Katalog

SAYFA CUMHURİYET 22EYLUL1998SAI HABERLER Batık bankalar Meclis gündeminde • ANKARA (Cumhurhet Bürosu) - CHP Izmır Mılletvekilı Sabrı Ergül. batık bankalar konusunda "duyarsız" kalan Hazıne yönetıcıleri \e bakanlar hakkında suç duyurusunda bulunacağını söyledı. Başbakan Mesut Yılmaz'a. batık bankalann yöneticileri hakkında ışlem yapılıp yapılmayacağını sorarak konuyu Meclis gündemine getıren Ergül: Istanbul Bankası. TÖBANK. Ortadoğu İktisat Bankası (ODtBANK) \e Hısarbank'ı batıran yönetıciler hakkında kamu davası açılması gerektığıni bildirdı. 16Mart davasında yeni tanık • İstanbul Haber Senisi - Istanbul Ünıversıtesıönünde 16Mart 19^8'deyapılan bombalı faşıst saldırıyla ılgılı siiren davanın yeni tanığı Sezaı Postacı. saldırganların kaçtığj ıddıa edılen evde o dönemde Korkut Özal'ın da kaldığını söyledı. Galata Köppüsü'ne protesto • İstanbu) Haber Senizi - Türkıye Liman Dok ve Gemı Saııavıı Işçılerı Sendıkası (Türkıye Dok Gemı-lş) "üyelerı. Yenı Galata Köprüsü'ndeki hıdrolık sistem arızasının gidenlmemesini protesto amacı> la köprüyü bir süre araç trafiğine kapattılar. Risale-i Nur sempozyumu • İstanbul Haber Senisi - İstanbul llim \e Kültür Vakfı'nca düzenlenen Rısale-ı Nur konulu sempozy umda. zamanın yaşlandıkça Kuran'ın gençleştıği belirtilerek Kuran'ın Tiirkçe tercümesının. Kuran'ın aslının yennı alamayacağı savunuldu İstanbul Müttüsü görevinden alındı I İstanbul Haber Senisi - istanbul Müftüsü Selahattın Kaya. 20 yıldan fazla bir zamandır sürdürdüğü görev ınden. Resmi Gazete'de yer alan atama yazısıyla alındı. 20yıl 5 aydır yerınden oynatılamayan Ka> a. görev den alınmasıyla ılgıli. "Hıssıyatınıı ifade etmek istemiyorum" dedi. Hürriyet'e silahlı saldırı davası • İstanbul Haber Senisi - Hürnyet \ledya Tovvers'a silahlı baskın düzenleyıp. 2 görev lının yaralanmasına neden olan Hüseyin Vuran'ın. akli dengesinın yerinde olmadığı belırlendığı içın tedavı oluncaya kadar 1 yıldan az olmamak ûzere resmı bir hastanede gözetım altında tutulması kararlaştınldı. Baybaşin'in kuzeni gözaltında • İstanbul Haber Senisi - Hollanda'da cezae\ mde bulunan uluslararası uyuşturucu kaçakçısı Hüseyin Baybaşın'ın amcasının oğlu Yavuz Türk. birmüteahhitin kaçınlmasıyla ilgili olarak I1 adamıvla birlikte Yalova'da yakalandı. Sanıkların Süleyman Sadık Öge'nın öldürülmesı olayına kanştığı behrtildi. Rusyaiçin OrtaAsyaiçhatlar M oğolistan'ın başkentı Ulanbatur'dan Orta Asya cumhunyetlerıne gıtmek ıçın tek yol, uçak... Karayoluyla düzenlı bir sefer yok. En kjsa havayolu da Moğolıstan'ın batıdaki kentı Bayanülge'den Kazakıstan'ın başkenti Almatı. Ulanbarur'da tanıştığım kışılerden birine sordum: - Almatı 'ya nasıl gıdebılınm1 ' "Bayanülge'den uçak var..." - Tanfesını bilıyor musun? "Abi sen oraya git 10-15 günde bir kalkar!" Yöre halkı arasında en çok kullanılan zaman kavramı gün Türkmenıstan'ın Hazar kıyısındaki kentı Türkmenbaşı'ndan Bakû'ye sefer yapan fenbotlarda da aynı durumla karşılaştım. Limanda feribotu görünce, ne zaman yola çıkacağını sordum. Göre\lı karşılık \erdi: - Bıletını al bin. Bugün kalkacak... L'Ianbarur'dan Asyanın ortasına gelış içın ıkı >ol var: Ya Moskova üzerinden ya Pekin üzerınden... Doğrudan sefer yok. dedıler. Yine de şansımı denemek ıçin Moğolıstan'ın ulusal havayolu şırketıne gıttım. Pekın tarıfesi>le Moskova tanfesını verdı... Onlarda haftada bir >a da ikı gün. Sonrası ıçın de baglantı vermıyor Görev lı. "En iyisi" dedt. "Rusva Havayollan'na, Aeroflot'a gidin" Gıttım. Öncelıkle. Almatı ya da Bışkek'e. yoksa Taşkent'e uçmak istediğımı söyledim. Bişkek derken görevli özenle. üzerine basa basa. "Frunze" dedı. Frunze. Bişkek'in Sovyetler Bırlığı dönemındeki adı. General Frunze'den gelıyor. Bişkek'in anlamı da "keşkek kanştıncı kepçe"... Bıleti almak içın önce Rusya vızesi almam gerektıgını söyJediler. Moskova'da kalmayacağımı. doğrudan Orta Asya'ya geçeceğımi söyledim. Ille de almam gerekıyor. Nedenıni uçak Moskova'ya inınce anladım. Moskova'dan Orta Asya kentlerine giden uçaklar ıç hatlardan kalkıyor. AyTintı gözüyle bakılabilir. ama Rusya'nın böigeye bakışını ortaya koyması açısından ilginç birtercih. Uianbatur'da Orta Asya ülkelerinden birinin büyükelçiliği olup olmadığını sordum. Şu karşılığı verdiler: "Yok... Eğer \ize sorunun varsa, Rusya Büyükelçiüği'ne gitmeüsin." Pek çok ülkede Orta Asya cumhuriyetlerinin büyükelçiliği yok. Rusya aracılıgıvla iletışim kuruyorlar. Orta Asya ülkelerinden Kazalaştan ve KırgKİMan. Türkiye'ye vize uygulamıyor. Öteki ülkeler uyguluyor. Onlan Ankara'da çözümlemiştim. Rusya v ızesi için Rusya'nın Ulanbatur Büyükelçiliği'ne gittiğimde. bir form verip doldurmamı istediler. llk soru şu: - Geçmişte Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlen Birliği yurttaşı mıydınız? Bu yurttaşlıktan aynlışınız nasıl oldu? Konu uçak yolculuklanndan açılmışken bir görünüm de Aşkabat Türkmenbaşı Havaalanı'ndan aktaralırn. Pasaport kontrolü için sıradayım. Önümdeki 8-10 kişiden birkaçınm pasaport kapağı hâlâ eskiden kalma. Üzerinde. "CCCP" yazılı. Önümdekine, neden değiştirmediğini sordum, "Aüşük, kullanıyoruz" demekle yetindi. ikinci büyük grup Ruslar Rusça ıse bölgenın halen ortak dili. Resmi toplantılarda, kımı yazışmalarda Rusça kullanılıyor. Ülkelerden bırinde bızım elçilığımrzden de resmi yazılan Rusça yazmasını ıstemişler. Sonradan vazgeçmişler. Kazakistan'da bir üniversite öğrencısi aniattı: **Eskiden Kazakça konuşan aşağılanırdı. Hep Rusça konuşulurdu. Ancak aft tabakadakiler Kazakça konuşurdu. Son yıllarda bu yeni yeni aşılmaya başlandı. \ma bir devlet dairesine gidin, göreceksiniz ki. yazışmalann çoğu hâlâ Rusçadır." Rusya. bölge ülkelennın her bırıne Rusça özel yayınlar yapıyor. Bunlar belgesel veya eski filmler değil. Örneğin. her ülkeye özel haber bülteni var. Türkıve ıse Avrasya kanalı konusunda doğrusunu söylemek gerekırse pek başanlı olamamış Bir Kırgız anlattı: "Avrasya kanahnın haberieri hep kanlı başlıyordu. Baştakj haberier ja PKK operasyonu ya da çok ölümlü trafik kazası..." Rusça kanallarda ilgi çeken programlardan biri de dizi filmler. Günluk yaşamda da Rusça hâlâ etkın Bu köyde, kasabada da böyle. Issık Göl kıyısındaki Çolpan-Ata ka;>abasında. bir satıcıyla anlaşmava çahşıyordum. Kırgızcadan Rusçaya çevırdı. Rusça bılmedığımı söyledım Bana bir bakışı vardı kı Hanı. "Bunu da bilmhorsan" gıbılerden uzun uzun vuzunıe baktı Günluk yaşamdakı ızlerbır >ana. ekonomık ve sıyası bağiantılarda da Ru\va ızının şu an ıçın ongörülmesı güç bir Mire daha devam edeceği görülüvor Türkıye'de • Moskova*dan Orta Asya kentlerine giden uçaklar iç hatlardan kalkıyor. Ayrıntı gözüyle bakılabilir, ama Rusya'nın böigeye bakışını ortaya koyması açısından ilginç birtercih. mılvon kadarı Rus Otekı ülkelenn tumunde de Rus azınlık var Sovyetler Bırlığı (SB) dönemınde 16 cumhunvet arasında değışık bağlantılar kurulmuş. Cumhunvetlenn her bın. temel üretinılerden bınnın merkezı durumuna getınlmış Bir ülkede hammadde. ötekınde fabnka' Avnlık bütün bu bölüşümü de •'anlamsız" hale getırmiş Bugünkü görunüme bakılırsa bölüşümde aslan payı Rusva'nın olmuş. Bir örnek verelım SB döneminde devrıli>or... Alkışlar... Bu tablonun. 2000'in eşiğındeki göriinümü şu- Heykellerın yeri bomboş... Kent merkezlerinde dolu dizgın yürürken birden ayağınız bir boşluğa düşüyor. Şa^ırıyorsunuz . Az ötede bir boşluk daha... Çaprazında yenisi... Sökülen heykellerın kalıntılan... Çevredekıler şaşkın şaşkın size bakarken soruvorsunuz: "Burada kim vaniı?" - Ne yapacaksın buradaki eski heykeli? "Sadece merak ettim... Kimin he>keliydi?" - Burava yararlı bırı değildi. "Ben yararlı nıı zaraıiı mı diye sormadım ki. Sadece burada daha önce kimin he\ keli vardı, onu merak ettim._" - Yenısıni dıkeceğız. onu yazarsın... "Kimi dikeceksiniz?" Bakû'de en etkıleyici yerlerden biri "Şehitlik"... Gerek "Gorbaçov'un emriyle'" hareket eden birlıklenn "katüamına kurban gidenJer" gerekse. Dağlık Karabağ için şehıt olanlar Bakû'ye hâkim tepede... Kimılennde taze çiçekler var, kimılerı ezeli dostu bir ağacın gölgesinde... fazla gündeme getınlmeven ıkı durumun daha altını çızelım - Bölge ülkelerı Rusların topraklannı terk etmesinı istemıyorlar - Orta Asya'da Özbeklerden sonıa en kalabalık grup Ruslar Bınncı şıkkın temel nedenı ekonomı Orta As>a"daki her cumhurıverte bulunan Ruslar. geçmış dönemın olanakları ıçınde daha eğıtimlı olduğu ıçın ekonomının ve toplumsal vaşamın kilıt noktalanndalar. 1990'ların başında kimı Ruslar ılk telaşla ülkelerine dönerken. \önetıcıler onlan kaygılanmamalan gerektığı konuNunda uvarmışlar İkıncı şık da bınncıve bağlı bir durum Özbekıstan'ın nüfusu 25 mılvon Bunun 20 milvon kadan Özbek Örekı cumhunvetlerde toplam 11 mılvon Rus var Kazakıstan'ın 1" mıKonluk nüfusunun n Özbekistan pamuk deposuvdu. Tüm pamuk üretimının \üzde 61'ıni gerçekleştinyordu Kumaş uretımı ıse Rusva'davdı. Tüm pamuklu kumaş üretimının yüzde 72'sı bu ulkedevdı Bir örnek de Kazakıstandan verelim. 1980'lerın sonuna dek SB'de gümüşün >üzde 50'sını. elektrık enerjisinm vüzde 27"sını. tanm ürünlerinın yüzde 26'sını. kömürün yüzde 25'ini. demirsız metallenn yüzde 8'ını. altının yüzde 7'sinı üretıyordu. Heykel boşlukları 1 W0"lann başında Sovyetler Birliği sınırları ıçındekı ülkelerın hemen tümünde yaşanan ortak göninüm şuydu- Kent merkezlenndeki heykellerın boynuna ıp geçınlıyor. Çevredekı kalabalık "düşüşii" beklemeye gırişıyor... Heykel GEÇMİŞ Z.\MAN ; r ; ; OLUR Kl- Moğolistan'dan Azerbavcan'a kadar caddeleJ-de karşılaşılan "değjşik" «örüntülerin başında, Sovyetler Birliği dönemındeki madahalanru yakasına takıp gezen kişiler gelivor. Bugün bu madalyalann çoğu, hediyelik eşya olarak safılsada. kimileri vakasından düşürmüyor, varsın modası geçmiş olsun... Bakû'den Saraybosna'ya, Hiroşima'dan Çanakkale'ye bütün şehitliklerin ortak bir özelliğı var: Tümü genç... Bakû Şehıtliği'ndekı mezartaşlan insanın ıçını sızlatıyor: Vükar Babaverie\ (1969-1992) Fuadİsavet (1972-1992) Hüse> in Rüstemov (1973-1992) Rüfat Rahinm (1967-1992) Genç ölümler uzayıp gidiyor... Şehıtlığın hemen altında ise kenarlan yanm metre duvarla örülü, Bakû'nün ve Hazar" ın belki de en güzel seyredildiği genışçe bir alan var. Beton alanın ortasmda öteki kentlerde de tanık olduğum. "heykel kökü" var. Ev inde konuk olduğum Azenye sordum: - Kım'indi? NOKTASII ORAL ÇALIŞLAR ocalislar <; cumhuriyet.com.tr Sayın Mesut Yılmaz, Ankara'da çeteler konusundakı basın toplantısının hemen ardından geldığınız Istanbul'da dünya basını önünde yap- tığınız konuşmayı hayretle dinledim. Hapisteki gazetecılerin terörörgütünün üyelerı olduğunu söylüyordunuz. Bu sözlerı bizım gözlerimizın içine baka ba- ka söylediniz. Hapishanedekı gazeteci- lerin terörıst olduğunu. bu ülkenin her- hangi bir ücra yerinde söyleseniz belki inandıncı olabılırsınız. Ama bunu Türk ve uluslararası basın temsılcilerinin önünde söylersenız, yalnızca küçuk bir tebessumle karşılanırsınız, sozlerinız de inandırıcılığını yrtırır. Bu sözlerı soyledığınızde biz gazete- ciler bırbırımize baktık ve nasıl bir tep- ki göstermemız gerektiğinı düşünmeye başladık. Hepımızin ortak arkadaşı Ra- gıp Duran. bir yazısı nedeniyle üç ay- dır cezaevindeydi. Haluk Gerger bir gün önce çıkmıştı. Ismail Beşikçi, Fe- ridun Yazar. Münir Ceylan, Eşber Mesut Yılmaz'a Mektup Yağmurdereli gıbı bırçok aydın da sırf düşüncelerıni dilegetirdikleri için ceza- evındeydıfer. Sayın Mesut Yılmaz, Size garip gelebilir, ama çeteler ko- nusunda yaptığınız basın toplantısıyla, gazetecılere "teröhst" demenız arasın- da da bir bağlantı olduğu ınancında- yım. Çünkü sız çetelerin ortaya çıkma- sının asıl nedenının, uzun bir sıyası ter- cıhın sonucu olduğunu kabul etmedı- nız. Sorunu, bazı devlet görevlılenyle bazı çete üyelerınin /şbirliğı olarak gor- dünüz. Halbukı, çetelerle işbırliğı birkaç devlet görevlisınin tercihi değıldı. Abdi Ipekçi cınayetının faıllerı, ne- den bir turlu cezaevıne konulup ceza- landınlamadı? Turkıye'nın askeri dar- beye sürüklenmesindeki kritık cınayet- lerden olan bu suikastın sanıklan, 12 Eylül'den sonra en sıkı korunan bir as- ken cezaevınden acaba nasıl kaçtı? Bu cinayete katılaniar, neden daha sonra korunup kollanıp pasaport sahıbı kılın- dılar? Doğan Öz cınayetının 'beraat ettirıl- mış' faılı ibrahim Çiftçi, kendısı ceza- evındeyken ve ıdamdan yargılanırken MITtarafından göreve çağrıldığını açık- lamıştı. 12 Eylulun en sıkı gunlennde Çıftçı'ye boyle bir vş 'ın verılmek isten- mesi, bazı devlet gorevlılerının kışısel tercihi miydı, yoksa uzun yıllardır sürdü- rülen sıyasetın doğal bir sonucu muy- du? Abdullah Çatlı'nın. Ağca'yı kaçıran lar arasında yeraldığı, butun kanıtlarıy- la ortadayken, onun maddı olanaklara kavuşturulması, polıs üzerinde bir oto- rıte haline gelmesı, bir kazada yaşamı- nı yıtırınceye kadar, korunma ve ıtıbar sağlanması da kuçük bir yanlışlık mıy- dı? Sayın Başbakan, Sızın, cezaevındekı gazetecıleri terö- rist olarak nıtelediğınız saatlerde, "Cu- martesı Annelerı" poliskarakolundaıti- lıp kakılıyoriardı. Sız Başbakan olduğu- nuzda, faılı meçhul cınayetler konusun- dakı sorumluluğun devlete aıt olduğu- nu söylemıştinız. Bir kışı bile kaybedılı- yor ve bulunamıyorsa, bundan sorum- luluk duyacağınızı açıklamış. kendi ya- şamınızın da bu cinayetler sürdükçe tehdit altında olduğunu belırtmıştiniz. O zaman, kaybettıklerı yakınlannı ara- yan annelere bu hışım nereden geliyor? Muhalıf gazetecıleri terörıst sayan, Cumartesı Annelen'ne cop ındıren bir anlayış, çetelerı nasıl yenebılir? Çünkü, çetelen ortaya çıkaran ışte bu türden tercıhler. Sız, düşünceleri nedeniyle ce- zaevıne atılan gazetecılere terönst gö- züyle baktığınız sürece. Cumartesi An- nelen'nı dayaktan geçirdığınız sürece, bu ülkede çete üretmeye devam eder- sınız. Sayın Başbakan, TBMM, düşünceyi hedef alan bazı kanun maddelerinde küçük iyileştirme- ler ıçeren hükümet tasansını, Batılıları görünce hatıriıyor ve değıştireceğinizi soyluyorsunuz. Sonra bir başka yerde, cezaevındekı gazetecılere ve aydınlara terönst dıyorsunuz. O zaman bu ka- nunlan ne ıçın ve kimin içın değiştırmek istıyorsunuz? Sizin çetelere karşı başan gösterme- nızi samimiyetle istıyorum. Ama, böyle davranarak çetelen yenemeyeceğinızi de üzulerek görüyorum. Sizın yaklaşım- larınızda, 'ülkücüleştirilmiş devlet'ten kurtulmak yönünde bir çıkış ne yazık ki görünmüyor. "Kirov'undu™ KaJdırdılar..." - Yerine başka bir şey dikılecek mı? "Az ötede Nerman Nermanof var..." Yanm aradan sonra ekledi: "Nerman Nermanof, Atatürk gibi bir adanı olupduru..." Caddelerdeki değişim Bişkek'ten Almatı'ya, Ulanbatur'dan Aşkabat'a kadar dolaştığım başkentlerin tümünde, kent haritasına hâkim olmaya çalışırken ortak bir sorun vardı: Caddelerin eski ve yeni adlan. Rusya kökenli adlar ya tamamen değiştırilmış ya da rötuşlanmış. Bu değişiklikler. ayTiı zamanda ülke yapılannın fotografı olarak nitelenebilir. Kentlerden kesitler aktaralım. Almatı'da, Komünıstikeski Caddesi Abay Han. Karl Marks Caddesi Kuneyeva, Kalinin Caddesi Kabanbay Batır, Gorki Caddesi Ipek Yolu, Sovyetskaya Caddesi Kazbek Bi. Komsomolskaya Caddesi Töle Bi olmuş... Buhara'da. Sovyetskaya Caddesi Arabon. Frunze Caddesi Hakikat. Lenin Caddesi Nakşıbend, Kommunorov Caddesi Hoca Nurabad, Tolstoy Caddesi Eşoni Pir olmuş... Taşkent'e geçelim... Engels Caddesi Amır Timur, Gazeta Pravda Caddesi Büyük Turan. Kirova Caddesi Mustafa Kemal Atatürk, Frunze Caddesi Halıde Samatova. Proterskaya Caddesi Mav eraünnehr olmuş. Taşkent'ın kimı caddelerinde de ad aynen kalmış, Rusça yazılıştan Özbekçeye çevrilmiş. Uzbekistanskaya Caddesi Özbekistan, Ale\eya Tolstogo Caddesi Alexey Tolstoy olmuş. Semerkant'ta Frunze Caddesi Amir Timur, Titova Caddesi lbn Sına, Lenin Caddesi Mustakillik, Engels Caddesi Mahmut Kaşgan. Sovyetskaya Caddesi Şenf Raşidov. Karl Marx Caddesi Ulugbeg olmuş. Bişkek'te değişıklığin addan başladığını vurgulamıştık. Frunze. Bişkek olarak değıştinldi. Kent merkezmdekı Kırgızskoy Caddesi Jıpek Jolı (Ipek Yolu), Leninsky Caddesi Çuy. Moskovskaya Caddesi Moskva, Sovyetskaya Caddesi ise Sovyet olmuş. Aşkabat'la noktalayalım. Engels Caddesi Adazi. Lenin Caddesi Saparmurat Türkmenbaşı, Timiryazeva Caddesi Tehranskaya olmuş. Ortak düşman stalin Bugün Orta Asya cumhuriyetlerinin tümünde ?98O'lı yıllann liderlen var. Bu liderlerm hemen tümü tgTtımini Moskova'da. Leningrad'da tamamlamış. Bugün de bazılannın çocuklan bu kentlerde eğitim görüyor. Türkmenbaşf nın eşi Rus. Dolaştığım başkentlerin çoğunda neredeyse arasına kopya kâğıdı konulmuş gıbi şu benzetme yapılıyor: - De\let başkanımız, So\T,etler Birliği dağıldıktan sonra elbisesini değiştirip başunıza gecti. Ama kafasını değiştirdiği söylenemez. Konu eski dönem olunca .. Ruslarla ortak bir "düşman" bulunmuş Stalin. . "Aslında kötii olan Ruslar değil, Stalin ve onun yönetim anlay ışını benimseyenlerdi!" Yeri gelmişken, bır-ıkı tarihsel anımsatma yapalım. Bu yüzyılın başında Orta Asya cumhuriyetlerinin tümünde bağımsızlık hareketleri yaşandı. Ancak 1920'Ierin ilk yarısında başansızlığa uğradı. Bağımsızlık hareketleri birbiriyle bağlantısız olarak 1940'lara kadar sürdü. Kesin olmayan verilere göre. Orta Asya nüfusunun dörtte bın bu baf ımsızlık hareketleriyle bağlantılı görülerek öldürüldü ya da sürgünde öldü. Bugünlerde sözünü ettiğimiz cumhuriyetlerin tarihi yenıden yazılıyor. Tek tek çabalann yanı sıra Türkiye'nin de içinde olduğu ortak çalışmalar da var. Aşkabat"ta bir dönem Türkiye'de de bulunmuş bir araştırmacı. "işimiz uzun" deyip ekJedi: "Tarihsel olay lardan kültürel kökenlerünize kadar her şe\i yeniden yazıyoniT. En büyük zorluğumuz doğru btlgive ulaşmak. Bunun yanında bir başka zorluğumuz ise, yöneticilerimiz-. Abartma, daha çok abartma isthorlar!" Sözü bağlarsak, bu dönem için Orta Asya. ne Rusya'sız yapabiliyor ne de Rusya'yla... Geleceğe ilişkın öngörüleri, dizinin son bölümüne bırakalım. Yarın: islamla tanı$ma mı, islamın sîyasallaşması mı? ORAL ÇALIŞLAR Islamdaİâ n (Ul 7. Baskı ÇIKTI! AFA Yayıncılık İrtlklal Cad. Btkar $k. Ho.17 Taktfm Tel:24539 67 Fax:24443 62