Katalog

52 EKİM 2003 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA INCELEME Z atin Amerika ülkeleri için yıllar boyu ABD 'nin arka bahçesi tammlaması yapüdu Çoğu ABD destekli darbeler, cuntacılar halklann demokrasi umutlannı sürekli geriye ittL Sürekli iç savaşlar içinde sürdürülen yaşamlar, dünyanın dörtbiryanına ihraç edilenpembe diziler, ilah haline gelenfutbolcular, rüşvetüe demokrasilerin iç içegeçmesi, insanlan büyüleyen kıvrak danslaru.. Peki nasıl bir süreçten geçti bu insanlar? İspanyolEl Pais ve Fransız Le Monde gazeteleri ortak bir çalışmayla Latin Amerika ülkelerinin son 30 yü içindegeçirdikleri değişimi ele aldılar. Yola çıkış noktası ise ABD ile Şili'nin tarihlerinin kesiştiği 11 Eylül tarihi oldu. Biri 1973 'teŞili'deSalvador Aüende hükiimetinin, General Augusto Pinochet komutasında ve ABD tarafından da desteklenen bir askeri darbeyle son bulmasımn tarih'u İkincisi ise 11 Eylül 2001 günü ABD'de Dünya TicaretMerkezi'ne saldın düzenlenmesinin tarihu Tıpla 30 yü öncesinde olduğu gibibinlerce insan öldiL Peki bu 30 yü içerisinde Latin Amerika halklan neleryaşadı? Avrupa Devletleri Che Guevara figürüyle bütünleşmiş bu bölgeye uzun süreyüzlerini çevirdiler. Aynı şekildeABD de soğuk savaş sonrası ve terorizmle mücadele verdiğiyıllar süresinde Latin Amerika 'yı güney sınmndaki Rio Grande duvanmn ötesindeyalmz bırakü. Aslında bu bir hataydı, çünkü çok değişik kühiirlerinyaşadığı ve kendine has özeüikleri olan bu bölgenin tarihinden, hatalarından veyanügüanndan öğrenüecek çok şey vardu Allende'nin düşüşünden Brezüya'daki Lula yönetimine kadargeçen süre içerisinde Latin Amerika hakkında hazırlanan dosya Uginç öğeler içeriyor... ^Guatamala Kost^hkg* ' Venezuela Cctogıbıya •- ' Ekvltor Güney Pasıfık Okyanusu GÜNEY AMERİKA Brezilya Bolıvya - Paraguay Uaıguay 'Öteki Amerika' son 30 yıl içinde büyük değişimler geçirdi, ancak sorunlar hâlâ dağ gibi... 'Arkabahçe'desulardurulmuyorDerleyen: BAŞAK SEZEN 1970 'lı yıllar Latin Amerika'da aşı- n sağcı askeri darbecilerin yağma- cı yıllanydı ve darbeciler Aıjantin. Şili, Brezilya, Uruguay, Bohvya gi- bi pek çok Güney Amenka ülkesın- de gücü ellerine almışlardı. Peki şım- di Latin Amerika siyasi tablosu na- sıl? Kıta ülkelennın son 30 yılda ge- çirdıği değişimi Meksıka'nın eskı Dış Ilişkiler Bakanı Jorge Castane- dadeğerlendirdi. Casteneda'ya gö- re, cunta yönetimleri 1980'lerden itibaren eski güçlennı yitırdıler ve ya- kın gelecekte de eskisi gibi etkin olamayacaklar. Castaneda, asken re- jimlerin yerini arük srvıl rejimlere bı- raktığını belirtiyor. Temel problem eşitslzltk Bu yıllar içinde Latin Amenka'da fakirler ve orta sınıf arasındakı ge- lir dağılımı değişti, yoksulluk kü- mesi büyüdü ve şu anda büyük ço- ğunluğu oluşturuyorlar. Artık Latin Amerika toplumunun nüfusun yüz- de 30 ve 40'lık bölümünü oluşturan çok önemli bir orta sınıfi var. Latin Amenka bütün eksiklik ve hatalanna rağmen temsılı demokra- sinin bel kemiği. Insan haklanna ön- ceden olduğundan daha fazla saygı duyuluyor, medya daha özgür, sıvil toplum daha çok aktif. Fakırlığın ötesinde ana problem eşitsızlik. Latin Amerika dünyanın en fakir bölgesı değıl ancak zengin- fakır, şehir-kasaba, sıyah-beyaz-me- lezler arasındakı uçurum ise hiç ol- madığı kadar büyük. Ancak Casta- neda, Latin Amenka da devnmler döneminin yakın olduğunu söylü- yor, çünkü fakirhk ve eşitsızlik ol- duğu sürece sosyal hareketlenn ola- cağını savunuyor. Latin Amerika üzerlnde ABD'nln etklsi 19. yüzyılın sonundan itibaren ABD'nın bazen ekonomik çıkarlar bazen de jeopohnk nedenlerle Latin Amenka'nın işlerine kanşması, özel- likle Latin Amerika solunda millı- yetçi, anh-Amerikan bir güç oluştur- du. Washıngton, 1960'lıyıllardanbaş- layarak diktatörleri destekledi. An- cak SSCB'ye karşı sürdürülen soğuk savaşın sona ermesiyle işler değış- meye başladı Ekonomik reformla- nn ortaya konmaya başlanmasıyla ABD düşmanlığında azalma ıle bır- likte pek çok konuda amaç bırliği oluşmaya başladı. Şu anda Latin Amerika'nın pek çok ülkesinin somut çıkarlan halen VVashıngton'a bağlı. Örneğin, Mek- sika'nın ABD ile göçmenler konu- sunda bir anlaşmaya ıhtiyacı var. Uyusturucuyla mücadele Mafya batağında olan Latin Ame- rika ülkelennde uyuşturucu kaçak- çıhğını engellemek mümkün görün- müyor. Özellikle ABD'nin güney sınınnda yer alan Meksika ve Bre- zilya güçlü mafyalann merkezi ve bu durum Amerika'nın Latin Ameri- ka'da uyuşturucuya karşı açtığı sa- vaşı kazanmasının önündeki en bü- yük engel. ABD, Kolombıya hükü- metınden kokaın üretiminde kulla- nılan koka bitkisinin ekimını smır- lamasını istedi. Şu anda Kolombi- ya'da 100 bin hektardan fazla koka ekıli alan var ama bu sadece kayıtlı sayı. Kaçak ekilen ve gerillalar ıle ba- zı askeri birliklerin kasasını doldu- ran koka ekiminin önüne geçmek mümkün değil. Bu durum sadece ABD ve Ko- lombiya hükümetlenni değil çiftçi- lerle Kolombıya hükümetini de kar- şı karşıya getirdi. Koka üzerinden geçiminı sağlayan Kolombiya halkı için koka Tann'nın bir armağanı, çünkü ekildikten sonra birkaç ayda ürün \ eriyor. "Amerika gençleri ko- kaini çektikleri sürece, koka bitkisi- ni ekecek yoksul köyiüler olacakür" diyen tanmcı Jorge Ivan Parra'nın sözleri acı bir gerçeği yansıtıyor. Uyuşturucu üretimine savaş aç- mak yerine tüketimine savaş açmak ya da yasal düzenlemeler yapıhnak daha mantıklı bir çözüm yolu olarak önerilıyor. Evlta kadınlara sosyal esltlîk sundu Arjantm'dekı kadınlann imajını tamamen değıştıren eski Arjantin Başkanı Juan Peron'nun eşi Eva Pe- ron, Arjantin ve Güney Amenka'da efsanevi bir isim olarak anılıyor. 33 yaşında hayata veda eden Evita, Pe- ronist partinin kadm kolu "Eva Pe- ron Vaİ4fi"nın yaratılmasıyla ve özel- likle de 1949'da kadınlara seçme hakkının venlmesiyle kadınlann sos- yal yaşama adım atmalannın önünü açan ısım oldu. Pembe diziler tüm dünyaya hâklm Latin Amerika'yla adeta bütün- leşmiş olan bir dığer konu da pem- Darbeler, iç savaş, yoksulluk, uyuşturucu ticareti, pembe diziler, samba, futbol... Renkli, ama bir o kadar da karmaşık Latin Amerika, yıllar yılı 'Büyük Birader' Amerika'nın 'arka bahçesi' olmanın bedelini ağır bir biçimde ödedi. Son yıllarda özellikle kurumsal ve IMF destekli ekonomik reformlarla gündeme gelen bu ülkeler, bir yandan da 'Başka bir hayat mümkün' sloganını haykıran binlerce kişiye ev sahipliği yapıyor... be diziler tlk başlarda yerli halk için üretilen rjembe diziler zamanla o ka- dar çok ilgi gördü ki dünyanın bü- tün kıtalanna yayıldılar. Şu anda Meksika'daki Televisa ve Brezil- ya'daki TV Globa kanallan, dizile- rini 120'den fazla ülkeye ihraç edi- yorlar. Venezüella, Kolombiya, Ar- jantin ve Şili'nin de ün yapmış pem- be dizileri var. Batı Avrupa, Latin Amenka pembe dizilerinin çekici- hğıne dırenen son kale gibi görünü- yor. Her zaman mutlu sonla biten ve aşk ile iyi ahlakın her zaman kazandığı pembe dizileri bu kadar çekici kıla- nın hırs, kıskançlık, ihanet, farklı sosyal kişılikler, aıle sırlan gıbı bır insanın hayatta karşılaşabileceği her türlü konuyu içermesi olduğu söy- leniyor. Belkı de Şililı bır pembe di- zi izleyicisi kadının şu sözleri daha iyi bir açıklık getirebılir. "Hiçbir şey anlamryoruz ama zaman geçirmeye yamor ve yorucu da degfl." lFIR A ÇLIK SÖZÜVERDİ Eski maden işçisi Bezilya için umut oldu B rezilya Başkanı Luiz Inacio da Süva 2002 Ekim aymda, Brezilya halkının solu genişletme umudunu gerçekleştırecek kişi olarak başa geçtiğinden beri bütün gözler üzerine çevrildi. Eski maden işçisi olan Lula, bu başansını 1979'da kurduğu Işçi Partisi'yle kazandı. Brezilya'da Lula yönetimi, eşitsizlıklen aza indirgemek isteyen Latin Amerika için gereklı reformlan yapacak bir umudu temsil ediyor. Gelirleri ve büyük makro ekonomik dengeleri yöneten muhafazakâr bir sol gibi ele alınsa da Lula'nın Latin Amenka solu için alternatif bir model oluşturduğu düşünülüyor. Lula'run ekonomi politikası borçlann ödenmesi ve enflasyonun önüne geçilmesınden sonra piyasalan ve finans kuruluşlannı rahatlatmayı ıçeriyor. Brezilya'nın iş oranını arttırmak için, güvenirliğini koruması, yabancı yatınmcılan ülkeye çekmesi ve yüzde 5'lik bir büyüme oranını gerçekleştirmesi de yapması gerekenler arasında. Seçimlerden önce "Sıfiraçhk" sözü veren Lula'nın endişesi ise verdiği sözleri tutamamak. 2002 Ekiminde Devlct Başaknı olarak seçilen Luiz tnacio da Siha, Bre- züya halkının umutlaruu temsil ediyor. (üstte) Latin Amerika tarihinde bü- \ük yer kaplayan devrimcigerillalar, artık politikarenada mücadele ediyor. LJEGAL MÜCADELE YAPIYORLAR Gerilla, sosyal hayatta yerini aldı L atin Amerika tarihinde büyük bir yer kaplayan devrimci genllalann çoğu artık sosyal ve siyasal yaşamda bır yer edmdıler. Brezilya'da Lula'nın ışçı partısının başkanı Jose Genoino ve Kolombiya'da 1991 Anayasası'nın yazarlanndan Antonio Navarro Wotf ve Venezüella'da anti-Chavez solunun günlük gazetesi Tal Cual'ın başyazan olan Teodoro Petkoffeski gerillalardan sadece birkaçı.Zaman içinde pek çok evrim geçiren genllalar. dağlar ve vadılerdeki silahlı kavgayı şehirlere taşımaya başladılar. Uruguay'daki Tupamaro gerillalanyla şehir gerillası başladı. Arjantin'deki Montonerolar da binlerce ölümlere neden oldular.Güney Amerika'yı Amenka'nın merkezıne yerleştiren bir diğer operasyon da 1979'da Nikaragua'dakı Sandinistlerin devrimi oldu. Dökülen kanlara rağmen, Salvadorlu ve Guatemalalı gerillalar ve Kolombıyalı M-19'lar uzlaşarak silahlara \eda ettıler ve politik demokraside yerlerini aldılar. Silahlı mücadelecilenn son macerası ise uyuşturucu kaçakçılığının zararlı ızlerini taşıyor. Kolombiya Devnmci Silahlı Güçleri (FARC) kaçak koka ekiminden ve kokain tıcaretinden alınan vergiler nedeniyle, mücahitlerin doğasını ve motivasyonunu değıştinyor. VENEZÜELLA VE ARJANTİN Demokrasi verüşvet bir arada I nsanlann geçmişe göre demokratik rejimlerin daha az kötü olduğunu düşünmeye devam ettiklen Latin Amerika'da demokrasinin kötü performansının Latin Amerika kuruluşlannın kötü performansıyla kanştınlmaması gerektiği \iirgulaniyor. Çünkü Amerikan sisteminden kopya edilen hemen hemen bütün demokrasilerin yasama ve yürütme arasındakı açmazdan felç olduklan belirtiliyor. Örneğin, Venezüella ve Arjantin'de demokrasi ve rüşvet bir arada yaşıyor. Demokraside uzun bir dönem geçiren Venezüella 40 yıl boyunca rüşveti yaşadı. Sorunun nedenı olarak da demokrasi ve ekonomik reformlar arasındaki dengesizlıkler gösterildi. Bugün Latin Amerika ülkelerinin ihtiyaç duyduğu en önemli unsur kurumsal ve ekonomik reformlar. ADALETSİZLİCE KARSI Son yıBarmgözdesporcubrmdanRonaMa,sosyal yükselroenin somut örneklerinden sadece biri Futbol yoluyla yükselmek F utbol deyince akla ilk gelen yerlerden biri Latin Avrupa ülkeleri. Maradona, Pek, Ronaldo gibi dünyaca ünlü bütün futbolcular hep bu bölgede doğup yetiştiler. 2002-2003 Şampiyonlar Ligi'nde oynayan futbolcular arasında 85 tane Güney Amerikah futbolcu vardı. Latin Amerika'da futbol, sosyal adaletsizliği yenmenin bir yolu olarak görülüyor. Gecekondularda doğan Diego Maradona ve Ronaldo sosyal yükselmenin somut örneklerinden sadece ikisi. Brezilya, dünya şampiyonu olduğunda şu sözlerle selamlanmıştı: "Sosyal eşitsizlikkr dünyasının şampiyonu." Bu selamlama sosyal adaletsizliği daha çok hisseden siyahlar ve melezler ıçın doğru bir sözdü.