Katalog

SAYFA CUMHURİYET 8 TEMMU2 1996 PAZARTESİ İf 10 L a t i n A m e r i k a Ö r n e ğ i V e T ü r DIZI k iy YAZI e / Ü s t ü n S a n V e r POLİTİKA VE ÖTESt Alaturka liberaliz ağır faturbsı - ^ ^ • • ^ konomık m ı dengeler\e Mj sosyalbarıs M 7 açısindan M J onumuzdekı - ^ L M ^ V avlaıdaen onemlı risklerden bırı. enflasvonun uç haneli rakamlara yukselerek gelır dağılımını "daha da bozmaMdır Bo\ le bır gelısmenın polıtik uzantıları kavgı sencıdır Son \ ıllarda ağırlıkla uygulatıan vıiksek reel faiz, duşuk kur politikası ıle bır yandan ıthalatın ucuz tutulması mumkuıı olurken dığer vandan kamu fınansmanı ıçın kıvi vadelı sermaye akısı sdğlanmıs \e bu yolla brut do\ ız rezerv lerının yukselmeyı surdurmesı de mıımkun olmustur Yapısal dığer onlemlerle desteklenmeven bu polıtıkanın. kısa doııemde entlasvonun daha tazla tırmanmdMiıı engelledığı. ancjk U7im bır sure uyguldiıııidsi nedenıyle ree! ekonomiNi ciddı bıçımde tjhııp eîtığı dçiktır Bugun gelınen noktada bu polıtıkanın bırden terk edılmesi ise geçmıs yılldrm hatalı uygulamalan nedenıvle manevra kdbılıyetı çok daralmı^ ekonomı ıçın cıddı bazı rıskler ıçermektedır Bunlar. 1945 te Meksıka orneğınde gorulduğu gıbı enflasyonda ve kurlarda ani bir patlama \e sermavenin kaçmasıdır. Sermave kaçisinın en onemlı etkısı ıse dı>j borç odemelennın aksamasında gorulur \le\cut polıtıkanın surdurulmesi ıse ekonomının yavaş, ancdk olumcul kan kaybının surmesı diılamına gelmektedır Lııflasyonıst beklentıler uretım \e dağıtımdakı bozuk \e olıgopolıstık \apı. tarımsal uretımde azalma. kaıııunun fıyatlan etkıleyebılecek polıtıka araçlarının onemlı bır bolumunun kontrolunu kaybetmesı. sa\ unma harcamalarının yukseklığı yanında kamu açıklarında bır ıv ılesmenın beklenmemesi. dıs kaynak malıvetlennde de\am edecek olan artıs. kurların gorelı olarak bıraz daha hızlanması ve para polıtıkalannın uvgulanmdsındakı guçlukler. dığer bazı dengesızlıklerle bırlıkte ele dlındığındd kronik enflasyon çıtasının daha y ukseğe verleşmesi kaçınılmaz gorulmektedir. iç borç çıkmazı Onumuzdekı a> lar ıçınde bır çozum uretılememeM durumunda ekonomının tıkanabıleceüt bır baska nokta, iç borç ve gen odenıelendır İç borçlan daha ıızun bır\ade\e yavmak sımdılık çıkar tek \ol olaıak gozukmektedır Bu durumda bu borçların onemlı bır bolumunun alacaklısı durumundakı bankacılık Mstemının yapısı ve sağlığı gundeme gelmekTedır Kamu bankalarının boyle bır operasyonda çok onemlı gore\ ler ustlenebılmesı teorık olarak mumkun \e gereklı olmakla bırlıkte siyasetçılerın elınde oyuncak edılmış bu kurumlann boyle bır is ıçın gereklı vapıya ve guce sahıp olmadıkları bılınmektedır Bankacılık sıstemıııın bır bolumu ıse hâlâ 1994 krızının yaralannı Mİmekle mesguldur ve mevduat garantiM bıle surdurulmekte ıken bu ek yukun kaldınlabılmesı bırsorun olacaktır Bu durumda bır orta yol bulunabılecek mıdır' Alaturka lıberalızmın ekonomıyı ne hale getırdığının en somut orneğı yukandakı tablodan gorulmektedır pış borc ödemeleri Latin Amerika turu bir kaos'un yasanmasi olasilıgı en fazla dış borç ödemeleri aksarsa gundeme gelecektır Cari ışlemler dengesindeki endişe \erici bozulma. en çok bu açıdan endışe v erıcıdır İç borçların dovize çevrilmesi bu rîski en fazla arttıracak uvgulamalardan biri olacaktır. VıpılmaM geıeken ıç borçlan dov ıze çe\ ırmek bır v ana toplam mev duatın y.ınsını dsınis olan DTH mevduatı ö/endirnıekten va/geçmek, çeşıtlı onlemlerle DTHIerı bıryılda toplam mev duatın dortte bırıne duşurmeyı planlamak olmalıdır Daha sonra DTH nıevduatın daha da azaltıimasını özendvrecek onlemler gundeme gelebılır Kısmen hedef. ekonomının do\ ız cınsınden y ukumluluklennı jznltmak dovize kaçışı değil dovizden kaçmay ı sağlamak olmalıdır. Tuıkıve bu\uk diş tıcaret açığına nğmen tıırızm gelırlerı sayesınde can ı^lcmaçığını bırolçude kontıol altında Son on yıldır gereksınım duyulan, genış kapsamlı, getıreceğı yukun faturası toplumun değışık kesımlerı arasında adıl bır bıçımde dağıtılan, lyı programlanmış ve sorunlara çozum uretecek bır yapısal uyum programını uygulamaya geçıremeyen Turkıye ıçın sorunlar artık salt ekonomık olmanın otesıne taşmıştır. Bu nedenle uygulanabılecek bır yenıden yapılanmanın yalnızca ekonomı ıle sınırlı kalması, ıstenen sonucu veremeyecektır. Bugun yasal ve ekonomık açıdan yenıden yapılanmayı gerçekleştırecek guvenılır ve deneyımlı kadroların gunluk sıyası kaygılardan etkılenmeden çalışabılmelerı gereklıdır Çozum, başkanlık sıstemı ya da totalıter rejımlen çağnştıran yapılar yerıne demokrası ıçınde aranmalıdır Ancak gundemın sureklı olağanustu koşullardan etkılenmesı, sorunların uzerıne gıdılmesıne ve oncelıklenn teknık bır yaklaşımla belırlenmesıne olanak vermemektedır tutabılmektedır \ önetinılerin turizmi olumsuz etkileyebilecek >a da turizmin yapısını degiştirmeyi hedeflevecek radikal değişiklikler aravışı içindeolmayacaklarının ıvi anlatılması gerekecektir. Bu konuda olu^aeak en utak bır vanlı^ anlamanın olumsuz etkılennın turızme bağlı sayılan ve mılyarlarca dolarla ıfade edılen bav ul ticaretınde de kendını gostereceğı unutulmamalıdır Kaynak bulma sorunu Enflasvonu indirmek. mali disiplini sağlamak ve iç horçlarda bir vadc operasyonu vapmak gibi onlemler uygulamava konulnıadan once kamunun duğabilecek sorunlara karşı kullanabileceği kav nakları elinde bulundurması gereklidir. Bu kavnakların Dunva Bankası'ndan sağlanabıleeek çe^ıtlı vapısal uyum kredılen. uygulaınava hemen konulabılecek kavıt dı^ı ekonomıvı kapsam ıçıne alacak gelır ve kurumlar vergiM tahsılatmı vajgmlaştıracak vergı onlemlerı. kısa sure ıçınde gerçekleştınlmi!, ve borç gerı ödemeleri ı<,ın kullanılmayacak buvuk tutarlarda bırkaç Hazıne ıhalesı kı>a surede onemlı gelır getırebılecek. ıvı planlanmı> bır-ıkı ozelleştırmenın eşanlı uvgulaması ıle bır araya getırılme^ı mumkundur ( nufulnıarnası gereken, Hazine meteliğe kurşun atarken ve rezenler duşuk bir du/evde iken sorunlann göğuslenenıev eceğidir. Son on vıldır gereksınım duvulan genı^ kapsamlı getıreceğı yukun faturası toplumun değışık kesımlerı arasında adıl bır bıçımde dağıtılan ıvı programlanmış ve sorunlara çozum uretecek bır vapısal uvum programını uvgulamava geçıremeven Turkıye ıçın sorunlar artık salt ekonomık olmanın otesıne tasmıstır Bu nedenle uvaulamava konulabılecek bırvenıden vapılanma olgusunun valnızca ekonomı ıle sınırlı kalması ıstenen SOIIULU veremevecektır Yenıden vapılanma zorunluluğu Bugun vasal \e ekonomık açıdan bir \eniden vapılanma kacınılma/ olmuştur. Bov le bır operasyonu gerçekleştırecek guven veren ve denev ınılı kadroLtrın gunluk sıyası kaygılardan etkılenmemesını sağlavacak bıryapı ıçınde çalışabılmelerı gereklıdır '\apilacak olan çozumu başkanlık sistemı va da totalıter reıımlerı çağrıstıran yapılarda aramak degıldır demokrası ıçınde teshıs ve çozum bulmaktır \ncak gundemın sureklı olağanustu koşullardan etkılenmesı ve olağanustu kosullara gore tespıt edılmesı. somnlann uzerıne gıdılmesıne ve oncelıklenn teknık bır vaklasımla belırlenmesıne ımkan \ermemektedir Seksenlerın Latın Amenkası na benzeme uyarısının zaten tum kurum ve kuruluslarında bır suredır belırgın bır çozulme gozlenen Turkıve ıçın daha uzun sure devam edebılecek bır kargdsa ve kaos ortamını çağristırması nedenıv le çok cıddıye alınmasi geretmektedıı Borç krizi ve Latin Amerika I9S0 lerın Latın Amerıkasi na gelmeden once bellı bash Latın -\menka ulkelennın ekonomık gostergelerıne bakıldığında 1970"lerin sonlanndan 1981 sonuna kadar vu/de 7-8"lerde seyreden ve dıs borçlara fınanse edılmıs yuksek bır buyume. buvuk cari işlemaçıkian 1981 sonunda gelısmekte olan ulkelenn toplam can îslem aı,ığı 85 mılyar dolardı). yerlı para bırımlerının dolar karsisında asın değer kazanması, mılli gelırın yuzde beşı duzeyınde seyreden kamu açıkları ıkı haneli. ancak çok vuksek olmayan bır entlasyon dıs borçlarda katlanarak artıs ve verımlı vcnmsız pek çok altyapı proıesı yuksek savunma harcamaları ve sivası oportunızm kokan sosyal programlarla dolu don- besyıllık bırsureç ya^adıklarını anımsamak nerekır 1982 Ağustosu ndd Meksıka nııı 8ü mılvardoları asan dıs borçlannın servısını yapamavacdğını ılan etmesıyle uluslardr<ısı fınaııs çevrelerı ıçın son zdmanlarda korkulan ancak gerçeklesmesmın ertelenebıleceğı unutuJdiı borç knzı kdbusu bdslamıs oldu Donemın \BD Başkanı Reagan uluslardrasi bır panığı ve tınaıis krızını eııgellemek ıçın ABD Hazınesı nden once bır mılyar dolarlık kısa surelı bır kredı ardından dd ıkı mılyar dolarlık bırdcıl vardım paketını devreye soktu Ancak I9CS2 sonunda Brcvılya. 90 mılvardoları a^an dıs borçlannın servısını yapamayacdğını sdvundrak 198^'te yapacagı tum borç gerı odemelennı ıptal ertığını ılan edıiKe sorunıın boyutları netlık kazandı \enezuella nııı toplam 34 mılvar dolar tutanndakı dıs borçlannın servısı Meksıka ve Brezılyadan once aksamıstı Arıantın de 40 mılyar doldra yakla^an dı^ borçlarını servısınde Meksıka ve Brezılya vı takıpte geçıkmevınee Batı nııı uluslararası bankalan ve tınans kurulusları gelısmekte olan ulkeler \e Dogu Av rupa ulkelennın toplam 420 nıilvar doları bulan borç yukunun tamamına yakın kısnıını gerı donmesı tehlıkede. patlamak uzere bır borç bombası olarak avuçlarında buldular Bu rakanıın 135 milvar dolarlık bolumu ise ABD bankalarının alacağı idi. 1970 lerın ortasında petrol fıyatlanndakı buyuk artıs sonucu petrol uretıusi ulkelenn elınde olu^an petrodolarlar uluslararası bankalar aracılığıvla gelısmekte olan ulkelere ılk v ıllarda makul savılacak faızlı Meksıka'da 1995 başkanlık seçimlerinden sonra halk, uygulanan ekonomik kararları protesto etti. Yuksek enflasyon ve hayat pahalılığı karşısında hukümetin kendilerıne yaptığı maaş zammını az bulan , memurlar çeşitli protesto gösterileri düzenlediler. kiedılı.1 ol ııuk akmıstı 19" 1 !) lenn sonlarında son petrol fıyat artıslannddn soıırd enflasyon tum dunydda patlamıs. taızler hızla vukselmıs |982'den baslayarak petrol tıvatlan ÜJ duşuse geçınce gelısmekte olan ulkelere aktarılan petrodolar rezerv len erımeve baslamıstı Yukselen taızler ve dardlan yenı borç bulma olanaklan kdrsısında gelısmekte olan ulkeler seksenlere gınldığınde ağır dıs borç vuku altında ezılmeye ba^lamı^lardı Bankalar panıkte Reagan yonetımının onerısıyle IMF kotaları ^2 mılvar dolar arttırılarak acıl durumlar ıçın bır ton olusturuldu 1983 basına gelındığınde ABD nııı en buvuk dokuz bdnkasının gelısmekte olan ulkelerden alacakiarı toplam sermavelerının m, katını a^ıyordu ve tıılı durum bankalan teknık olarak zorunlu karsılıkları avırmak ıçın çok buyuk boyutlu sermaye arttmmları yapma ya da taalıyetlennı durdurnid noktdsına getırebıleı.ek noktada ıdı 11995 basında da Meksıka bdskanlık seçimlerinden kısa bır sure sonra uluslararası pıvasalarca beklenmedık bırdnda gerçekle^tırılen devaluasvondan hemen sonra pesodan ve kamu borç senetlerınden kaçısa donusen ve bu senetlerın onemlı bır bolumunu elınde bulunduran uluslararjsi tonldr ve kurulusldrda olusaıı panığı dızırınlemek ıçın Baskan Clinton un Meksrka'ya 1982 uygulanidldrını anımsatdn ılketapta 1" mıhar dolarlık bırdestek sağlamış olduğu hatırlanacaktır ) Gelıs.mı> ulke ekonomılen ve uluslararası tıcaret bankalan bu krızden seksenlenn baslannda olumsuz etkılendıler Durgunluk. entlasyon ve artan ışsızlığın varartığı sorunlar tavızsiz para ve malıye polıtıkalannın uygulanması. vuksek teknolopden yararianılarak malıyetlenn dusunılmesı. sırket bırlesmelen ve yenıden vapılanma ıle asılabıldı Üluslararası ışbırlığı ve fınans kesimlenne yonelık onlemlerle sonınlan zamana yay ılabılmesıne ve fınans kesimının toparlanabılmesıne ımkân tanındı Latin Amerika'da krizi takip eden y ıllarda. uzun sureli bir ekonomik daralma ve fakırieşme. hiperenflasvon. yerlı paradan kaçış ve çok buyuk boyutlu devaluasyonlar birbirini takip etti. Art arda açılan başansız ekonomık onlenı paketlennın ve uluslararası bankalarla yapılan yenı borç erteleme anlaşmaları. sınırlı bazı ozelleştırme uygulamaları ve borç kamu varlığı takaslan sorunları çozmeve yetmedı Latın Amerika vı tepeden tırnağa sarmış olan yozlasmış yapının urettığı çozumler guven vermedı ve başta yerlı sermave olmak uzere on mılvarlarca dolaı kıtdvı kısa surede terk etti ABD Baskanı Bush donemınde Meksikd. Arjdiıtın Brezılydve Nenezuellanın dıs borç ana paralannın vade sonunda odenmesını aynı vadelı ABD Hazıne tahv ıllerıv le temınat altııid jlaıı Brady Planı ıım devreye gırmesı ıle boıçların uzun vadeye vavılması seksenlerın sonldrına doğru mumkun oldıı Yarın: Meksika ile Turkiye arasındaki benzerlikler MEHMED KEIVIAL Domuzuna Yazılan...Yahya Kemal'ın şoyle bır ıthafnâmesı vardır, pek sevenm Ne zaman bır "sunu" sozu açılsa hemen dı- lımın ucuna gelır, yapışır Olsun ıthaf edenın ruhuna bır tuhfe Kemal Şeşper açsın bu gazel cennet-ı alâya kadar Gazeteyı bundan bırkaç yıl once bır toz duman sardığında ayrılanlar olmuştu Ismail Gülgeç de ay- rılmıştı Gezdı dolaştı. geldı Hoş geldı1 Gulgeç, bu arada yayın yapan bır kıtabevı kotardı Ilk bastığı kıtaplardan bırı Ekmekçi'nındı Ikısının bır- lıkte ımzaladıkları kıtap onumde duruyor bırer satır- lık "sunular" yazmışlar Dost armaganı kıtaplarda sunu bence çok onem- lıdır Kışı dostuna ıçını doker, sakladığı bır şey varsa dışarı vurur Kımı sunularda bunu gızledığı olur Işte ılk satır Ekmekçı'nın "Sen domuz sevmezsın ya, belkı sevdırebılırız " ikıncı satır ismaıl Gulgeç'ın, daha okumadan ne dokturecek dıye heyecana kapılıyorsunuz "Domuzuna sevgılerle " Altında kalyon gıbı ust uste bınmış ıkı ad Cumhurıyetın ılk yıllarında, Keçıoren taraflarında bır domuz ahırı vardı (oyle sanıyorum) Bela Kun do- nemınde Macarıstan'dan kaçmış usta ve ışçıler bu domuzdan yerlerdı Şehrın ıçındekı Macar lokantala- rında da domuz etı bulunurdu Ulus'ta bır de şarku- terı vardı Topal Mesut'un Yeşıl Fıçısı'na da Macar lo- kantası derlerdı Mesut gerçekten topaldı bır moto- sıklet kazası geçırmıştı Eşı de Macardı Orhan Veli'nın Macar lokantası ıçın bır şıır vardrr, şoyle Kış kıyamet Macar lokantasında yazıyorum Ilk mektubumu Oktaycığım Bu gece sana butun sarhoşların Selamı var Orhan Velı nın kedılı şıırlerı vardır O sıralarda kımı yapıları bırılerı yakıyor Kım yakmış olabılır"? Komu- nıstler yakıyor derler Orhan cığercının kedısıyle so- kak kedısı ustune bır şıır yazar Orada domuz da ge- çer Açlıktan bahsedıyorsun, Demek kı sen komunıstsın Demek butun bınalan yakan sensın istanbul'dakılerı sen Ankara 'dakılen sen Sen ne domuzsun sen' Komunıstlığın TCY'dekı maddelerı yasayla bırlıkte kaldırılığına gore yasaklamalar artık başka yasalarda verılıyor Yapıları yakma yıkma da tarıhte kalıyor Do- muzun zekâsı pek geçerlı olmuyor "Sen ne domuz- sun sen" havada kalıyor Ekmekçı ıle bır sutunu uçer uçer paylaşıyoruz Ge- rıye bır sutun kalıyor onu da cumaları Müşerref He- kimoğlu kullanıyor Ekmekçı ıle benı domuz konu- sunda karıştırıyorlar Kımılerı şaşırarak soruyor "Bugunku yazınız çok guzel, domuz sevmeyenle- re ver yansın etmışsınız " "Ben domuz yazısı pek yazmam, o yazı Ekmek- çı 'nındır" "Ya oyle mP" Bazen sovgulu, tehdıtlı mektuplar alırız ana avrat ver yansın ederJer Onları sıneye çekerız Ben ıstedı- ğım kadar "domuzlu "yazılar benım değıl dıyeyım, al- dıran olmaz Ikımız bır aradaysak sorun yoktur nasıl olsa bırbırımızden ayınrlar Işın tuhaf yanı Ekmekçı'yle çok eskı gazetecıyız, boyle zılgıtlara karşı şerbetlıyız Ben Ekmekçı'nın mesleğe başladıgı yılları bılırım Da- ha eskı oluyorum Ekmekçı'nın yazdığı, İsmaıl Gulgeç'ın çızıledığı "Domuzuna Yazılar"\ alın okuyun. domuzlamasına bır tat alacaksınız Aldım bır daha bırakamadım B U L M A C A SEÜAT li>414\ SOLDANSACA. 1/ Açık \e engebe- lı arazıde sınırları saptanmi!} bır par- kurdd vapılan mo- tosıklet varısı 2/ 3 Halkdılınde sebze bahçesıne verılen ad Bır meyve 3/ Ateş Buy uk kar- des. aaabey 4/ ° Mevve sekerı 5/ Uzak Istanbul un bırılçesı 6/Aralık- sızvınelenen \e ar- tık dusunmeksızın yapılan eylemlenn tumu Hayvanlarda bemızlık 7/ Mıkroskopta ıncelenmeM ıstenen cısımlerın ustune ortulen ınce ve kuçuk cam Nıkelın sımgesı ABD de bo^anmanın kolay olusuvlaunlukent Bavın- dırlık 9/Satrançtabırtas Alumıny um. bakır v e mag- nezy um katılmıs çınko ala- simlanna verılen ad M KARIDVv AŞ \Ğl\ \: 1/ Akçenın dortte bırı değerındekı Osmanlı bakır sıkkesi Radvumun sımgesı 2/Duz ve genıs arazı Bırkumarara- cı 3/kımıgıyeceklere sertlık vermek ıçın kullanılan bırtur kumas 4/Müstahkem yer Tıp dılınde "bere" anlamında kullanılan sozcuk 5/Tuzağa dusurulen ^ey Bır soru sozu 6/Gulunç bır bıçımde gıvınıpsuslenenkadın Misketlimo- nu da denılen kuçuk bır lımon cınsı II Ozgun çızım hanta, plan gıbı sey lerın fotoğrafteknığıvle çoğaltılması Su 8/ Asker ^ararlanılan uygun ko^ul 9/Soz göturup getıren İLAN T.C. ERZİNCAN SULH HUKIK MAHKEMESİ'NDEN Dosva No 1995 229 Es - 1995 672 K Davacı Malıye Hazınesı vekılı tarafından davalılar HaydarKoknaroğlu AzızKoknaroğlu Yasar Koknaroğ- lu ve Hıdır karadağ alevhıne mahkememıze açılmıs bu- lunan Erzıncan ılı merkez \avlaba^ı Koyu sınırları ıçen- sınde bulunan yenı parsel numarasi bılınmeven eskı 69 sayılıparsel veyıne Yaylabasi Kovu I02ada 19no lupar- selle ılgılı olçumun duzeltılmesı dd\asının v apılan duruş- ıTialan sonunda da\a 29 îl 19Q5 tdiıhındekdididbdğldn- mis. olup Ancdk tum aramalara rağmen adreslerı tespıt edıleme- ven davalılar Husevın çocukları Havdar Azız ve Yasar Koknaroğlu ıle \elı oglu Hıdır Karadag ı davacı Hazıne vekılı tarafından temyız edılen kararın temvız dılekçesı teblıö edılememıstır ı^bu ılanın yayımıncljn n gun son- ra vukanda isinılerı vazılı da\alılara temyız dılekçesının tebıg edılmış sayılacagı \e bu tarıhten sonra yasal suresı ıçınde tenıvız etınedıklen takdııde dosyanın temvız ın- celemesine gondenleceğı teblıgdt verıne kaım olmak uze- re ılanen teblığ olunur 2ı 5 1996 Basjn 90354