Katalog

SAYFA CUMHURİYET 15 AĞUSTOS1993 PAZAR DIZI YAŞAYAN ALEVİLİK CEMAL ŞENER A,leviliğın doğuşn, Islamıyet'in ılk dönemlerine dek uzanvr. İslam dıni- nm peygamberı Hz. Muhammed "ın ha- yatta ıken en yakını Hz. AIi ıdi. Ali, Hz. Muhammed'in amcasınm oğlu ve ılk Müslümanlardandı. İslamivet'in y ayılması uğruna sınırsı: yararlılıkları olmuş, ayrıca Hz. Muhammed, bincik kızı Fatma'yıda Alı de evlendirmişti. Hz. Muhammed. ölümünden sonra yerine varıs olarak Ali'yı düşündüğü- nü. değişik yer ve zamanlarda sağlı- ğında helırtmıştır. Fakat \efatmdan sonra olav, Hz. Muhammed'in düşün- düğü gibi gelısmemistır. Hz. Muhammed'in cenazesi henü'z kaldırılıp kendine karşı son görev ya- pılmadan, Alı \e ailefertleri cenazenın defın işleri ile uğraşırken, yerıne kimin halife olacağı kavgası başlamıstır. çy j T\TT 7" O Omer, kitleyi baskı altı- O (_/ i V (_/ »3 na alarak cenazenın def- * nedilmesinı bıle bekleme- Ali'yi tutanlara, daha sonra tarih kı- tapları Alı vanlısı, Alı taraftarı anla- mtnda Alevı dedi. Gelişen diğer tarihsel olaylarla bu haksızlık düzeleceğı yerde, ıliskiler da- den, bir oldu bitti ile Ebubekir'i halife ilan etmiş ve elde kılıç önüne geleni de biata zorlamıştı. İşte bu haksız halife seçimi, İslam içindeki ük büyiik ayrılığa neden oldu. ha da gerginleşti. Yenı haksızlıklarla da beslenerek büyüdü. Ebubekir'in ha- lifelığini, Ömer 'in halifeliğı izledı. Onu da Osman 'ın halifeliğı takıp etti. Hali- felik sırası Ali'ye geldiğinde ıse tarihte ' 'Hakem Olay ı'' olarak bilinen bir hile- liseçim yöntemı ile hılafet, Muaviye'ye verildi. Bundan sonra İslam tarihı, Emeviler ve Abbasilerle Ali yanlıları arasında gelişen bir dizi kanlı olaya sahne oldu. Ali. sadece halifeliği kaybetmedi. Ar- kasından hayatını da kay- betti. Onu biricik çocuk- ları Hasan \e Hüseyın'ın insanlık dışı yöntemlerle katledilmeleri izledi. Tari- he "Kerbela Olayı" olarak geçen soykırımla Hz. Muhammed'in Ali ve Fatma'dan olan tüm sovu \ok edilme- ye çalışıldı. Işte İslamıyet, yeni kıtalara ve yenı uluslara yayûırken İslam içindeki bu ayrılıklar da yayıldı. Türkistan, Mezo- potamya ve Anadolu, Emeviler döne- minde İslamiyet'le tanıştı. İslamiyet içindeki Alı yanhsı akım, Mısır 'da Fa- timi Müsliimanlığını, İran 'da Şii Müs- lümanlığını, Afganistan ve Pakistan'- da İsmailıye Müsliimanlığını oluştu- rurken, bu akım Anadolu 'da da Müslü- manlığm Anadolululaşması olan Alevi- lıği oluşiurdu. Hacı Bektaş Veli ise bu özgûn oluşumun serçeşmesi kabul edı- lır. 1951 Erzincan-Merkez Güllüce Köyü doğumlu. İlk, orta ve lıse öğrenuninı Erzıncan da tamamladı Daha sonra İstanbul L'nıversitesıt EdehiyatFakültesıSosyalAntropolojiBöliimu- nde lisans, Iktisat Fakültesı Sıvaset Bılımi'nae vüksek lisans yaptı. Alevilik Olay ı 'nı doktora çalışması olarak sürdürürken, Siyasal Bılımler Fakültesı'ndekı görevınden YÖK nedeni ile 1983 te ay rıldı. Türkıye nin toplumsal \ apısı ile ilgili çalışma- larmı sürdürmektedir. Yavımlanmış kıtaplarr Çerkez Ethem Olayı, Alevilik Ola- yı, Alevi Törenlerı, Alevilik Vstüne Ne Dediler, Alatürk ve Aleviler, Topal Osman Olayı. Halen, Dersim Olayı ustüne ça- lışmaktadır. Bollıık ve bereketm piri: Haeı Bektaş Veli H.acı Bektaş VeH, Suluca Ka- rahöyük'e geldiğinde. Kadıncık Ana ile Karahöyük'ün yanında bugün de su akan derede çamaşır yıkarken karşılaşır. Uzun yollardan gelmiştir. Karnı da çok aakmıştır. Derede. taş- lar üstünde çamaşır yıkayan Kadıncık Ana'ya yaklaşır, selam verdıkten son- ra; "- Bacm, kanum acıktı, hak nzası için bir lokma verir misiniz?" der. O yıllarda Suluca Karahöyük'te ku- raklık ve yoksulluk vardır. Halk, nafa- kasını zor karşılamaktadır. Kadıncık Ana, dervişin bu isteğinden sıkıntıya düşmüş, ama ıçınden de,"- Bu dervişin yüzüne karşı yok demeyeyim" diye söylenerek, yanında oyun oynayan kız çocuğunu çağınr: "- Dervişin dediğini duvdun. git bak bakalun. teknede ek- mek varsa al da gel" der Çocuk. koşa koşa eve gider Bir ba- kar ki. kilerleri, yiyecek konan kaplan, sandıklan vs. yiyecekle dolup taşıyor. Daha önce evde nafakanın zor bulun- duğunu bilen çocuk, şaşkınlıkla sevınç kanşımı bir halde Kadıncık Ana'ya; "- Ana doluuu! Ana dolınıu!" dıye bağıra bağıra koşar. İşte Ana- dolu adının. bu "Ana doluuu!" ıfade- sinden geldiğıne inananlar var. acı Bektaş Veli, Babai İsyanı'ndan sonra Anadolu'yu hayli gezerek bugünkü Hacıbektaş kasabasına gelip yerleşiyor ve dergâhını oluşturarak, daha sonra verdiği hizmetlerle etrafında insanlan toplamaya çalışıyor. Anadolu"da Kadmak Ana'lar bu- gün de gelen dılencileri asla elı boş çe- virmezler. Bu davranış, bu mitolojik inanca dayarur. Böylece. Hacı Bektaş Veli, Ana- dolu'ya bolluğu, bereketı getiriyor. Bu da arİcasından sevgiyi ve kardeşhği do- ğuruyor. Haa Bektaş Veli, Anadolu'- da bunun mayasını atıyor Gönûllcr pirine iletilen bitimsiz saygı ve sevgi O gün bu gündür Haabektaş kasa- bası, Hacı Bektaş Velı'yi sevenlerin, sayanlann saygı selıne uğramış. Bu- gün de alçakgönüllü. bilge bu gönül pirine halk. sevgi ve saygısını ifade için her 16 ağustosta bu küçük şirin Ana- dolu kasabasına dolup taşıyor. Yüz- binlerce insan, Hacı Bektaş Veli'yi anma törenlennekatılıyor. Mılyonlar- ca Anadolu Alevisi'nin kalbi, Hacı- bektaş'ta aüyor. Asırlardır süregelen bu sevgi ve say- gırun kaynağı ne olabılir? Bu bitimsiz sevgi ve saygı nereden kaynaklanıyor? Bunu anlayabilmek için Hacı Bektaş'- ın hayatına ve yaşam felsefesıne kısa bir yolculuk yapmak gerekecek. Hacı Bektaş Veli, Anadolu'da Hacı Bektaş Veh'nin Anadolu'ya geldiği yıllar, Anadolu Selçuklu Dev- letı"nin son yıllandır. Bektaş Veli'yi büyük Türk mutasavvıfı Ahmet Ye- sevTnin halıfelennden Lokman Paren- de yetiştırmıştir. Haa Bektaş Veli'nin Anadolu'ya gelmesinden önce, Baba İshak önderli- ğinde Anadolu Selçuklu Devleti'ne karşı büyük bir başkaldın olmuştur. Baba İshak, Selçuklu'nun katmerb' sö- mürii ve zulüm iktidanna karşı eşitliği savunuyordu. Babaılık, döneminin en yaygın örgütlü ve büinçli köylü hare- İceti olarak kabul edilır. İsyan yaygınlaşır; Baba İshak, Sel- çuklu Sarayı'na korkulu günler yaşa- tır. Sonunda, çok kanlı biçimde bastı- nlan ayaklanmada Baba ishak, 1240 yılında Amasya'da Hacı Bektaş Veli'- nin kardeşi Meoteş ile birlikte asıhr. Onu, binlerce müridinin idamı izler. Hacı Bektaş Veli'nin geldiği yıllarda Anadolu. işte böyle toplumsal kanşık- lıklar ıçındedır. Böyle olunca, Babai İsyaru'nın kendısını etkilememesı ola- naksızdır İkudar ve dın kavgalan ba- şını almış gidıyor Selçuklu Sultaru, halka yabancı bir zulüm ıküdanna dönmüştür Saray. Acem ve Arap et- kisıne açık ıken. Türk olan halka insan muamelesı bile yapılmıyor. Haa Bektaş Veli, Babai İsyanı'ndan sonra Anadolu'yu hayb gezerek bu- günkü Haabektaş kasabasına gelip yerleşiyor ve dergâhını oluşturarak. HÜNKAR HACI BEKTAŞ-I VELt BALIMSULTAN Bu özellik bütün dinlerde ortak paydayı oluşturur. Hjnşüyan aziz de"Mûslüman azız de Budist aziz de.. Hepsı keramet eklidır. Denizi geçer, havada uçar, ateşte yanmaz... Bu doğaüstü oîaylar. tek tannlı, çok tannb tüm inançlarda vardır. Bunlar refah ve huzur dileklendir. Mutluluk istemleridir Erişilmezse enşmeyi ıste- me duygusudur. Bu özellıkler, tüm din ve uluslarda ortak özlemlerdır. Gecmişte ortak şey- ler yaşanmıştır. Aynı inanç ve özlem- ler paylaşılmıştır. Bu durum, şu ya da bu oranda bugüne de yansımıştır. Dervişlik, Hakk'a ve halka hizmettir Hacı Bektaş Veü'nin evlenip evlen- mediğine ilişkın iki farklı görüş var. Bunlardan biri, Hacı Bektaş Veli'nin evlendiği ve soyunun bu evlilikten de- vam ettiği yönündedir. Dığef görü ise Haa Bektaş Veli'nin hiç evlenmediği ve kendisinin mücerret olduğudur. Bektaşi babalan veya "Babagân" diye de kendini ifade eden kol. Haa Bektaş Veli'nin mücerret olduğunu, hıç evlenmedığıni savunurken, kendi- lerine "Çelebiler" kolu adını veren kol ıse Hacı Bektaş Veli'nin evlendığinı ve kendılerinin bu evlilikten doğan soyu temsil ettiklerini ifade edıyorlar. Ikı post, ikı başlılık böyle oluşmuştur. Bu ıkı kolun Bektaşiliğı algılama ve uygulamasında, özde hiçbir fark yok. Biçimde, uygulamada bazı farklılıklar var. Onlar da tayin edıci değil. Bunu bugün yaşayan taraflar da kabul edı- yorlar. Hacı Bektaş Velı'nın olduğu gıbı Babm Sultan ın mezan da Haabektaş Külhyesı ıçındedir. Halkın ziyareüne açıkür. Mücerret babalann. kulağının delınıp küpe takıldığı eşıkte niyaz edı- lir. Mücerretliğın dıni ve felsefı anlamı. "terk-i dünya, terk-i urba, terk-i terek" diye ifade edilen, dunya nimetlennden el etek çekip kendilennı Hakk'a ve halka hizmete veren dervişlik felsefesi- dir. Benim kâbem insandır Hacı Bektaş Veli. Suluca Karahö- yük'teki mütevazı dergahında dünya insanlığına şöyle sesleniyor: "Hararet nardadır, sacda değildir. Keramet baştadır. tacda değildir. Her ne arar isen kendinde ara. Mekkede. Kudfis'te, Hac'da değil- dir.'' daha sonra verdiği hizmetlerle etrafın- da insanlan toplamaya çalışıyor. Mitolojik yaşam Haa Bektaş Veli'nin bir gerçek ya- şamı, bir de mitolojik yaşamı vardır. Mitolojik yaşamında, hayal unsuru hakımdir. Erenler isterse taşı un gibi ezebiliyor. İsterse dağı saman çöpü gi- bi, nefesiyle uçurabilıyor Gerekirse taşlar, kerametıne tanıklık ediyor. Hayvanlar, keremi ile dile geüyor. ka- yalar yürüyebıliyor. Yırtıcı hayvanlar onun bır bakışı ile yok olabiliyor. İra- desı. tabıat kanunlannın üstündedir. Dıleyip de gerçekleştiremediği şey yoktur. Doğuşu bile bir kerametin so- nucudur. Şüphesız her masalda, halkın yoru- mu vardır. Dileği, duşüncesi, özlemle- n, anlayışı. anlatışı. Ozetle, halkın ya- ratıalığı vardır. İşte bu nedenle, bazen gerçek masallaşır ve dile gelıvenr. acı Bektaş Veli'nin evlenip evlenmediğine ilişkin iki farklı görüş var. Bunlardan biri, Haa Bektaş Veli'nin evlendiği ve soyunun bu evlilikten devam ettiği yönündedir. Onun din anlayışı, her türlü göste- rişten, şekilcihkten uzaktır. Onun dını- nin esasını; insan sevgısi, banş, hoşgö- rü, kardeşlik, doğruluk, dürüstlük gibi ilkeler oluşturur. O, cenneti Mekke'de. Kudüs'te, Hı- ra DağYnda değil, kalplerde, gönüller- de arar. O, "Ellerin Kâbesi var. benim Kâbem insandır" dıyerek, bu erdemlı düşüncesini şiirsel bir ifade ile izah et- miştir. "Dinine dizlerinle değil, kalbinle bağ- lan" diyerek, dındeki her türlü şekılci- liği yadsımışür. Yıne, "Bizinı meclisi- mizin tarafı yoktur" derken de ıbadet etmek için kıble arayanlann ne kadar şekilci ve gösterişçi davrandıklannı ifade etmiştir. Haa Bektaş Veli. ahlak felsefesini ise şöyle ifade etmıştir "Nefsine, hid- detine, eline. beline. diline sahip ol." Haa Bektaş; "Düşmanını/ın bile in- san olduğunu unutmayınız" diyerek çağdaş siyaset bilımalenn ve insan haklan savunuculannın verdiklen kavgaya günümüzden 700 yıl önce ka- tılmıştır. Aynca; "Hiçbir milleti aşağılamayı- nız" dıyerek de dünya ınsanhk aılesı- nın geleceğını ta o günden görmüştür. Kadın erkek eşitlığini ışe şöyle ifade etmiştir: "Erkek dişi sonılmaz, muhabbetin dilinde. Hak1un yarattığı her şey yerli yerin- de. Bizinı nazanmızda, kadın-erkek far- kıyok. Noksanlıkla, eksiklik senin görüşle- rinde..." -SÜRECEK- HACIBEKTAŞ BELEDİYE BAŞKANIALİEĞER: 'Hacıbektaş törenleri, 16 ağustosta'CEMAL ŞEKER - Srvas olayiannı. yaşayan bir yönetici olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? ALt EĞER - Laıklik karşıü düşünceler. 12 Eylül yöneti- minden sonra güçlenmeye başladı Bir yerde bu olayda, dev- let desteğı var diyorum. Bır kasıt var, diyorum. Devlet iste- seydi 7-8 saatte otelin çevresindeki insanlan, üç tanejandar- ma en ile bıle dağıtabilırdı Bu \ ahşethk yaşanmazdı CEMAL ŞENER - Bu ola> dan hareket ederek, Alevi tören- lerinin yasaklanmasını nasıl değerlendirivorsunuz? ALİ EĞER - Ben bunu. Valı ile de görüştum. Haabektaş'- ta bu vılkı 4. Ljluslararası 30 Hac\ Bektaş Veh'yı Anma Tö- renlen, kültür sanat etkınlıklennı ıptal etme gibi bır olay çok buyük tepkı alır. İptal edıldieı takdirde, buraya yuzbinlerce insan gehr. Daha büyük tepkı ahrlar. Öyle bir şey söz konusu değil. Etkınlikler yapılacak. Yoksa daha olumsuz şeyler olur. Bız, demokrasıye sahip çıkmak için burada bu törenleri yapıyoruz. Yanı bizim burada mezhepcilikle hiçbir ala- karruz, ılgımız yok. Bız demokrasiye sahip çıkıyoruz. Ve öyle de bir etkinlık olacak. CEMAL ŞENER - Hacıbektaş ilçesinin toplam nüfusu ne kadar? ALİ EĞER - İlçenin toplam nüfusu 8100'dür. Ancak Ha- abektaş. çok enteresandır. 1450 yılında Osmanü arşivlerin- den çıkan bir rakam var; ılgınçtır nüfus 4500 Ama şu var; bır Hacıbektaş kadar Ankara'da nüfusumuz var. Haabek- taşlılar yurtdışında var. İstanbul'da var, Mersin'de, Antal- ya'da... Ama bugün gerçek nüfusu Haabektaş'ın, 30 bine yaklaşır. HACIBEKTAŞ BELEDİYE BAŞKANT ALİ EĞER CEMAL ŞENER - Ali Bey, Hacıbektaş kasabasımn kaç köyü var? ALİ EĞER - Haabektaş'ın 30 köyü var. CEMAL ŞENER - Bunun kaçı Alevi? ALİ EĞER - 5 tanesı Alevi. CEMAL ŞENER - Bu beş köyde de cami var mı? ALİ EĞER - 1984'ten sonra, devletin politıkasıyla camıler yapıldı, ama camide maalesef cemaatimiz vok. CEMAL ŞENER - Beşine de cami yapıldı mı? ALİ EGER - Yapıldı. lmam atandı. CEMAL ŞENER - İmam ile köylülerin ilişkisi nasıl? ALİ EĞER - Cuma günü cemaat üç kişıden aşağı olunca namaz olmazmış. O cemaati bulup da cuma namazını kıldı- ramıyor. İmam, tek başına orda. CEMAL ŞENER - Cami imamlannm köylfilerle ilişkisi nasıl? ALİ EĞER - Haabektaş'ın Alevı köylen, zaten münevver insanlar, iyı insanlar. Onlar kendilennı bir misafir olarak ka- bul ediyorlar. Orada, din adamı olarak kabul etmiyorlar. Bir etkinliği de olmuyor. Onun ıçın konuk gibi. CEMAL ŞENER - Hacıbektaş törenlerine devletten de katkı oluyor mu? ALİ EĞER - Haabektaş törenlenne, Kültür BakanlığY- nın maddi katkılan oluyor Cüz'i de olsa, 150 milyon lıra ci- vannda. Geçen yıl 110 milyon lira yardım yapmışlardı. 100 milyon lira da Nevşehir Valıliği yapmıştı. Şu anda sadece Kültür BakanlığVnın 150 milyon lıra bir katkısı var. Ama bunun dışında, Kültür BakanlığYnın büyük yatınmlan söz konusu. Bıldiğinız gibi. amfı-tıyatronun bu yıl kabasının bı- tınlmesine çabşılıyor. Kültür Merkezi'nin temeli atılacak bu sene. 4 bin 200 metrekare üzerine inşaat alanının oturduğu bir kültür merkezi yapılacak. ORAL ÇALIŞLAR Hz.Ali Muaviye Çatışması 2. Baskı çıktı Pencere Yayınlan SalkımSöğütSk.2/4 Cağaloğlu-İstanbul Tel: 1/513 27 17