Katalog

24 TEMMU2 2003 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA HABERLER ABDÜLCANBAZ PETROL SAVAŞLARI TURHAN SELÇUK Cumhurbaskanı Sezer: ÖHEML] .. İ3u VAft. Erzunım veHatay bağımsızhğın sembolü Haber Merkezi - Cum- hurbaskanı AhmetNecdet Sezer, Erzunım Kongre- sı'nde alınan kararlar ile Hatay'ın anavatana katıl- masırun Türk ulusunun ba- ğımsLzlık yolunda verdiği mücadelenin bır sembolü olduğunu kaydetti. Cumhurbaskanı Sezer, Erzurum Kongresi 'nin 84. yıldönümü nedeniyle ya- yımladığı mesajda, bağım- sızlık savaşının önemlı dö- nemeçlennden olan Erzu- rum Kongresi'nin, bölge- sel bir toplantı olarak dü- şünülmesine karşın ülke genelinı ılgılendiren ka- rarlan ve sonuçlanyla ulu- sal nitelik kazandığına işa- ret ettı. Cumhurbaskanı Sezer, Hatay'ın anavatana katıl- masının yıldönümü nede- niyle yayımladığı mesaj- da da, tarihsel geçmişi, kültürel yapısı ve ulusal kimliğiyle özünde bır Türk yurdu olan Hatay'ın ana- vatana katılmasının ba- ğımsızlık ve banş anlayı- şının önemlı bır gösterge- sı olduğunu kaydetti. Se- zer. Atatürk'ün Hatay'dan hiçbir koşulda vazgeçil- meyeceğini her firsatta di- le getirdiğini belirtti. Sevr'e makyaj için Lozan'a gelen yabancı delegeler büyük düş kınklığma uğradı LOZANKUTLAMALARI: ~~1 Türkiye'nin özgürlük belgesiMERİÇ MIJDEDEOĞLU Seksen yıl önce bugün Lozan'da, üniversite olarak kullanılan Rumini Sarayı'nın büyük salonu delegeler ve çağnlılarla tümüyle doldugunda saatler 15.00'i gösteriyordu. Ne var ki salonun havası, yaklaşık sekk yıl süren bir savaşın noktalanarak banşın sağlanacağı tarihsel bir günün coşkusundan, deviniminden uzaktır. Imzalann atılacağı masanın sağ tarafinda oturan fsmet Paşa başkanhğındakı Türk delegelerinden yayılan coşku, çağnlılar arasında yer alan Türklerden -Mevhibe Inönü'den- yansıyan pınltılar olmasa tören sıradan bir uluslararası toplantınm olağan ortammı yansıtmaktan öteye gitmeyecektir. Imzalann atılmasırun ardından ev sahibi Isviçre Cumhurbaskanı Scheurer'in konuşmasıyla sona eren tören, topu topu 45 dakika sürer. Oysa sekiz ay önce, 20 Kasım 1922 Pazartesi günü, Lozan'ın ünlü Mont Benon Gazinosu'nun toplantı salonu coşkulu, kıpır kıpır bir kalabahğa ev sahipliği yapıyordu. Curzon ve ismet Pasa Taraf olan Türkiye'nin, karşı taraf olarak Avrupa'nın pek çok ülkesinin, Japonya ve ABD'nin delegeleri ve çağnlılar salonu doldurmuştu. Saat tam 15.00'te, ilkin Fransa Başbakanı Poincare'nin, ardından Italya'nın çıçeği burnunda Başbakanı Benito Mussolini'nin salona girip yerlerini almalanndan hemen sonra Ingiltere'nin başdelegesi Dışişleri Bakanı Lord Curzon kapıda görünür; sağ koluna tsmet Paşa'yı almıştır; sanki Ismet Paşa'yı kırk yıldır tamyormuş, çok eski bir dostuyla konuşuyormuş gibi bir tutum içinde salonu baştan başa geçip aynlan yere oturur, Ismet Paşa da yannıa.Dip]omatik kurallan en ince ayrıntılanna dek bilen ve sıkı sıkıya uygulayan bu "kurt politikacrnın bu senlibenli tutumunun ardında yatanı fsmet Paşa anında anlayacak ve daha bu toplantı sırasında karşılığını verecektir. Acılts konusması Açılış ev sahibi tsviçre'nin federasyon başkanınca yapılan konuşma ile başlatılmış, daha sonra da Lord Curzon'un teşekkür konuşmasıyla da sona ermışti: öyle sanılıyordu, ama Curzon'un hemen ardından kürsüye tsmet Paşa çıkmış ve konuşmaya başlamıştır; 0 da Curzon gibi toplantınm amacını anlatıp teşekkür eder ve herkesin şaşkın bakışlan arasmda kürsüden iner. Ne olduğunu anlamaya çalışanlann başında Curzon vardır; büyuk bir keyifle başlattığı toplantımn, Osmanlı Devleti'nin bir uzantısı olarak gördükleri bir hükümetin temsilcisince, bu gibi oldu-bittılerle engellenmesine kuşkusuz izin vermeyecektır. Onlar, yani Lord Curzon ve yardımcısı Sir Horace RumboJd; Fransız başdelegesi Barrer, yardımcısı Bompard; Italya'nın, tam bır Akdeniz insanı görünümündeki başdelegesi Marki Garroni; Yunanistan'ın, a\iikatlıktan politikaya geçen ve Sevr'i imzalayan başdelegesi Elefterios Venizelos: Japonlann temsilcisi Baron Hayachi ile ünlü bir bılgin olan Otchai; ABD'nin taraf olmayan ama söz sahibi olan delegeleri Child ile Grew ve öteki delegeler Lozan'a. Sevr Antlaşması'nı "tashih etmek", yani şurasına burasına biraz dokunmak, LOZAN ANTLAŞMASINA ÎMZA ATANLAR- Lozan'da imzalar atıldıktan sonra çektirilen toplu fotoğraf. Soldan sağa îsviçre,Yugoslavya, Fransa, Türldye temsilcikri, tsviçre Cumhurbaskanı Scheurer, İngiltere, Romanya, İtalya, Japonya temsilcileri. kısaca Sevr'e makyaj yapıp Osmanlı'dan arta kalan bu yeni hükümete(l). TBMM Hükümeti'ne imzalatmak içm gelmışlerdi, keyıfleri bundandı... Bu görüş, 13. yüzyıldan kalma Ouchy Şatosu'nda başlayacak görüşmelerden önce. konferansa verilen adla ortaya konacak, toplantıya Doğu tşleri Konferans gibi bir ad uygun görülecektir. Ne var ki görüşmelerın daha ilk adımında Ismet Paşa, gerek konferansın adına, gerek konferans dili olarak kabul edilen tngilizce, Fransızca ve Italyancanın yanında Türkçenin de yer almamış olmasına, gerekse oluşturulan komisyonlann başkanlan arasında Türk delegelerinin bulunmamasına, dahası, konferansın genel sekreteri "Ermeni yurdu" oluşturacak kentlerdir, sınırlan ABD Cumhurbaskanı VVüson "insafb bir biçimde(!)' < saptayacaktır. Sevr düslerl Bu çözüme tam bir destek ABD delegesi Child tarafindan anında gelir. Venizelos bunu daha açık ve genış bir biçimde: "Doğu'da bir Ermeni devleti, Bau'da IzmirM içine alan bir Rum devleti, kalan kısunda da bir Türk devleti pekâlâ oluşturulur ve yaşaühr" diyerek belirrir ve sesi Ouchy Şatosu'nun duvarlannda yankılanırken yeniden Curzon'unki duyulur: Türkiye ile Suriye sının Se\T'e göre belirlenmiştir; Mardin. Urfa, faizlerinin Türkiye'yi tam bir iflasa götürecek bir yolla, altın ile ödenmesı için olaganüstü bir direniş göstereceklerdır. Ingiltere'nin, TBMM Hükümeri'ru hâlâ kalıntı bir Osmanlı Devletçığı gibi gördüğunün en güzel örneğı, Osmanlı'nın tanıdığı ayncalıklann Turkish Petroleum, Regi GeneraL, Armstrong Wikers adlı şirketler için eksiksiz geçerlı olmalannı istemesidır. Boğazlara gelince. Istanbul ve Çanakkale Boğazlan için Sevr'in koyduğu statü korunmalıdır; bunun aksıni, yani Boğazlann Türkıye'nin kontrolünde olmasmı söyleyen Rusya'nın başdelegesi Çiçerin, Lord Curzon'u deli eder; Curzon Çiçerin'e: "tsmet Paşa'nın kalpağını mı gjydiniz" diye sorarak yoldan K onferasın yüzlerce sayfayı bulan tutanaklannda Avrupalı, Asyalı, ABD'li tüm delegeler Lozan'daki toplantınm 'Sevr'in tozunu almak' amacıyla gerçekleştirilmek istendiğinin bilincini hep taşıdılar ve direndiler. Sonuç istekleri doğrultusunda olmadı, ortaya çıkan İsmet Paşa'mn dediği gibi: Birlik bütünlük içinde bir vatan, ayncalıklardan annmış bir durum, savunma hakkı kesin, kaynaklan bol, özgür bir ülkeydi. seçimınde Türldye"den de bir aday gösteriimemesine vargücüyle karşı çıkar. İsmet Paşa'nın bu ataklan karşısında Avrupalı, Asyalı ve Amerikalı delegeler duraklarlarsa da keyiflerini bozmazlar; Lozan'da olmalannın nedenıni daha da bileyerek görüşmeleri başlatırlar. Curzon'un istekleri Oturumlar. Lord Curzon'un kendi kadar ünlü bastonunu masaya yerleştırmesinın hemen ardından onun konuşmasıyla başlar; görüşlerini üsrün konuşma yeteneğiyle sergilerken bütün delegeler soluk almadan onu dinler; bu ortamdan büyük keyif alan Curzon daha da coşar; hemen hemen her konuyu "Sevr'e göre" diyerek başlatıp ele alır: Erzurum, Sİvas, Diyarbakır, Elaağ, Van ve Bitlis bir Gaziantep Türkiye'nin dışında kalmaktadır. Musui'da Türk ve Kürt yoktur, 0 bir Arap kentidir ve Irak'a aittir.. diyerek kesip atar. Itaryan delegesi Marki Garroni de daha fazla sessiz kalamaz: "Kapirülasyonlar kalkmamışor, vürürlüktedir!'" diyerek bunda direnecek, hele "AdM Kapitülasyonlar''ın yıllarca sürmesi gerektiğini savunurken bütün kı\Takhğmı ortaya koyacaktır. Japon delegesi Hayachi de ilk kez sesini çıkararak, yıllar boyu Japonya'da uygulanan kapıtülasyonlann ülkesıne verdiği zaran, acıyı unutup: *Japonya'da olduğu gibi. Türkiye'de de vargı düzeni tamamlandıktan sonra ancak kapitülasyonlar kaldıruabitir" diyecektir. Osmanlı borçlannın ödenmesi konusunda tüm Fransız delegeleri ayaktadır; borçlann çıktığım işaret eder. uyanr. Öte yanda kendisi ölülerini de ortaya koyup kullanmaktan çekinmez; yine Sevr'in bir maddesine dayanarak Çanakkale'de ölen müttefık askerlerinin mezarlannı içine alan 7- 8 kilometrekarelik bir toprak parçasının kendilerine verilmesini ister; bu toprağın "herhangi bir değeri olmayan çorak bir şerit olduğunu" belirterek: u Türk delegeleri her konuda pazarlığa girişebilir. ama ülkeleri uğruna can vermiş askerlerin ölüleri üzerinde pazarhğa girişemezier"' der ve ardından da tehdidini saMirur; eğer bu istekleri kabul edılmezse "tngiltere Gelibolu'dan bir tek askerini bile çekmevecektir!" Görüşmeler boyunca, bır bölümünü \oikanda aktardıgımız isteklere İsmet Paşa'mn verdiği yanıtlar başta Curzon o'mak üzere tüm delegeleri hep şaşırtmıştır. İşte İngiltere başdelegesının bu son ısteğine verdiği yanıt da hıç beklenmeyen bir biçem ve içeriktedir. Ismet Paşa, Türklenn sa\ aşta ölenleri aziz ve kutsal kabul ertiklenm belırtip: "Ama bundan. mezarhklaruun kapladıgı alanın genişletilmesine bir neden olarak yararlanılması anlamı çıkmamalıdır" dedıkten sonra özetle, "Mezarhklar dışında savaş alanlannı da kutsallaşnrarak sahip olma isteği bugüne dek bilinmemektedir. Bu hesapca. Türkiye dışında kalan pek çok savaş alanında kanlannı döknıüş Türkler böyle istemlerde bulunabileceklerdir. .\ma bunun 0 kutsal ölülerle hiçbir ilgisi olmadığı bir gerçektir. Bu konuya vuşa\anlann çıkariannı bulaşnrmaktan tıksinti' duyduğumuzu da dünya kamuoyuna büdirmek isterim" diyecektir. İsmet Pasa'ntn dediği oldu Yüzlerce sayfayı bulan konferans tutanaklan şöyle bir kanştınhrsa, bu alıntı gibi nıcelenyle karşılaşma olanagı vardır; A\Tupalı, Asyalı, ABD'li tüm delegeler bu toplantınm "Sevr'in tozunu almak' amacıyla gerçekleştirilmek istendiğinin bilincini hep taşıdılar ve direndiler. Sonuç istekleri doğrultusunda olmadı, ortaya çıkan İsmet Paşa'nın dediği gibi Birlik bütünlük içinde bir vatan. ayncahldardan annmış bir durum, savunma hakkı kesin, kaynaklan boL, özgür bir ülkeydi Ne var ki onlar. Sevr'i kafalanndan silip çıkaramadılar; 80 yıl önceki direnişlerini günümüze dek sürükleyip getirdiler. Bugün ABD'de. Avrupa'da "sürdürülebiBr ve gerçekçi" olanın Se\T olduğu açık açık söylenip yazılmasımn ötesinde kimi siyasetçilerce de hedef seçildiği gızlenmemektedir; üzücü olan bu siyasetçilerin Türkiye'de yandaş bulmalandır... .Ama laik Türkiye Cumhunyeti dimdik ayaktadır ve varlığının uluslararası belgesi olan Lozan Antlaşmasf mn 80. yaşını bugün nasıl kutluyorsa, bundan böyle de hep kutlayacaktır. Cumhuriyet ükelerinden geri adım atılmayacak Haber Merkezi - Lozan Antlaşmasf nın 80. yıldö- nümü. üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlan tara- findan düzenlenen törenlerle kutlanıyor. Istanbul Üniversitesi (İÜ). Merkez Kampus'taki Atarürk anıtına ve Maçka'daki tsmet tnönü anmna konulan çelenklerle iki gün sürecek programmı başlattı. Türk Gençliğine Hızmet Vakfi da fnönü Anıtı'na koyduğu çelengin ardından, akşam Yekta Güngör Ozdenın konuşmacı olarak katıldığı bir konferans düzenledı. Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD) tarafindan Lozan Antlaşmasının 80. yılı nedeniyle yaptınlan Atatürk büstü dün törenle açıl- dı. tÜ Rektörü Prof Dr Kemal Alemdaropı. üni- versitedekı törenin ardından yaptığı açıklamada, iki günlük programla 24 Temmuz 1923'ten bu yana geçen 80 yılı, yaşatmaya çalışacaklannı belirtti. Lozan Antlaşmasf nın. laikliğin ve Türkiye Cum- huriyeti'nın kuruluş belgesi olduğunu anımsatan Alemdaroğlu, ulu önder Atatürk'ün, özellikle ba- ğımsızlık. özgürlük, laiklik ve cumhunyet ilkeleri- nin sonsuza dek devam edeceğini söyledi. Törene, rektör yardımcısı Prof. Dr. NurSeıter'in yani sıra çok sayıda öğretim üyesi katıldı. Topkapı Gençlik ve Spor Kulübü'nde ÇYDD tarafindan yapılan Atatürk Bustü'nün açılışında konuşan Farih Kay- makamı Ahmet Ertan Yücel "Bu büst, Atatürk'ün düşüncelerini hep diri nıtacakor" dedi Törene Ç^'DD Genel Başkanı Türkan Savian ve ÇYDD Fatih Şube Başkanı CMcay Yezdani de katıldı.Türk Gençliğine Hizmet Vakfi'da tstanbul Maçka'da "Lozan kahramam tsmet tnönü ve Lozan'a giden yoDan açan kurtuhış savaşı şehjtkri" adına bir daki- kalık saygı duruşunda bulundu Törende konuşan Vakıf Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr. Güngör Şanroğhı askeri zaferlerin tek baştna yeterli olmadı- ğına değinerek şunlan söyledi: -Büviik zafener bü- yük antiaşmalarla değer buhır. Lozan, Kurtuluş Sa- vaşı'na değer veren büvîik bir antlaşmadır" dedı. Sezer ve Denktaş katılacak Istanbul Üniversitesfnin Lozan Antlaşmasf nın 80. yıldönümü nedeniyle duzenlediği program kapsa- mında bugün, Cumhurbaskanı Ahmet Necdet Sezer ve KKTC Cumhurbaskanı Rauf Denktaş'ın da katı- lacağı bir toplanh yapılacak Doç Dr Mesut Hakkı Caşın'ın "İstildal Savaşı'ndan Banş Masasma". Oktay Ekşi'nin "Lozan Konferansı'nda Dünya Ba- smı" ve gazetemiz imtiyaz sahibi Ühan Selçukun "80 Yıl Sonra Lozan ve Medya" konulu değerlen- dirmelerinın yer alacağı toplantı, 15.30'da tU Fen Fakültesi Konferans Salonu'nda gerçekleştinlecek. Prof. Soysal'dan konferans Istanbul Kadın Kuruluşlan Bırliğı \e Kadın Araş,- tırmalan Derneği tarafindan düzenlenen etkinlikte, Meriç Vebdedeoğlu tarafindan hazırlanan 'Sevr'den Lozan'a adlı saydam göstensinin ardından 'Lo- zan'dan Günümüze' konulu konferans verilecek. Taksim The Marmara Oteli Balo Salonu'nda bu- gün 11.00'de yapılacak konferansa konuşmacı ola- rak Prof. Dr. Mümtaz Soysal kahlacak. Ankaradakl etklnllk Lozan Antlaşması'nın imzalanışının 80. yıldönümü bugün Ankara'da da kutlanacak. Yıldönümü dola- yısıyla bugün eski Meclis binasında Devlet Bakanı ve Dışişleri Bakan Vekili Beşir Atalay 'ın katılımıy- la bir etldnlik düzenlenecek. L Istanbul Üni- versitesi'nde- ki Atatürk ve Maçka'daki tsmet tnönü anıtıtlanna çelenk konul- du. (Fotoğ- raf: EBRU ERDOĞAN)