Katalog

SAYFA CUMHURİYET 25 ARAUK 2002 ÇARŞAMBA 10 D I Ş H A B E R L E R dishab@cumhuriyet.com.tr Onlar öldürme ve öldürmeyi öğretme hizmeti veriyorlar. Güvenlik sektöründe pazar paylan giderek artıyor avaştaşeronlan jGAMZEERBİL ABD'nin Irak'a saldınsının gündemde ol- duğu şu sıralarda, Pentagon'ıın taşeron fîrma- lan olmaksızın bu savaşa giremeyeceğine ne- redeyse kesin gözüyle bakıhyor. Çoğunluk- la emekli askeri yetkilüer ve 3-4 yıldızh ge~ neraller tarafindan yönetilen taşeronlar, özel- likle son on yıldır dünyadakı savaşlann yeni ticari boyutunu oluşturuyorlar. Paralı askerliğin geçmişi yüz yıl öncesine uzansa da uygulama "çağdaş" formuna 1960'larda kavuşuyor. Özellikle Afrika kıta- sı merkezh bu faaliyet alanı, bağımsızlık sa- vaşlannın hemen birkaç yıl sonrasında can- lanıyor. Sömürge döneminin askerleri, kısa bir süre içinde kıtaya, yeni yönetimlerin paralı ka- tilleri olarak dönüyorlar. Yeni sömürgecilik çağında, emperyalistül- keler göz diktikleri kaynaklann, kendileriy- le işbirliği halindeki hükümetlerin deneti- minde olmasuıı sağlıyorlar. Diğer bir kanal ise ,Vietnam Savaşı'ndan dönen generallerin "girişimciliği" sayesinde açılıyor. Savaş ga- zisi askerler deneyimlerini Ortadoğu'da pa- zarhyor. Afrika "pazanna^da giren Ameri- kan taşeronlan sonraki yıllarda hiç "pazar" sıkıntısı çekmiyorlar. Dünyada paralı asker kıralanması ihtiyacı- nı ortaya çıkaran çatışmalar artarak devam ediyor. Geçen aylarda, Sıerra Leone ve Liber- ya'daki isyancı askerlerin "hizmeflerini" sun- mak ıçin Fildişi Sahilleri'ndeki gelişmelere katıldıldan ileri sürüldü. (www.allAfrica.com) Aynca Güney Afhkalı ve Fransız müteahhit firmalann Fildişi SahiHeri yönetimine isyan- cılarla mücadelede yardımcı olmak için tek- lif götürdükleri yönünde raporlar olduğu be- lirtiliyor. Afrika'daki çatışmalara başka dev- P,aralı askerliğin tarihi yûzyıllar öncesine uzanıyor. Ancak çağdaş formuna, Vietnam Savaşı'ndan dönen Amerikan generallerinin "girişimciliği" sayesinde kavuşuyor. Bugün uluslararası alanda faaliyet gösteren ve kazançlan 100 milyar dolarlan bulan askeri taşeron fîrmalar, ABD'nin yeni güvenlik konseptinden son derece memnunlar. letlerin müdahalesinde "ticari nedenlerle" artış olduğu savunuluyor. Yakın zamanda ya- yımlanan bir Birleşmiş Milletler (BM) rapo- runda, Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde- ki çatışmalara katılan Ruanda, Uganda ve Zim- babve'deki üst düzey askeri ve siyasi yetkili- lerin, ülkenin doğal kaynaklannı nasıl sömür- düğü ile ilgili detaylı bilgiler veriliyor. Bu üç ülke, suçlamalan reddetti. (www.un.org) Katllam 'uzmanları' Paralı askerler, parası olan ancak uzman- lığı bulunmayan yönetimler adına, doğru- dan öldürme yeteneklerıni satan ya da birlik- lere komuta eden Avrupah veya AbD'ıı as- kerler olarak tanrnıyorlar. Genellikle çatışma- lan körüklemek ve denetimden çıkmakla suçlanıyorlar. Afrikalı politikacılar paralı askerlenn kıta- daki varhğını eleştirse de, devlet başkanlan veya muhalif liderler onlan kiralamaya devam ediyor. Avrupah ve ABD'li politikacılar fa- aliyetlennin kısıtlanmasını istıyor, ancak CIA örneğin Kongo ve Angola'da paralı asker ki- ralamaya devam ediyor. Parah asker sağlayan şirketler, giderek ge- lişen bir sektöre dönüştü. Çoğu Afrika'da fa- aliyet göstermeye devam ediyor. BBC'ye bil- gi veren, isminin açıklanmasını istemeyen bir kaynak, paralı asker şirketlerinin hâlâ çok etkin olduğunu ve hizmetleri için aylık 10-20 bin dolar istediklerini bildiriyor. (Dogs of war into doves of peace, bbc news online, 11.11.2002) 11 Eylül'den sonra 'Işlerl açıldı' 11 Eylül sonrası açılan tüm cephelerde pa- ralı askerlik firmaları önemli yer tutarken Irak savaşında da ABD yönetiminin taşeron- lara başvurmasınm gündeme geleceği belir- tiliyor. ABD'nin askeri operasyonlanndahep önemli bir yer tutmuş olan bu firmalann bu- güne kadarki uygulamalan, taşeron firma ındakullanılmasuun "avantajlan" ve "dezavan- tajlan" konusundaki tartışmalan yeniden gündeme getirdi. Sovyetler Birliği'nin merkezinde olduğu sosyalist sistemin çöküşünün ardından ABD'nin askeri faaliyetlerinintemel dayanağı, "komü- nizme karşı mücadele" gerekçesi ortadan kalktı. Ancak bu gerekçenin ortadan kalkma- sı, Pentagon ve taşeron firmalannın faaliyet- lerini sınırlamadı. 11 Eylül saldınlanna kadar- ki 10 yılı aşan sürede dünyanın istikrarsız böl- gelerine "demokrasi, banş ve serbest piya- sa" götürme mısyonu benimsendi. Bu dönemde başta Güney Amerika ülke- leri olmak üzere "uyuşturucuyla mücade- le" bir başka hedef oldu. ABD bir dizi coğ- rafyada "banş sağlama" operasyonlanna ve eski sosyalist ülkelerdeki ordulann yeni- den yapılandınlmasına katkıda bulundu. Katkı kimi zaman doğrudan askeri müda- hale, çoğu zaman ise başta kapitalizme ge- çen ülkeler olmak üzere çok sayıda ülke or- dulanna askeri yardım ve eğitım vermek şek- linde oldu. 11 Eylül ile birlikte, bu faaliyetlerin geniş- letilmesinin gerekçeleri, daha güçlü bir şekil- de formüle edildi. Taşeron firmalannın eğitim, banşı koruma ve askeri yardım uygulamalan, ABD içinde de önemli tartışmalara neden oluyor. Pentagon adına faaliyet gösteren taşeron firmalann "ba- nşı koruma" operasyonlannda BM ambargo- lannı delmesi, bu şirketlere bağlı paralı asker- lerin faaliyet gösterdikleri bölgelerde kadın ti- careti yaptıklan iddialan, bazı ülkelerde iş- kence ve sahte seçim yöntemleriyle iktidara ge- len diktatörlere verdikleri hızmetler değil tar- tışılan. Banşı koruma faaliyetlerirun hangi yön- temle "daha ucuza" getirileceği... A SKERİTAŞERONLARIN PAZARIBÜYÜK 100 milyar dolarlıkpastaTaşeron firmalar, çeşitli ülkelerde ABD Dışişleri Bakanlığı ile yaptıklan sözleşmeler çerçevesinde Silah thracatını Denetleme Yasası'na bağlı olarak "eğram", "banşı koruma" gibi alanlarda faaliyet gösteriyorlar. Bu yasanın, askeri hizmetlerin satışını/ihracatını düzenlediği ve 50 milyon dolara kadar olan sözleşmelerin Kongre denetimi dışında olduğu belirtiliyor. Küresel ölçekte bu taşeronlann 100 milyar dolarlık bir faaliyet alanına sahip olduklan kaydediliyor (America's For-Profit Secret Army, Leslie Wayne, New YorkTimes, 15.10.2002). 1997'de Equitable Services Corp. tarafindan yapılan araştırmaya göre, sektörün 1990'da 55.6 milyar dolar olan kazancının 2010'da 202 milyar dolara çıkması bekleniyor. belirtiliyor. Pentagon'un bir savaş girişiminde bu firmalara ihtiyaç duymasının ABD ordusundaki birliklerin sayısının düşüşüyle ilgisi olduğu ortada. Ordunun özellikle 11 Eylül'den sonra artan "asker" ihtiyacına karşın bu yıllarda, tüm silahlı kuvvetlerde 500 bin kişilik bir "düşüş" yaşandığı belirtiliyor. Taşeron firmalann "çabşürdığı" paralı asker oranı da buna paralel olarak yükseliyor. 1991'deKörfezSavaşı sırasında her 50 askerden bıri taşeron iken 1996'da Bosna'da banşı koruma misyonuna katılanlarda bu oran onda bire yükselmiş. Aslında ABD ordusu ile taşeronlannın faaliyetlerinin nerede başlayıp bittiğine ilişkin belirsizlik bulunuyor. 11 Eylül sonrasında taşeronlann önünün daha da açıldığı vurgulanıyor. Pentagon'un Savunma Güvenlik işbirliği Temsilciliği sözcüsü DB Des Roches, "Terorizme karşı savaş bu adamlarm tam istihdamı 1 1 Eylül'ün ardından Pentagon'un taşeron şirketlerinin istihdam kapasitesinde belirginbir artış olması bekleniyor. anfamma gekcek" diyor. Eğitmli katillerin kiralanması, Amerikan Iç Savaşı dönemine kadar uzanıyor Ancak ABD'de askeri uzmanlıgın "satılması" yakın bir zamanda başlıyor. Vietnam Savaşı sırasında Pentagon tarafindan maliyeti karşılanan asken birlikler, Güney Vietnam birliklerini eğitiyordu. 1975'te McLean (Vinnell Corp'a bağlı, çoğu Vietnam gazilerinin yönetiminde bulunduğu fırma), Suudi Arabistan'ın geniş petrol alanlannı koruyacak birlikleri eğitmek için 77 milyon dolarlık bir ihaleyi kazandı. Bu, ABD şirketlerinin yabancı bir orduya askeri eğitim satmalanna izin verilen ilk örnekti. Kimi tartışmalara rağmen sözleşme imzalandı ve benzer "hizmetkr'' veren firmalar çoğalmaya başladı. ı Soğuk Savaş'ın | ardından, bir kısmı % "işsz" kalan ABD | Özel Birlikleri'ne | bağlı generaller, I "ııymanhklapnı" satma konusunda gırişimlerini g yoğunlaştırdılar. Bu | dönemde Pentagon " da eski Sovyet ülkesinde, Afrika ve Asya'da çok sayıda ülkenin ordulannı "profes- yoneUeştirecek" egitım vermek istiyordu. Bu eğıtimlerde de ABD tarafindan yabancı ordulara satılmış olan karmaşık askeri donanımlann kullanımı öğretüiyor. Çoğunlukla 20-30 yıllık deneyim sahibi bu generaller, yaptıklan işi, askeri diplomasiyi geliştirmek için gerekli bir kamu hizmeti olarak niteliyorlardı. Bugün ABD'de etkili olan 35 kadar firma 40'tan fazla ülkede faaliyetlerini sürdürüyorlar. Somali'den Zaire'ye, Haiti'den Kosova, Bosna ve Hırvatistan'a kadar yayılan faaliyet alanlanna 11 Eylül ile birlikte Asya'da, Ortadoğu ve Kafkaslar'da yenileri eklendi. \J ZELLEŞTİRME DAHA MI KÂRLI? Banşı korumanın ucuzyolu aranıyor Bugün bazı çocuklar "Büyüyünce ne olacaksın" sorusuna rahatça "Asker" yanıb veriyorsa da dünyanın çaüşma bölgekrinde yaşayan çocuklar bu soru karşısmda bambaşka şeyler hissediyor. Seks skandallan, diktatörlere hizmet vermek, askeri eğitimin kötü amaçlarla kullanımı ve tra- jik kazalar... Pentagon taşeronla- nyla ilgili olarak yapılan tartış- malarda bu rezaletlerin "ABD'nin imajmı ohımsuz etkflediğj'' savu- nuluyor. Skandallar patlak verdi- ğinde künin sorumhı olacağı; ABD yönetiminin mı, yoksa fırmalann mı suçlanacagı bilinmiyor. Böyle bir sorumlulugu tarif edecek hu- kuki bir çerçeve de yok. Askeri şirketlerin geleneksel ordu disip- linine ve emir-komuta yapısına ta- bi olmamalan konuyu daha da kar- maşık hale getiriyor. Onlan bağ- layan tek şey bir "ticari sözteşme". Kim bilir, belki de imajı zede- lese de hem Pentagon hem de ta- şeronlar ıçın bu tercih ediliyor. Bir tasarruf tartısması Askeri şirketlerin çok sayıda askeri faaliyeti hükümetlerden devralmaya başlamasına gerekçe olarak gösterilen "tasarruf sağ- lancbğT ıddiası, bugün tartışma- lı bır başhk haline geldi. Durumun aksini gösteren raporlar mevcut. Ancak, uluslararası misyonlann müteahhitlere de\Tedilmesinin da- ha önemli siyasi gerekçelen oldu- ğu belirtiliyor. Hiçbir ülke banşı konıma operasyonıma gönderdi- ği birliklerinin tabutlarla dönme- sinden memnun olmuyor. Birleşmiş Milletler'in (BM) Si- erra Leone'deki banşı korumamis- yonunda sorunlar ortaya çıktığın- da, askeri katkı konusunda herke- sin isteksiz davranması üzerine bulduğu çözüm, Güney Afrikalı bir askeri şirket olan Executive Outcomes'a (EO) başvurmak ol- muştu. Firmanın BM personeline nazaran sergilediği olumlu "per- formans", banşı koruma faaliyet- lerinin özelleştırilmesini savunan- lara önemli dayanak sağlamıştı. BM'nin 6 aylık sürede 260 milyon dolar harcamasına karşın EO, 21 ayhk görev döneminden yalnızca 35 milyon dolarlık bir maliyetle çıkınca, banşı korumanın özelleş- tınlrnesının "daha ucuza geMiğT düşünülür oldu. (Should We Pri- vatize the Peacekeeping?, Jonah Schulhofer-Wohl, VVashington Post, 12.05.2000.) Ülkesının ulus- lararası imajı konusunda bir kay- gısı olmayan EO'nun "operasyo- nu ucuzagetirmek için" kullandı- ğı yöntemlerin sonucunda, kadın ve çocuklann öldürühnesi, uzuv- lannın kesilmesi gibi vahşet gö- rüntüleri ortaya çıktı. Ülkenin bu- gün hâlâ yaşadığı kaos cabası. Son dönemde düşük maliyetin, orta ve uzun vadede sorunlarm çözümü açısından yarardan çok zarar getirdiğine inananlann sa- yısı artıyor. BM gibi bir kurulu- şun düzenlemeleri olmaksızın, paralı asker sağlayan kuruluşla- nn verdiği "hizmeüerin", Ce- nevre Sözleşmesi'ne uygunlu- ğunun nasıl sağlanacağı tartı- sması sürecek gibi görünüyor. Kadın ticaretiııin eezası işteıı çıkaıiııa ABD'deki taşeron şirketlerinin önde gelenleri, MPRI, \r innell, DynCorp. BDM International, Armor Holdings, SAIC gibi fir- malar. Bu firmalar, 1999 ve 2000 yülannda Fortune dergisinin "En hızlı büyüyenler" listesine gir- diler. Son dönemde ABD ordu- sunun Irak'a saldm hazırlıklan, Afgan ordusunun eğitimi, Gür- cistan, Yemen ve Filipinler'de ver- diği "eğitim hizmetleri" gibi tüm başlıklarda bu firmalarla "iş yaptığı" belirtiliyor. (US Over- seas Mılitary Training Grows Out of Sight, Jün Lobe. OneWorld US, 31.01.2002). Daha önce Military Professi- onals Resources Inc, olarak bili- nen MPRI, emekli generallerin as- keri hünerlerini nasıl paraya çe- virdiklerinin iyi bir ömeğini oluş- turuyor. Birim alana düşen gene- ral sayısının Pentagon'dan daha fazla olmasıyla "ünlenen", 1998'de 8 eski üst düzey ABD as- keri yeıkilisi tarafindan kurulmuş olan MPRI sözcüsü Tuğgeneral Harry E. Soyster, "Sırbistan sun- nnda 24 saat boyunca 20 tane ni- telikli adam bulundurabiliriz. Bunu ordu yapamaz, ancak ta- şeron firmalar yapar" diyor. Etnlk temlzllk eğltiml 1 MPRI, Hır\atistan'da 1990'la- nn başlannda sınır güvenliği sağ- hyordu. 1994'te ABD "Hırvat birliklerinin zayıfhğını ve bölge- sel istikrar için önemini" fark et- tiğinde MPRI'ya başvurdu. MPRI'nın eğittiği Hırvat ordusu, 1995'te Balkanlar'daki en kanlı etnik temizlik harekâtlanndan bi- ri olan Kasırga Operasyonu'nu gerçekleştirdi ve bölgedekı aske- ri dengelertümüyle değişti. 4 gün süren saldınlann ardından 100 binden fazla Sırp, evlerini terk ederek göçe zorlandı. Soyster ise, "Kasırga Operasyonu'nun plan- lamasmda \IPRI çahşanlarnun hiçbir rolü olmadı" diyor. Afhka Stratejik ÇalışmalarMer- kezi (African Center for Strategic Studies-ACSS) MPRI ve diğer firmalar tarafindan Dışişleri Ba- kanlığıyla anlaşmalı olarak ku- ruldu ve "genç demokrasilere profesyonel ordulann nasıl fa- aliyet göstereceğini" öğretiyor. Firma, Ekvador Ginesi'nde, ikti- dannı işkence ve sahte bir seçime dayandu-dığı ABD Dışişleri Ba- kanlığı tarafindan da ifade edilen Devlet Başkanı Teodoro Obiang Nguema'ya kıyı güvenliğini sağ- lama için "hizmet" veriyor. 1998 yılında ise, firmanm işkenceci diktatöre, ülkenin asker ve polis gücunü oluşturma konusunda hiz- met vermesi gündeme geliyor, an- cak Dışişlen Bakanlığı'nın engel- lemesiyle bu proje durduruluyor. Tek ceza 'Işten atılma' Son olarak Afgan lider Hamid Karzai'nin korumasını üstlenen ve yıllık yaklaşık 2 milyar dolar- lık geliri bulunan DynCorp, dün- ya çapında Dışişleri Bakanlığı yet- küüerine konımahizmeti veriyor. DynCorp, Bosna'daki "banşı ko- ruma" mısyonu sırasında birbü- yük skandala imza armasıyla ta- nınıyor. 2 yıl kadar önce firma çahşanlannın, küçük yaştaki ka- dınlan pasaportlanna el koyarak 1000 dolar gibi meblağlar karşı- lığında fahişeliğe zorladıklan or- taya çıktı. DynCorp çahşanlan küçük kadınlan seks kölesi ola- rak alıkoymanın yanmda, teca- vüzlen banda alarak satmakla da suçlandılar. (US Companies Hi- red to Train Foreign Armies, Est- her Schrader, Los Angeles Ti- mes, 14.04.2002). Ancak, DynCorp çalışanlan as- ker olmadıklanndan bu bir disip- lin sonınu olarak görülmedi. Ta- bii, herhangi bir yerel mahkeme tarafindan da suçlanmadılar. Yal- nızca işten atıldılar ve evlerine gönderildiler. Şirket sözcüsü Chuck Taylor, şirketin kendini "korkunç his- settiğini" söyledi ve çahşanlan iş- ten atmadan önce bir iç araştırma yaptıklannı açıklamakla yetindi. DynCorp çahşanlan işlerini kay- betmek dışında herhangi bir "ce- za" almadılar.