Katalog

22ŞUBAT2000SALJ CUMHURtYET SAYFA D I Ş H A B E l I v L E R dishab@cumhuriyet.com.tr 11 Pinoctet karşrttorı içto songün • LONDRA (AA) - Eski Şili diktatörû General Augusto Pinochet'ye Lngiliz doktorlar tarafindan venlen sağlık raponına itiraz süresi bugün doluyor. Rapora itiraz hakkı bulunan 4 ülkenüı bu akşam 17.00'ye kadar itiraz etmeleri gerekiyor, aksi takdırde eski diktatör Pinochet ülkesine dönebilecek. Bonn'da bağış skandaJı • BERLİ1N (AA) - Alman Hıristiyan Demokrat Birliği partisıne (CDU) yapılan bağış skandahnın ortasındakı Kanadalı- Alman silah tüccan Karlheinz Schreiber, bazen gizli olmak üzere ıktidardaki tüm Alman partilenne bağışta bulunduğunu bildirdi. Silah tûccan Schreiber, Die Welt gazetesine verdiği demeçte, "Iktida9.5rda bir süre bulunan tüm partiler para aldılar ve bir bölümünü örtülü olarak kasalanna koydular" dedi. Saddam aflesinde katOam • DUBAİ(AA)-Irak lideri Saddam Hüseyin'in damatlannın annesinin, Bağdat'taki evinde vahşice öldûrüldügü bildirildi. Dubai'de yayımlanan Eşşark el Avsat gazetesinin haberine göre Hüseyin ve Saddam Kamil kardeşlerin anneleri 70 yaşındaki Safiye Salman El Mecid'in paramparça edilmış cesedi birkaç gün önce bulundu. Boğazı kesilen, vücudu parçalanan yaşlı kadının kimlerce ve niçin öldûrüldügü belirtilmedi. Safiye Salman'ın, Saddam rejimini sık sık eleştirdiğine dıkkati çeken gazetenın haberi bağımsız kaynaklarca henüz doğrulanmadı. Tüpk polisine Belçjkab hoca • BRÜKSEL(AA)- Belçika'mn Gent Üniversitesi Kriminoloji Bölümü'nde görev yapan bilim adamı Jimmy Feys, Ankara'da üst düzey polis yetkililerine kurs verecek. Polis anıiri ve komiserlere dört ay boyunca Ingilizce dersler verecek olan Belçikalı bilim adamı, derslerinin ikinci bölümûnde insan haklan konusuna geniş yer vereceğini açıkladı. Dünyamn sonu *yaklaşıyor' • WASHINGTON (AA) - Dünya gezegeninin bütünüyle ölüp "yok olusu", son hesaplamalara göre 4-5 milyar yüda değil, 500 milyon yıl sonra meydana gelecek. Pemsylvania Eyalet Üniversitesi'nden Yer Bilimleri Profesörü James F. Kasting, güneş'in zamanla daha parlak ve sıcak hale geleceğini hatırlatarak, bu büyümenin yer atmosferini "buharlaştınp" yutacağım anlattı. Sugüvenfiği tartışıbyor • KAHİRE (AA) - Ortadoğu'da su konusunu ele alan bir konferansda, uzmanlar, bölgede su nedeniyle doğabilecek bir sılahlı çatışmadan kaçınılması için kornşu ülkeler arasmda işbirliği yollannm aranması gerektiğıni açıkladılar. Mıstr'da yapüan konferansda konuşan Avrupa-Arap Araştırmalar Merkezi Başkanı Salih Bekir El-Tayar, "Eğer, su nedeniyle bir savaş patlak verirse, bölgedeki tüm su kaynaklan bu ateşi söndürmeye yetmeyecektir" şeklinde konuştu. îran Cumhurbaşkanı, ekonomik, siyasi ve toplumsal reformlar için gerekli olan meclis desteğini yakalamış oldu Hatemi ımüıafazakârları ezdiDışHaberierServisi-tran'da Cumhur- başkanı Muhammed Hatemi'yi destek- leyen reformculann meclistekı sandal- yelerin çogunu ele geçirdiği kesinleşırken, Hatemi de toplumsal, sıyasal ve ekono- mik refonnlan içeren programlarmı uy- gulamaya geçirebilmesi için gereken mec- lis desteğini yakalamış oldu. Geçen cuma günü 290 üyeli meclis için yapılan seçimlerin birinci turunda, şimdiye kadar belirlenen 218 milletvekil- üğınden 158'ini reformculann aldığı bil- dirildi. Iran'm siyasi yaşamına 20 yüdır damgasını vuran muhafazakârlann san- dalye sayısı ise 40'ta kaldı. Başkent Tahran'da 26 sandalyeyle ezi- ci bir üstünlüğe sahip olan reformcular, Iran'ın ikinci büyük kenti ve muhafaza- Issizlik oranı yuksek Tercihleri ekonomi belirledi PARİS (AFP) - Iran'da kötüye giden ekonomik göstergeler, se- çimlerden zaferle çıkan reform- cu kanadı bekleyen sorunlann başında geliyor. Meclıste muhafazakâriann ço- ğunlukta olduğu dönemde yaşa- nan ekonomik ve sosyal sorun- lar, seçmenlerin duyduğu hoş- nutsuzluğun en önemli nedeni. Reformculann ekonomik so- nmlara çözüm getirememesi du- rumununda, seçmenlerin tercihi- nin değişebileceği belirtiliyor. Resmi rakamlar işsizlik oranı- nı yüzde 10 ile 15 arasmda açık- larken gerçek oranın ıki kat da- ha fazla olduğu tahmin ediliyor. Dünya petrol fıyatlarında yaşanan dengesizlikler, de bütçeyi altüst etti. Halk reformculann ekono- mik göstergelen iyileşunnesini is- tiyor. Muhafazakâriann kalesi olarak bilinen kentlerde bile sandıklardan reformcu adaylar çıktı. Dini azınlıklar da yeni adaylara oy verdi. kârlann kalesi sayüan Meşhed'de de 5 sandalyenin tümûnü aldılar. Resmi so- nuçlara göre muhafazakâr kanat, ülke- nin önde gelen aşın muhafazakârlanndan Muhammed Rıza Fakir'ı bile meclise yollayamadı. lran'ın üçüncü büyük kenti lsfahan, dördüncü büyük kenti Tebriz ile sahil kenti Bandar Abbas'ta da Hatemi yanh- lannuı zaferi kesinleşti. Sayun işlemlerinin devam ettiği Tah- ran'dan birinci sırada seçilen Hatemi'nin kardeşi Muhammed Rıza Hatemi'nin Meclis Başkanı olması bekleniyor. Tah- ran'da ikinci sırayı da Hatemi'nin Kültür Bakanı'nın eşi Cemile Kadivar aldı. Reformcu 23 Mayıs Cephesi'nin yanı sıra Hatemi yanlısı bağımsız adaylar da seçimlerden başanyla çıktı. Dini azmhklar Dini azınlıklar da kendi aralarmda yap- tıklan seçimlerle, 5 milletvekilini belir- lediler. Alınan sonuclara göre dini azm- hklar Îran genelindeki'^eform vejeni yûz- ler" eğılimine uydular ve 5 millervekili- ~ . ^»—^ — « «•, Tahran metrosununflkhatünı dün hizmete m e t r O S I i n U a Ç t l a ™ C u m h u r b a ş k a n ı Muhammed Hatemi, sevgi gösterileriyte karşüandi. Açıbş törenine Iran'a resmi bir ziyaret yapmakta olan Çin Ehşişleri Bakanı TangJiaxuan da kaüldı. (Fotoğraf: REUTERS) nin tamanunı yeni adaylar arasmdan seç- tiler. Yahudiler MorisMutemed,Zerdüşt- ler Hüsrev Bedistani, Asun ve Keldanı- ler Yunantin Betkettya, Kuzey Ermenile- ri Leon Davidryan, Güney Ermenileri ise Jerjit Abraniyan'ı meclise gönderdiler. Ote yandan oy verme süresinin kısa olması eleştirildi ve sürenin, meclis mu- hafazakâr çoğunluğu tarafından seçimler- den 2-3 ay önce seçim yasasında yapılan değişikhklerle 12 saatle kısıtlanması ne- deniyle çoğu seçmenin oy veTemediği belirtildi. VVashington memnun ABD, lran'da yapılan mecüs seçimle- rinde reform yanlıîaruun gösterdiği ba- şandan memnuniyet duyduğunu belir- terek, bu sonucun îran hal- kınm daha fazla özgürlük ve açıklık isteğini ortaya koy- duğu yorumunda bulundu. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü James Rubin, se- çimlerin ilk sonuçlanndan, tran halkının dış dünyayla daha yakın ilişki kurmak is- tediği sonucunun da çıktı- ğıru belirtti. Rubin, "Kesin sonuçlar henüz ahnmanuşoba da bü- tûn göstergeier bu seçimin tarihiönemdeolduğuna işa- ret ediyor. İran halkı. yanhş anlamaya imkân vermeye- cek şeküde dış dûnyayia da- ha fazla iüşki ve açıkhk po- Utikalan istediğini gösterdL tran halkı, aynca kendisine daha fazla özgürlük sağla- maya yönelik uloslararası flişkflerden yana tercih kul- landı" dedı. Almanya da so- nuçlann "cesaret verid" ol- duğunu açıkladı ve Dışişle- ri Bakanı Joschka Fkcher'ın Tahran'a ziyaret düzenleme planlan üzerinde çalışıldığı- nı duyurdu. Rusya, reformcu- lann kazandığı zaferin, ülke- de demokratikleşme süreci- ni başlatacağmı umduğunu bildirdi.or. Çin Dışişleri Bakanı Tang Jiaxuan da kaokû. (Fotoğraf: REUTERS) bildirdi. ODTÜöğretim üyesiDoç. Dr. Altunışık, İran seçimlerini Cumhuriyet'e değerlendirdi C T% f* •• • . • 1 'Reform süreci çetin geçecek' AYHANŞİMŞEK ANKARA - ODTÜ öğretim üyesı Doç.Dr. MeBhaAltuıuşık, îran seçimlerinde açık yenilgi- ye uğrayan muhafazakâriann ik- ü'dan kolay bırakma niyetinde ol- madıklannı söyledi. 1997 yılm- da Hatemi ile hükümet kuran reformculann yeni seçim zafe- ri ile "iktidara' 1 oynadıklannı kaydeden Altunışık, "Ancakbu her şey bitti demekdeğiL Muha- fazakâıiar önemli \-apdarda hâ- lâ etkin durumdalar. Bunlar re- formlara kolayizm vermeyecek- ler\cbunbra karşıdlerindenge- leni yapacaklardır" dedi. Altu- nışık, reformculann seçimleri ka7anmasının Türkiye-Iran iliş- kilerini olumlu etkileyeceğini söyledi. lran'da yapılan milletvekille- ri seçimlerini değerlendiren Al- tunışık'a yönelttiğimiz sorular ve yanıtlan şöyle: -Îran seçimlerinde reformcu- buın büyük başan kazanmala- nnı nasd değerlendim orsunuz? Iran halkı reform talebini bir kez daha açık şekılde dile getir- miştir. Bu bir dönüm noktası- dır. Bu çeşitli baskılara karşın gerçekleşti. Anayasayı Koruma Konseyi 500 kadar adayı veto etmişti. Çeşitli reform yanlısı gazeteler kapanhmştı. Buna kar- şın daha önce muhafazakâria- nn çıktığı yerlerde bile reform- cu adaylar seçildi. Bir taraftan önemli bir gelişme, 1997'debaş- • Reformculann farklı beklentileri olduğunu belirten Altunışık, aynmlann süreç içinde ortaya çıkacağını ve muhafazakâriann değişime direneceğini vurguladı. layan reform sürecinin devam etn'ğini gösteren bir gelişme. Her şey bitti demek için ise çok er- ken. Reformcular mecliste ço- ğunluğu sağladılar ama bundan sonra her istediklerini yapacak- lar, tran'daki sistem hemen dö- nüşecek demek mümkün değil. Bu süreç zor olacak. Muhafaza- kâriann diğer yapüarda hakımı- yeti sürüyor. Reformculann programı uy- gulanmaya başlandığuıda ve mu- hafazakârlar tepki verecekler- dir. Bu sürecin kolay ohnayaca- ğı kesin. - Yenüikçilerin mecliste ço- ğunluğu sağlamalan, Îran siya- setini nasıl etkileyecek? Bu, artık her şey güllük gü- listanlık olacak demek değil. Iki faktör var. Bir tanesi muha- fazakârlar ne yapacak. Dini li- der Ai Hamaney hâlâ çok önem- li bir konumda, "rehber". Mu- hafazakârlann da önemli taba- m bulunuyor. Karşı tepki mut- laka gelecektir. Kolay kazana- bilecek bir mücadele değil bu. Muhafazakâr gruplar reform- lara kolay izın vermeyecekler. Bu karşı darbeye vanr mı bunu zaman gösterecek. Reformcular da bunun için dikkatli olacaklardır aksi tak- dirde süreç kötü yönlere gidebi- lir. tkinci önemli faktör, "23 Ma- yıs Cephesi" yanı reformcu ha- reket, şu andarejimden memnun ohnayan birçok grubu bir araya getiren ve Hatemi'yi de bunun temsilcisi yapan bir şemsiye ha- Hatemi yanhlanıun kazandığ] zaferde kadmlar ve genç nüfus bûyük rol oynadL (REUTERS) reket. İçinde farklı görüşlerde insanlar var. Iran'da laik bir dü- zen isteyenlerden, devrime hâ- lâ inanan, ama gelinen noktayı beğenmeyip sistem içerisinde demokratikleşme öngören ke- simler var. Bunlar arasmda tar- üşmalar devam ediyor. Reform- lar uygulanmaya başlandığında bunlar arasmda aynlıklar çıka- caktır. - Reformculann öngördûkle- ri modelTürkiye benzeri gibl mi yoksadaha mı farkh bir model? Reformculan eleştirmek için birkısım muhalefet, onlan "Ke- malist'' diye niteliyormuş. Fa- kat reformculan Türkiye'deki modele yakın olarak tanımla- mak çok yanlış. İçinde çok fark- lı gnıplan banndıran şemsiye bir hareket. İçinde rejimin ta- mamen dönüşmesini isteyenler olduğu gibi, tam tersine ıslamı rejimi benimseyen ve bunu ken- di içinde reform etmeye çahşan kesimler de var. - Bağunscdann rurumu ileri- de nasıl geüşmelere yol açabüir? lran'da adaylar birey olarak yanştıklan için herkesin ne ol- duğunu tam olarak bilmek müm- kün değil. lran'da bu çok ola- ğan birşey. Rafsancani dönemin- de önce Rafsancani mecliste ço- ğunluğu sağlamış gibıydi ama sonra büyük çoğunluk ona kar- şı çıktı. Bağımsızlann ne tarafa kayacaklan bellı değil. Hakika- ten birçok kişi meclise giderken tavnnı belli etmiyor. 290 sandalye (30 sandalye Tahran vekıtlerme) 5 sandalye azınlık temsitcılenne 4 yıl vekillik süresi İlk turun 218 sandalye kısmi beili oldu sonuçlan Seçim Iki turtu seçımler, nısbı temsıl ve sistemi çoğunluk esasının kanşımı 207 Seçim bölgesi 38.7 milyon seçmen 5,824 aöay (424'ü kaüın aday) REFORMCULARBN GUCU SBV1RL1 'Muhafazakârlar kolay kolay pes etmeyecek' BAR1ŞDOSTER Îran seçimlerinden ezici bir üstünlükle çıkan reform- culann yapabileceklerini, ye- ni dönemde, Îran'ın Türkiye ve dünya ile ilişkilerini değer- lendiren ıi7manlar, sonuçla- ra ^tryambir ryimserlUde'' yaklaşarak, muhafazakâr mollalann egemenliği kolay kolay bırakmak istemeyecek- lerini, reformculann ise ya- pabileceklerinin sınırh oldu- ğunu söylediler. Ortadoğu ve Balkan lnce- lemeleri Vakfı (OBİV) Baş- kanı. Emekli Büyükelçi ts- mail SoysaL Îran'da reform- culann "Kemanst" diye ta- nımlandığına dikkat çeke- rek, Kemalizmin başta Tu- nus ve Cezayir olmak üze- re Islam coğrafyasında tar- tışılmaya başlandığını söy- ledi. Soysal, seçi- me kadmlar ve gençlerinağırlık- lannı koyduklan- mbelirterek"Re- fonncularmyapa- bileceklerinin el- bette sınırlan var. Amayinederejim pek çok açıdan ıhmh hale gelecek, değişim yaşana- cak. Ama yine de çokbüyük atüım- lar,devTİmlerbek- ^ ^ ^ ^ ^ lememek, bizdeki ^^^^™" Kemaüst Devrim'le kryasla- mamak lazım" dedi. Ankara Üniversitesi Öğ- retim Üyesi Prof. Dr. Anıl Çeçen reformculara "Kema- Bst" denilen lran'ın, böyle- ce, yok etmek istediği bir modeh, inkâr edemedığını, tartışüğını ve belh" oranda da kabul etmek zorunda kaldı- ğım kaydetti. Reformculann zafenyle birlikte "ıhnüı Is- faun" olgusunun bu ülke için de gündeme gelebileceğüıe dikkat çeken Çeçen, ABD'nin Iran'la diyalogdan yana olduğunu anımsatn. Ba- tı'ya açılan bir lran'ın, Tür- kiye ile de ilişkilerinüı geli- şeceğini, lsrail'in ise Türk- Iran husumetine ıhtıyacı ol- duğunu anlatan Çeçen, şöy- le devam etti: "tran'dakuru- lacak hûkümetteki bakanla- nn kişihği de önemlL Bu ül- kede gelişecek ıhmh Islam, Tfirkiye'dekiılımh tsfam'ıda güçkndirir. Geüşen Ahnan- sonuçlannı Cumhuriyet'e değerlendiren uzmanlar, kısa sürede büyük atılımlar beklemenin hata olacağını dile getirdiler. ya-Rusya OişkBerinden Iran'a destekçıkabffir. Eğer İranda ıhmh Islam, ekonomiye ağır- hk verir, küreselleşmeye en- tegre olursa, Batı ile hızla ya- kmlaşır, siyasi kavga yapmaz. Bakû- Ceyhan projesi yatar •veBakû-Basra hatüöne çıkar. Bu abnda başanh ohnuş bir Îran, Islam diinyasında ıhm- h lsfaumn egemen olduğu bir model olarak öne çıkar, Av- rasya'daki konumu güçfenirT Stratejıst Erol Mütercün- ler de reformculann nereye kadar ve ne denli yenilik ya- pabileceklerinin, katı reji- min hangi anlamda ve ne kadar kınlacağının şimdi- den kestirilemeyeceğini \'ur- guladı. "Sosyalvetophunsal abnbrda,eğjthnde ve kadın haklannda bazı açüımlar olacaktu-" dıyen Mütercim- ler, siyasal alanda açfHaria- _ _ _ _ nn çok kolay ol- mayacağmm, bu- nun için enaz 4 yıl gerektığının altını çizdi. Seçimler sonucunda lran'ın, siyasal an- lamda parçalan- manın önüne geç- tiğini, bu duru- mun ülkemızi de rahatlatacağmı ifadeedenMüter- cimler, "Iran'ın rejim ihracı çaba- asürecektir, ama bueskisigi- bi güçlü bir devlet stratejisi olarak sürmez. Türkiye ve Îran, daha olumlu bir işbir- liğine yönelebilirier. ABD bekleme sürecindedir. Atıla- cak adunlar sonucu ABD- tran iüşkikri gebşebilir. Öte yandan tran'm Afjganktan yp Pakistan'bobn üşkieri ger- ginleşebüir" dedı. tran se- çimlerini ve olası gelişme- leri kadınlar açısmdan de- ğerlendiren Istanbul Kadın Kuruluşlan Birliği Genel Ko- ordinatörü Prof. Dr. Necla Arat ise kadınlann geleceğe daha açık olduklannı, fakat seçmen olarak başanh olma- lanna karşın, karar mekaniz- malannda etkili olamadıkla- nnı ifade etti. Arat. "İran'da moUarşinin. egemenhkve ik- tidar hakkından kolay kolay vazgeçmeyeceğıni, fakat ka- dınlann da mücadeleyi sür- dürecekkrmidüşünüyorum" diye konuştu. ÖRÜŞ/Prof. Dr. TÜRKKAYA ATAÖV lran'ın nüfusu Türkiye'ninkine ya- kın. Büyük çoğunluğu Müslüman, amayartsından biraz azının anadi- li Farsça. Anayasa (Madde 5) Iran'ı "ŞiîIslam Cumhuriyeti" olarak ta- nımlıyor. Aynca cumhurbaşkanı Şi- îlerden olabilir (M. 115). Iki türlü azınlık var: Dinsel ve efrıik. En ka- labalığı nüfusun üçte biri kadar olan Azeri Türkleri. Kürtlerin çoğu Baluçiler, Türk- menler ve bazı Araplar Sünnî. Su- filiğin bir çeşidi olan "Ehl-i Hak" mensuplan (1 milyon) pagan, Hıris- tiyan ve Müslüman geteneklerini kanştıımışlar. Daha çok Lurtstan'da ve Kürt bölgesındeler. Irak'la sa- vaş başlayınca, önderleri Nasred- din Haydari kalabalık fedaî gru- buyla yurt savunmasına koşup ye- ni Islamcı iktidarla arasını düzettti. Dünyadaki 5 milyon BahaFnin 300 bini lran'da. Şirazlı birtüccann ken- dini 12 imama açılan "kapı" (Bab) olduğunu söytemesiyte çıkmış, ama adını kendine CTann'nın haşrneti an- lamına) Bahaullah diyen birinden almıştır. Büyük dinlerin tüm pey- gamberierini tanır, Bahaullah da (asıl adı: Mirza Hüseyin AIQ "AI- lah'ın yeni efçisidir". Kadın-erkek eşitliğine ve dünya banşına inanır, aynmcılığa karşıdır. Kimse Bahaî doğamaz, inançla olur. iran Baha- îlerinin önderleri 1980'de tutuklan- dı, bazılannın öldûrüldügü ileri sü- rüldü. Bazı Bahaî mülküne el kon- du. Evlilikleri tanınmaz, böylece, zi- na yapmakla suçlanıriar. Tahran, Tebriz ve Isfahan'da ya- şayan 250 bin Ermeni, resmen ta- nınan "dımmi" statüsünde- ^—•• dir. Gregoryan kiliseleri, okul- lan ve kendi dillerinde yayın- lan var. Ticaret yaptıklann- dan, Irak'la savaş ve lran'ın yalnızlığı gelirterini azaltmış- "~"~~ tır. 100 bin kadar Asuriu da Hıristi- yan bir azınlıktır. Onlar da resmen dımmîdir, ama militan Islamcılann sıkça hedefi oluriar. Okullan kapan- dığı ve yayınlan durduğu için Ba- tı'ya göçüyorlar. Yezd ve Kirman'da yerleşik 45 bin Zerdüşt ilk tektannlı din olan Ahura Mazda'ya (Büyük Akıl Ve- İpan'da Kimler Yaşıyor? ren) tapar. Onlar da dımmî statüsün- dedir. 30 bin IsmaifTnin yansı Ho- rasan'da yaşar. 1841'de ayaklan- mış olan Birinci Ağa Han, Hindis- tan'a kaçmış, ama 1957'de ölen üçüncüsü Horasan'da okullar açın- ca, bu mezhepten olanlar memu- riyete ve öğretmenliğe alınmışlar- dır. Çoğunluk ŞiHerle aralan iyidir. yana iran'ın batısında yaşadıkla- nndan, Iranlılığı benimsemişlerdir. Ül- ke kültürüyle iftihar ederier. 1906 Anayasa Devrimi'ne, 1950-53 Mu- saddık Ulusal Cephesi'ne ve 1978- 79 Islam Devrimi'ne aktif olarak ka- tıldılar. Geçmişlerinde bir "Azadis- tan" akımı (1920) ve (Sovyet des- teğiyle) özerk hükümet (1946) de- • Etnik azınlıklardan (en az 20 milyon) Azerilerin çoğu Şiî'dir. Oğuzların binyıl önce ilk gelişlerinden bu yana îran'ın batısında yaşadıklanndan, Iranlılığı benimsemişlerdir. Ticaret ve zanaatla uğraşan Yahu- dilerden 25 bini kalmıştır. Önderle- ri Habip Alkanian "Yahudiliği siyo- nizmle bir tuttuğu" gerekçesiyle tutuklanmış ve (iddiaya göre) kay- bolmuştur. Etnik azınlıklardan (en az 20 mil- yon) Azerilerin çoğu ŞıTdir. Oğuz- lann binyıl önce ilk gelişlerinden bu neyimleri varsa da, Iran'a bağlıdır- lar, ama daha geniş yerel otorite peşindedirter. HazerDenizi'nin gü- neyinde ve bağımsız Türkmenis- tan'la sının olan bir milyondan faz- la Türkmen, kendi (Türkî) dili olan Sünnî bir Oğuz grubudur. Bir mil- yonluk Kaşkay kabilesi bazen ayn bir azınlık gibi sayılırsa da onlann daanadiliTürkçedir. Horasan'açok önceden zoria yerleştirilen 400 bi- ni de dahil, 6 mityondan fazla olan Kürtler, Türkiye ve Irak sınınna ya- kın yerlerdedir. Kirmançi, Soranî, Guranî, Kir- manşah ve (Luristan'da) Lak dille- rinde konuştuklanndan, (Türkiye'de olduğu gibi) dil biriikleri yoktur. Ço- ğu Sünnî yüzde 15'i ŞiTdir. Mafıa- bad'da 1946'da Sovyet desteğiy- le bir cumhuriyetleri kurulmuştur, ama bu girişim ve 1982'deki olay- —— larbastnlmış, önderleri Ab- durrahman Kasımulu ve halefi öldürülmüştür. Bugün pek azı bağımsızlık yanlısı- dır. 1-2 milyon arası, çoğu """•" Sünnî Baluçiler Hind-Avru- pai ve (az) Türk kanşımıdır. Dilleri Af- gan ve Pathan dillerini andınr. Geç- mişte iki kez ayaklandılar, 1979 re- ferandumunu da boykot ettiler. Pa- kistan'a yakın bölgede yaşayan Ba- luçilerin bir bölümü Afgan mücahit- lerinin ve Suudi Sünnîliğinin etkisin- dedir. Bir milyon kadar, çoğu Sün- nî Arap, Irak'a yakın Körfez ve pet- rol bölgesindedirve Iran-lraksava- şında ıran'a bağlı kalmıştır. lran'ın geniş coğrafyasındaki bu dağıltm ta- rih boyunca ekonomik ve sosyal mesafeler de yarattı. önce sosyo- bg Robert Park'ın ortaya attığı (ve Frazier, Barth, Noel ve Lieber- son gibilerin yineledikleri) gelişme ve modernleşmenin (karşılıklı te- mas, rekabet, uyum ve nihayet bir- leşme yoluyla) farkJılıklan yok ede- ceği tezi lran'da (belki de henüz) ger- çekleşmedi. Kentlerde ve endüstride anadili Farsî olanlar egemen. Fabrikalann çoğu Farsî kökenlilerin oturduğu merkez bölgede. Iş ve eğitim ola- naklan ile kamu hizmetleri de ora- da. Baluçilerin yüzde 75'i fukara sı- nıflamasında. Kürt kadınlannın an- cak yüzde 20'si okur-yazar. Baluçi ve Kürtlerin evlerinde ço- ğunlukla elektrik ve akar su yok. Bütçenin çoğu uzun süre anadili Farsî olanlann merkez bölgesine aktı. Ekonomik büyüme, eşitsizliği hâlâ ortadan kaldıramryor, ona uyum sağlıyor.