Katalog

25 KASIM 1992 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA KULTUR 11 Vasfi Rıza'nın cenazesi • kültiir Servisi- Bır sürcdir leda\ i gormekte olduğu F.NiijfHdstancsi'ndeönceki guıı ölen ü\ atro sanatçısı Vasli Rıza Zobu. bugün lopraea verilccek. Sanatçj ıcın IÖ.30da. Cemal Rcşit Re\'debirıören du/cnlcnccek. ardından Te^v ıkiv e Camısi'nde dıizcnlcnccck öğicn mıma/ından sonra Ortaköy ^ ahya Efendı Mezarlığı'nda loprağavcrilccek. Diane Varsi öldö • LOS ANGELES(AA>- "Peyton Place" filmindekı " rolüyle Oscar"a aday gösterilen 54 yaşındaki Amerikah sanatçı Diane Varsi öldü. Varsi"nin kızı Willo Housman. bugün >aptığıaçıklamada, oyuncunun solunum sısteminde meydana gelen bozukluklar nedeniy le öldüğünü bildırdı. Varsi'nin o> nadığı rolle "en ıyi yardımcı kadın oyuncu" ödülüne aday olduğu "Pcyton Place" fılmi. dokuz dalda Oscar'a aday göslerilmiş ancak hiçbirini alamaıştı. Tupgay Betil öldü • İSTANBLL(AA)- Uluslararası grafik sanatçısı. MımarSınan Üniversitesi öğretım üyesi Doç. Dr. Turgay Betıl. dün İstanbul'da öldü. Özgün grafıkleri ulusal ve uluslarası koleksıyonlarda da bulunan Turgay Betil. Rota Reklam Ajansı'nda art direktör olarak çalışıyordu. 52 yaşmda ölen Betil'ın jcenazesi, yann Teşvikiye Camünde kıhnacak öğlen namazından sonra Feriköy Mezarlıeında toprağa "Düş Gezginleri'nin • Kültiir Servisi-Atıf Yılmaz'ın yönettiği ve Altın Portakal Film Festıvali'nde, başoyuncu Lale Mansur'a en iyi kadın oyuncu ödülü kazandıran"Düş Gezginlen" fılminin galası yann yapılacak. Cuma günü göstenme girecek olan fılmın galası Şişli Kent'te 20.30*da gerçekleşecek. DarülelhanMa 'çarşaflı hanımlar, fesli beylerle koro kuran' Cemal Reşit Rey: 'Melodiler Yuvası. Ne güzel isiımniş!' EYTN İLYASOĞLU "Yıl 1923" diye söze başla- mıştı Cemal Reşid Rey. "Paris"- tekı evime bir telgraf geldi. Ha- lid Ziya Uşaklıgü'den. Darül elhan'a yeni bir şekil veriliyor- muş. piyano ve kompozısyon öğretmenliklenne ihtiyaç varmış. "Bu sınıflan sıze ayır- dık, bekliyoruz" diyordu telg- raf. Hocam Laparra'ya koş- tum, telgrafı gösterdim. Kıya- metler kopardı! Sen bu genç yaşında nasıl öğretmen olursun daha pedagoji tecrüben yok. 45-50 yaşından sonra böyle bir işe kalkışabılirsin ama daha ha- yatını yaşayacaksın dedi Ben de dığer hocam Marguerite Long'a gittim. Aman efendim. avazeler. aynı terane, olmaz böyle şey. Önce kendini pıya- nist ve kompozitör olarak tanı- tacaksın. sonra hocalık gelir dedi Ben ise atladım trene ve İstanbul'a geldim. Bir de bak- üm ki babamın elinde hocala- nmdan gelen bir telgraf: 'Oğlu- nuzu kurtannız..' O zaman Da- rülelhan Şehzadebaşı'ndaymış öğrencileri ise carşaflı hanımlar ve fesli beylerden oluşuyormuş. Cemal Reşid yaşında veya on- dan biraz daha büyük öğrencı- ler. Rana Erksan da onlardan biri. "R" harflerini söyleyeme- yen, gıyimi kuşamı jestleriyle Tfürk'e benzemeyen bu deli- kanlıya tümü de hayran: "Ce- mal Reşid Bey'ın sınıfianna önce carşaflı başladım. sonra tülgreg sarardım başıma. Ana- liz müzikal derslerinde bır ope- rayı baştan sona bütün rolleriy- le söyleyerek ve piyanoda ken- disine eşlik ederek bize de olayı Türkçe açıklayarak verirdi. Düşünün o zaman ne televiz- yon var. ne İstanbul'da düzenli bir opera sahnesi. Nasıl etkile- nirdik bu derslerden anla- tamam. O bıze ne sunarsa aklı- mızda kahrdı, aklımıza tevp gibi nakşederdik. Bizim nesıl bütün kültürünü ona borçlu- dur. Ve bana mezun olduktan sonra mutlaka öğretmen o!- mam için ısrar etti. Bu konuda büyük ıstidadım olduğunu söy- ledi." Sonra Rana Erksan da öğret- men olmuş ve İstanbul Beledıye Konservatuvan'ndan yetişen, üne kavuşan nice piyanistın ilk notalannı öğretmiş: Pekineller. Meral Güneyman, Verda Er- man gıbi. Cemal Reşid Re>"ın Darülel- han ıle ıjgili anılanna gen dö- nersek "İlk sene fılan Şehzade- başı'nda kaldık, sonra Tepeba- şı'na taşındık. Ben ilk kurdu- ğum koıo ıle Mozart Requiem söyletmişüm öğrencılere. Tabii ki koroda carşaflı hanımlar, fesli beyler vardı. Sözleri bir türlü ezberletemeyince formı- bir düzenden sözedıyor:" 1933'- de Ferdı Ştatzer"ı getirmişler pi- yano bölümüne. Aynı yıllar Karl Marx gelip müfredat dü- zenlemiş. Önce Ali Sezin. Sezai ve Seyfeddin Asal Beyler, Mu- hiddin Sadak. Zekı Üngör gibi ısımler hocalık yaptı. Ben tam 37 yı! bu kuruiuşa hizmet ver- dim. Ne yank ki böyle mazisı olan \e çok ünlü müzisyenleri yetiştirmış bir kurum. oldukça mağdur durumda kaldı. İstan- solist ve öğretmenlerini yetıştı- ren bir kurum ıçın bır süre 'dip- loması gecersiz" diyerek Anka- ra Devlet Konservatuvan'nda sınav öngörülmüştü. Böylece üniversite bağlandı ve diploma tartışması ortadan kalktı. Ayn- ca hala bina sorunu sürüp gidı- yor.'" Sonra Gülseren Sadak anla- tıyor. Darülelhan"a Batı müziği getırildiğı günden beri onun ai- lesınde bu kurumun havası ya- bul Belediye Konservatuvan"- nın bir piyano ekolügeliştirmiş- liğinden söz ediyor: "Ferdi Ştatzer. Raşid Abet gibi hoca- lar bir ekol yarattılar. Bızler. Ergican Saydam. Haluk Tar- can bu ekolün ilk l.uşaklan- yız." Ve Muhiddin Sadak'ın anılanna uzanıyoruz: "1922 yı- hnda 40 lira maaş ile Darülel- han'da göreve başlamıştım. düşman memleketi terk etmek üzereydi. Önce bir tno kurmuş- Frans Liszt'in öğrencisi olan pi- yanist Hege. ilk tedrisat kadro- sundaki kışilerdi. 1923'te ara- mıza Cemal Reşid Rey de katıl- dı." Cemal Reşid Rey'den ilginç bir şey öğreniriz: Bu kurumda "alaturka ve alafranga"nın ıç içe oluşunun yararlı yönlenni! Bugün pek çok sanatçımızın yakındığı bu kopukluk o gün- lerde yaşanmazmış: "Darülel- han'da hocalığa başladığım yıl. Dahühan Türk ve Batı Müziği hoca ve öğrencile- ri: Sezai Asal, Muhit- tin Sadak, Mesod Ce- mil, Cemal Reşi Tery. Edgar Ma- nas, Musa Süreyya Bey, fsmaii Hakkı Bey, üdi Se- dat Bey, Yu- suf Ziya Bey. dum. 'Ama elimde hiçbir mal- zeme yok ki' diye cevapladım Fazıl'ı. Beni yakalayıp Ûdi Se- dat Bey'in odasına götürdü. Se- dat Bey bana saatlerce, bir gün boyunca oyun havası ve türkü çalıp dınletti. Hepsini not ettim. Bir hafta sonra '"San Zeybek"i besteleyip Faal'a çaldım. O koca cüssesi ile beni tutup ha- valara kaldırdı seviucinden. Bundan sonra böylece 12 tane Anadolu şarkısı yazdım ve Pa- ns'te bastırdım." Bugün kuruluşunun 75. yılmı kutladığımız bu müzik kuru- munda yetmiş yıl önce böylesi bır kaynaşma yaşanırmış, Ce- mal Reşid Rey gibi bir Batı kül- türü temsilcisı ile Udi Sedat Bey gibi geleneksel kültürümüzün bır temsıJası bır araya gelip ay- nı dili konuşurmuş. Belki yeni kuşaklara böylesi anılan okut- makta yarar var. Müziğimizi cephcleme ile hiçbir yere gıtme- yeceğjni artık öğrendik sanınz. zasyon usulü, a-u diyerek söy- letmiştim. Rahmetli Nusa Sü- reyya Bey o sıralarda müdürdü Sonradan Ankara'da yapılan bir toplantıda Darülelhan ismı- nin konservatuvara dönüşmesı için kıyamet gibi ısrar etmıştim. Şimdi (1982) bundan son dere- ce pişmanım. Melodıler Yuva- sı! Ne güzel bir isımmiş." Necla Tarcan ise 1937"de bu kuruluşta öğrencıliğe başladığı zaman artık İstanbul Belediye Konservatuvan olarak kurulu bul Operasını oluşturan kışiler, Attila Manizade, Mete Uğur. Melek Çeliktaş gibi. piyanist- lcr: Ayşegül Sanca. Gülseren Sadak, Verda Erman. M. Gü- neyman, Rül>a Tarcan, Tuva- na Alton, Özen Veziroğlu. Me- ral Yapalı. Ova Sünder. Verda Ün. Seher Tannyar, Elif Kara- ca gibi; Nuri İyicil, Reşid Erzın. Yusuf Güler Aksöz, Ergün Te- kinson. Saim Akçıl. hemen akhma gelen isımler... Bugün müzik dünyamızın önde gelen şanmış Babası Muhiddin Sa- dak'tan aktardığı anılan bir yana. 1944-52 arasındaki eğiti- miyle İstanbul Belediye Kon- servatman'nı yakından yaşa- mış bir sanatçı. "Konservatu- varda öğrenci olmak seçkin bir olaydı. Beyoğlu'nda yürürken bile insanlar parlak öğrencileri tanırdı. Çünkü pek çok kuru- magidipkonserverirdik. İstan- bul'un her yerinde çalardık, dmleyicı kitlemiz vardı" diyor Gülseren Sadak. Bir de İstan- tuk. O sıralarda yalnız alaturka tetrisat yapan Darülelhan'da garp musikisi öğretılmesı için bir teşebbüs vardı. İzzet Melih, Uşaklıgıl, Bedri Nedim Göknil ve Musa Süreyya Bey belediye reisi Haydar Bey'c başvurmuş- tu. Ziya Paşa'nın rivasetindekı bu müessese maanf nezareti ta- rafından şehremanetine devre- dildi. Ben Musikı Nazariyatı dersleri vermeye başladım. Zeki Üngör, Yusuf Ziya Demirci, Sabri Bey, Manas, Radeglia ve bir kütüphane memurumuz vardı: Fazıl. Kütüphanesinde güzel bir pıyano vardı. Ben de gidip gelip beste denemeleri ya- pardım. bır şeylerçalardım. Bir gün Fanl bana. "Ey Avrupalı. yeter artık bunea Avrupa müzi- ği yazıp çaldığın. Bizim bu ka- dar oyun havalanmız var. tür- külerimiz var. Onlar üstüne bir parça uğraşsana' dedi. Zihnım- de şimşekler çaktı. Ne kadar manidar. demek ben o güne ka- dar Avrupa müziği yapıyor- Belgelerle Türk Müziği Konseri f Darülelhan Tetbıl ve TasnifHe- \eıi ne Saygıı İstanbul Belediye Konser- vatuvan Türk Musikisi Me- zun ve Mensupları Demeği, 1926 'da Darii7 Elhah'ın (ilk konservatuvarj bünyesinde kurulan, Klasik Türk Müziği eserlerini 'teshiı etmekle'gö- revli 'tasnifheyetı'nin tarihi, sosyal ve müzikal islevinin anlattldığı bir progrcım dü- zenledi. Program, bu akşam saat 19.00'da Cemal Reşit Rev Konser Salonu'nda ger- çekleştirılecek. Belgeler. Fikret Bertuğ ı dia-tas plak- fotoğraf)', Drama. Cevat Çapanj Araştırma ve Anlatım: Gö- nül Paçacı Sunan: Altan Varol Kaıdan Sanatçdar: Ahmet özhan, Alaaddin Ya- vaşça, Ayla Büyükataman, Bekir Sıdkı Sezgin, Ihsan Özgen, İncı Çayırlı. Kani Kuraca, Meral Uğurlu. Nec- det Yaşar, Recep Birgit, Sel- ına Ersöz, Serap Mutlu Ak- hulut ve Mevzal Atlığyöneti- minde İstanhul Devlet Klasik Turk Müziği Korosu. Kâzım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi İlk kitap çıktı! II.Richard W. S h a k e s p e a r e Çevirmeni M. Hamit Çalışkan'a, Kâzım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi 1. Çeviri Ödülü'nü kazandıran II. Richard, Türkçede ilk kez yayımlandı. B ü t ü n b ü y ü k k i t a p ç ı 1 a r d a . Genel Dağıtım: İLPA YAPl KREOİ YAYIHLARI Istiklâl Caddesı No. 285-287 Kat. 5 B Blok Beyogiu 80050 İstanbul Tel- 293 08 24 (4 hat) Faks 293 07 23 Satış MağazaUn: İstanbul: isükJâi Caddesı t'apı K-edı Kâzım Taştent Sarat Galensı Beyogiu 80050 İstanbul Tel: 252 47 00/417 Ankara: Yapı ve Kredı Bankası A.Ş Ankara Bolge Mudûrlügu Kızılay 06422 Ankara Tel 431 41 00/242 (18 Aralıktan ıtıbaren) Izmir: Kıbrıs Şehıtlen Caddesı No 46 Alsancak 35220 Izmır Oağttım: İLPA A.Ş İstanbul: Klodfarer Cad ıleüşım Han No: 7 Cağaloğlu 34400 Istarbul Tel-516 22 63-64 Faks 516 12 58 Ankara: SelanıkCad. No: 72/AC Kızılay 06640 AnKaraTel 418 59 32-425 06 82 Faks 425 18 15 Izmir: 859 Sokak No-1/8Konak35250 Izmır Teı 13 1 0 4 0 Faks-144665 Diğer Satıs Noktalanmız: Istanbol: Zorlu Kıtabevı-Sahaflar-Beyazıt • Gençlık Krtabevı-Kadıköy • Nezıh Kıtabevı-Kadıkoy • Alp Kıtabevı-Moda • Yapt Endustn Merkezı-Harbıye • Swıss Otel-Beşıktaş • Net Kıtabevı-Ataköy Gallerıa • Pandora Kıtabevı-Beyoğiu • Sahaf Sımarg-Galatasaray • Eren Yayıncılık-Beyoğlu • Bakırköy Kıtap Sarayı • Karurr Kırtasıye-Nişantaşı • Isıs-Eyüp • Yurttaş Kıtabevı-Beyazıt • Geçıt Kitabevı-Cagalogiu • Galerı Alfa-Beyoğlu • Şafak Kıtabevı-Kadıkoy • Yeni Çığır Kıtabevı-Beyazıt • Inal Kıtabevı-Sahaflar • Tebeşır Kırtasıye-Etıler • Seyran Iktısadı Işletmelerı-Çemberlıtaş • Ankara: Imge Kıtabevı • Turhan Kıtabevi • ABC Kıtabevı • Irfan Kıtabevı • Bılgı Krtabevı • Kultur Kıtabevı • Banş Kıtabevı-Polatlı • Dünya Kıtabevı-Kızılay • Izmir: Akademı Kıtabevı Bornova ve Ege Üniversitesi Kampusü • Dünya Kıtabevı-AlsancaK • Net Kıtabevı-Alsancak • Adana: Anadolu • Bılgı Merkezı • Antalya: Dedeman Otelı Dunya Kıtabevı • Ada Kıtap-Kırtasıye • Sheraton Otelı DOrrya Kıtabevı • Bandırma: Ozar Sanat Evı • Bursa: Haşet Kıtabevı Altıparmak • Mersin: Hılton Oteiı Kıtabevı • Zonguldak: Karya Kıtabevı • Kıbns: Işık Kıtabevı-Lefkoşe Ulkemizin ilk resmi müzik okulu Darülelhan 75 yıl önce kurulmuştu Geçmişimizdeki tüııı kıışatıcılığryla GÖNtİL PAÇACI Darülelhan aşınmış, yıp- ranmış ve başkalaşarak tarihe malolmuş bir kurum. İlk kuru- luş karan 2.Meşrutiyet dö- nemine dayanıyor. Darülelhan '"Nağmeler Evi" anlamında bir tamlama Müziğin her türünde önemli isimler bu 'ismiyle mü- semma" kurumdan feyz alarak. icraa. eğitima. bestecı olarak müzik ve kültiir yaşamımıza katılmaya, bu yaşamı bıçimlen- dirmeye başlamıştır o tarihten tibaren. Bu serüvenin başlangıa ise 1914lerde. Şehremini Cemil Paşa (Topuzlu) döneminde ku- rulan Darülbedayi'nin musiki bölümüne dek uzanır. Türk Musikisi'nin çöküşünü önle- mek. halka düzeyli müzik zev- kini aşılamak ve baa temsiller- de yer alacak musikı eserlerini saptamak amacıyla oluşturu- lan bu bölümün hocalan ise, dönemin üstad müzıkçılen ve parlak icraalarıdır: Tanburi Cemil Bey. Zekaizade Ahmet Efendi. Ali Rıfat Bey (Çağa- tay), Abdülkadır Bey (Töre) gıbi. Şehzadebaşı. Letafet apartmanında başlayan ve Fe- rah Tiyatrosu'nun arka soka- ğında beyaz. ahşap bir konağa taşınan musiki kolu. patlak ve- ren 1. Dünya Savaşfnın güç şartlan içinde fazla devam de- meyerek 1916yılındakapaiilır. 1916 yılı sonlannda "'Maarif Nezareti"'nce dönemin müzis- yen ve aydınlanyla birlikte bir toplantı yapılmasına lüzum gö- rulür ve Darülelhan'ın kurul- ması gündeme getirilir. İsim ba- balığını eskı "Evkaf Nazın" vc Washington Büyükelçisi Ziya Paşa yapar ( ki kurumun ilk müdürüdür.) Ve nihayet, Sul- tan Mehmet Reşat'ın " irade-1 sennıye"si ile yürürlüğe giren "Musikı Encümeni ve Darülel- han Talimatnamesı", yalnızca Türk Musikisi öğretimı yapıla- cak olan Darülhan'ın kurulu- şunu mûjdeler. 1 Kanun-i Sani 1332 ( 1 Ocak 1917) tarih ve 2764 nolu Takvim- i Vekayide de yayınlanan bu karann altın- da Sadrazam Mehmet Saıt ile Enver. Tal'at, Ahmet Şükrü, Halil, Abbas Paşalar gibi "nazır"lann da imzalan bulun- maktadır. Kurumun başına getirilcn komisyonda ise bestekar ve eski "Şuray-ı Devlet" üyesi Rahmı Bey. Udi Ali Rıfat Bey, Bebekli Refık Talat Bey gıbi üsıadlar yer almaktadır. Fevziye cadde- Tasnif ve Tespit Heyeti Üyeleri: Zekaizade Ahmet Irsoy, Rauf Yekta Bey, Ali Rıfat Çagatay. sinde hanım ve erkekler için ikı ayn konakta dersler; Ismail Hakkı Bey. Leon Harayan, Ze- kaizade Ahmet Efendi gıbi ho- calann gözetiminde ve savaş yıllannın güç şartlan altında sürdüfülür. Cumhuriyetin ilanıyla birlik- te bünyesıne Batı Müziği'nın de Neyzen Emin Efendi (Yazıcı) gibi hocalarla. "Alafranga Şu- besi"nde Zekı Bey (Üngör). pi- yanıst Hegei ve Radeglia. Mü- dür Musa Süreyya Bey. Muhıt- tin Sadık (Sadak). Cemal Reşit (Rey) ve Edgar Manas gibi ho- calardan oluşmaktadır Bu tarihten itibaren geçirdiğı Alaturka Faslı Heyeti, Muallim Sedat (Öztoprek) Be> şefliğinde ılave edılmesıyle sınırlan geniş- leyen; bu coşkuyla boyutlu ve verimli birçok müzikal hareke- tın ıçiçe sürdürülmesine tanık olan kurumun eğitim kadrosu • "Alaturka Şubesi"nde Rauf Yekta Bey. Tanburi Refık Bey (Fersan). Udi Sedat Bey (öz- toprak). Santuri Ziya Bey. birtakım yapısal değişikük ve kesintilerle, kuruma önemli katkılan olan Sadettin Arel ve Suphi Ezgi gibi müzik adam- lanyla yol alarak İstanbul Bele- diyesi bünyesinde de devam eden bu hareket 1986 yılına, ku- rumun İ.Ü.'nedevrinedek sür- müştür. Yapılmış olan başlıca müzik faaliyetleri şöyle sıralanabilir: Kurumun bünyesinde oluş- turulan ilmi heyetler aracılığıy- la müzikolojık çalışmalar yapı- lması. klasik eserlerin "tesbit- muhafaza ve intikal" çahşma- lanyla notaya geçirilerek yayı- nlanması. . Çeşitli icra gruplan, orkest- ralar vs aracılığıyla her tür mü- zikte örneklerin halka konser- ler aracılığıyla sunulması. Darülelhan ve İstanbul Be- lediye Konservatuan gıbi. ülke- mizin yakın kültürel geçmişin- de önemli rol oynayan kurum- lann; faaliyetleriyle. icralanyla ve kültür sanat ortamımıza yaptığı katkılarla gündeme ge- tirilmesi bugünkü kültürel or- tamımız açısından oldukça ge- reklidir. Müzıkte, kurumlaşmanın ve devamlılığın önemini vurgula- mak ve belki de günümüzde, müziğimizdeki "okullaşma"- nın "ekolleşme"yı sağlayıp sağ- lamadığmı tartışmak gerektiğj için Darülelhan. Türk müziğinin bu kurumla netleşen okullaşma dönemini irdelemek. 75 yıla sırt yaslaya- rak güven tazelemek asiında. Açıkçası "bugünün sorulanna geçmişın deneyımlennde cevap aramak." Venlmış onca emeğe layık çalışmak yolunda bir vefa borcu. Sönuçta: yakın geçmişi- mizdeki tüm kuşatıcıhğiyla Da- rülelhan yetmiş beş yaşında.