Katalog

CUMHUKlrci 11 ARALIK 1994 PAZAR 8 PAZAR KONUGU Hava kiriiliğini havaya atbğunız aüklar yaraüvor. Bunlar ısınmak ve enerji amacıvla kullanılaıı aüklardır. İstanbuı ıı.ı iıiıun ı m ıv ıv e girmiş. Bunun yamnda evlerde doğalgaz, fueloiL kömür yakıyoruz. Çarpık kenüeşme =Hava kirliliği Leyla Tavşanoğlu SUNUŞ: tstanbulyıllardır hava kiriiliğinden neredeyse boğuluvor. Göğün mavisinigörmek artık olanaksız. Özellikle hş geldiğinde yüksek bir mevkiden şehre baktığmız zaman koyu bir kirlilik bulutundan başka bir şey görmez oluyorsunuz. Hava kirliligine baglı olarak insanlar üst solunum yolu hastalıkları, bronşit, gözlerin ıltihaplanması gibi dertlerden bir türiü kurtulamıyoriar. Doktoriar, özellikle kalp hastaları ve astımhlann, kirliliğin arttıgı günlerde evlerinden çıkmamalanm öğütlüyorlar. Bu arada tstanbul Valiligi ve Büyükşehir Belediyesi kent içindeki binalarda kullanılan yahtlann niteliklerini iyileştirmek için çalısmalar yapıyorlar. Yıllarca her şeyi ihmal edilen tstanbul 'un havasınm biraz olsun temizlenmesi çalışmalan alabildiğine sürüyor. Belli saatler dışında kalorifer ve sobalannyahlmaması için halka çağnda buluruduyor. Ancak dinleyen hm? Istanbullu bıryandan "Kirlilikten boğulacağtz" dıve şıkâyet ederken biryandan da önlemlere uypmmakta direniyor Valıliğin, konutlann belli saatlerde ısıtılması çağrılarına karşm bir de bahyorsunuz bacalargün boyu tütmeye devam ediyor tstanbul 'un hava kirliliği, alınan ve almacak ön/emler konusunda Vali Hayri Kozakçıoğlu bıze aynntıh bilgı verdi. - Siz bir konuşmanızda "tstanbul 'un bashn rüzgârlanya poyraz, ya lodostur. Buna karşıhk tstanbulda anayollar. ya da ana arterler doğu-batı doğrultusunda yapılmıştır. Buyollann itdyanında yer alan bınalar da rüzgârlan kesmektedir " dediniz. Havanın temizlenmesutde işimiz sadece rüzgâriann esişyönüne mikaldı? KOZAKÇIOĞLU - Maalesef şehırcilik konusunda çok kötü örneklerimiz var. Bugün bu büyük sıteleri, büyük binalan yapanlar sadece "EÜr metrekare daha, bir daire daha fazla nasıl yapabilirim" kaygısı içınde olmuşlar. Istanbul'un hava kirlilıği bugünkü olaylann, bugün yapılanlar ya da yapılmayanlann sonucu değıldir. Istanbul'un bugünkü diğer sorunlannda olduğu gibi uzun süreden ben sağlıksız ve kötü şehirleşmenin sonucu olarak hava kiriiliğini de yaşıyoruz. - Bu kötü şehirieşmeyeyol açan etkenler neler? KOZAKÇIOĞLU - Birincisi... Daha önce dediğim gibi bir kent, hâkim rüzgârlar dikkate alınarak kurulur. Dünyanın en komplike bilimlerinden birisi de şehirciliktir. Şehircilik pek çok uzmanla birlikte yüriitülmesi gereken bir olaydır. Istanbul'un hâkim rüzgârlan kuzey- güney rüzgârlan olduğuna göre tstanbul un nefes alması için bu arterlerin açık olması lazım. Ama biz bütün ana arterlerimizi doğu-batı yönünde açmışız. Aksi gibi daha düşük kotlara göre epeyce yüksek olan tepelerimiz var ve bu tepelere de koca koca siteler yapmışız. Fatih Köprüsü'nden geçip TEM yolundan gelirken lütfen sağ tarafa doğru bakın. Maslak kavşağına geldiğiniz zaman koca koca siteler göreceksiniz. Buralardan gelen rüzgâr Beşiktaş'a ulaşana kadar bir sürü binanın üzfcrinden geçiyor. Oysa bu rüzgânn Beşiktaş'a gelene kadar boş olması gereken araziyi sıyırması lazım ki Beşiktaş'ın havasını temizlesin. - Bu binalanyıkamayacağımıza göre bunlann merkezi ısıtmayla ısınmalannı sağlaytp havanın temizlenmesine katkıda bulunulamaz mı? KOZAKÇIOĞLU - Merkezi ısıtma dünyanın bütün büyük kentlerinde var. Istanbul'da 300-500 dairelik siteler var, ama merkezi ısıtma sistemi yok. Merkezi ısıtma sistemi olmayınca herkes kendi başına bir şeyler yakarak ısınmaya çahşıyor. Bu nedenle de dehşetli fazla ve gereğınden fazla yakıt kullanarak havayı kirletiyoruz. Yerattı toptaı taşmacılığı şart Bir üçüncü unsur var. Bütün dünyada yalıtım teknolojısi kullanılıyor. Yalıtım teknolojisi kışın soğuk hava, yazın da sıcak havanın bina içıne girmesinı engelliyor. Biz bunu yapmadığımız zaman üçte bir oranında daha fazla enerjı kullanmak zorunda kalıyoruz. Buna bağlı olarak havaya üçte bir oranında daha fazla atık veriyoruz. Bu bizim yönetmeliğimizde olmasına rağmen yı1lardan beri imar sistemleri bunun üzerine düşmemiş. Ne iskân ne de başlangıçtaki bina ruhsatı olayında bunu aramışız. Dolayısıyla hem gereğinden fazla yakjp daha fazla masraf ediyoruz, hem de havayı kirletiyoruz. Dünyada tstanbul gibi, yeraltı toplu taçımacılığı bulunmayan başka büyük bir kent yok. Hatta bizim zaman zaman tenkit ettiğimiz Osmanlı bile metroya tstanbul'daki tünelle başiamış. Ama biz ondan sonra metroyu, toplu taşımacılığı bırakmışız. - Raylı sistemi ve toplu taşımacılığı göz ardı etmek İstanbulluya neler kaybettirdi sizce? KOZAKÇIOĞLU- Toplu taşımacılığı bırakmak herkesi kendı ımkânıyla, kendi aracıyla ulaşım yapma gayreti ıçine sokmuş. Durum böyle olunca da bugün tstanbul sokaklannın M ı n mükemmel aracı da getirseniz r~i buna istiap haddinden iki misli i J fazla yük yüklerseniz bu da hava kirliliğiyaraür. Örneğin bir otobüse 100 kişi bindirirseniz, 10 tonluk kamyona 20 tonyüklerseniz ne yaparsanızyapın bu, hava kirliligine yolaçar. îşte, bugün Istanbul'da trafiğin durumu budur. Bütün bunlann hepsi htanbul'daki hava kirliliğinin uzun vadeli sonuçlarıdır. ünyanın en komplike bilimlerinden birisi de şehirciliktir. Şehircilikpek çok uzmanla birlikteyürütülmesi gereken bir olaydır. Istanbul'un hâkim rüzgârlan kuzey-güney rüzgârlan olduğuna göre îstanbul 'un nefes alması için bu arterlerin açık olması lazım. Ama biz bütün ana arterlerimizi doğu-batı yönünde açmışız. Aksi gibi daha düşük kotlara göre epeyce yüksek olan tepelerimiz var ve bu tepelere de koca koca siteleryapmışız. alamayacağı sayıda araba bulunuyor. Istanbul'da günde 500-600 araç trafiğe çıkıyor. Bu her gün trafiğe çıkan araçlann yürümesi mümkün değıl. Nişantaşı sokaklanna bakın. Araçlar yürümüyor. Yürümeyince de bu araçlar havaya egzoz gazı veriyor. Bu da dehşetli bir hava kirliliği yaratıyor. Egzoz ölçüm sisternlerine göre egzozu normal dahi olsa bir araç düzgün bir hızla seyrettiği zaman hava kirliliği yaratmaz. Ama durup kalkıp hiç durmadan gaz ve frene basarsanız havaya egzoztan yanmamış gazı atarsınız. Aynca bütün egzozlardan çıkan gazlar belli bir istiap haddme göre düzenlenmiştir. En mükemmel aracı da getirseniz buna istiap haddinden iki misli fazla yuk yüklerseniz bu da hava kirliliği yaratır. Örneğin bir otobüse 100 kişi bindirirseniz, 10 tonluk kamyona 20 ton yüklerseniz ne yaparsanız yapın bu hava kirliligine yol açar. tşte, bugün Istanbul'da trafiğin durumu budur. Bütün bunlann hepsi Istanbul'daki hava kirliliğinin uzun vadeli sonuçlandır. - Peki bu sadece uzun vadeli sonuç olarak mı nitelenmeli? KOZAKÇIOĞLU -Tabii kı değil. Bugün anında almadığımız önlemler nedeniyle bazı noksanhklanmız var. Hava kiriiliğini havaya attığımız atıklar yaratıyor. Bunlar ısınmak ve enerji amacıyla kullanılan atıklardır. Istanbul'da sanayi ile meskenler iç içe girmiş. Bunün yamnda evlerde doğalgaz, fueloil, kömür yakıyoruz. Bir ara petrokok kullanıhyordu. Biz petrokoku cesaretle yasakladık; mahkemelerde uğraştık. tdari yargı karanmızı daha yeni onayladı. Aksi halde petrokok büyük sorun haline gelebilirdi. Yalnız şunu da söyleyeyim: Ben petrokoku yasaklayıp bununla uğraşırken hava kiriiliğinden şikâyet eden kamuoyundan hıç bir destek görmedim. Bir de yıllardan ben tstanbul'a verilen sanayi fueloili ile beş kükürt içeren fueloil vardı. Bunu da yasakladık. - Peki, doğalgaz bağlantılarında son durum nedir? Istanbul'da doğalgaz hiç deyaygın bir enerji kaynağı değil.. KOZAKÇIOĞLU - Yazılan abone sayısı şu anda 280 bine yaklaştı. Ama doğalgaz tek başına Istanbul'a yetmiyor. Şu andaki projeye göre Istanbul'un yüzde 20-25'i doğalgaz alabılecek. - Peki, doğalgaz kullammı Istanbul'da Ankara 'da olduğu gibi neden zorunlu tutulmadı? Doğalgaz zorunlu oimab KOZAKÇIOĞLU - Işyerleri zorunlu hale getınldi. Ama meskenler değil. Istanbul'da doğalgazı zorunlu hale getirdiğiniz zaman uygulamada bazı tıkanıklıklar ortaya çıkıyor. İstanbul'da şu anda yaygın olarak kömür kullanılıyor Kış aylannda da kente 7 milyon ton civannda kömür geliyor. Istanbullu kömürü, üstelik uzun vadeli kullanmak zorunda. - Neden? KOZAKÇIOĞLU - Demin söyledığım gibi doğalgaz projesi Istanbul'un şu anda yüzde 20- 25'inı ıçeriyor. îstanbul nüfusunun heryıl yüzde beş arttığmı kabul edersek dört yıl sonra doğalgazın getırdiği rahatlık sıfırlanmış olacak. Doğalgazın îstanbul nüfusunun yüzde 20-25'ine ulaşması bence idealdir. Geri kalan yüzde 20- 25'ini fueloil karşılarsa, ya da dığer yakıtlar kullanılırsa bile yine tstanbul'un bir bölümünü biz kömürle ısıtmak zorundayız. - Şu anda İstanbul'a kömür nerelerden geliyor? KOZAKÇIOĞLU - Bir kısmı îstanbul yakınlanndan bir bölümü de dışardan geliyor. Petrokoku yasakladığımız zaman biz aynı şekilde kömürler konusunda da standartlar koyduk. Bu standartlara uymaya çalışıyoruz. Kömür getirenlerden menşe belgesı istiyoruz. Bizim standartlanmıza uygun, yani yüzde 1.5 kükürt içeren kömürü getirenlere ancak o zaman menşe belgesi veriyoruz. Bir de kömürün inliğine de standart getirdik. Bunu da üniversite uzmanlanna danışarak yaptık. Kömür ne kadar kaliteli olursa olsun yanma sırasında çözülmesi ve kükürdün yanması sorunu var. Kömür tanesinin boyutlan büyük olursa içindeki kükütdün bir bölümü yanmadan havaya atılıyor. Bu yıl kömür tanesinin iriliğıni 40 santımle sınırladık. Gelecek yıl bunu 20. ya da 10 santime indirmeyi düşünüyoruz. Ebat ve kükürt standardı bulunan ve menşe belgesi olan kömürü tstanbul'a sokmaya çalışıyoruz. Gelecek yıl temmuz ayından itibaren Istanbul'a ıyileştırilmemiş ve zenginleştirilmemiş kömür sokmayacağız. Bakın o zaman ne kavgalar kopacak... - Kömür mafyasıyla nasıl baş etmeyi düşünüyorsunuz? KOZAKÇIOĞLU- Inşallah onlarla baş edeceğiz. Ama bu konuda kamuoyunun bize çok destek vermesi lazım. Biz şartnameyi hazırladık ve ihale açtık. "Her türlü kolavlığı göstereceğiz. Altyapryı sağlayacağız. Gelin, istanbul'a bir ya da iki kömür iyileştirme tesisi kuralıırT dedik. Amacımız kömür burada kınlsın. yıkansın. zengınleştirilsın ve belli büyüklüktekı poşetlerle tstanbul'a sokulsun. Bö>lece poşetlenmemiş kömür çok rahat kovalanıp yakalanır. Hıç kımse de bunu kaçak satamaz. Bunu sağlayabildığimız takdırde Istanbul'un kömürle ılgılı sorunu çözülmüş olur. Kamuoyunda çok kolay çözüm yollan önenlıyor. "Bu gelen kömür>asaklansın" denıyor. Gelen kömürü yasaklanz: zor bir şey değil. Ama îstanbul kömürsüz kalır. - Ankara 'nın havasınm temizlenmesine büyük ölçüde katkısı olan ithal kömür neden düşünülmüyor? ttfıal kömür ucuz değfl KOZAKÇIOĞLL - İthal kömürün malıyeti çok ucuz değıl. İthal kömürun tonu şu anda istanbul'a yaklaşık 85 dolara mal olur. Bugünkü koşullara göre Türkiye'ye ithal kömürün tonunu 4-4.5 milyon liradan aşağı getırmek mümkün değıl. Biz üç milyon lıraya Soma kömürü getirdik de satamadık. Vatandaşa pahalı geldi. Sübvansiyon derseniz o da büyük para. Onun yenne bir tane kömür iyileştirme tesısı kurarsınız. Onun ıçın sübvansıyonu fazla öneremıyorum. Çünkü süb\ansiyona verdığıniz para sızın her yıl yapabileceğınız bir tane kömür ıyıleştirme tesısını götürecek. Sanmayın kı ithal kömür de ocaktan çıktığı gibi kullanılıyor. O da kmlıyor. yıkanıyor, zengınleştirilıyor. - Kömüryakma sistemine itina gösteriliyor mu sizce? KOZAKÇIOĞLU - Bence bu çok önemli bir nokta. Herkesın buna ıtina göstermesı lazım. Çünkü belli bir ısıya ulaştıktan sonra kömür ısınarak aynşıyor. Ocak, kalorifer ya da sobaya belli bir ısıya gelmeden fazla miktarda kömür atarsanız, hele de alttan yakarsanız belli bir ısıya gelmemiş olan sıcak hava kömürün içindeki bütün kükürdü havaya atıyor. tyi ya da kötü cins kömür olmuş, hiç fark etmiyor. - Bacalaraftltre takılmasmın hava kirliliğinin önüne geçmede önemli bir unsur olduğu söyieniyor... KOZAKÇIOĞLU - Bir kere bacalara filtre takılması çok pahalı bir iş. lşletme masrafı da yüksektır. Devamlı elektrik enerjısi. hem de devamlı su ister. Onun ıçın bunu apartmanlarda yapmaya imkân yok. Bir de filtreyi teknik bakımdan çalıştıracak eleman lazım. Bu, ancak büyük işletmeler için olabılır. Bu da zaten var. Büyük işletmeler ıçın raporlar zaten izleniyor. Buna uymayanlar hakkında da işlem yapılıyor. Hem beledıye, hem sağlık müdürlüğü bunu sıkı bıçımde izliyor. Beteıfye Başkam'yla sorun yok - Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Tayyip Enloğan 7a kömürün istanbul'a girişi konusunda aranızda bir anlasmazlık olduğu duyuldu. Hatta sı'zin Erdoğan V Başbakan Çıller 'e şikâyet ettiğiniz gazetelerdeyer aldu.. KOZAKÇIOĞLU - Orada bir yanlış anlama var. Bizim Büyükşehir Başkam'yla herhangı bir problemimiz yok. Büyükşehir Beledıye Başkam'yla yedi yerde ortak ıstasyon kurduk. Kömür esasen belediyenın meselesidir. Gelen kömürü belediye zabıtasmın kontrol etmesı lazım. Ama zabıtayla karşılaşılmasın dıye yedi yerejandarma \erdik. Şu anda 24 saat çalışıyorlar. Ama tabıi uygulamaya başlayınca gördük kı onlann tespit ettiklen yerlenn dışında kaçak yollar da var. Bazı yerlere ekjandarmalar koymak suretiyle kaçaklan tutmaya ve kapatmaya çalıştık. Yoksa Beledıye Başkam'yla herhangı bir sorunumuz yok. Aynca Ankara'da TBMM tstanbul'un Sorunlannı Araştırma Komisyonu var. Komisyon bir rapor hazırladı \e TBMM Başkanı'na verdi. Burada Istanbul'un tarifi yapıldıktan sonra sorunlan sıralanıyor ve öneriler getiriliyor. Ankara'daki toplantı bu sorunlar hakkında ne yapılabıleceğini araştırmak için düzenlenmiştı. Herkes o toplantıda kendı görüşünü söyledı. Yoksa benim Sayın Çiller'e hiçbir gizli konuşmam yok. Ben Sayın Başbakan'ı görmedim bile. Bu tamamen yanlış. - Egzoz gazının havayı kirletmesi konusunda ne önlem almayıplanlıyorsunuz? KOZ4KÇIOGLU - Aslında altı aydan beri egzoz deneme sistemleri üzerinde çalışıyoruz. Bir ihale açtık. Belli firmalar girecekti. Ama "falanca firmaya ihale verikcek' gibi yazılar çıkınca fırmalar küstü ve ıhaleye girmedıler. Gıren iki fırma oldu. ama onlar da yeterli değıldı Türk Standartlan Enstıtüsü'yle bir protokol yaptık. Sanıyorum yılbaşından sonra egzoz kontrolüne başlıyoruz. Belli bir lımıtin üzerinde havayı kirleten egzozlara 15 gün süre verilecek, sonra aynı şey devam ederse o araç trafikten men edilecek. Bir yıl içinde bütün araçlar kontrolden geçecek. Ama bu da soruna kesin çözüm değildır. Kesın çözüm Türkıye'nın genelde kurşunsuz benzine geçmesidir. Onun için de herhalde bir yıl daha bekleyeceğiz.