Katalog

31 MAYIS 1997CUMARTESİ CUMHURİYET SAYFA KULTUR 15 Arturo Ui ya da 'büyük suçlular'• "Arturo Uı'nın Önlenebılır Yuksehşı", nicedır yüksehşlen önlenebılır olduğu halde önlenememışlerin borulannın öttüğü ulkemızde. ılgınç bır zaman kesıtinde sergılenıyor! AHMETCEMAL Brecht'ı anlamak. genış ölçude gunümuzun sanatını da -hem yalnız tıyatro bağ- lamında değıl. fakat butun alanlanyla- değerlendırmek gıbı Brecht'ın yaşamı boyun- ca surdurdüğu butün çabala- n tek bır cumlede ozetlemek gıbı çetın -ve aslında ola- naksız'- bır ışe kalkışarak. şoyle dıvebılınz belkı "Formlann dünyası ile in- sanlann dfinyasuu hiçbirge- rekçe> le birbirinden ayn dü- şurmemek." Brecht, sanat \ e ozellıkle tıyatro alanında 1870'lerde bütûn ağırlığıyla kendını algılatmaya başla- yan bır bunalımm çocuğuy- du Bu bunalımın kaynak- landığı nokta da, sanatm'tı- yatronun msan'ı yansıtmak- ta arûk yetersız kalmasıydı Neden bo> le bır noktaya va- nldığınm yanıtını bulmak ıse pek zor değıldı Kendını ve kendı koyduğu ölçutlen yaşam dıye bellemeye ve belletmeye alışmış bır sanat, sonunda -kaçınılmaz bır yazgı olarak- yaşamm ızını suremez. o yaşam gerçeklı- ğmın ıçensmde yer alan ın- sanı kavTayamaz olmuştu Brecht"ın burj uv a tıyarro- suna \e yarulsama kuramına karşı çıkıştnın temel nedenı de bu olguda aranmak gere- kır O( tıyatronun, 'drama- tik' adını taşısın ya da taşı- Halk kitieierinin kendilerini her devirde 'buyiik suçlar" işlemiş olanlann çckiciliğinden kurtaramamış olmalan gerçeği •Arturo Ui'de Brecht'in çıkış noktalanndan biridir. masın, vaşamdan olmasını ıstıvordu "Gerçek oldukla- n surece, sıradan gerçekler- den korkmamak gerekir." Notlan arasında yer alan ve 'Arturo Li'ye aıt olan bu cümle. yalmlığına karşın sa- natçının \e sanatın konu bağlamında nelere gonul ın- dırmekle yukumlu oldukla- nnı çok çarpıcı bır anlatım- la dıle getırmektedır Bır başka devışle bu 'sıradan' gıbı gozukencumle. aslında sanat alanında varlığını hep duyurmui! bır eğılım karşı- sında, sanatın konulannı hep 'yücelerde'. hep 'doruk- larda' arama. kımı konulan bır turlu 'sanata layık" bula- mama, ınsanlan betımleme bağlamında da genelde kah- ramanlara saplanıp kalma eğılımı karşısında ılen su- rulmuşbıruyandır Sıradan- lıktan kahramanlıklar ruret- mek ı le. 'meslekten kahra- manlar1 yaratıp, gunluk ın- san ı zorlamayla bu kahra- manlann ay nasından > ansıt- maya çalışmak arasında çok buyûkbırfark vardır Ikıncı volda dırenmek. ancak sa- natı gerçeklıkten gıderek koparmak gıbı bır sonuç % e- rebılır Hitler'in yükseüşi Buna karşılık kahraman- lığı ve kahramanları *sıra- dan olanlar' arasında ara- mak, aslında hep sıradan kalmaya vargılı olan duzme- ce kahramanldr ılc ancak gc- rektığınde kahraman olmayı başarabılmış gerçek kahra- manlar arasında s>ağlıklı bı- çımde fark gozetebılme ola- nağını kazandınr Bertolt Brecht ın '\rturo Ui'nin Önlenebilir Yükseli- şi'adlıovunu busonanlam- da dunya tıvatro sanatının en vetkın ömeklennden bındır Brecht. 1941 yılında.Fın- landı>a surgunu sırasında kaleme aldığı bu ovunun ha- zırlıklanna aslında çok daha once başlamıştır VValter Benjamın. 'SvendborgGun- cesi'nde (27 Ejlul 1934), Brecht ın kendisine kuçuk çapta ıkı proje gosterdığın- densözeder Bunlardanbı- rı. "Padua'lı Gıacomo Ui'nin Vaşamı \e Yaptıkla- n" başlığını taşıvacak bır o>undur \e yıne Benja- mın'ın ıfadeMnc gorc 'cski İtahan krunıklerınin uslu- bunda' kaleme alınmıştır 1935 yılından başla>arak Brecht. kahramanı ıçın dahd değışık bır ortam duşunme- ye başlar Amenkada bu- lunduğu sırada bu ulkedekı orgutlu suçlar mekanızma- sına ılgı duyması ve bu me- kanızma ıle ; \merıkan top- lumunun gerçeklen arasın- da bağlantılar kurması, or- tam değıştklığıne ılışkın nı- yetlennı guçlendırır <\me- rıka'davken şarkılarınınço- ğunun bestecısı olan Hanns Eisler ılebırhkte hemen hıç- bır gangster tılmını kaçır- maz "Sozde bu filmlere 'toplumsal ınceleme' \ap- mak için gidivorduk: ama işin aslı şu ki. çok da eğleni- jorduk..." Brecht'ın Padua'lı Gıaco- mo Lı ıçın duşünmuş oldu- üu 'klasik ııslup". daha *.on- ra \er \er "-Vrturo lı'ık ık kullanılacaktır Bukullanım ıle amaçlanan hem bellı bır yabancılaştırmayı gerçek- leştırmek, hem de ovundakı tıplerın -ve gunluk yaşamda onlara hayranlık duyanlann- kahramanlık tutkulannı v ur- gulamaktır Brecht'ın kendısı. 'Artu- ro l i ' ıle neyı amaçladığını $o>le anlatır "1941 yılında Finlandiya'da kaleme alınan 'Arturo Uı'nın Önlenebılır Yuksehşı , Hitler'in yukse- lişini kapitalist dunyaya, Hit- ler'in budunvavavabancıol- ma>an bir ortama verleşti- rilmesi aracılığı ile acıklama yolunda bir gjnşımdir_" Hıt- ler ın seçılışı -guncellığının yanı sıra- prototıp nıtelığın- de bır 'siyasi suçlu' olmasıy- la da >akmdan bağıntılıdır, çunkuovun vıne Brecht'ın kendı de\ısı\le "İstervaşı- \or. ıster olmuş oKunlar. bu- >ıik si>asi suçlulan gulünç kılmay u bov lecc de bu suçlu- lara du\ulan tehlikeh sa>g»- \ı yıkmayT da amaçlamak- tadır \Veimar Cumhurıyetı do- nemınde Hıtler ıle çevresın- dekılenn ıktıdara yuruyuş- 'Berliner Ensemble'dai| a ZEVTVEPSAYGI Berlıner Ensemble, lstanbul Tı- yatro Fe:*ıvalı kapsamında bu ak- şam ıkıncı kez Brecht'ın "Arturo Uî"sını sahnelıyor Ensemble'mbır dönem yönetıcılığını yapmış olan, ancak sonra Brecht'ın vânslennın müdahalecı tutumlan nedenıj le kendını valnızca sanatına adayan Martin Wuttke ve Berlıner En- semble lstanbul "a geldıler - Beıiiner Ensemble 1999 vılında buyükbirdegişiklikyaşa}acak.Cla- us Pleymann"ırı\eni\onetici olarak başa geçişiy le sizce neleryaşanacak? Ensemble ozgıir yapısını koruvabi- lecekmi? MARTIN VVUTTKE - Pek san- mıyorum Pleymann benım tıyatro okulunda hocamdı Yaptıği çalışma- lan yakından bılıyorum Çok ıyı bır tı>atro yönetmenıdır ve polıtıkacı- larla arası da çok ıyıdır Bu, Ber- lın'de yaşayan bır sanatçıda aranan bır ozellık Berlın'de polıtık açıdan sanata yeterlı kaynak sağlanmıyor Ancak Pleymann'ın Berlıner En- semble ıçın neler planladığını bıle- mıyorum Tıyatronun başına gele- ceğı açıklandıktan sonra hıç konuş- madık - 1999'dan sonra da Ensembk'de çalışmayı surdurecek misiniz? AVITTKE - Bu yaz sonu Berlı- ner Ensemble'dan aynlıyorum - Ne vapacaksınız? VVIİTKE - Bır muddet serbest kalmayı ıstıyonım Fransa'yagıde- ceğım Belkı bazı filmlerde rol ala- cağım - Arturo Ui'yi köpek gjbi vorum- lıryorsunuz, 'Hıtler bır sokak kope- ğıydı' duşuncesindenyola çıkarak. Sizin yorumunuzda guncel olarak Neonazilere de gondermeler var mı? WUTTKE - Oncehkle Uı'nın yükselışını fızıksel olarak yansıt- mak ıstedım Bu bana ılgınç geldı Ancak oyunun. Alman>a'nın gunu- müzdekı durumunu betımleyebıle- ceğını duşünmüyorum. - Söyleşilennızden birinde -M- manya'nın yaşanacakyerolmadığı- m. üİkenizi sevTnediğinizi söylemiş- tiniz. \ncak aynı zamanda anadiU- nizden başka dille tiyatro yapama- yacagınızı da_ Bu ikilemle nasıl ya- şaruyor? VVUTTKE-Benım ıçın gerçek- ten büyuk bır sorun. ama bununla yaşamam gerekıyor Mmanva pek yaşanacak bır yer değıl, ama anadı- lımle çalışmam gerekıyor Bır tıvat- ro oyuncusu olarak bu onemlı Fransa'dan sonra donup v ıne tum bu sorunlan göğüslemem gere- kecek Tiyatro Studyosu Refahhlar KultürServisi-lkı Refah Partılı vet- kılının -Kültur Bakanı tsmail Kahra- man v e Uskudar Belediye Başkanı Yıl- maz Bayat- sıyasal temellı paslaşması. yıne sanata darbe vurdu Eskı Odeon Sıneması'nın onanmı bır turlü gerçek- leşemıyor' Tıyatro Studyosu kurucu- ları Ahmet Levendoğlu, Zuhal Olcay. Haluk Bilginer dun eskı Odeon Sıne- ması'nda bır basın toplantısı duzenle- yerek 15 ay once buyuk bır yangın ge- çırerek kullanılmaz hale gelen salonla- nnın onanmının aylardır Kultur Ba- kanlığı ve Lskudar Beledıyesı tarafin- dan engellendığını açıkladı Basın top- lantısının. artık kullanılamaz hale ge- len Odeon Sıneması salonunda başla- dığı dakıkalarda, aynı semtte buyuk bır hıpermarketın davullu zurnalı kutlama- larla açılıyor oluşu. Turkıye'de sanat ve kültur hızmetlenne > aklaşımın han- gı bovutlarda olduğunun adeta çarpıcı bır kanıtıvdı Tıy atro dunyasından, aralannda Ha- di Çaman, Başar Sabuncu, Mahir Gün- şıray, Fusun Demirel, Kerem Kurdoğ- hı. Candan Sabuncu. Feride Çiçekoğlu. Ahmet Gülhan ve Halil Ergün'un de bulunduğu bır sanatçı topluluğunun ka- tılarak destek verdığı toplantıda. Tıy at- ro Studvosu çahşanları, yangının he- men sonrasında salonu onarmak ıçın başlattıklan çalışmalann, Uskudar Be- ledıyesı'nın yangmda 'kusurhı' arama bahanesıne yaslanarak salonun kullanı- mını ele geçırmek amacında olduğunu belırterek. "belediyenin kendilerine destek yerine köstek olduğunu" sov le- dıler Kultur Bakonlığı nın da 'saloa onanmı' ıçın verdığı 3 mılyar lıralık desteğı, yıne Uskudar Beledı>esı'nın one surduğu 'kiraauk koşullannın ge- çersiz' olduğu gerekçesıyle gen çek- mesını kınadılar Tı>atro Studyosu kurucuiu Ahmed Levendoğlu, sadece Uskudar Beledı- yesı değıl, Kultur Bakanlığı'nın da Tı- yatro Studyosu salonunun onanmı ko- nusundaengelleyıcı tutum sergıledığı- 'nun salonunun onanmı Refahlı belediye ile Kültür Bakanhğı'nca engelleniyor paslaşıyor, tiyatro 15 aydır bir türlü onarılaımyor! • Eskı Odeon Sıneması'nı bır kultüre\ıne dönüştürmek ıçın yangından sonra 15 aydır mücadele eden Tiyatro Studyosu, ışbırlığı yapan Refahlı yetkılıler tarafından engelleniyor. Üsküdar Beledıyesı 'köstek' olurken, Kültür Bakanlığı desteğini gen çekti. nı belırttı Bakanlığın, Odeon Kültür Merkezı'nın onanmı ıçın 3 mılyar TL devlet desteğı vereceğını açıkladığını, ancak 24 Şubat 1997 tanhlı yazıda bu odemenın >apılamayacağını bıldırdı- ğını açıklayan Levendoğlu. bakanlık desteğınm venldıkten aylar sonra gen çekılmesının 'idari kusur' oluşturdu- gunu belırttı Bu tutumun. "tki Refah- lı y«tkiiinin (Lskıidar Belediye Başka- nı ik Kültür Bakanı'nın) aralanndaki siyasal temeOi paslaşmaya dayalı bir ka- rar" olduğunu soyleyen Levendoğlu. "Bunun sanata vurulan sayısız darbe- lerden biri olduğunuz so>1uyor, sorum- luları kınıyonız. Yaşanılan durum Re- fah Partisi j erel yönetiminin sanata kar- şı rtırumunu ortaya ko>Tnaktadır. Yerel yonetim vangında 'kusurlu' arama ba- hanesine yaslanarak salonun kullanı- mını eline geçirmek nrjetindedir" dedı Tı>atro Studyosu. Kultur Bakanlı- ğı'nın verdığı desteğı usulsuz olarak gen çekmesının ardından bakanlığa 'zarann tazmini' ıçenklı bır başvuru- da bulundu Topluluk, gerekırse Kul- tur Bakanlığı'na karşı yargı yoluna gı- decek Aynca, Kultur Bakanlığı Refah Partısı ya da Refahlı bır koalısyonun elınde olduğu surece, devlet desteğı ıçın başvuru hakkını da kullanmaya- cak Tiyatro Studyosu nu yargı yolu- na başvurmaya kadar gotüren sureç şöylegelıştı ÂÇOKLtd şırketının Us- kudar Beledıyesı'nden 10 yıllığına Ş r ap-işlet-devret'modeh uyannca aldı- ğı salonun AÇOK-Tıyatro Studyosu ış- bırlığıyle bır kultur merkezı halıne ge- tınlmesı ongoruluvordu n Mart I996'da Tiyatro Stüdyosu'nun 'Histe- ri' adlı oyunu bu mekânda perde açmak uzereyken kaynak makınesınde başla- \ an bır yangınla salon kul oldu Kışı ve ozel kurumlardan alınan pa- rasal yardımlarla salonun onanmına başlandı ancak onanm çalışmalan za- bıta ve polıs aracılığıyla. resmı belge ve gerekçe göstenlmeksızın durduruldu Bu arada Uskudar Beledıyesı, AÇOK'a yangında kusurlu olduğu ge- rekçesıyle 'tahüye davası' açarak ınşa- at ıznıru engelledı Yaklaşıköaydırsur- mekte olan dava, çeşıtlı bılırkışı rapor- lanna başvurulması surecının son aşa- masında salı gunu (27 05 I997)sekı- zıncı kez ertelenerek 3 Temmuz 1997 tanhıne alındı Bugun vanlan noktada ıseşımdıyedekvapılan 5mıl)arTL'yı aşan değerde yapı malzemesı çuruyor Tiyatro Studyosu yenı yapım gerçek- leştıremedı ve gelecek vılın programı- nı belırleyemedı GARANTİ BANKASI nın buyuk desteğ- ve Doğal Hayatı Koruma Derneğı, Unesco, isıs Tatıl Köyu, Bodrum Beledıyesı, Maıl Boxes Etc, Kodak, Top Aır, Koleksıyon. lstanbul Hava Yolları, AGF Garantı Sıgorta, Hotel Samara, Hotel Karıa Prıncess, Istısnaı Fılmler ve Reklamlar, Yenı Lale, Orıon, Sınema Bodrum, Era Outdoor.Sıngapur Havayolları, Alitalıa, Brıtısh Aırways, izmır 9 Eylül Unıversıtesı GSF Sınema TV Bölümu, Gündoğan Beledıyesı, Bodrum Habıtat Gençlık Kozası, Club Hotel Flora, Club Admıra, Bodrum Tanıtma Vakfı, Bodrum Otelcıler Derneğı, Bodrum ve Karya Bolgesı Kültür Sanat ve Tanıtım Vakfı, Akdenız Ülkelerı Akademısı Vakfı, Türk Seyahat Acentaları Bırlığı, Yat işletmecılerı Derneğı, Denıztemız, Sun Rent a Car'ın değerll katkılarıyla, BODRUM ULUSLARARASI ENvRO v ÇEVRE FİLMLERİ FESTİVALİ J\ S-IOHAZIRAN I997 Türkiye'nin ilk Çevre temalı Film Festivali Bodrum'da yapılıyor., türsak TÖRKIYE SINEMA li AUDIOVtSUE KUUUK VAKFI len, Hitler'in ıç polıtıkada- kı dıktatorcedavranışları ve nıhayet Avusturya'nın 1938 vılında Nazı Almanvası ta- rafından ılhakı. konu bakı- mından '\rturo Ui'nin te- mellennı oluşturur Brecht. bu olay lan bellı bır> abancı- laşmanın ve şıırsellığın te- melıne oturtmak ıçın kok- tencı sayılabılecek ıkı yola başvurur Suça hayranlık Olavlan bellı bır 'kader- cilik' anla>ışından anndır- makamacıvla ortam olarak Şıkago nun anonım gangs- terler ortamını seçerken ge- rek dıl gerekse sahne du- zenlemelerı bağlamında bellı olçude klasik traged) a- yıtaklıteder Tragedvaçağ- nşımlan yaratmasınm nede- nını Brecht. şovle anlatır "Aslına bakılırsa tragedva. insanlan komedinin vaptı- ğından çok daha fazla hafi- feahr." Şıırsel dıl bağlamında Brecht'ın 'Arturo li'dekı doğrudan ve dolaylı kav- naklan. Goethe'nın 'Faust'u ıle, Shakespeare'ın Mulius Caesar', 'III. Rıchard' ve 'Macbeth' adlı oyunlandır Halk kıtlelennın kendıle- nnı her devirde 'büyuksuç- lar' ıslemış olanlann çekıcı- lığınden kurtaramamış ol- maları gerçeği, '\rturo li'de Brecht'ın en onemlı çıkış noktalanndan bındır Bu konuda kendiMne aıt bır tanıklığı dıle getınrken şo>- leder "Suçun kendisi, çoğu kez hayranlık uyandınr. Doğduğum kentin kuçuk burjuva kesiminden olanlar, Kneisel adlı veçok sayıda in- san oldurmuş olan bir katil- den genellikle saygı ve hav- ranlıkla soz ederlerdı, bu vuzdcn bu adı bugune ka- dar hic unutmadım." Kuçuk burjuvanın tanh anla>ışı da Brecht ıçın bır olçuttur "Kuçük burjuva kesiminden olanlann tarih anlayışlan.. genellikle ro- manrik bir anlayıştır. Birin- ciNapolcon. Almanlannza- vallı haval dumalarını yasa- lan> la dcğil. fakat kurbanla- nnın mih onlara varan savı- sıvla beslemişti. Kan lekele- ri bu fatihlerin suratlann- da sanki insanı guzelleştiren lekeler gibidir... 'S ıkılması gereken, bu katillere duvu- lan sa>gıdır.r Ne önlenebilir? <\rturo Lı kışılığınde Brecht "büvükluk" kavTa- mıyladahesapla^ır Arturo Lı aslında sıradan bır suç- ludur. ona yukselme olana- ğını, bulunduğu dar v e genış çevrenın koşullan hazırlar Modern dev letlerde egemen sınıflann gınşımlen ıçm ço- ğunlukla son derece sıradan kışılerden yararlandıkları gerçeğını v urgulav an Brecht. Hıtler ıçın. "Giri- şimlerinin buyiik boyutlan, onu buvuk adam kılmak için yeterli değildir"* der Bu ornekten yola çıkarak neyin onlenmesı gerektığını -ve önlenebılır olduğunu- da şoyle açıklar •'Kuçuk ve sı- radan lumpen,egemen sınıf- lar ona bu olanağı hazırladn lar diye buyuk lumpene dö- nuşmemeli, gerek lumpen- likte gerekse bizim tarih an- lay ışımızda ozel bir jere sa- hıp olmamaJıdır._" " Arturo L i'nin Önlenebi- lir Yukselişi"", nicedır yukse- lışlerı önlenebılır olduğu halde onlenememışlenn bo- rularının ottuğu ulkemızde, ılgınç bır zaman kesıtinde sergılenıyor 1