Katalog

2OMART2000PAZAR HABERLER CUMHURİYET SAYFA Aykut Barka, Celal Şengör, Oğuz Gündoğdu ve Mustafa Aktar Cumhuriyet 'e konuş • Haber MerkeziGün ışığından daha fazla yararlanmak amacıyla 15 yıldan bu yana yapılan yaz saatı uygulamasına bu gece geçildı. Buna göre gece saat 01 .OO'de saatler, bır saat üeri alındı. Bu yılki yaz saaü uygulanmasından, yaklaşık 600625 milyon kilovatsaat (kwh) elektnk enenisı tasarrufu yapılması bekleniyor. Saatlerinizi üeri aMnızmı? 'Marmara'da risk arttı' DEPREM GE RÇE Ğ Î N î 17 AĞU STO S ' TA KABULLENDÎK Kuzey Anadolu Fayı (KAF) üzerinde 1939'da Erzincan 'dah batıya doğru başlayan depremingöçü, 17 Ağustos 1999'da Marmara kıyısma ulaşmca Türkiye 'nin bir deprem gerçeği olduğu ancak kavranabildi Bufay üzerinde son 60 yılda 6 büyükyıkıcı deprem meydana gelmiş ve sadece Erzincan depreminde 40 bin yurttaşımız yaşamını yitirmiştL Deprem gerçeğinin kabulü 12 Ağustos'ta Marmara fayılannın sarsılması ile mümkün olabildL 17 Ağustos 'a kadar çahşmalannı bir kenarda sessizce yürüten deprembilimciler, o günden sonra hergece televizyon ekranlannda evlerimize konuk olmaya başladuar, deprem öncesi söyledikleri, çoğu gazetenin kısa haberler köşesinde dahiyer almazken bu kez manşetten verilir oldu, Bu hassas ortamda, sansasyon düşkünü Umi medya kuruluşlan, kendüerini kanıtlamıs bilim adamlan tarafından verilen mesaj ve uyarüan bulamklaşttran davranışlar sergiledi: Kimisı fayın yerini değiştirerek Istanbullular için deprem riski bulunmadığı müjdesini verdi, bir başkası uzay fotoğraflannın hiçbir tehlike sinyali vermediğini manşetine taşıdu Konuyu magazin malzemesi olarak kuUananlar bile çıktu Bilim adamlanmn depremle ilgili ortak görüş ve uyarüan isegörmezden gelindL Asıl önemli olan bu ortak uyan ve göruşlerdL Marmara'dakı deprem riski, çoğu bilim adamı açısmdan artık tartışma dısıydı ve ö'nlem alınması için bu risk ısrarla gündemde tutulmaya muktaçü. Bilim adamlanmn depreme ilişkin ortak görüşlerini yansıtmayı hedefledik. Gazetemizde bir araya getirdiğimiz Prof. Aykut Barka, Prof. Dr. Celal Şengör, Prof. Dr. Mustafa Aktar ve Yardımcı Doç. Dr. Oğuz Gündoğdu, ilk kez ortak görüşlerini, ortak mesajlannı topluma iletmek üzere sorulanmızı yanıtladılar. ALİER annara'da beklenen deprem riskinin boyutu, kesirüik derecesi ve dayandıgı veriier nedir? Aykut Barka: Marmara'dakı deprem nskıni ortaya koyan ve şimdi üzerinde birçok kimsenin ıtiraz edemeyeceğı birkaç veri var. Bu verilerden biri tarihsel depremler: Ambraseys ve Finkel tarafından yayımlanan Marmara ve çevresinın tanhsel depremleri kitabmda son iki bin senelık depremler veriliyor. Diğeri, 199O'lı yıllardan sonra yapılan GPS denilen (Küresel Konum Belirleme) uydular aracüığıyla yapılan jeodezik ölçümler. Üçüncü olay da son 300 senelik depremlerin, artı son depremin, Coıüomb modellemesi sonuçlan. Bu üç ven, Marmara'daki deprem riskıni ortaya koymaya yetiyor. M Özkan görevden • ANKARA (Cumhuriyet Burosu) 5 yıl önce yanlış iğne yaparak 8 yaşındaki Ayşe Başaran'ın kolunun kesilmesine neden olan Luleburgaz SSK Hastanesi Başhemşıresı Pakıze Özkan görevınden alındı. Çalışma Bakaru Yaşar Okuyan, 5 yıl önce yanlış ığne yaparak Başaran'ın kolunun kesilmesine neden olmak suçundan mahkemece cezaya çarptınlan Özkan'ın konuyla ılgili soruşturma başlatılması ıçin talimat verdiğini bildirdi. Rlsfc kestnlllcle var' Son 500 yıla baktığımızda burada iki büyük deprem görüyoruz; 1509 ile 1700'lerdeki depremler. Ondan 1500 sene geriye gittiğimizde, olasılık hesaplan açısmdan baktığımızda resim değışmiyor. Yani son 500 sene 2000 senenin temsilcisi gibi. GPS ölçümleriyle Kuzey Anadolu Fayı'nın Marmara'daki hızının yılda yaklaşık 23 mm. civannda olduğu ve bunun yaklaşık 20 mm'sinin Marmara'nm çukurluklan içüıden geçen kuzey kol tarafından alındığı tespit edildi. Tarihsel depremler açısmdan da aynı uyumluluk görülüyor. Bu \ enlere baktığımızda "Marmara içinden fay geçti geçmedi" tartışmasını bir yana bırakırsak, burada önemli bir riskin olduğu ortaya çıkıyor. Burada 20 km'lik bır koridor var. Fay, bu koridonun içinden geçiyor. Bunun detayı kuşkusuz bilimsel açıdan bızim için çok önemli, nskin daha net şekillenmesı açısmdan çok önemli. Ancak, buradakı çalışmalar bu riski ortadan kaldıracak özellikte değil. Yani özet olarak var olan tarihsel depremler, GPS çalışmalan, bu var olan depremlerin modellenmesi burada bize bir riskin olduğunu belırtmek için yeterli. • ANKARA (Cumhuriyrt Burosa)Türk Telekomünikasyon AŞ'den yapılan açıklamada, önceki gun saat 23.55'te 42 derece doğu yörünge pozisyonundakı TURKSAT 1 C uydusunun iletışim ışlevinı geçıcı olarak kaybetdği ve bu sebeple radyo, TV ve diğer haberîeşme trafiğinin bir süre kesintıye uğradığı kaydedildi. AçıkJamada, uzayda bulunan tüm uydu ve uzay araçlannm zaman zaman elektromanyetik yayılımlara maruz kaldığına d$kat çekildi. Uyduanzası yaymları kesti Sorulanmızı yanrtlayan bilim adamlan, 17 Ağustos'tan sonra Marmara Bölgesi'nin aktif hale geldiğini söylediler. (Fotoğraf: UĞUR GÜNYÜZ) duk ama onu göremiyorduk. Oğuz Gündoğdu: 17 Ağustos'tan sonra Marmara'daki riskin arttığına dair söylenenlere dıyecek bir şey yok. Risk artb ve Marmara'da beklediğimiz deprem mutlaka daha önce olacaktır. Ama bunun zamanını vermek çok doğru değil. Diyelim ki 40 yıl sonra olacağım beklediğimiz deprem daha önce olacaktır. Çünkü Marmara aktif hale geldi. Tahminlerle ilgili bir şey söylemek istemiyorum, ama 4050 yılı bulacağmı hiç dtişünmüyorum. Diğer yandan, deniz içinde tanhsel depremler gerçekten önemli ama 1509'un yeri konusunda güvenilir veriler yok. Bir de 1912 çok önemli. Ben şunu düşünüyonım: Tekirdağ önünde görülen aktıvite bence 1912 depreminin etkisiyle gelişen bir aktivite. Bu çok önemli, çünkü faylann yerleri, boylan konusundakı tahminler değişebilir. Bana göre de 17 Ağustos'tan öncekı uyanlanmız belki yennde çıku ama esas Marmara pazı diye nitelendirdiğim Marmara'da tektonik bir gelişme başladı. epremin büvüklüğü en çok merak edilen ve tarüsılan konu; beklenen büyüklük nedir? Gündoğdu: Büyüklük açısmdan söylenecek şeyler çok dikkat edilmesi gereken bir konu. Bunun en çarpıcı örneğini 12 Kasıra depremi 9&j|ledi. Arazide^tözleaontîlO^*! km'lik fay olmasina lcârşın depremin"büyüklüğü 7.2 oldu. Oysa bu büyükJükteki depremi teorik olarak 100 km. civannda bır faym üretmesi gerekiyordu. Ohnadı, nedenlerim bilmiyoruz. Hiçbir bağıntıya uy27> A k S f fa^ar : Yamulma 28° zonu ^ Bindirmefay! • Faylann bulunduğu yerter. ,/Normaffay Yan^ aömfı fay Tahminf yapılar muyor bu. Bolu Vadısf nden çıkışı tek kollu değil, birçok tansiyon çatlaklan oluştu, o depremde saçılıverdi. Elmah'dan itibaren durdu krnk ama ondan sonra saçılmalar (kollara aynlma) var. Aynı şey Marmara içinde gözleniyor. 17 Aflustos'a kadar verl yolctu Celal Şengön Çok kısa bir şey söyleyeceğim. Benımjeolojik olarak Barka'nın dediklerine ilave edeceğim hıçbir şey yok. Mustafa Aktan Özellikle tarihsel verilerden bir riskin olduğu ortaya çıkıyor. Ben konuyu sismolojik açıdan ele alacağım. Özel olarak sismolojinin şu an Marmara'run aktif krnhna potansiyeli açısmdan önerdiği bır model yok. Sismolojı anlamında model üretebümek ıçin özellikle o alana baktığımızda 17 Ağustos depremine kadar hemen hemen hiç veri yok. Bu anlamda en güvenilir veriler 17 Ağustos depreminden sonra olan artçı depremler. Onlan aynntılan üe inceleyebildik. O ayrmtılardan aldığımız bilgilere göre ki bunlar çok sayıda da değil küçük depremler bunlar ne de olsa, bunlann en azından Mannara adalan güneyındeki dizilirm, daha çok Le Pfchon (Marmara'yı boydan boya geçen tek fay hipotezi) artı Aral modelini daha fazla destekler nitelikte. ÇekAyır modelini desteklemiyor. Bu aslında daha önce de bir miktar geçerliydi; çünkü ÇekAyır'm aktif olduğu yerlerde birtakım aktiviteler bekliyor D Hclncll faylanma olasılıflı Gölcük'ten batıya doğru Marmara'nm içine gittikten sonra birdenbire depremin etkileri azahyor ve saçılmalar (kollara ay« h r » ) gfeleuiyor. Bunlarnvikincil faylanmalâr oıma dlasılığı da var. Mesela Hersek Burnu'nun doğusunda büyük deniz hareketleri, yer değıştırmeler var ama Hersek Burnu'nu batıya doğru geçince Aksa'dan itibaren böyle bir şey görmüyoruz. KftftıHüseyftr • tstanbul Haber ServisiŞaır Hasan Hüseyin Korkmazgil, doğumunun 73. yılında Gürün Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği'nin düzenlediği bir dızı etkinlikle anıldı. Mecidiyeköy Kültür Merkezi'nde gerçekleştirilen etkinlikte, "Tiyatro Manga" taraftndan hazırlanan ve şairin yaşamından kesıtlenn yer aldığı "Azime'den Notlar" adlı oyun sergilendı. BahkesPde deprem I Haber Merkezi Balıkesir tvrindi'de, dün gece çok hafıf şiddette bir deprem meydana geldi. Saat 00.09'da gerçekleşen depremin büyüklüğünü 2.9 olarak açıkladı. îzmit Karamürserde önceki akşam saat 20.33'te 2.7 ve Izmıt'te saat 22.39'da 2.5 büyüklüklennde artçı sarsıntüar oldu. Düzce Gölyaka'da da saat 00.24'te 3.0 büyüklüğunde bir artçı sarsıntı meydana geldi. CELAL ŞENGÖR: Sismik l'in verikri tzmit Körfezi içinden gefip çıkan fayın tek bir fay olduğunu gösterdi ve bizim teorik olarak çizdiğimiz fa> a gelip bağJandL Ondan sonra Marmara'nm içindeki sismik verileri Le Pichon ve Claude Rangin yorumladılar. Onlar Aykut Barka'nın dediği gibi fayın 20 km'lik bir bant içinde olduğunu çıkardılar. ~ı 29° Bakırköy ' Savaşa gider gibi hazırlanmalı' Mustafa Aktar: Bır kere ust sınır konusunda bir taröşma yok. Yani alt sınırlar konusunda belki var ama, onun üst sının Celal Şengör'ün belirttiği rakam 7.7. Ancak, bu konuda bir konsensüs oluşmuş değil. Aykut Barka: Kuzey Anadolu Fayı (KAF) üzerinde bu yüzyılda büyüklükleri 7.0 ile 7.9 arasında değişen 7 büyük deprem meydana geldi. Bu 7 büyük depremin birbin arasındaki zaman farkma baKtîğımızda en uzun süre 32 yıl (1967 Adapazan17 Ağustos 1999). 1700'lerde meydana gekmlepremlenn maksimum aralıgıdŞ*İ# yd (17191754). Yani KAF üierindeki k ? nlma arahğı 3035 yıl. 1939'dan beri frîey^' dana gelen göçe baktığımızda fay segmentlerinin birbirine transfer ettiğı yer değıştırme miktan yaklaşık 45 metre mertebesinde. Marmara içine baktığımızda buradaka son deprem 1766 depremi. Günümüze kadar 234 sene geçmiş vaziyette. Fayın hızımn yılda 2 cm. olduğunu düşünürsek Marmara içinde şu anda yaklaşık 4.7 metrelik biryerdeğıştirme birikimı söz konusu. Bunu 3040 sene daha beklersek bu 5.5 metreye çıkacak. Bu birikim 7.4 büyüklüğunde bir deprem üretecek. Bu verilere rağmen "Burada 6.5ten büyük deprem otanaz" demek, bu bütün verileri reddetmek anlamına gelir. Bakın, 7.5 büyüklüğündeki bir depremi karşılamak için 6.5 büyüklüğunde 32 tane deprem lazım. Bir başka örnek: 6.3 büyüklükteki bir deprem, bir faym 1015 km'lik bölümü üzerinde 3040 cm'lik bir hareketi ifade eder. • ANKARA (ANKA)Merkez Bankası, son günlerde 10 miryonluk, 5 müjonhık ve 1 milyonluk E7 serisi Türk Lirası banknotlann bilgisayarlarla sahtelerinin basıldığını açıkladı. Banknotiann görüntüsü, görüntu tarayıcı Ue bılgısayara yüklenıyor ve renkli mürekkep püskurtme esasıyla çalışan printer'larda taklıt ediliyor. sahte banknot ÖğrencHere 25 milyon burs • ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) Mıllı Eğitim Bakanlığı adına öğretmen ve eğitim uzmanı yetıştiren yükseköğretim kurumlannda okuyan burslu öğrencüere verilen burs miktan 25 milyon liraya çıkanldı. Bakanlar Kurulu karan Resmi Gazete'nin dünkü sayısında yayımlandı. S Yusufklanı kaset imzaladı • Istanbul Haber ServiâYusuf Islam (Cat Stevens) "The life of the last prophet" (Sca peygamberin hayaü) adlı kaset çahşmasını dün Cajaloğlu'ndaki Diyanet Vakfi Kitabevi'nde imzaladı. erek neden olduğu cankayHgeI « rek yarattığı tahribat açcandan V J depremin savaştan bir farla yok, üsteiik gerçekleşme olasuığı çok daha yüksek. Bu doğruysa, depreme hazırbğm, ülke savunması anlayışı içinde yapılması gerekmez mi? Şengör: Deprem savaştır, bu savaşör. Askerler de böyle düşünüyor. Nasıl savaşa hazırlanıyorsak öyle de depreme hazırlanmalıyız. Öncelik, deprem sonrası ŞENGÖR: Öncelik, BARKA: İsişten yapılacaklarda değil, deprem öncesi için geçtikten sonra deprem sonrası yapılacaklarda olmah. yapdacak çok az şeyin yapılacaklarda değil, Barka: Elbette, bır bombardımamn neoiduğanu yaşayarak deprem öncesi için den olacağı tahribattan çok bir farkı yok. öğrendjk. yapılacaklarda olmah. Böyle bir doğal afetin etkisini, can ve mal kaybını azaltmak, deprem öncesi yapacağuuz hazırhk ve alacağımz önlemlere bağlı. Iş ış olarak bilinen bölgelerde bazı zemınler bozuşarak yumuşak zeminlere ve zayıf zeminlere dönüşebilir. Bunlann da ten geçtikten sonra yapılacak çok az şeyın olduğunu yadetay haritalanması gerekir. Bu çalışmalar kuşkusuz önşayarak öğrendık. celikle en riskh alanlarda başlatümalı ve daha güvenli omut olarak hangi önkmlerin hangi öncefikk alanlara doğru gıtmelidır. Maslak 0.04 g (yer ivmesi) alıahnması gerekir? yor, Avcılar 0.24 g. Yani 6 kat daha büyük. Şimdi oturup da bu ışe Maslak'ta başlamanın herhalde anlamı yok. YaBarka: tstanbul'daki mevcut zemin verüerinin hepsı hut 'Benim en kötu binalanm, tek kat verihp de çok kat yetersiz. Acil olarak mikro zonlama çalışması yapıhnası yapılan binalardır' dersın, onlan hedef aursın. gerekir. Bu şu demek: Sıvılaşma, heyelan, kıyüardaki yaGündoğdu: 12 Ağustos depreminde Izmit'te toplannal yayıhna veya çökme, deprem dalgasını büyüten zeminma yerleri, bannma yerleri yoktu. Herkes E5 üzenne ler ve sağlam zeminlenn sınıflandınlması. Bununla eşzageldi.. trafık tıkandı ve yardımlar yerlerine ulaşamadı. manlı olarak bina envanterinın çıkarüması. Bu iki bilgi üst üste çakıştmlarak riskli bına ve alanlann belirlenmesı. is tstanbul 'da aynı sorunlar var. Her yeri uzak vadede planlarken ınsanlann toplanabilecekleri. bannabilecekleri tanbul Beledıyesi Japonlarla birlikte bır şeyler yapmaya yerleri de düşünmek lazım. Tamam, zemin iyi. buraya çalışıyor. Eğer bu şirketler sadece şimdiye kadar üretilmiş yapabilirsiniz yetmiyor, bir planlama çerçevesinde yapverileri alarak mikro zonlama yaparlarsa yanlış yaparlar, mak gerekiyor. Kentleşme biüncini bUmek gerekiyor. isolmaz. Yeni detay çalışmalar yapüması gerekiyor. Mevtanbul Valiliği'nin çalışması envanter açısmdan iyi nokcutlann hıçbınsi yeterli değil.. yenıden üretümesi lazım. talar. Fakat okul, hastane gibi öncelikle güçlendirilmeBu çalışmalar yapılamadan semt ısmı ile bu riskin belırsı ve hazırlanması gereken binalarda henuz teknik çatiknesini ben yanhş buluyorum. Örneğin, A semnnin yüzlışmalar yeterli düzeye ulaşmadı. de 80'i iyidir, yüzde 20'si kötüdür. Avcüar için de Ataköy için de bu geçerli. Genel jeoloji haritasına bakıp alüvyonBurada çok önemli bir sorun daha var: Diyelim kı, A lu alanlann hepsini aynı derecede riskli saymak doğru bir ilçesindeki binalann boşalülıp yeniden yapüması geyaklaşım değil. Aynı şekilde kaya zeminlerin bütün heprekli. Halk itıraz ederse bugünkü yasal çerçevede bunsim kaya olarak kabul etmek de doğru değil. Kaya zemin lann hiçbirisini yapamıyorsunuz. Bunun için ya yasal Marmara çevresine.. örneğin Adalar'a ak« tanlmahdır. Barka: Bu, ucu açık bir konu. Mikro zonlamayı nasıl yaptığımızı bıliyoruz, doğru dürüst bına nasıl yapılır onu biliyoruz. Bana göre bildığımız konularda mesafe alınması gerekir. Şunu demek istiyorum. Bizım oturup 'Bu depremi önceden haber vereceğiz' diye mıllete ümıt vermememiz gerekir. Çünkü şu an mümkün değil. Herkes size bu deprem artçı mı öncü AKTARUerşeye GÜNDOĞDU: mü diye soruyor. Bunu bilebilecek durumlstanbul'da önce&kle A'dan başlayıp aönn da değiliz. Yapabileceğimız işler; zeminadım gideUnı dersek hazuiamnası gereken lenn suuflanması, mühendislik kurallan' hiçbir yere varamayız. binalarda çauşmalar na uygun bina yapılmasıdır. Çın'in bu Kayıp göze ahnmah. tamamlanamadL alandaki başansından söz ediliyor. Çin'in geçirdiği bir politik dönem var, önceden haber verme bu dönemde abartıhnış. Daha sonra bakıldıdüzenlemeler yapacak ya da burada olağanüstü hal ılan ğında çok güzel bir sismik aktivite var. Tam o aktivitenin edeceksiniz. üzenne kurduklan bir sismometre var, o yakahyor. Aktar: Şundan kaçınmak lazmı: Her şeye A'dan başlayıp adım adrm gideüm dersek hiçbir yere varamayız. Orhan Bursah: Ama bu konuda bilim çalışıyor, büBazı şeylere ortadan girip biraz kaybı da göze almak getün dünyanın deprem riski alünda bulunan ülkelerinde rekir. Sadece savunma anlayışı ile yaklaşmak da yeterdepremi önceden bilebilecek sistemler kurulmaya çalıh olmaz belki. Farklı çözümler geliştinlmelı. Örneğin şılıyor. Bu sistemlerin çift taraflı yararlan olabüir: 1 gerbina uyg\m zemmdeyse, 8 kat yenne 12 kat hakkı vençekten bazı ışaretleri önceden algıyabihrsın, dikkatini lir. O çıkan eksrra 4 kat o binanın fmansmam olur. ona yönelrirsin, 2 Bir de yine o konuda yapılan bilimDepremi önceden bflmek mümkün mü? sel araştırmalara bir netük verecek şeylerdir. Burdan yoGündoğdu: Ben mümkün olduğunu düşünüyorum. la çıkarak ashnda Marmara'yı diyelim ki 10 parametre Gölyaka"da bır kaplıcanın sahibi anlattı, ben de gördüm: ışığmda kurulu bir işaret algüayacak ba sistem kurma17 Ağustos'tan 3 gün önce kaplıca suyunun ısısı çok nın zarannı göremiyorum ben. yükseliyor ve debisı artıyor. Işin ilginç tarafı 12 KaŞengör: Biz yapıyoruz. Aykut (Barka) bunu deprem sım'dan iki gün önce de aynı olay oluyor. Mikron cinsinolmadan yaptı, ışte 'Şurda bir deprem bekleniyor' gibi. den kabuk hareketlerini ölçebüiyoruz, çok hassas manAma önceden kestirmek için kınlrna teon sının henüz dayetik gravıte ölçümlen yapabilıyoruz, radon gazlannın ha gelişmesi lazım. Yani Oğuz'un dediği amprik yönartışım takip edebıhyonız. Böyle bır teknoloji varken temlerle benim kanaatim bir yere varamayız. "Depremi önceden betirteyemeyiz' sözüne katılmıyorum. Aktar: Önceden kestirme konusunu bir bilimsel aktiBunun dünyada da ömekleri var. Bız Türkiye olarak, orvite olarak görmek lazım, yani bır uygulama değil, kültalama 3 yılda bır tane yıkıcı depremle karşılaşan bir ültürel aktivite olarak görmek lazım. Marmara'da bu siskeyiz. Şimdi 1 yıl içinde iki tane yıkıcı deprem oldu. Do temi kurmak çok zor. Çünkü fay, denizın altında. Dolalayısıyla bunlann mutlaka fiziksel belirtilerinin olması yısıyla bunu uygun yerlerde yapmak lazım.. gerekır. Sistemleri, olması gereken yerde kurarsak bunlan belirleme şansımız var. Bu çok önemli. Bu sistemler SÜRECEK