluşrurmuştu sanınm . Ve on üç yıl sonra bu düşüm de gerçekleşecek ve Romanya'da "Matnışka" adlı oyunumun bir gün sonra yapılacak galasına katılacaktım... Bütün bunlan düşünürken uçağımız Bükreş Havaalanı'na indi... Gelen yolculan karşılayanlar arasında "Mr. Cücenoğhı" yazılı beyaz bir kâğıdı en yükseklere kaldırarak benı bulmaya çahşan Daniel Ionescu'vu, biraz gecikmeli de olsa, görmem pek zor olmadı.. Danıel yirmi altı, yirmi yedi yaşlannda, uzun saçlı. gözlüklü, ufak tefek. sevirnlı bir gençtı.. Danıel elımdeki valizi almak. ben de ona vermemek için bır süre mücadele ettik... Ancak o kazandı sonunda ve neredeyse kendısının yansı kadar olan valizle ganp bir görünüm sergileyerek yürümeye başladı... Diğer omzunda da kendısıne ait bir çanta vardı.. Büyiik bir suçluluk duygusuyla yanında yürümeye başladım Daniel'in... Ancak sonunda bir hayli çekişmeden sonra Daniel'in çantasını zorla da olsa kendi omzuma nakletmeyi başardım ve vicdanınu rahatlattım.. Daniel ise bunun karşılığında hiç olmazsa benim çantamı da almaya çaba gösterdiyse de buna izin vermedim . Çünkü birbirimizin öte berisini taşıyan garip bir duruma düşmenin hıçbir açıklaması olamazdı... Daniel bir taksi şoförü ıle Rumence, uzunca süren bır pazarlıktan hatta çekişmeden sonra istasyona hareket etmemizı sağladı ve ben de böylecerahatladım.Istasyonda bir kafeye oturduk ve trenimizın kalkış saatine kadar söyleşmeye çahştık... Daniel İngilizce. Itaryanca ve îspanyolca biliyordu.. Ne yazık ki Türkçe bilmiyordu. Bu nedenle ona "Türkçeyi de öğrenmelisin!'' dedim... MÜTHİŞ İKİLİLER- Dönüşümlü olarak sahneienen Matruşka'nın ilk geceki aktörü Alexandru Repan'dL Malina Petre ile birtikte müthiş bir Udliydiler. İkinci gece oyunu bu kez Romanya'nın hem iyi aktörü hem de bir televizvon yıldızı olan Dan Mirea ile Maüna Petre ikilisüıden izledüt Dan Mirea da çok başanlı bir performans ortaya koydu. Allahtan kibar delikanlıydı da "Sen de Rumenceyi öğren!" demedi bana... Işte bu koşullar altında zaman zaman beden dilinı de kullanarak Daniel'le ilgili her şeyı öğrenmekte gecikmedim... Yükseköğrenim görmüşrü... Oyunumu sahrıelemekte olan tiyatronun dış ilişkilerinde görev yapıyordu... Özellikle bilgisayar, internet gibi ortamlan, bizim kuşağın hıçbir zaman anlayamayacağı bir çabuklukla kavramayı ve yaşarruna sokmayı başaran yeni yetmelerin ripik bir örneğiydi Daniel... Neye yarar ki işsizlık nedenıyle ailesi Bükreş'e biraz uzakça olan bu- köye taşınmıştı... Bu nedenle aılesiyle sıklıkla görüşme şansı yoktu... Kendisi de Reşita'da yaşıyordu... Ancak bu durumu doğal göriiyordu . Kendisi gibi yüz binlerce insanla aynı ahnyazısını paylaşıyordu çünkü.. Varsa özel arabanızla yapabilirsiniz kentler arası yolculuğu. ya da trenle... Bu nedenle kentlerde, bizdeki gibi otogarlar bulmanız olanaksızdır Romanya'da... Bir iki merkeze bir iki otobüs hepsi o kadar. Batkondan oözüken afls Bizı istasyonda. tiyatronun aynı zamanda genel sanat yönetmeni de olan MaÛna Petre karşıladı ve özel arabasıyla kalacağım otele bıraktı... Malina çok hoş ve etkileyici bir kadındı... Evliydi, bir kızı vardı... Eşi ünlü bir jınekologdu... Kaldığım Hotel Semenk kentin en merkezi yerindeydi... Balkondan baktığınızda geniş kent meydanını görüyordunuz. Daha da güzeli meydanın en görünür yerine dev bir bez afiş asılıydı... Ve biraz dıkkatli bakınca bunun "Matruşka"yla ilgili dev bir tanıtım afişı olduğunu görüp sevindim... Devlet tlyatroları Öğleye doğru Daniel'i bıle beklemeden otelden çıktım ve meydanı geçerek orada toplanmış bırkaç kışiye tiyatronun yerini sordum.. Ilerdeki köprüyü geçmemi ve sola dönmemı işaretle anlattı delikanlılardan biri . Bu arada yeni evlenen birkaç çift, akrabalarınuı ve çocuklann eşlığınde, meydanı boydan boya geçerek geleneksel yürüyüşlerini yapıyorlardı.. "G. A. PMculescu Theatre" 1949 yılından bu yana etkinliğinı sürdüren ve bu yıl kuruluşunun 55'inci yılını kutlamakta olan bır devlet tıyatrosuydu.. Balkonlanyla birlikte 400 kışilik koltuk sayısına sahıpti... Bu dönem "Matruşka" dışında Sbnvomir Mrozek'ın "ÇvartetuT. Dimitru Solomon'ıuı "Duzia Optica." Mihail Sebastian'ın "Steaua Fara Nume ıle "Venetiana" adlı müzikal sahneleniyordu... Öğleden sonra "Sibhı Uluslararas Tiyatro "Matnışka" oyununa Romanya'daflgibüyüktü. Oyundan sonra aktör Dan Mirea tiyatronun gcuet »ayın yönetmeni ve aynı zamanda afctris olan Malina Petre ve Tuncer Cücenoğhı ellerinde matnışka bebeğiyle beraber poz verdL Festivali"ne ülkemizden çağnlı oiarak katılan Ankara Devlet Tıyatrosu yönetmen ve aktörlerinden KemaJ Başar da geldi Reşita'ya... Zaten ondan sonra çok rahat ettim... Çünkü Kemarin Ingilizcesı çok iyrydi... Gala tek sözcükle "hoş" oldu . Dönüşümlü olarak sahnelenen oyunun o geceki aktörü Aiexandru Repan'dı... Malina Petre ile bu-likte müthiş bır ikiliydiler... Zaten MatnışkaVı önümüzdeki sezon ekim ayuıdan itibaren Bükreş'te Teatrul C.I.Nottara Devlet Tiyatrosu'nda da oynayacaklan için uyumlu olmanın örneğini veriyorlardı sanki.. Repan'ın Gorki, GogoL Çehov, Dostoyevski ve Shakespeare oyunlannın değişmez oyuncusu olarak Romanya 'da sağlam bu- yer edınmiş olması beni çok sevindiren diğer bir durum oldu.. O gece en güzel sürprizı yönetmenimiz Mihai Lungeanuyaptı. "İlk kez bir Tûrk oyun yazannın oyunu sahnetenhor Romanya'da_~ Mihaı Lungeanu, aynı zamanda Bükreş Radyosu "Radyo Tîyatrosu"nun da genel sanat yönetmeni olan önemli bır kışı Romanya'da . Bugüne kadar GogoL Çebov, Mrozek, Gorİd, Dürrenmatt, Ionesco gibi yazarlann oyunlannı sahnelemiş.. Benım oyunlanmdan "Ç^", "Ziyaretçj" ve "Çıkmaz Sokak"ı Ingılizcelerinden okumuş, çok beğenmış. Bundan sonra da oyunlanmı sahneye koyacağıru söylemesı ise benı. tanımlayamayacağım kadar mutlu etmeye yetmıştı... Mihai. Romanva'daki tiyatro eylemini şöyle özetledi: "Özeltiyatroyok bîzde- Başta Bükreş olmak üzere yedi ayn bölgede devlet th^trolan var~ Ancak bütçeteri \e kadrolan ayrı, bağımsıztiyatrolarbepsi de- Ancak oyuncu, rejisör ve teknik kadro değişimi her zaman olasL" "Devlettiyatrolannıkapatmayı düşünenJer çıkmıyor mu sizde de" dıye soruyorum.. -fvimse buna cesaret edemez! Kültür yaşanumız bitiverir çünkü" dıyor Mihai "Bir de bunu biznnkilere anlatabüsek-" Tiyatro biletleri konusunda da şunlan söylüyor Mihaı: "Bir bilet 2-3 dolar karşıhğı sanlryor-. Halkmuz üŞatroyu bir yaşam biçimi olarak gördtiğünden, hiç boşumuz olmuyor- L stetik yüzde otuzlan bulan işsizüğe karşın, oldukça canbdır tiyatro \-asamimE_" Ortalama aylık gelirin 100-150 dolar olduğu bir ülkede bu fiyat pek pahalı olmasa gerek dıye düşünüyorum.. Bızim Devlet Tıyatrolanmızuı bılet fıyatlanyla da neredeyse aynı... Oyunculann aylık gelırlerinin ne kadar olduğunu ise şöyle yanıtlıyor Mihaı: "Yeni başlayanlar yüz dolar alryorlar ayda— En üst düzeydeki aktörler örneğin Alexandru iki yüz dolar ajhyor^" Aflılamaiclı veda Bu tartışmaJar ve söyleşiler tam üç gün sürüyor.. Basın toplantılan. radj'o programlan... Yazar ve sanatçı olmanın hak etmek sayılması gereken karşılığını, yani saygı görmerün güzelliğini yaşatıyorlarbıze.. Bükreş'e yolcu etmek üzere Kemal'le beni trene bindirdiklerinde, neredeyse ağladık, ağlayacağız .. Malina ve diğerleri. onlar da ha ağladı ha ağlayacaklar.. Zor tutuyoruz kendunizi... Malina soruyor: "Cücenoğhı. Matruşka"daki aşk ne kadar da bizde vaşanmış gibi—*" "JaponyB'daJdJcr de aynen böyle söyierler sanınm- Hindistan'dakiJer de_ tngütere'dekikr de_ Çünkü biz uısaıuz- Zaytfve güçlü >"anlanmızla_ Anlatnğun insana özgü bir şey_" diyorum. Daniel bize eşlik ediyor Bükreş trenınde.. Bu arada ben, Çavuşesku devrildiğinde dış borcu sıfırlanmış bır ülkenin, bu kadar kısa bu- sürede en çok dış borcu olan bir ülkeye dönüşmesındekı sırn çözmeye çalışıyorum.. Tren hızla ilerlerken bu- yandan da pencereden dışanyı izlıyor ve Romanya ile daha da yakınlaşmamız gerektığıni düşünüyorum... Bunun yolunun da her zamanki gibi TC Dışişleri Bakanlığı Kültür Işleri Genel Müdürlüğü'nün bılinçli çabalanyla, Türk-Rumen tşadamlan Deroeği ile Bükreş Büyükelçılıği görevlilerinden geçtiğinın bilincine vanyorum bir kez daha.. Kim bilir belki bu çabalanmız "Eğitimn. kültürlü. sağhkb v« tok bir yaşamm temellerini armamızda" bir ilk adım olacaktır.. Ben bütün bunlan düşünürken Danıel, "Gençler tarmıa eşarplannı bovıuüanna takmava başladüar bik.J diyor bir daha. Trenimiz karanlığı yararak Bükreş'e doğru hızla yol alıyor.. j E-posta: tcucenoglu(âyahoo.com Trabzon'da atılan tekmenin sesi Bükreş'ten duyulmuş R omanya 200 7 yılında AB'ye tam üye olacak . "Birçok binada XATO bayraklan asıh™ Bu neden?" diye soruyorum.. "Yalnızcaresmibinalarda." dıyor Daniel... Ben de "Sanıyorum vakm bir getecekte evlerin balkonlanna da asarsınjz_" diyorum... "Eski komünistler seçimleri kazanıp iktidar oldular gene~" diyor Danıel ve ekliyor: "Gençlik kollarmda görevh' gençler boyunlanna kırmızı eşarp bağlamaya başladılar» Ancak gerhe dönüşün olanaksız olduğunu unuruyorlar.-" Mihai biraz daha değişik yaklaşıyor konulara: "Çavuşesku döneminde bir inek vann» Sütünün bir bdiümünü Çavuşesku \ç ailesi ahr. kalanmı halka dağınrdı... Biz de halk olarak kıütürhı ve sağhkh olarak ölürdük-. Şimdi iktidardaküer büyük bolümünü afayorlar.. Kalanun da bazı insanlara dağınyorlar-. Değişen bir şey yok™ Şimdi de kültürlü ve sağhkh olarak öh1yoruz_r dıyor... "AB aşamasında hastanekri, eğhim ve kültür kurumlanm da tam anlamryla özeDeştirûierse korkanm ki bu gidişle kültürsüz ve sağhksız olarak öleceksiniz-'' diye takılıyorum Mihai'ye... "Bizi hemen AB'ye almak için bu kadar istekli oluşlan da birçok kişi gibi beni de kuşkulandmyor-" dıyor Mihai... "Bizim ve sizin \eriniz AB mi, yoksa AvTasya mı ounalı" dıye soruyorum Mihai"ye... "Bümiyorum-'' diye yanıtladıktan sonra sürdürüyor konuşmasını "Biküğim kadarryla sizin yöneticiler de AB'ye girnıek için müthiş bir çaba gösteriyor.-" "Evet.. Özeltikle Başbakammız ve Dışişleri Bakanımız... Türbanb eşleriyle üsteük... Siz nasıl görüyorsunuz bizim durumumuzu?" "Siz kökhî, büyük bir ülkesiniz-" diyor Mihai.. "Ancak Trabzon'daki valinin bir sanatçnı tekmelemesi çok kötü yansıdı Romanya'da_." "Trabzon \aüsi'nin Devlet Tlyatroları Genel Müdür \ardımcısı Tamer Levent'e yönelik sakhnsını nereden duydunuz" diye soruyorum şaşkınhkla... "Karadeniz'e Kryısı Olan LTkeler Tiyatro Festivali'ne Romanya da katildı" dıyor Mihai... "Konuklara jçki sunduğu için çok kızmış valiniz ve Saym Levent'i tekmelemiş»." "Bizim vaülerimiz böyle değildir.- Bu adam emekü olmak üzere.» Emekti olduğunda bir yönetim kuruhı üveBği verirler umudu yüzündendir gaüba bu davranışL." diye saçmalıyorum... Ve hemen festıvale katılan diğer ülkeleri de düşünüyorum... Rusya. Ermenistan. Azerbaycan, Romanya, Bulgaristan. Gürcistan... "Dahada kötüsütiyatrocularınarasındaki hızh öerişimj düşünüyor ve dehşete kapüryorum-." Bir valinin olumsuzluğu tiyatrocular kanalıyla bütün dünyada konuşuluyor şu anda . Türkiye'nin dışardan görünümüne bakın! Vah ülkem vah! Tanıtımın önemi büyük En çokAziz Nesin V seviyorlar R omanya'da bızim yazarlanmızdan en çok AzizNesin i sevıyorlar... Öykülen çok beğenıliyot. Her kesımden insan Aziz Nesin'i tamyor... Ancak oyTinlannı bihnıyorlar... Onlara başka yazarlanmızm bazı oyunlanyla birlikte Aziz Nesin'in "Çiçu". "Hadi Öldursene Canikom". "Tut Elinıden Rovm" ve "Bişey\apMefını önerdığımde hemen harekete geçeceklennı söylüyor önemli bir bayan eleştirmen... (Kuş,kusuz başka yazarlardan da oyunlar öneriyorum.. Örneğin Gülşah Bandadan u >emrut", MeHh Ce\det Anday dan "İçerdekUer", Civan Canova'dan u Ful Yapraklan1 *, Erhan Gökgücü'nden "Giordano Bruno", Turgut Ozakman dan "Sanpmar 1914". . (Başka yazarlanmızm bazı oyunlannı da öneriyorum... Onlar bende saklı kalsın...) Görüştüğüm birçok kışi için Nâzun Usta'nın yeri de başka doğrusu... Özellikle büyük ustanın Türkiye'yi terk etmek zorunda kaldığında ilk kez kendi ülkelerine gelmiş ohnasrnı birçok kışi biliyor. Nâzım için "Çok büyük bir şair" diyor herkes... Ama diğer yazarlarımızı bihrüyorlar... Örneğin Yasar KemaL Orhan Kemal, Rrfat Dgaz, Sabahattin A1L Sait Faik, Orhan VeB ve benzeri birçok yazanmızı hiç tanımıyorlar... Kıtapçı dükkânlannda yazarlanmızın yapıtlanru göremiyorum... Üzüntüm sürüyor. . Demek ki bize gene çok önemti görevler düşüyor._ İllşkller gellsecek Yönettiği "Kıahnnak" CD'sini izlediklerinde ise rejiyi çok beğenmeleri "Bizde bir oyun vapar mjsın" önensmi Kemal Başar'a yapmalanna neden oluyor... Bu öneri beni daha da çok sevindıriyor... Demek ki ılişkımiz gıderek gelişecek... Böylece yazarlanmızdan sonra yönetmenlerimiz de Romanya 'da oyun sahneye koyma olanağına kavuşacaklar.. Mihai. "Önemli oyun yazarlanmız var.." diyor. "Baranga'nın •Kamuoyn' adh oyunu sahnelendi bizde.." diyorum .. "Caragiali vç birçok yazanmız~" "ÇevirUerini yaportmaıun yohınu bulalım... O zaman kitap olarak yaymnar, sahnelenmesi için de çaba gösteririz... Ama siz de bizim büyük yazaıianmtzı yaynnlaymlütfen" diyorum... "Halkuuz Yaşar Kemal'i bUmiyorsa çok eksigi var demektir... Nâzun Hikmet'i ve Aziz Nesin'i yeniden keşfermelisiniz_. Türk edebiyannı önemseyin... Halklanmızm vakuılaşması, ancak böyle ohır... Kitapçı vitrinlerimizi iki ülke yazarlaruun yapıtlan süslesin- Rejisörlerimiz gelip gitsin... Sizin bizden. bizim de sizden oğrenecek çok şeyimiz var çünkü»" "Nasıl bir kümirün üstünde oturduğunuzu bihyoruz_" diyor Mihai biraz da havTanlıkla... İki eşli Dan Mirea Kendini inceleyen ünlüaktör İ kinci gece "Matruşka"yı bu kez Romanya'nın hem iyı aktörü hem de bir tele\ızyon yıldızı olan Dan Mjrea, Malina Petre ikılisinden izliyoruz... "Dan da çok başanh" diyorum... "Gerçek yaşanunda evli, ama iki sevgüisi var» Fazla bir şey yapmryor... Kendi yaşamını oynuyor ashnda.." diyorlar biraz da gülerek... Dan ayıu zamanda Timioşara Universitesi'nde doktorasını yapıyor... (Timioşara Reşita'ya çok yakın bir kent... Anımsayanlannız olabılir. Çavuşesku karşıtı eylemler Bükreş 'te başladığmda, işte bu kentten kamyonlara bmen işçiler ellerinde sopalarla Bükreş sokaklannda karşıdevrimcılen kovalamışlar, ancak Çavuşesku'nun yıkıbnasma ve sonradan da karısıyla birlikte kurşuna dizilmesıne engel olamamışlardı..) Dan'm doktora tezinin "Matruşka" olduğunu öğrendiğimde bir daha seviniyorum... "Sevinme.." diyorlar... "Dan ashnda kendini inceüvor..."