Katalog

3FEMMUZ1998SALI CUMHURİYET SAYFA ANADOLU'DA YENIINSANIN DOGUŞU/5 Türkiye aydınlanma olgusunu 'devrim * ile *karşı devrim' gelgitlerindeyaşıyor insanla eski insanınkavgası Anadolu'dayaşanan hesaplaşmada Aydınlanmacılar değil de şeriatçılar kazanırsa modelyıkılacak; Asya dan Afrika 'ya değin tüm Islam dünyasında dengeler değişecek, köktendincüerin tarihi tersine çevirmek savları başarı kazanacak. İLHAN SELCUK Alevılık. Sünnilığe karşı daha Islamın ilk çıkışında tohumlanmıştır; Protestanlık. Hınstıyanlığın çıkışından 16 yüzyıi. Aydınlanma. 18 >üzyıl sonra uç verdi: Tann'yı ve dinı eleştirel akıl süzgecınden geçırmek için. Avrupa. bu düşünceyi oluşturan maddi altyapının değişmesini bekledi Anadolu'da bu bakımdan özel bır olgu söz konusudur. Bektaşilık-Alevılik felsefesı. Avrupa'da insanlık tarihinı değiştiren 'Avdınlanma' hareketiyle ne zaman tanıştı? Bu ıkı olgu arasında bır ilışkı ne olçüde kuruldu?.. Bu sorulann yanıtlarını ortaya koymak içın yeterlı ealışmalar vapılmış değil. Ancak Jön Türkler ve Ittihatçılar kesıminde. Bektaşiliğin yaygınlığı bilinen gerçek!.. Rönesans ve reform hareketlen. Avrupa ile sınırlı kalmış. Osmanlı tmparatorluğu'nda yeterince >ankı uyandırmamıştı. Bunu. her ıkı olavın Hıristiyanlık dünyası ıçınde kalmasına bağlavabilinz. Avdınlanma felsefesı. Hırıstiyanlıği sorguladığından Osmanlı aydınları arasında ılgı uvandırdı. Gerçekte Aydınlanma felsefesı. 'eleştirel aklın mahkemesinde her şeji yargıladığT ıçın valnız Hıristı>anlık şeriatını değil. biitün dinleri sorguluvordu. Kimı Avrupah tarihçıler Voltaire'in çevresınde Bektaşı Babalarından ve Bektaşı tekkelennde bır Aydınlanma hareketinden söz açıvorlar. Namık Kemal'in Bektaşiliğe vakınlığının sanı sıra Jön Türkler'in ve tttıhat Terakki ileri gelenlerinın Bektaşılığı bır rastlantı ohnasa gerek. Mustafe Kemal e lionük Bektaşılik sav ları da buna.eklenırse Aydınlanma devrimıne açjk bır olgııdan söz açılabilir. Buna karşılık Anadolu'da Aydınlanma ve laıkliğe başından beri ters düşen tarikatlar da eksık değıldır. Nakşibendıliğin bu alandaki işlevi çarpıcıdır. 31 Mart Vakası'nın kahramanı Derviş Vahdeti bır Nakşıbendı ıdı 1925"te Doğu Anadolu'da cumhurıvet devrimıne kıvam eden Şe>h Sait, Nakşıbendı tarikatındandı 1^30'da Menemen ısvanının elebaşısı DenişMehmet Nakşibendi ıdı. Türkıve'nın sivasal yaşamtnda laıkliğe karşı ırtıcanın simgesı savılan Said-i .Niursi Nakşibendıdır. bu zıncirin halkalan son yıllara dek uzanmaktadır. Sonuçta. sanav ı dev rımını gerçekleştırmemiş bir toplumda. tarikatlann sıyasal yaşamda ovnadıklan rollerın önemı ortava çıkıvor. Cumhuriyet devnmı. yüzvıllar boyunca süregelen Sünnı devlet egemenliğine son verdığinden Alevi-Bektaşı kesimınin tam desteğını sağlıvor. Atatürk devrimleri ıçınde en önemlilennden sayılan kadın haklannın yasava bağlanması bıle Alevi-Bektaşi kültürüne denk düşüvor, toplum ıçınde Kızılbaşlar'a döniik iftiralann göğüslenmebi daha geniş kesımlerden gelen destekle güç kazanıyor: kadının cumhurivetle birlikte havata kanşması, Ale\ ı-Bektaşi kültürünün vabancısı olmadığı bır dev rımdir. Sonuçta. Anadolu aydınlanması. halk kesimınde doğa! desteğını ve yandaşlannı Alev ı-Bektaşı kesimınde bulmuştur Ancak bu. Alev ı-Bektaşı kültüriinün Avdınlanma felsefesının akılcı ögretısıyle özdeş olduğu anlamına Kâzım Kaya 'Insanı, iıısaıı olduğu için severiz' gelmedıği gibı. Alevi-Bektaşi kesimınde Aydınlanma'nın şafağını içeren bir felsefenin izleri de görmezlikten gelınemez. Sonucu yıne bır Bektaşi fıkrasıyla bağlamak doğru olur. Bır mecliste 'tiitiin haram mıdır, helal nıidir?" tartışma.M açılmış. Bektaşı Babası da tiryaki olduğundan sormuşlar: - Erenler sen ne dersin. tütün haram mı, helal nu?. Bektaşi: - Helalse ıçivorum, demiş. haramsa yakıyorum. Tarıhın dıvalektiğinde Alevilik- Bektaşilık kültüriinün Aydınlanma felsefesiv le Anadolu'da bütünleşmesi. evrensel bır olgu değeri taşıyor; ınancın akılla buluştuğu alanlar az da olsa yok değildir, 1923 Aydınlanma Devrimi için kültür seferberliği ve sanayileşme Avrupa'daki sınıfsal dayanaklanndan voksun olması. Anadolu'nun Aydmlanmasının vöntemini de belirledi. Toplumun ümmet bilincini aşıp ulus bilincine ka\ıışması için. kul kimlığinden kurtulup yurttaş kımlığıne kısa sürede kavuşması gerektı. Evet, Anadolu Müslümanlığında bu açılımın dayanaklan vardı. ama en iyimser tahminle okuma yazma oranı yüzde lO'u geçmeyen bir ülkede bu iş nasıl yapılacaktı? Cumhunyetın kuruluşundan sonra bu >oldaki seferberliğin ordusunu öğretmenler oluşturdu. Batı'dayüzyıllarsüren Aydınlanma'yı Türkiye'de kısa bir zaman dilımine sığdırmak. laikliğı güvence altına almak anlamını taşıyordu. Tanm ülkesınde "yeni insan"ı yaratmak için, sanayileşmeyi ekonomık planlama ve devlet öncülügünde yürütmekten gayn bir çare yoktu. Çünkü Batı'daki sanayı burjuvazisı. sermaye birikimi demektı. Türkiye"de özel ellerde sermaye yoktu Devrimci devlet. bir yandan Millı Eğıtim Bakanlığı eliyle "Aydınlanma'*nın felsefe ve edebi>attakı büyük yapıtlannı Türkçeye çevirtirken bır yandan da bankalar ve fabrikalar açmaya başlamıştı. Aydınlanma Anadolu'da, Avrupa'dakinden çok daha değişik bir süreçte, ayn yöntemlerle yaşandı. yaşanıyor. Yalnız Anadolu değil, Aydınlanma'nın anayurdu sayılan coğrafyada bile bu sürecin sona ermediğini ve devam ettiğini yukanda söylemiştik. Buna bır sıcak boyut daha ekleyebıüriz: Türkiye, Aydınlanma olgusunu "devrim'' ile "karşı-devrim" gelgitlerinde yaşıyor. İkinci Dünva Savaşı'ndan sonra çok partili rejime açılan Anadolu'da Aydınlanma devrimini demokrası ortamında yeniden kazanma sınav ını veren bır Türkiye var. Türkiye bu konuda bir model' . Anadolu'da yaşanan hesaplaşmada Aydınlanmacılar değil de şenatçılar kazanırsa model yıkılacak; Asya'dan Afrika'ya değin tüm Islam dünyasında dengeler değişecek, köktendincüerin tarihi tersine çevirmek savlan başan kazanacak... Son yıllarda Islam dünyasında din savaşlan arttı ve yoğunlaştı; köktendincilık tehlıkesı çoğu ülkede yoğunlaştı. Bu. "veni insan" ile "eski insan"ın kav gasıdır. İİTTİ Yüzyıllardır Anadolu'da ve Balkan- lar'da ınsanı ve ınsanı değerlen esas alan. derin bır ınsan sevgısı üzenne oturmuş bu- lunan bir inanç. milvonlarca insanın ya- şam bıçımıne aönüşmüş olarak varlığını sürdürmektedir. Yüzyıllardır mensupla- rının horlanıp kov uşturulduğu bu inanç, kendini sıryolu olarak nitelemiş ve biran- lamda gizlilık koşulları ıçerısınde yaşa- mıştır. Bu inanç Asya'dan Anadolu'ya gelen göçebe aşiretlerin beraberlennde getırdıkleri ve oradakı yerlı halkın küirü- rü olan inanç sistemiyle de kanşıp zen- ginleşerek Balkanlar'a yayılan ve kav im- ler üstü bır nıteliğe bürünerek evrensel- leşen "A]e>ilik-Bektaşilik"tir. •*Ale\Tİik ve Bektaşihk" insanlar ara- sında dın. dıl. cıns ve ırk farkhlıklannı red- dederek. her insanı insan olduğu ıçın di- ğerlerine ve kendine eşıt gören bir felse- fedır. Bu inanç. insanoğlunun ancak 21. yüzyılagirerken, tüm insanlığın ortak de- gerleri olarak kabul ettıği yaklaşımların- dan dolayı herrürlü iftira ve baskmın he- defı olmuştur. Birçok değerlı araştırma- cı ve yazar tarafından. Anadolu'nun giz- li kültürü olarak nitelendırilen bu ınancı. bu kültürü ve bu felsefı yorumu kendine rehber edinmiş Alevi ve Bektaşiler, bu- gün varlıklanndan resmen habersiz olan bır ortamda yaşamaktadırîar. Alevilik ve Bektaşilik.' ıh's'ana ıletilen ılahi mesajın anlamına ve amacına ulaş- mayaçalışan,bumesajın lafzının içinde- ki (batınındaki) asıl mesajı anlamak iste- yen. insanın evrene ilahi mesajmm lafzın- da kendine yüklenen belli mükellefıyet- leri yerine getirmek için değil. evrenın sırnna varmak için geldığını \e bu bakım- dan da insanın en kutsal varlık olduğunu kabul eden ve kendısini çev releyen can- lı ve cansız tüm varhklara büviik bıraşk duyan bir inançtır. Birevrenmodehdir. Bu modelın merkezinde ınsan vardır. İşte bu anlayışlarından dolayı Alev ıler ve Bektaşiler, budünyada ınsanlann ken- dilerine yüklenen mükellefiyetlen yeri- ne getirmekleyiikümlü oldukları ve mü- kelîefiyetlerin yerine getirildiğı ölçüde öbür dünyadaki yaşamlannda taltıf veya cezalandınlacaklanna inanan, ilahi me- sajı böyle yorumlayan inanç gruplannca süreklı suçlanmışlardır. Alevi ve Bekta- şiler her şeyi insanda arayan ve bulan sev- gi ve muhabbet ehlıdirler. Batıni tasavvufun denn ve engin voru- munuanlarruş veonuenyahn veaçıkbı- çimde dile getirmışlerdir. • Alevilik ve Bektaşihk inancı. kültü- rü ve felsefesı Anadolu halkının ınsanlı- ğa bır hediyesıdir! • Bu inançla yüklü babalar ve derv iş- ler kaleleri değil gönüllen fethetmişler- dir! • Bu inanç sahiplen dünya malı için in- sana kıymayı reddetmışlerdir! • Bu inanç sahipleri varlığın birliğine ve insanlann eşitliğine inanırlar! Varlığı ve dev amlılığı yüzyıllar boyun- ca bilinçli çabalarla tahrip edılen bir top- lumsal değerler birikimi olan Alevilik - Bektaşilik. gelecek nesillere ancak olağa- nüstü çabalarla taşınabılır durumdadır. Alev ıler - Bektaşiler. ortodoks Islamdan farklı oian inanç ve ibadetleri nedeniyle varoluşlanndan beri aralıksız bır baskının, ezıyetın ve horlanmanın hedefı oldular Insanı en yüce varlık sayan Alevılık - Bektaşilik. dıni istismar ederek insanları bağımlı kılmayı ve baskı altına almayı içine sındirmedi. Cinsıyeti ve rengı ne olursa olsun. her insanı yaradılışı bakımın- dan tam olarak kabul etti: korku yerine sev - giyı, ceza yenne hoşgörüvü benımsedi: egemen olana değil. doğru olana yönel- dı. Alev iler, totalıter devlet ıdeolojisine ve şeriatkuramının sıyasal bir model olarak sunulmasına karşı mesafelı olan bu ko- numlan nedeniyle kabul görmediler, bas- kı ve yasaklara maruz kaldılar. Alev ılık - Bektaşilik egemen ortodoks lslama göre farklı bir toplumsal kımlığe sahiptir ve azınlıktadır. Farklı kültürlerin ve toplumsal kımlık- lenn varlığı, geçmişte ve günümüzde bü- yük kavgalara. savaşlara zemın oluştur- muştur. En bü>ük acılan ise Alevi - Bektaşı toplumu gibi. şiddetten medetummayan, etnik ya da külrürel azınlıklaryaşamıştır. insanlığın sırtındahâlâ bir kamburteşkil eden, koşullarelverırse hemen hertoplu- mun ıçine bır veba gibi yerleşen hoşgö- rüsüzlük. evrensel bir zengınlik ve gü- zellik olan kültürçeşitlilığini tahrip etme- ye devam ermektedir. Bu nedenle, farklı kültürterin varlığın- dan ve yaşamasından yana olmak ve bu anlayışı desteklemek, farklılıklan düş- manlığa ve nefrete alet etmek isteyenle- re karşı meşru bir tav ır alıştır. Alevilik - Bektaşilik doğup geliştigı Anadolu'da kurumlanyla birlikte yasak- tır. Politik ve idari kaygılarla getirilen bu yasaklar. Aleviliği - Bektaşıliği besleyen kaynaklan kurutmakla kalmamakta. onu aynı zamanda savunmasız bırakmakta- dır Her devletin kendi külttire) kavnak- lannı koruması gibi çok doğal olan top- lumsal göre\, Aleviler için uygulanma- maktadır. Tam aksine, devlet her türlü imkânını Alevileri - Bektaşileri eritmek Sünnileştirmek için kullanmaktadır. Sünni Islam. Dıyanet İşleri Başkaniı- ğı eliyle, devletin resmi dini olarak fıilen yürürlüktedir. Okullarda uyguianan zorunlu din ders- lerinde. Alevi - Bektaşi çocuklanna Sün- nı Islam öğretilmektedir. 12 Eylülrejimi- nın emriyle başlatılan "her köye bir ca- mi" hamlesi sonucu, Alev i - Bektaşi koy- lerine cami. yani Sünni imam girmıştir. Dığer taraftan ise (son zamanlarda "kül- tür evT gibı isimleraltında yasaklaraşıl- makla birlikte) Alevilerin - Bektaşilerin ibadethaneieri olan cemevlerine vasalar ızin vermemektedir. Türkıye'de hiçbır devlet kuruluşunun. hiçbirüniversitenin Alevi - Bektaşi inanç ve kültürü ile ilgili bir bilımsel araştırma programı olmamıştır. inanç özgürlüğü elinden aîınmış bir toplumun kültürel mirasını gelecek nesil- lere taşımanın güçlülüğü ortadadır. Bu koşullar altında. Alev ı - Bektaşı toplu- munun. kendı dınamığı ile kendi inanç ve araştırma kurumlannı kurması. hakkın da ötesinde. ertelenemez bir zorunluluk halıne gelmıştir. <*) Alevi Bektaşi Kül. Enst. Yön. Kur. Bşk. ALAADDIN HOTEL •••• ALAADDİN OTEL Incekum Alaaddin Hotel, Türkiye'nin yeşil tunzm beldesi Antalya'nın Alanya iiçesi Avsallar kasabasında AJcdeniz'in berrak kıyılannda huzur, spor, eğlence dolu bır ortama sahiptir. Antalya Havaalanı'na 98 km. uzaklıkta olan Incekum Alaaddin Hotel 232 oda, 500 yatak kapasitelidir. Yıhn 300 gününün güneşli geçtiği ve deniz sezonunun 8 ay sürdüğü Akdeniz'in bu şirin yöresindeki otelimizin odalan ile tüm kapalı alanlan merkezi ısıtma, soğutma ve havalandırnıa sistemi ile donalılmıştır. Özel banyolu odalanmız otomatik telefon. 4 kanal müzik yayını, uydu yayın TV sistemi ile otelimiz tatilde evinizi aratmayacakttr. Incekum Alaaddin HotePde aynca açık ve kapalı barlar. sauna, kondisyon merkezi, disco. 2 yüzme havuzu, özel plaj alanı, iskeie, su sporlan merkezi. tenis kortu bulunmaktadır. Otelimiz 150 kişilik simültane çeviri sistemi toplantı salonu. 500 kişilik restoran, alakart restoran. pasta salonu. televizyon salonu, oyun odası, alışveriş mağazalan ve manzara teraslan ile unutamayacağınız bir tatil sunmaktadır. Incekum Alaaddin Otel'in mutfak ustalan da gece müziği eşlığinde zengin açık büfeleri ile Türk yemeklerinın lezzetini sizler e bir kez daha tattıracaktır. Rezervasyon için: (0242) 517 14 91 (6 hat) Incekum - ALANYA