Katalog

16EYLÜL2O03SALI CUMHURİYET SAYFA DİZİ Bati'ya inatbahlılaşanülke Çin mucizesi Yıldayüzde 10'ayaklaşan bir hızla kalkınan Çin 'de bir mucize gerçekleşiyor. Sömürge Çin 7 çok gerilerde kalmış. Çok çok gerilerde... O Çin 'in yerini dünya devi Çin almış. Dünyanın en büyük ekonomisi olmaya doğru emin adımlarla ilerleyen Çin 'de bu kalkınmanın mimarı, 'piyasa ekonomisi mi, Komünist Partisi mi?' • Sokaklarda ne birpolis, ne bir devriye... Ara sıra tepedeki ışıklarını yakmış gezinen polis arabası, trafikçilere ait. Pekin sokakları, Batı 'ya inat, güvenli mi güvenli. Çin filmlerinde bizlere sunulan karanhk, dar sokak görünümleri Pekin gerçeği ile çelişiyor. (O dar sokaklı Çin mahallesi muhabbeti Batı daki Çin mahalîesi kaynakh imiş. Sokaklar, caddeler ışıl ışıl. canh, temiz ve güvenli. Sokaklarda birbirleri ile kavga eden, atışan, bağıran çağıran insanlara rastlamak ne miimkün... P ekin Uluslararası Havaalanı temiz, modern. Dünyanın. özellıkle de Asya'nın dört bir yanından gelen uçaklardan inen insanlar, Avrupa'nın herhangi bir havaalanında rastlanan biçimde, sessızce ışlerine bakıyorlar, pasaport kontrolü yaptınp gümrükten geçıyorlar. Havaalanının girişinde, köşede, bir büyük, dört küçük kızıl yıldızlı Çin Ulusal Bayrağı. (tsteyen,bunu komünıstlenn bayrağı diye de okuyabılir.) Havaalamnda en ufak bir gergınlik yok. Benim gibi bir "Soğuk savaş dönemi sokusu" için yadırgatıcı bir ortam doğrusu. Ne peşinıze takılan bir pohs var ne de bakışlanyla ciğerinizı sökmeye çalışan bir ajan... Tertemiz, aydınhk havaalanı, şu anda Avrupa'nın en büyükleri ile boy ölçüşecek boyutlarda değil ama, emın olun birkaç yıl içinde Avrupa'dakileri sollar geçer Çünİcü her şey Batı'yı sollamış geçmış... Havaalanının kapısında Yeşilköy görüntüleri... Turistleri karşılamaya gelen seyahat acentası görevlileri, müşteri bekleyen taksiler.. cıvıl cıvıl birkalabalık... Havaalanını Pekin'e bağlayan üç gidiş - üç gelişli otoyol yüklü mü yüklü. Çin yapımı Citroen'ler... Volkswagen- Passat'lar... Yahu. o dillere destan bisıkletlilere ne oldu? Yanımdaki Çinli gülüyor: - Burası otoyol, bısikletlilere biraz sonra kentın ıçınde bol bol rastlayacaksınız. Otoyolun iki yanında kilometrelerce uzanan kavakağaçlan... Gerçekten de, kente yaklaştıkça bisıkletlilenn sayısı artıyor. Yolun yanındaki şentte. her yaştan binlerce, on bınlerce bisıkletlı, sessiz sedasız bir yerlere doğru ılerliyor. Temiz pak insanlar bunlar. Arada bir çek-çeklere de rastlanıyor. Ancak bunlar motorlu çek-çekler. bizdeki tnportörlen andınyorlar. Sömürge Çin'i çok gerilerde kalmış. Çok çok genlerde .. O Çın'ın yennı dünya devi Çin almış. Kent merkezıne yaklaştıkça gökdeleni andıran 20-30 katlı binalar yolun iki yanını kaplıyor. Bir-iki tane değil, binlerce... Hepsi yeni, modern binalar bunlar. Pekın'in caddelen uzuyor. caddelerin sağındaki solundaki binalar uzuyor. Tek tük resmı binalar da göze çarpjyor. Savunma Bakanlığı eskı Sovyet Çin 'in yeniyüzü Pekin Hava Alanı'na inenler şehir merkezine gelene kadar hayallcrindeki 'bisiklet ülkesini' göremiyor. Çünkü havalanını şehir merkezine bağlayan otoyol, Çin yapımı lüks otomobilkrie dolu. Fakat bu görüntüler Çinlilerin bisiklet sevdasından vazgeçtiği anlanuna gehniyor. Pekin şehir merkezine geünce bisiklet ve motosÜdetin hâlâ çok yavgın kullanıldığına tanık oluyorsunuz. Yohın yanındaki şeritte, ber yaştan binlerce, on binlerce bisikietli, sessiz sedasız bir verlere doğru ilerliyor. Temiz pak insanlar bunlar... Arada bir çek-çeklere de rasdamyor. Ancak bunlar motorlu çek-çekler, bizdeki triportörleri andırryorlar. mımarisini andıran çizgıleriyle dikkati çekiyor. Mihmandann "Yeni Dışişleri BakanhğT diye gösterdiği bina ise modern, büyük. yeni bir bina. Öteküerden tek farkı, kapıda dalgalanan kızıl yıldızlı. kızıl bayrak. Modern Çin, o bayrağın altında ınşa edıliyor. CNN-Türk'ün yöneticisi Nuri Çolakoğlunun birkaç ay önce adı geçen TV kanalında gösterilen "Çin tztenimkri" ilgimi çekmiş, dizinin kapsamlı, güzel sunumunu Çolakoğlu'nun gençlik yıllanndaki "Maocuhık"una, o yıllardan kalan bir gönül borcuna atfetmiştim. Pekın'i gördükten sonra kanım tümüyle değişti. Değil Çolakoğlu. önyargısız, daha doğrusu nefretsız herhangi bir gazeteci aynı çekimlen yapardı. Çolakoğlu az bile çekmiş! Sözün kısası... Yapana değil, yaptırana bak... Pekin sokakları... Pekin düz dümdüz bir kent... birbirini dikey kesen büyük caddeler, kenti bir ağ gibı örüyor. Her biri dev caddeler bunlar.. ıla yanı büyük binalarla. ışyerleri ile dolu Caddelerdeki dev panolarda Batılı büyük şırketlerin reklamlan dikkati çekiyor. Sony, VW (Volkswagen) vb.. O sıralarda Çin'de bulunan Real Madrid takımınrn posteri de otobüslenn camlannı kaplıyordu. Caddelenn iki yanında lokantalar, irili ufaklı dükkânlar, ahşveriş merkezleri vb... Caddelerden içeri sapıp sokaklara girince, Çin'e özgü yerel renkler ortaya çıkıyor. Küçük bakkal dükkânlan, büfeler, ayaküstü lokantalan, ayaküstü pastanelen. vb... Ve doğal olarak, her köşe başında bir bisiklet tamircisi. Elınde bir tornavida, ağzı yüzü yağa batmış. atletli genç bir Çinli ya da Çinhler, bisıkletlen onanp duruyorlar. Sokak aralannda du\ar köşelenne ya da küçük taburelere oturmuş Çinhler, sohbeti koyulaştınyorlar. Köylü bir Çinli ile kentli bir Çinli'yi birbınnden nasıl ayırt edersiniz? Zor sonı gibi görünüyor ama yanıtı kolay. Köylüler, tıpkı bizde olduğu gibi, fırsat bulunca yere çömüyorlar; buna kadınlar dahil. Ara sıra bunlara taksi şoförleri, sokaklarda karşılaşhğımız insanlar da ekleniyor. Bunlar da henüz köylülükten çıkmış yeni kentliler olmalı. Köylü dediğin, çömüyor. Cigarasını da, tıpkı bizde olduğu gibi, baş ve işaret parmağının arasuıa alarak, yavaş yavaş içine çekiyor. Yapışkan. nemli, rehatsız edici sıcağa karşı gençler dondurma ile serinlemeye çahşıyor. Erkekler ise özellikle sıcak havalarda göbeklerini havalandırmaya ve pantolonlannın paçalannı dızlerine kadar sıvamaya bayıhyorlar. Bu, herhalde oralarda âdet olmalı. Sokaklarda ne bir polis, ne bir devriye... Ara sıra tepedeki ışıklannı yakmış gezinen polis arabası, trafikçilere ait. Pekin sokaklan, Batı'ya inat, güvenli mi güvenli. Çin filmlerinde bizlere sunulan karanlık. dar sokak görünümlen Pekin gerçeği ile çelişiyor. (O dar sokaklı Çin mahallesi muhabbeti Batı'daki Çin mahallesi (Chına town) kaynakh imış. Sokaklar, caddeler ışıl ışıl.. canh, temiz ve güvenli. Sokaklarda birbirleri ile kavga eden, atışan, bağıran çağıran insanlara rastlamak ne mümkün... Kadınlar kafelerde, lokantalarda tek başlanna, kendi aralannda yaşayıp gıdiyorlar. Ne bir laf atan var, ne bir rahatsız eden... Pekln'ln bltpazarı Kızıl Kıtaplar, Mao'nun, Çu En Lay'ın, Iin Biao'nun resimleri, Mao rozetleri... 12 Eylül'de gizlediğimız, yok etmeye çahştığımız resimler, dergiler burada karşımıza çıkıyor. Bedava yok etmiştik, burada üç kuruş da olsa, her şey parayla. Her türlü derginuı, kitabın satıldığı açık hava pazannda insan kaynıyor. Kitaplann üzerine basa basa ilerleyen, yorulunca kafayı duvara ya da kitaplara yaslayarak kestiren üstü başı kirli insanlar... Burası bizdeki Sahaflar'dan çok eskicı dükkânlannı andınyor. Eski kitaplann hemen yanı başında antikacılar, eskıci dükkânlan, açıkhava sergileri... Olağanüstü güzel Çin porselenlen, her türden ıncik, boncuk, sedeften kolyeler. bılezikler... Bitpazannın hemen altında bir Hediyelik Eşya Bölümü yer alıyor. Neler yok ki... Her türlü Şark işi ürün var burada... Ipekliler, yelpazeler, heykeller, heykelcikler... Bir-iki ufak kazık yedikten sonra işin sırnnı çözüyoruz. Pazar ekonomisinin ana kuralı pazarlık burada, hem de ne pazarlık... Satıcı 100 Yuan dıyorsa, 30 karşılığı vereceksin. Sonunda 35-40 Yuanda buluşulacak. Alan memnun satan memnun. Alınacak, hesaplı, keseye uygun o kadar çok şey var ki... Bir de Çin uzak olmasa... Çubuk deyip geçmeyin, o, sindirimi kolaylaştıran, söyleşi keyfini uzatan bir araç Çin'de yemek ayrı bir beceri istiyor Girişi kırmızı kâğntan abajurlarla süslü lokantalar, aynı zamanda başhca toplumsaüaşma mekânı. Yemekler masanın ortasına, dönen bir platformun üzerine konuyor. fsteyen, platformu hareket ettirerek istediği yemeği önûne çekerek servis yapıyor. ÇinBler her çeşit yemeği (çorbayı istisna tutarsak) çubuklarla yiyorlar. Aiışık olnıayanlar için kullanması zor da olsa, gaüba, doğrusu bu. Çubukla yemek, yenıe hızmı düşürerek sindirimi kolaylaşürryor, yemeğin süresini dolayısıyla söyleşiyi ve keyfini uzatryor. Lokantalar. kafeler dolu... Pekin'de bar yok, çünkü Çin'de bar kültürü yok. Ayaküstü yeme iç- me. tıkınma kültürü yok... Mc Donald's var, Ken- tucky Fried Çhicken var ama fazla ilgi gördüğü söylenemez. Buna karşılık Çin lokantalan ağzı- na kadar dolu. Girişi kırmızı kâğıttan abajurlar- la ve süslü kocaman Çin karakterleri ile süslü lo- kantalar, aynı zamanda başhca toplumsallaşma me- kânı. Mahalle aralanndaki küçük lokantalann te- mizliğinin bizdekileri aratmadığı söyleniyor. Ama bunlar bize göre değil! Ne de olsa konuğuz, ev sahipliği yapan dostlanmız bizi daha temiz lokan- talara götürüyorlar. Buralara orta sınıftan, orta halh insanlar geliyor; kalabahk bir aile, kafa çe- ken bir gurup insan, yemek yapmaya üşenmiş, ço- cuğunun ve kocasınm karnını o akşamlık oradan doyurmaya çalışan bir kadın vb... Yemekler masanın ortasına, dönen bir platfor- mun üzerine konuyor. îsteyen, platformu hareket ettirerek istediği yemeği önüne çekerek servis yapıyor. Çin yemekleri güzel, lezzetli ve hafif. Haşlan- mış sebze ve balık öncelik taşıyor ama tavuk ve et de bol bol yeniyor. Ekmek yerine bir kâse haş- lanmış pirinç getiriliyor. Bir miktar haşlanmış pi- rinç üzerine yemek servisi yapılıyor. Pirinç rakı- sı da yemeğe eşlik ediyor. Yemekler çeşitli. buna karşılık tath yok, sade- ce tuzlu var iyi mi? Neden Çinlilerin zayıf olduk- lannı insan bu ülkeyi yakından tanıdıkça daha iyi anlıyor. Bizim gittiğimız mahalle arasındaki lokantanuı girişinde bize âşina bir aksesuar, mal sahibinin kim- liği hakkında fıkir veriyordu. Mekke resimli bir halı. Pekin'de tek tük de olsa Müslümanlar yaşı- yor. Ancak o Müslüman lokantasında içki sorun olmadı. Bir başka akşam gittiğimiz açık hava lokanta- sı daha mütevazı idi. Açık hava lokantası dedık- se. kışlık düzenin sıcak yaz akşamında lokanta- nın önüne taşınması olarak anlaşılması daha doğ- ru olur. Keseye uygun, bir o kadar da lezzetli Çin birasının yanında en rağbet gören yiyecekler, ka- rides şiş ve çöp şiş. Türkler Batı'dan sonra Çin'i de kebapla içten fethetmişler. Ancak Almanya 'da- ki şiş-döner kebap muhabbetinin yerini burada çöp- şiş almış. Çöp-şiş Pekin'e Uygurbölgesinden ge- liyor. Son yıllarda çok yayguılaşmış. Çin mutfa- ğından farklı bir tadın, ayaküstü yeme içmede gi- derek ilgi gördüğü görülüyor. Human Lokantalan'nda ise özel bir Mao kö- şesi ve Mao mönüleri dikkati çekiyor. Mao'nun sevdiği acılı fasulye yemeği vb... Hemşehri usu- lü ne de olsa! Ister kapalı ister açık olsun, lokantada değişme- yen bir şey var: Çubuklar. Çinliler her çeşit ye- meği (çorbayı istisna tutarsak) çubuklarla yiyor- lar. Aiışık ohnayanlar için kullanması zor da ol- sa, galiba, doğrusu bu. Çubukla yemek yeme hı- zını düşürerek sindirimi kolaylaşhnyor, yemeğin süresini dolayısıyla söyleşiyi ve keyfini uzatıyor. Dünyanın en eski uygarhklanndan birinin her şeyini ciddiye almalı. yemesini içmesini de... Çin lokantalan ağzına kadar dolu... En lüksün- den en mütevazısına kadar hepsi dolu. tıka basa... Bu, bir refah göstergesi değil mi? Bir avuç haş- lanmış pirinçle karnını doyuran sessiz sedasız Çinli gitmiş, yemekten içmekten hoşlanan, bir- likte yaşayan dev kitleler oluşmuş. YARIN: ÇİNLİ KADINLAR, PEKİN ÖRDECİ VE ÇİN SEDDİ