Katalog

SAYFA CUMHURİYET 8 MART 1997 CUMARTESİ 8 DIŞ HABERLER F eminizm uzun yıllar boyunca erkek egemen dünyada erkeğe karşı eşitlik savaşımı verdi. Yorucu oldu bu savaş. Hâlâ da sürüyor. Ancak çok da yol alındı. Önce seçme hakkı kazanıldı. Sonra yavaş yavaş erkeklerin "av alanma" politikaya doğru kayıldı. Bugün ise feminizm özellikle Batı'da hızla dallara aynlıyor. Sorunlannm çoğunu çözen Batılı feministler post feminizme doğru kayarak arük kadırı hareketinin kadının kendini ifade etmesi biçimine dönüşmesini istiyorlar. En yeni akım ise ekofeminizm. A BD'de ve Avrupa'da tabandan başladı kadın hareketi, ZA aydmlardan ve hükümetlerden tam destek gördü. JL A Güçlendi, kurumsallaştı. Hatta kurumsallaşmayı bile aştı, uzmanhk alanlanna aynldı. Asya ve Afrika'da ise uzun yıllar sömürge ülkesi olmanın belki de tek avantajını kullandı kadınlar. Lisan sorunlan olmadığı için Batılı kadm örgütlerinin desteğini aldılar. lslam dünyası kadınının ise diğer hemcinslerine oranla işi hep daha zor oldu. Buna karşın güçlü bir hareketi oldu Müslüman kadmın. ÖZLEM YÜZAK 'Biz kadınız, lıîz de varız 9 K^ADIN HAREKETÎ KURUMSALLAŞMAYI BÎLE AŞTI ABD'nin feministleri erkelderikorkutuyorABD'de 1970'li yıllann başında yaygınlaşan kadın hareketi bugün artık bütünüyle kurumsallaşmış hatta uzmanhk alanlanna aynlmış durumda. Kadın gruplan tek bir konu üzerinde uzmanlaşıyorlar ve o konuda çalışmalannı yürütüyorlar. ABD'de tecavüz konusu ve aile içi şiddet konulan hala güncel. Son yıllann kamuoyunu ve kadın gruplannı en meşgul eden konusu ise işyerinde kadına yönelik cinsel taciz. Bu sözün rastgele sarfedilmesi bile Amerikan erkeklerini korkuyla titretmeye yetiyor. Zira, işyerlerinde ve akademik çevrelerde en ufak imalı bir bakış ya da söz hemen erkeklerin yargı önüne çıkmasına neden oluyor. ABD'nin bir önemli özelliği kadm hareketlennin hem tabandan hem de aydın çevrelerden yürütülüyor olması. Birçok ünıversitede kadın çalışmalan programlan yürütülüyor. Kurumsallaşma kadın hareketlennin ivmesini oldukça kesmiş bir durumda, ancak George Bush ve Ronald Reagan'm başkanlık seçimlerini kazanmasıyla uzun bir süre iktidan elinde tutan Cumhunyetçiler döneminde, radikal dinci muhafazakar gruplann sayılannın hızla artması özelikle de bu gruplann kurtaja karşı düşmanca tavırlan kadınlann yeniden birleşmeye itti. Uzmanlar günümüz ABD'sinde kadın hareketlerine ıvme kazandıran en önemli unsuru kürtaj konusu olarak tanımlıyorlar. ABD'deki uluslarası alanda çalışmalar yapan ve kalkınmakta olan ülkelerin kadınlanna destek veren pek kadın kuruluşu bulunuyor. Ömeğın Kadınlar İçin Dünya Fonu (Global Fund for Women) adındaki kuruluş, diğer ülkelerin tabanında çalışmalar yürüten kadın kuruluşlanna parasal destek veriyor ve projelerine katkı sağlıyor. ABD'de ve özelikle de Kanada'da kadının pozitif bilim ve teknolojide daha fazla temsil edilebilmesi için kadın gruplan büyük bir uğraş veriyorlar. Bu konuda uluslararası koalisyonlar var. Kanada'da özellikle kız çocuklann bilım ve teknoloji de uzmanlaşmalanna yönelik çeşitli programlar ve teşvikler bulunuyor. Kadın ve erkeğe biçilen toplumsal roller ders programlannda değiştirilmeye çalışılıyor. EDENSEL GÜÇ FARKIOKULLARDA GÎDERÎLÎYOR Avrupa'nın kızlarına Uzak Doğu sporları Kadınlann özgürlük ve eşitlik mücadelesinde batılılar başı çekiyor. Örgütlü kadın hareketlennin A\Tupa'da yaygınlaşması 1970'li yıllann başında başladı. Erkek egemenliğıne karşı tabanda başlayan bu hareket en küçük köylerde bile kadın gruplannın kurulmasına yol açtı. Kadm hareketınde özellikle 1980'li yıllann ortalanndan ıtibaren güçlü bir kurumlaşma başladı. Uzmanlar kurumlaşmanm bu denlı güçlü olmasının bir nedenini de aynı dönemde Avrupa'da ekonomık bir refahın yaşanmasma bağhyorlar. Gerçekten de milli gelirin sürekli artış gösterdıği bu ortamda sosyal dev let anlayışı ıçınde bir çok hükümet kadın örgütlenne büyük kaynak aktardı. Avrupa kadın hareketi. bugün artık iyice kurumsallaşmış durumda. Tabii kurumsallaşmanın olumsuz etkileri de görüldü. 199O'lı yıllann başında Sovyetler Birliği'nin çöküşü ıle Avrupa'nın da ekonomik bir kaosa sürüklenmesi ve bunun sonucu olarak kadın gmplanna aktanlan paranın kesılmesi ile anti-feminist hareketın aynı döneme rastlaması kadın hareketinin hızinı biraz kesti. Özellikle aile içi cinsel taciz konusunda şimdiye kadar saklı tutulmuş açıklamalann en kutsal kurum olarak kabul edilen aile kurumunu derinden sarsmasından ürken hükümetler "aile içinde cinsel taciz yoktur* şeklinde haberler yazan kadınlara parasal destek verdiler. Bunun da ötesinde kadm hareketınde yalnızca Avrupa'ya özgü alanlar var. Örneğin kadın cınselliğı. Cinsellığin erkekler tarafindan tanımlandığını ileri süren Avrupah feministler "Kadm, cinsel ldmHğini kendi tanımlasın" görüşü ile harekete geçiyorlar. Öyle kı kadın cınselliği bütün Avrupah feministler tarafindan çözülmesi ve yeniden tanımlanması gereken bir konu olarak kabul görürken, daha muhafakazakar olan ABD'de yalnızca radikal feministler bu konuya el atmış durumdalar. Avrupa'daki kadın hareketleri içinde yine tabandan başlayıp giderek güçlenen bir diğer konu da son derece yaygın olan "Kadın erkekle eşit Bir tek bedensd güç farkı var" olgusunu kırmak. Kadın gruplannın başanlı lobi faalıyetleri ve kadınlan örgütlemeleri sonucu bugün kadınlar ve kız çocuklan özellikle Uzak Doğu sporlanna yönelmiş bulunuyorlar. Bu konuya ömek olarak ta Berlin'de okullarda yalnızca kız çocuklanna yönelik Uzak Doğu spor dersleri konması ve seçilen pilot okullarda öğretilmeye başlanması gösterilebilir. ABD'de olduğu gibi Avrupa'da da kız çocuklann teknik alanlara kaydınlması için çeşitli projeler geliştiriliyor. Mahallelere kadar yayılan programlarla 18 yaşın altındaki kız çocuklara marangozluktan, demirciliğe kadar geniş bir yelpaze içinde kadınlara biçilmış olan geleneksel mesleklerin dışında meslekler öğretiliyor. J~İERKESİNHESABIBAŞKA Türkiye'de_ feministler kullanılıyor'Uluslarası kadın hareketleri içinde ne yazık ki Türkiye'nin adı pek geçmiyor. BM Kadın Kalkınma Fonu'nda da görev almış, Türkiye'deki kadın hare- ketlerini uluslarası platformlara yayma girişimini yürüten Kadı- nın tnsan Haklan Projesi adlı kuruluşun yetkilileri Pı- nar ve İpek llkkaracan, Türki- ye'den uluslararası kadm kuru- luşlanna herhangi bir talep gel- mediğini ileri sürüyorlar. Pınar ve tpek tlkkara- can, "Türkiye'de kadın hare- keti 3 akimın, milliyetçi- lik, dincilik ve Kemalizmin et- kisi altında. kadının yalnız- ca kadın olarak haklan- nın korunmasımn mücadele- sinin veriJemiyor" diyorlar. Bu yetkililere göre, "Türk feminist- leri ne yazık ki her üç kesim ta- rafından da kullanılıyor. tslam ülkelerinde gide- rek yaygınlaşan köktendinci- lik bu ülkelerin pek çoğundaka- dın hareketlerinde güçlenmele- re yol açmasına karşın Türki- ye'de kadın hareketle- ri tüm enerjilerinı laikliğin ko- runmasma harcar oldular. ts- lamcılarda kadını kendi amaç- lan doğrultusunda kullanıyor- lar. Türban isebunun en açık ör- neğı." 8 Marthn isim annesi Clara Zetkin Neden8Mart? . . 140 yıl önce, ABD'nin Ne<fr York kenti bir başkaldınya tanık oldu. 8 Mart 1857'de. 40 bin dokuma işçisi kadın, ağır iş koşullan, 12 saatten fazla günlük iş saati ve düşük ücretlere son diyerek direniş bayrağını açtılar. Amerikan polisi ile kadın işçiler arasvnda o gün çatışma çıktı. Olaylar sonucu çıkan yangında 154 dokuma işçisi kadın yaşamım kaybettı. 1910 yılında Alman Sosyal Demokrat Parti'nin önderlerinden Clara Zetkin 40 bin dokuma işçisi kadının başkaldınsını unutmayıp. Danimarka'nın Kopenhang kentinde düzenlenen 11. Enternasyonal'de 8 Mart'ın Dünya Emekçi Kadınlar Günü ûlarak kutlanmasıriı söyledi. 1957 yılında ise Birleşmiş Milletler, 8 Mart'ı "Kadın Haklan İçin BM Günü" olarak kabul etti. 8 Mart böylesi bir süreçle tüm dünya kadınlannın kutladığı enternasyonal bir güne dönüştü. SYA VEAFRlKA Somurgecılığın doğurduğu kadın hareketi Müslümanfeministlerşeriatçılann hedefilslam dünyasmda kadının özelliği, yorumu her ül- keye göre farklılıklar gösteren Kuran'ın kurallan çer- çevesinde. içinde bulunduğu toplumun gelenekleri- nin de etkisiyle yogrularak kalıplara sokulması ve yö- netilmesi. Afrika'nın birçok ülkesinde yaygın ola- rak kız çocuklara "sünnet" uygulaması diğer Müs- lüman ülkeleri şaşkınlığı uğratırken, kadının örtün- mesi ile ılgili fetvalar ülkeden ülkeye farklılıklar gös- teriyor. lslam dünyasının kadınlan diğer hemcinsle- rine kıyasla çok daha denn sorunlarla karşı karşı- ya. Dinın giderek artan oranlarda siyasal yaşamın içi- ne kaülması ve köktendinciliğin giderek yayılma- sı ise hem kadının özerklığini hem de insan haklan- nı bü>ük tehdit altına ahyor. Kadınlar, sokakta serbestçe dolaşmaktan seya- hat etme özgürlüğüne, çalışma ve eğitim özgürlüğün- den. doğanın kendisine verdiği en büyük güçler- den biri olan doğurganhğınm ve üretkenliğinin so- rumluluğunu taşıma hakkına bile sahip olamıyor. Ka- dmın tüm bu baskılarla karşı karşıya olduğu bu or- tamda bile güçlü kadın hareketleri ve kadın örgütlen- meleri bulunuyor. Ancak tslam dünyasmdakadın ha- reketinı Batı'daki kadın hareketlerinden farklı kı- lan önemli bir özelliği hem hükümetleri tarafin- dan kesinlikle destek görmemeleri hem de kökten- dinci gruplann tehdit ve saldınlanna hedef olmala- rı. Bu nedenle daha da güçlü bir ses çıkarabil- mek için müslüman toplumlarda kadm hareketle- ri uluslarası bir dayanışma içinde bulunuyor. Ka- dm hareketleri içinde en belirgin olanı ise aralann- da Türkiye'nin de bulunduğu 26 ülke kadını- nın bir araya gelerek oluşturduklan "İslam yasalan alünda yaşayan kadınlar" (WUML)kuruluşu. Kuru- luş bu ülkelerde ve bu ülkelerin dışında yaşayan Müs- lüman kadınlann sorunlannı ele ahyor ve diğer ör- gütlerle de temasa geçerek destek sağlıyor. 1984 yı- lında kurulan kuruluşun bugün dünya çapında güç- lü bir ıletişım ağı bulunuyor. Bu kuruluş radikal is- lamcı gruplann özelilkle de Hizbullah'ın ölüm teh- ditleri altında faaliyet gösteriyor. Erkelderin6 av alanuuv doğru Parlamentoda kadm yüzdesi Politika deymce ilk akla gelen "para w güç." Her iki unsur da yüzyıllar boyunca erkek egemenliğinde olduğu için doğal olarak politika da şimdiye kadar erkeklere öz- gü "av alanı" niteliğtni konı- du ve kadınlar bunun dışın- da bırakıldı. Seçme hakkını çeşitli mü- cadelelerden sonra kazanan kadın bugün siyaset yaşa- mında kendi alanmı geniş- letmek için yoğun çaba har- cıyor. Parlamentolarda ka- dınlann hem nıtelik hem de nicelik olarak belli bir düze- ye ulaştığı ülkelerde bu hak- kı kazanmalan hiç de kolay olmadı. Özellikle Kuzey Avrupa ülkeleri bu konuda son derece bilinçli bir uğraş verdiler. Işte birkaç örnek: isveç'te 1991 seçimlerinden önce parlamentoda kadın sa- yısını arttırmak isteyen ka- dın gruplan son derece güç- lü lobi faaliyetleri başlattı- lar. Ülkedeki bütün partiler- le pazarlığa oturarak bir yan- dan genış bır ideolojik kam- panya başlatırken br yandan da ayn bir kadınpartisi oluş- tunna tehdidinde bulundu- lar. Kadın gruplannın bu giri- şimi etkili oldu. Başta Sos- yalist Parti olmak üzere bir- çok parti kadın kotalannı yükseltnler. ABD'de 1985 yılmda De- mokrat Parti'nin kadm aday- lannı desteklemek üzere bir kadının girişimi ile oluştu- rulan "Emily's List" (Emi- 20. yüzyılın önemli kadın liderleri Baskaniar: Arjantin: îsabel Martincz de Peron Bolivya: Lidia Gueiler Haiti: Ertha Pascal-Trouillot trlanda: Mary Robinson Nikaragua: Violeta Chamorro Filipmler: Corazon Aguino Yugoslavya: Milka Planinç Başbakanlar: Bangladeş: Halide Ziya Rahman Kanada: Kim Campbell Fransa: Edith Cresson Hindistan: lndıra Gandi Israil: Golda Meir Pakistan: Benazir Butto tngiltere: Margaret Thatcher ly'nın Lıstesi) adlı bir kam- panya sayesinde kadın parla- menterlenn sayısı giderek artıyor. Dünya nüfusunun yansını oluşturan kadınlann parlamentolarda eşit temsil hakkını istemeleri bugün Avrupa Konseyi'nin temel politikalanndan biri. İslam dünyasmda ise siyasal ya- şamda kadın, erkeklerin ken- di amaçlan dogrultusunda kullandıklan bir araç konu- munda. Birçok lslam ülkesinin parlamentosunda kadınlar var. Ancak kadınlann parla- mentoya kabul edilmesi "göz boyamadan başka bir- şey değıl". Mısır'da femi- nistler parlamentodaki ka- dınlan "sessiz azmlıklar" şeklinde tanımlıyor. Zira kadın parlamenterler, siyaset. din, cinsellik ve ben- zeri duyarh konularda asla konuşmuyorlar. Mısır öme- ği Iran hatta Türkiye için de geçerli. . Okyanusya 0 : 15 15 20 26 30 KadntennyüzbesilZj'987 • • 1994 Yeni akım 6 ekofemîrazııı' Feminist hareketin bir kolu olarak ortaya çıktı ekofeminizm. Ekofeminizm doğanın egemenlik altına alınışının, kadınlann ege- menlik altına ahnmasına bağlı olduğunu ve her iki egemenliğin de onadan kaldınlma- sı gerektiğini öne sürüyor. Kadm ve Dünya adlı ekofeminist kadın yıllığının yaratıcısı Rus yazar Tatyana Mo- monova da "Bir kadın olduğuma göre eğer çevTe kirtenmesi kadınlann sağlığını etkili- yorsa >cni kuşaklann da sağlığı etkileniyor demektir. Bizdoğanın >asamasını ve nefes al- masınıtemel aüyoruz. Yoksafeminizmin an- lamıkalmaz" şeklinde konuşarak kadm ha- reketi ile çevre arasındaki bağlantıyı tanım- lıyor. Kadmın çevre ile içiçe geçmiş oldu- ğunu ve üretkenlik yapısı gereği doğaya da- ha saygılı olduğunu ileri süren ekofeminizm ekonomi teorileri de geliştiriyor. Ekofemi- nistler. tüketımin gerekli düzeyde yapıl- masmı ve eşit dağıtımı savunuyorlar ve kolektifbirüretim öneriyorlar. Ekofeminist- ler aynca doğayı daha koruyucu bir kalkm- ma modelinin mücadelesini veriyorlar. Dînozorlar ve post feminisder Post modern bir çağda, feminizmin de bir "post"unun olmaması düşünülemezdi. Günümüz feministleri mizahi bir bakış açısına göre dinozorlar ve post feministler olarak ikiye aynlıyorlar. Pek çoklannca da feminist saflarda bir TniNa Atıya da feminizmin yuvasına sızmış bir casus olarak görülüyor post feministler. Post feminizmbatılı feministlerin ortaya attığı bir akım. Batıdafeminizmin gündeme getirdiği pekçok sorun bugün halledilmiş durumda. Batılı feministler ise hareket olarak kendilerini yenıleyememekten yakınıyorlar. Post feministlere göre bugün artık kadm hareketi kadmın kendini ifade etmesi ve ortayakoyması biçimine dönüştü. Bir post feminist, kendi düşüncelerini şu sözlerle yansıtıyor: -Sürekli savaşıp bir şeylerin kazanılmaya va ispatianmaya çalışıldığı feminizmden sonra bu akım Ki okhı." Dinozorlar ise kadının insan olarak haklannı elde etmeleri için daha katedecek uzun bir yollan olduğunu savunuyor ve feminizmden asla ödün vermıyorlar. Çoğunluğunu gelişmek- te olan ülkelerin oluşturdu- ğu Güney Asya ve Kuzey Afrika ülkelerinin en önemli özelliği kadın hare- ketinin kırsal kesimden başlaması. En küçük köy- lerde bile kadm kolektifle- rinin kurulduğu bu ülkeler- de kadın hareketleri olduk- ça güçlü. Köylerde kadınlar kooperatifler oluşturuyor ve kendi ürettiklerini kendi- leri satabiliyorlar. Bu ülke- lerin en büyük avantajı bir dönemin sömürge ülkeleri olduklan için batı lisanının onlar için sorun olmaması. Bu ülkelerden kadın ha- reketleri ile ilgili çarpıcı ba- zı ömekler ise şöyle: Hindistan: Kadın hareket- lennin en güçlü olduğu ül- kelerden biri. Kadınlann oluşturduklan SEWA adın- da ve ünü dünya çapındabir kuruluş var. Kuruluşun özelliği kayıt dışı ekonomi- nin içinde parça başı iş ya- pan kadınlann oluşturduk- lan ülke çapında son dere- ce güçlü ağ. Kuruluşun ka- dırdann iş başına aldıklan paranın belli bir standardın altına düşmemesi ve kadın- lann becerilerini arttuTna konulannda son derece ba- şanh uygulamalan bulunu- yor. Pakistan: Pakistan'da kök- tendinciliğin yükselmesi kadın hareketine ivme ka- zandırdı. Bugün siyasal ya- şam içinde de etkin rol alan Pakistanlı feminist kadınla- nn en büyük başanlanndan biri de ülkeye sırf kadınlara kredi veren, iş sahibi olma- lannı destekleyen bankala- nn kurulmuş olması. Zimbatrvve: Zimbabvve'nin bağımsızlık savaşında ka- dınlann etkin bir katılımı oldu. Savaş kazanıldıktan sonra omuz omuza çarpış- tıklan erkekleri kendilerine "tamam artık evlerinize" tavnnı sergilemeye kalkm- ca bir anda tüm Zimbabwe- li kadınlar müthişbir örgüt- lenmeye girdiler ve kesin- likle tavız vermediler. Bu- gün kadınakarşı şıddeti ön- lemek amacıyla bütün köy- lerinde kadın gruplannın olduğu Zimbabwe'de ka- dınlar radikal feminist ulu- sal programlar hazırlayıp hükümetekabul ettinyorlar.