Katalog

11 OCAK 1999 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA EKONOMI 11 Metal sektöpünde kriz araştırması • İZMİR(AA)-DlSK'e bağlı Bırleşık Metal-lş Sendikası nın, orgutlu bulunduğu ve knzın ağırlıkh olarak etkısını gösterdığı yaklaşık 50 ışyennde > apngı 'Metal Sektöru ve Knz konulu araştırma metal ışletmelennın yonetsel ve teknolojık açıdan yenıden yapılandığını ortaya koydu Işletmelenn yuzde 69'unda son 4 yılda makıne parkı değışırken ışyerlennın yuzde 79'unda otomatık, yûzde 69'unda ıse bılgîsayarlı tezgâhlarla çalışılıyor Sanayici-bankacı bugün buluşuyor • Ekonomı Servisi - Istanbul'da bugun yapılacak ıkıncı TOBB- Bankalar Bırlığı toplantısında hazırlanacak ortak rapor hükumete sunularak, ekonomıde yaşanan sorunlara çozum aranacak Reel sektor ıle bankalar arasında uzun suredır devam eden kredı sorununun ele alınacağı toplantıya TOBB konsey başkanlan, Bankalar Bırlığı'nın de yonetım kurulu uyelen katılacak Bina yerine havayı ısıtıyoruz • İSTA\BUL(\A)- Turkı>e'de bina ısıtmalan içın yılda harcanan 4 mılyar dolann 2 mılyar dolan yatınm eksıklığı nedenıyle havaya uçuyor Isı, Ses ve Su tzolasyonculan Derneğı (İZODER) Yonetım Kurulu Başkanı Orhan Turan yalıtım eksıklıklennden dogan ısı kaybının yuzde 50'ye yakm olduğunu sovledı Avustralya Türk ithalatçı bekliyor • İST\NBUL(AA)- Av ustralya hukumetı, 2000 yılında ulkesınde duzenlenecek olımpıyatlardan en çok yaran^gja^abılmek ıçın özel bfr program yurûtuyor 'Busmess Club Australıa' admı taşıyan program, olımpıyatlar sona erene kadar bu ulkeyı zıyaret edecek ış adamlanna, ış bağlantısı kurmak, ıthalat yapmak, en azından potansıyel oluşturmak kaydıyla VIP (çok önemlı kışı) statûsunde üyelık sağlayarak ozel statu tanıyor Micposoît fada para aMı iddiası • !NEW YORK(AA)- Dunyanın en büyûk bılgısayar yazılım fııması Mıcrosoft'un, tuketıcılerden 10 mılyar dolar fazla para aldığı öne suruldu Amenka Tuketıcıler Federasyonu yönetıcılennden Mark Copper, bılgısayar sanayıınde fiyatlann sureklı düşmesıne ve kârlann sabıt kalmasına karşılık, Mıcrosoft'un kânnın görulmemış bıçımde arttığına dıkkat çektı Cooper, 1996-98 donemınde dığer bılgısayar programcısı fırmalann kân yûzde 6 cıvannda ıken Mıcrosoft'un kânnın yuzde 25'ten yuzde 35'e çıktığını bıldırdı Mıcrosoft fırması ıse vayımladığıbır bıldınyle ıddıayı yalanladı Tapım öğpetiminin 153. yılı • ANKARA (AA)- Cumhurbaşkanı Süleyman Demırel, Cumhunyet donemınde sağlanan onemlı gelışmelere karşın Turk tanmının sanayıleşmeye henûz bır haylı uzak olduğunu belırterek, "Türkıye, tanmın bır sanayı halıne gelmesını sağlayacak kapsamlı ve ılenye dönük tanm polıtıkalanru yenıden gozden geçırmelı ve sağlıklı poîıtıkalar üretmelıdır" dedı Akaryakıtta AFfr kesmtisi indirildi • ANKARA (AA) - Akaryakıt Fıyat lstıkrar Fonu (AFİF) kesıntısı, kalonferyakıtı ve fuel- Oıller'de duşurüldü Enerjı ve Tabıı Kaynaklar Bakanhğf nın dünku Resmı Gazete'de yayımlanan teblığıne gore, AFÎF kesıntısı, kalonfer yakıtında 6 bın 300 lıradan 4 bın 300 lıraya, Fuel- Oıller'de 4 bın 700 lıradan 4 bın 150 lıraya ındınldı EGS'nin İpekyolu Vadisi Serbest Şehir Projesi, İstanbul'un 6 ilçesi büyüklüğünde 'Serbestliğe' Yılmaz desteği FATMAKOŞAR SAKARYA - Turkıve'nm Hong Kong'unu kurma çalışmalan "sessizce" surduruluvor Faalıyetlennden elde edılen gehrlenn hıçbır ızne v e vergıye tabı olma- masından dolayı devlete herhangı bır ge- tınsı olmayan serbest bolgelenn gereklı- lığı tartışılırken Serbest Bolgeler Kanu- nu na "sığmarak" hazırlanan "İpekyolu Vadisi Serbest Şehır ProjesTnı EGS Gru- bu hayata geçırmeye hazırianıyor Bakan- lar Kurulu, projenın gerçekleştınlmesıne doğru ılk adımı, ıstenen arazıyı serbest bölge ılan ederek attı İpekyolu Vadisi Serbest Şehır Projesi Batı Karadenız'de 80 bın donumluk ara- zıyı kaplıyor Bu alan İstanbul'un Bakır- koy, Bahçelıev ler, Gungoren Zeytınbur- nu, Fatıh ve Emınonu ılçelennın buyuklü- ğuneeşıt Resmı Gazete de 15 -Vralıİc 1998 tanhınde yayımlanan Bakanlar Kurulu ka- ranyla serbest bolge ılan edılen alan, Ka- rasu'dan Kefken'e yuzde 9O'ı Sakarya ılm- de, yuzde 10'u İzmıt ılınde kalıyor Bu alandakı arazının buyuk bır bölu- munun Hazıne ye aıt olduğu bıldınlırken gen kalan kısmınm kamulaştınlması ıçın Malıye Bakanlığı Mıllı Emlaklar Genel Mudurluğu gorevlendınldı EGS Grubu yetkılılen, bır oncekı gun Sakarva'da Basbakan MesutYılmaz veOr- man Bakanı Ersin Taranoğ- lu'nundakatıldığıbırtoplan- tı duzenleyerek serbest şehır projesını tanıttı EGS Grubu. Sakarya İl Ozel tdaresı Adapazan Tıcaret ve Sanayı Odası \e İzmıt'te ku- rulu Marmara Guçbırlığı Hol- dıng ıle ortaklık yapacak Turkıye'de pek çogu boş ol- masına karşın serbest bolge "~™~~"~ sayısının20'>eulaşması "yenilerineihti- yaçoiupoimadığı" yonundekı sorulan gun- deme getınrken Bakanlar Kurulu nun soz konusualanı serbest bolge ılan eden ve ser- best şehır projesıne dogru ılk adımı atan karann hukumetın -giderayak veçokace- le alması" eleştın konusu oldu MevTuat yok Ayrıca projenın Karadenız ın 30 kılo- metrelık kıyı şendını kamuya kapatması ve burada bulunan doğal kaynaklann yok edılecek olması tepkılere neden oldu Projenın hayata geçırılmesı yonunde \ \ 1»» « ^ - ^ ) eaııı y/^ İPEKYOLU VADİSİ SERBEST ' SAKAHYA Mi BÖLGESİ tfcıJm V. * M f f W f f \ adımlar atılmaya devam ederken Turkı- ye'de serbest şehır uygulamasını düzenle- yen herhangı bır mevzuat bulunmuyor Gelire ve kazanca vergi yok Bu nedenle Serbest Bolgeler Kanunu'na gore çıkanlan Bakanlar Kurulu karan bu alanı serbest bolge ılan ederken EGS mev- zuat engelını aşmak ıçın serbest bolge ku- aşbakan Mesut Yılmaz, EGS'nin düzenledıği tanıtım toplantısında, proje alanmın serbest bölge ılan edıldığı Bakanlar Kurulu karannın 1 -2 hafta gibi kısa bir sürede çıkanlmasını "başan" olarak tanımlarken projeyı hem ıktıdarda hem de muhalefette destekleyeceklennı belırttı. ruluşu gıbı başlamayı, gereklı yasal duzen- lemeler gerçekleştınldıkten sonra serbest şehır statusune gore projenın uygulanma- sını programlıyor Proje, serbest şehır uygulamasmın kıme ve ne şekılde yarayacagı tartışmasını gun- deme getınrken ulus dev letlenn mudaha- le edemedığı, gelırlenn ve kazançlann hıç- bır ızne ve vergıye tabı olmadığı serbest bolge v e şehır alanlannda her turlü hukuk dışı faalıyetlenn yapılacağı vönunde en- dışelerdıle getınldı EGS Yurutme Komıtesı Başkanı Ha- san Turhan ıse daha oncekı serbest bölge- lerın başansız olmasının kuçuk olmala- rından kaynaklandığını soyledı Bu arada serbest şehırlerdekı yatınmcı- lar serbest bölgelere tanınan butun avan- tajlardan vararlanıvor ve elde edılen **ge- lir ve kazançlar hiçbir ızne ve vergjye tabı rurulmuyor" Uygulamanın farkı ıse ıçın- dekı yatınmcıların ve çalışanlannın bura- da ıkamet edebılmesı ^ _ _ _ ^ _ Başbakan Mesut Yılmaz, EGS 'nın duzenledıgı tanıtım toplantısında, proje alanmın serbest bolge ılan edıldığı Ba- kanlar Kurulu karannın 1-2 hafta gıbı kısa bır sürede çı- kanlmasını "başan" olarak ta- nımlarken projevı hem ıktı- darda hem de muhalefette destekleyeceklennı belırttı ^~"~"""" Yılmaz, yapılması planlanan Karadenız Sahıl Yolu'nunda proje açtsın- dan onemlı olduğunu v urgulayarak "Vap- tığımı/ ışler ıçın soruşturmalar açılıvor, ama ıyışeyler yapmaya devam edeceğız. Tur- kh-e yatınm yapacak ulke arayan yabancı sermayeyi çekecek koşulian hazıriamak zorunda" dedı Bu arada, Turk Muhendısler ve Mımar- lar Odalan Bırlığı (TMMOB) projenın dur- duruiması ıçın dava açmaya hazırlanıjor TMMOB heyetı, bu hafta >>onunda soz konusu projenın kurulacağı bolgeyı ınce- lemek ıçın Batı Karadenız'e gıderek bu- rada toplantı duzenleyecek TekstiUn sorunu 'ara ürün'Dış Ticaret Müsteşarlığı, tekstilcilerin şikâyetçi olduğu "içerde işleme rejimi" kapsamındaki ürünler içinfırmalara ek süre tanıyor ANKARA (Cumhuriyet Bû- rosu)- Dış Tıcaret Musteşarlı- ğı, tekstıl sektoründekı ekono- mı k bunalım, grev ve lokavt nedenıyle, "içerde işleme reji- mi" kapsamındaki urûnler ıçın firmalara ek sure tanıyacak Tekstıl ve Hammaddelen Ih- racatçılan Bırlığı Yonetım Ku- rulu Başkanı Evrensel Erdo- ğan ıse ıçende işleme rejımının ıstısmaredılerek rekabet edıle- meyecek fıyatlarda ıç pıyasaya urun surulduğunu vurguladı "Dahikfc tşkme Rejimi Teb- liğinde Değişiklik \apdmasina Daır Tebhğ" dunku Re»mı Ga- zete'de yayımlandı Teblığe go- re, "ekonomik bunalım veva durgunluk, doğal afet, v ükum- lü firmatun faathetinin kamu otoritelerince durdunılması, grev-lokavt, devletce konulan yasaklar. harp-abfuka haü, yd- kflmlu fırmamn feshı, inTısaru, ıflası ve şahıs firmalannda fîr- ma sahıbının olumu" duru- munda belırtılen surelere ek olarak "dahilde işleme izûı bel- geleri" venlecek EvTensel Erdoğan ıse uygu- lamaya karşı çıkarken, "Dam- pinglı mallarsokuluvor Sekto- run ıç pazardakı rekabet şansı- nı ortadan kaklınrken, dışsa- ümda kendi ürünierimı/i kul- lanacağımız yerde, bır parça dahaucuzdKe, yerl sanavıyi dıj- lavip L zakdoğu uru nlerineA\- rupa'dapazarbuluvoruz"' de- dı Erdoğan'ın sektörle ılgılı bazı saptamalan şo>le 9 Tekbtıldekı temel sorun yanhşvapılanmadır Talebıaşan arz yaratıldı Gümrûk bırlığı (GB) sonrası kotalar kalkaca- ğı ıçın oyle bır hava yayıldı kı, tekstıl ve konfeksıyon dışsatı- mımız ıkıye katlanacaktı Bır- çok kotalar zaten dolmuyordu Serbest hale gelınce \enı fîr- malar pazara atladılar Fıyat- larda bır duşme, çalkantı oldu # lkıncısı vanlış teknolojı seçıldı Uretılen malın ne yur- tıçınde talebı v<ır ne de gele- neksel pazarlara dışsatım ola- nağı var Ozellıkle 1996'dakı yatınmlar open-end sıstemın- de voğunlaştı Avrupa da nng sıstemınden sonra bu sıstemde yoğunlaştı 1996 da kabaca tüm dunyada yapılan vatınm kadar yalnızca Turkıye'de yatınm ya- pıldı Bellı bırozkaynağa sahıp olmadan, yalnızca kısa vadelı kredılerle yapılan yatınmlar, uçuncöyanhşlıktır Ortaklık oyunu Mevzuat engeli 'gizlice' kaldırılıyor Serbest şehır uygulamasına ılışkın mevzuat duzenlemelen olmadığı halde, serbest şehır uygulamasına geçmeyı planlayan ve düşurûlen hukumetın desteğını alan EGS'nin, projede Sakarya 11 Özel Idaresı'nı ortakiığa alması dıkkat çekryor \erel Yonenmler Yasası'nın Meclıs'ten geçmesı halınde bu konuda ıl özel ıdarelenne önemlı yetkıler tanmacağı belırtılıyor Plan ve Bütçe Komısyonu'ndan geçerek Meclıs'te göruşülmeyı bekleyen ve kamuoyuna Yerel Yonetım Refonnu dıye tanıtılan yasa tasansıvla 13 kanunda değışıkhkler yapılması ongorulüyor Buna gore il özel ıdarelen yerel kamu hızmetlennın özelleştınlmesınde rol oynayacak Tasan yasalaşırsa, ıl özel ıdarelen, kendı sınırlan ıçmde yapılacak uygulamalarla ılgılı kararlar alabılecek TMMOB 2 Başkanı CeW Beşiktepe. tasanyı ıncelcdıklennı bıldırerek "Çok öuemB değişiklikler öngörülüvor. Turkrvv'nin idari yapısı serma\enin çıkarlanna gore yapjlandınlısor" dedı Endişeler Dava açılacak TMMOB, sendıkalarla ortak harekete geçerek. projenın yaşama geçınlmemesı ıçın dava açmaya hazırlanırken. projeyle ılgılı şu endişeler dıle getınldı, # Devlete doğrudan bır getnsı olmayan serbest şehır uygulaması, uius devlet kımlığıne karşı olan Çok Taraflı Yatınm Anlaşması (MAI) ıçın uygun ortam hazırianıyor # Serbest Bolgeler Kanunu'na gore çevrenın korunması açısmdan yaptmmlar getıren 1580sayıh Beledıyeler Kanunu serbest bolgelerde uygulanamıyor Bu nedenle çevreye zarar verebılecek tehlıkelı uretım yöntemlen kullanılabılır Kım müdahale edecek 9 # Gehşmış ülkelenn bınm gıbı gelışmekte olan ulkelere nükleer atıklar ıhraç etmesı oiası Serbest bolge ve şehırler, denetlenmeyen, gınş-çıkışlan ızne tabı olmayan yerler Bu dururada radyoaktıf maddelenn onu açılmış oluyor Burada saklama depolan kurulması olağan # Serbest şehır talebı başka fırmalardan da gelebılır Ulusal yasaların geçerlılığı ortadan kalkacak mı 9 Herkesm gıremedığı bu şehırlerde, hukuk dtşı uygulamaJar söz konusu olabılır # Çalışanlann haklan sadece serbest olmayan alanlarda mı geçeriı olacak Buradakı hak ıhlallen nasıl engellenecek'' ANKARA PAZARI YAKUP KEPENEK Bitmeyen Kuşak İkilemi Toplum, ılgınç bır ıkılem yaşıyor Unıversrtelı genç- ler ıle sıyasetle uğraşan yaşlılar tamamıyla ıkı ayn dun- yanın ınsanları ımışçesıne davranıyor, oyle bır ozel- lık gostenyortar Arada kalan buyuk çoğunluk, top- lumsal ışleyışın motoru olması gereken bu ıkılı tara- fından şaşkına çevnlıyor Sonuçta, toplumsal yapı ıle- nye doğru donuşemıyor, aynı anda bırkaç yone çe- kılen at arabası gıbı durduğu yerde gıcırdıyor, amaç- sız, anlamsız ve aptalca sesler çıkanyor • • • Sıyasetın egemenlerı, yıllardır yaptıklannı, son gun- lerde, katlayarak yapıyor Kendı doyumsuz hırslan, kışısel çıkarlan ya da bu ıkılının karışımı, sıyasal tıka- nıklığı, gıderek yıkımı getınyor Sıyaset, doğruluk, du- rustluk ve erdem gıbı en temel toplumsal değerter- den hızla uzaklaşıyor Doğallıkla, bunun sonucu ola- rak topluma tutariı bır duşunsel yapılanma sunma- sı gereken partıler çok sayıda bırbırıne benzer ve ıçı boş topluluklara donuşmuş bulunuyor Boyle bır yan- lış sıyaset çarkının oğuttuğu ve urettığı yanm yuzyıl- lık tortular, toplumun geleceğını karartıyor • • • Sıyasal yapının duzelmesı, sıyaset çarkının dışlı- lennın onanmından geçıyor Bunu yapacak gızılguç, toplumun buyuk çoğunluğuna yenı açılımlar kazan- dıracak olan, bugunun gençlendır Gunumuzun unı- versrte gençlığı bu nedenle, olağanustu bır toplum- sal soaımlulukla karşı karşıyadır Ancak, gençlık umut verıcı bır tutum sergıleyemı- yor Gençlığın ıçmde bulunduğu nesnel koşullar, orne- ğın, ılen nıtelıkte eğıtım verılememesı, eğıtım sonra- sında ış bulma olanaklarının sınıriı oluşu, ozgur du- şunce ve bunu açıklamada karşılaşılan baskılar, gu- venlık guçlerı dahıl kımı buyuklerınden gorduklen yanlı tutumlar, hıç de olumlu ve sağlıklı değıl Bunlar doğru Ancak yıne de gençlerın yapabıleceklerı çok şey var Unıversrte gençlığı devıngen kesımının bır bolumu 1980 oncesınde geçerlı goruşlere sımsıkı sanlıyor; obur bolumu de turban ıle kışı ozgurluğunu eşıt tutan btr kolaycılığın ve bağnazlığın tutsağı oluyor Oysa, gunumuzun dunyasında, değıl 1980 once- sının, bunu on yıl daha yakına getırerek belırtelım 1990 oncesının duşunce akımları bıle, her yonuyle tartışı- lıyor, sorgulanıyor ve yenıden yorumlanıyor Once, de- ğışık duşunce akımları çevresındekı bağnazlıklar kı- nlıyor Eskı duşunce akımları kendı tanhsel evrımle- nnı gozden geçırıyor, dunyayı yenıden yorumluyor Sosyalıst mıllıyetçı, lıberal burjuva akımlan ve bun- lann turevlen buyuk bır evrım geçınyor, değışık yo- rumlara konu oluyor Bunlar yapılırken var olan du- şunsel kendıne guven, doneklık suçlamalanna yer bı- rakmıyor Yadsınan duşuncede donukluk, kaskatılık ve durağanlıktır Bununla da kalınmıyor, duşunce akımlan ıç ıçe geçıyor Bunu, bılım ve teknolojı ala- nındakı hızlı gelışmeler tamamlıyor Gelışmelenn bır başka ozellığı daha var Yenı duşunce akımlan, ka- çınılmaz olarak, eskıye donuşu onermıyor Bıreyın oz- gurteşmesı ve bunun ıçın de herturlu somurunun azal- tılması gerektığı, yenı duşunsel sureçlerın çekırdeğı- nı oluşturuyor Toplumun geleceğı olan gençlere duşen btrıncı gorev dunyadakı duşunsel tartışmalan yenılıklen ve gelışmelerı ozumseyerek donanım kazanmak olma- lıdır Olgu ve sureçlerı, bılımsel yontemın eleştırel suzgecınde arrtma, duşunebılen genç beyınlenn baş- vurmalan gereken çıkış yoludur Gençlenn ıçınde bu- lunduklan kotu koşullann duzeltılmesı sıyasal, eko- nomik ve toplumsal yapıların ılenye doğru evnmı ve kendı bıreysel gonençlen, yalnız ve ancak bu tur bır anlayışın egemen kılınmasıyla gerçekleştınlebılır • • • Unıversrteler donem tatılıne gınyor Dınlenme gun- len, neden bır yenıden duşunme ve kendını yenıle- me donemı olmasın Geçmışte, goruş karşıtlıklarına dayalı bağnazlıklann, bınlerce gencın yaşamını yıtır- mesıne, yaralanmasına, ışkence gormesıne, aç ve su- suz btrakılmasına ve yurdu terk etmesıne yol açtığı bılınıyor Yaşanan dayanılmaz bıreysel ve toplumsal acılar belleklerdedır Bu nedenle, her sabah, genç- ler ıçın bır yenıden duşunme ve değerlendırmeyı gun- deme getırmelıdır Gençler, duşunce alanında kendılennı yenılemelı- dır Toplumun geleceğının sağlığı, durustluğun, doğ- ruluğun ve erdemın egemen kılınması ve ozellıkle de sıyasal yapının duzelmesı buna bağlıdır e-posta: [email protected] D U N Y A E K O N O M l S İ N E B A K I Ş / ERGIN YILDIZOĞLU LONDRA erginçaerg.n.demon.co.uk lyımserler 1999 yılının yaralann sa- nldığı, 1998 yılındakı sert dalgalanma- lann gende kakjığı bıryıl olacaöına ına- nıyorlar (Tîme 21/12/98) lyımser tahmınlerın en onemlı zaafı, malı pı- yasalara bakılarak yapılıyor olmala- n Bellı başlı borsalann yıl ortasında- kı sert genlemelerden sonra toparlan- mış olmalan, lyımserlığın temel daya- nak noktalarından bın 1999'un ılk haftasında borsalarda, ozellıkle de New York ve Londra'da ındekslenn yenı bır rekor kırması da bu lyımser- lığı haklı çıkaracak gıbı gorunuyor Ancak, son yıllarda lyımseryaklaşım- lan ınatla boşa çıkartmak gıbı bır alış- kanlık edınmış olan dunya ekonomı- sınden soz açıyorsak ozellıkle dıkkat- lı olmak da gerekıyor Malı pıyasalarla reel ekonomı ara- sındakı ılışkının tersıne donduğune, hatta koptuğuna ılışkın ınançlann ıse bence teonk ve ampınk temellen çok zayıf Kanımca malı pıyasalar geçen sene olduğu gıbı bu sene de hatta belkı daha da fazla, reel ekonomının dayattığı sınırlamalann ve gergınlık- lenn etkısı altında hareket edecekler Reel ekonomının ıse ozellıkle dunya- nın ılk ıkı buyuk ekonomısınde, ABD ve Japonya'da sorunlan ağırlaşma- ya devam edıyor Dolar yön mü değiştirdi? lyımserlığın dayanaklarının ne ka- dar zayıf olduğunu ve reel ekonomı- nın kendını nasıl dayattığını bır kere daha gorebılmek ıçın geçen hafta do- lann başına gelenlere bakmak yeter Hafta ıçınde dolar bırkaç gunde, 110 yene duştu Ustelık dolan yen kar- şısında 24 ayın en duşuk duzeyıne ın- dıren etkenlere bakınca dolann bu zayıflama eğılımının kalcı olacağıru du- şunmekdemumkun Dolann eğılım- sel olarak gerılemeye başlamasıysa, önumuzdekı yıl IMF ve yuzde 2, So- lomon Smith Barney'ın ongorulen- ne gore sırasıyla yuzde 2 ya da yuz- de 1 7 buyumesı bekle- nen dunya ekonomısın- de çok şıddetlı sarsıntı- lara, hatta denn bır re- sesyona yol açacak dı- namıklen harekete ge- çırebılır Dolann genlemesının arkasındakı etkenlere, once malı pıyasalarda- kı gunluk gelışmeler du- zeyınden bakalım IMF verılenne gore bu yıl en azından ılımlı bır reses- yon yaşaması beklenen Brezılya da bır eyaletın merkezı hükumete olan borcu uzerınde moro- toryum ılan etmesı, bır malı krız senaryosunu tekrar devreye soktu ve dolara olan guvenı zayrf- lattı ikıncı olarak Japon Mahye Bakanlığı ust duzeyyetkılısı Sa- kakıbara (Mr Yen) "ABD ekonomı- sı kopuğe benzryor" (Nikkei Nevvs) dedı Bu, Japon hukumetının, Japon yatırımcılann dolar almasından yana olmadığını açıklaması anlamına ge- lıyordu Ek olarak hafta başında Eu- ro'nun da devreye gırmesı yatınmcı- lan dolardan uzaklaştırdı Dolann, temmuzdakı 147 40 yen duzeyınden, yıl sonundakı 120 yen du- zeyıne genlemesıne katkıda bulunan daha uzun donemlı etkenler de var Bunlann başında geçen donemde yenle borçlanıp dolar bınmlı kâğıtla- ra yonelen yatınmcıların tekrar yene gen donmeye başlamış olması gelı- yor The Economıst'ın tesprtıne go- re, Heç edılmış fonlann ve kımı yatı- nm kurumlannın geçen sene uğradık- lan zararlar, bu yen borçlannı bır an evvel kapatma eğılımını guçlendırdı Morgan Stanley dovız analıstı Ravı Bulchandanı'ye gore Japon yatınm- cılann, nsk azaltmak ıçın borsadan çı- karak lıkıdıteye, yene geçıyor olma- lyimser Olmak Zor! sı da yene olan talebı arttırıyor (Glo- bal Forum 8/01/99) Bulchandanı'ye gore dolann zayıf- laması, yenın guçlenmesı, Japon eko- nomısının durumundan çok ABD ve Japonya arasındakı tıcan dengesız- lıkterden kaynaklanıyor Bu tespıte, Sa- kakıbara'nın tesprtını eklersek dola- nn genlemesının arkasındakı daha denn ve kalıcı eğılımlere, boylelıkle de reel ekonomıye geçmeye başlayabı- lırız Anahtar ABD ekonomisi Geçen sene Asya knzının ABD eko- nomısını vurmasından korkutuyordu Bu korku kısa bır sure ıçın gerçekle- şır gıbı de oldu Bu sene beklentıler aksı yonde ABD ekonomısının sorun- larının, Asya'dakı az da olsa olumlu kıpırdanmaları bastırmasından ve dunya ekonomısındekı yavaşlamayı denn bır resesyona çevırmesınden korkuluyor Dolar ıse ABD ekonomı- sının sorunlannı dunya ekonomısıne taşıyacak ıletışım kayışlannın başın- da gelıyor ABD ve Japonya arasındakı tıca- ret dengesızlıklenne bakarak devam edersek, Japonya'nın bır can açık fazlası venrken ABD'nın açığının 300 mılyar dolara ulaştığını, bunun finans- manı ıçın alınmış dış borçlann da ge- çen yılkı GSMH'nın yuzde 15'ıne ulaş- tığını goruruz ABD'dekı ekonomik buyumeyı ve doğrudan gırerek de borsayı, onemlı olçude, ozellıkle de Japon kaynaklı yabancı sermaye fı- nanse edıyordu Sermaye hareketle- rının bu şekılde ABD yonunde olma- sı dolar talebını guçlendırıyor hem dolann değerını yukseltıyor, hem de FED'e faızlerı ındırmek ıstedığınde bır hareket alanı sağlıyordu Dolar guçlu olunca, enflasyondan korkma- dan faızlerı ındınp borsayı destekle- mek de geçen yılın ıkıncı yansında ol- duğu gıbı mumkun oluyordu Ne kı malı pıyasalar, ABD'nın artık carı açı- ğı daha uzun bır sure buyutmeye de- vam edemeyeceğını duşunuyorlar- dı Dığer taraftan, bu se- ne başlamasına mutlak gozuyle bakılan ekono- mik yavaşlamanın da ABD'nın pıyasasının çe- kıcılığınıazaltması bek- lenıyordu Carı açığın artrtîa eğılımı, ekonomik yavaşlama ve yaklaşan seçım donemıyle bırle- şınce de Instıtute of Internatıonal Econo- mıcs ın dırektoru Fred Bergsten ın dedığı gıbı ABD de korumacılık eğı- hmlerının artacağını du- şunduruyor Bu denk- lem dolann uzerınde aşağı doğru ve kalıcı bır basıncın oluşmaya baş- ladığını gostenyor Sakakıbara'nın ABD ekonomisi kopuğe ben- zıyor demesıne gelelım Aslında ko- puk, değerlı kâğıt fıyatlannda ve tu- ketıcı talebınde olmak uzere ıkı adet Ustelık, bu ıkı kopuk bırbınyle tehlı- kefı bır şekılde bağlantılı Değerlı kâğrtlannfiyatlan(borsa ın- deksı) butun gostergelere ve en son da Byron Wein's (Global Forum) değertendırmelenne gore tanhsel tren- dın en az yuzde 15 uzerınde seyre- dıyor Tukettcı talebıne gelınce bu ge- çen yıl ıçınde gelırierde yaklaşık yuz- de 2'lık bır artış olurken, yaklaşık yuz- de 6 gıbı guçlu bırgenışlemegoster- dı Dığer bır deyışle tuketım eğılımı buyuk olçude gelire değıl kredıye ve borsadakı yukselışın yarattığı zen- gınlığe dayanıyor Bu denkleme bakınca, değındığım bağlantının nasıl ıkı yonde bırden ış- leyeceğını de kolaylıkla gorebılıyo- ruz Bır taraftan guçlu tuketıcı talebı, şırket gelırlerının (kârlannın olmasa bıle) yuksek kalmasına, ekonomik buyumeye katkıda bulunuyor Bu ıkı- sı beklentılen olumlu etkıleyerek bor- sayı yukan rtıyor Faızlerdekı son ın- dınmter de hem borçlanma yoluyia tu- ketımı kolaylaştırdı hem de borsayı bıraz daha yukan ıttı Bu sureç ıçın- de bır aşamada tuketımın yavaşla- ması (hane halkı tasarruf eğılımının ne- gatıf alana geçtığı duşunulduğunde) başlaması kaçınılmaz Bu ıse şırket gelırlerını buradan borsa ındeksını olumsuz yonde etkılemek zorunda Borsadakı genleme ıse, hızına ve ŞKJ- detıne bağlı olarak dolar bınmlı kâğrt- lann satılmasını, sermaye hareketının yon değıştırmesını berabennde ge- tırecek, dolara talep azalırken, uze- nndekı basınç guçlenecektır Dığer taraftan sırf dolara olan gu- vensızlıkten dolayı sermaye hareket- lerıne bağlı olarak borsanın gerıle- meye başlaması tuketıcının zengın- lık hıssını ve elınde tuketıme yonel- tebıleceğı fonlan hızla azaltacak, bu, şırket kârtanna yansıyacak ve ekono- mik yavaşlamayı dennleştırmeye baş- layacaktır Bu noktada 300 mılyar do- larlık ABD can açığını hatırtarsak, guç- lu tuketıcı talebının aslında dunya ekonomısının gen kalanını da besle- dığını gorebılırız ABD'de tuketıcı ta- lebındekı cıddı bır genleme, yuzde 40 zaten halen bır resesyon ıçınde olan dunya ekonomısındekı sorunlan ağır- laştıracak. belkı de genelleşmış bır re- sesyona yol açabılecektır Borsanın gerılemeye başlaması, can açığın fınansmanının zoriaşma- sı ıle bırleşınce, sermaye hareketle- nnde ABD aleyhıne bır yon değıştır- menın de ıster ıstemez kalıcılık kaza- nabıleceğını, dolann değer kaybetme eğılımının önumuzdekı aylarda guç- lenebıleceğını duşunduruyor Gorulduğu gıbı dunya ekonomisi uzerındekı kara bulutlar (yukanda hıç sozunu etmedığımız kapasıte fazla- sı sorunu da dahıl) olduğu gıbı duru- yor Dolardakı son hareketler ıse bu bulutlann golgesı altında yaşanıyor