Katalog

CUMHURİYET/12 EKONOMİ 16ARALIK1991 BORSADA KURTLARLA DANSABDURRAHMAN YILDIRIM 8 SPK'nın 'Sermaye piyasasına yeni düzen' çahşması son şeklini aldı. Aracılara ve şirketlere çekidüzen veriliyor. Repo ve açığa satış işlemleri düzenleniyor. Kurumsal yatınmcıların borsaya girmesi için teşvikler getiriliyor. Piyasaya yeni düzen geliyorYeni hükümet, enflasyonun düşürül- mesinde ve ekonominin canlandınlma- sında sermaye piyasasına bfiyük umut- lar bağlamış durumda. Sermaye piyasa- sının ise yığınla sorunu var. Ve bu sorun- lann çözümü her şeyden önce siyasi iktidann elinde, onun tercihine bağlı. Sermaye Piyasası Kanunu değişikliğini ve yönetmelikleri, tebliğleri çıkartacak olan o. Acaba bu konuda neler yapdıyor? Piyasayı spekülatif hareketlerden kur- tarmak ve ekonominin emrine vermek üzere bugünlerde yoğun çalışmaJar yü- rütülüyor. Sermaye piyasasına yeni dü- zen vermek amacıyla SPK tarafından sürdürülen çalışmalar son şeklini aldı. SPK, bir rapor hazırlayarak Devlet Ba- kanı Tansu Çiller'e ve ilgili makamlara sundu. Geçen hafta bürokrasi içinde tar- tışmaya açılan ve olumlu karşılanan ra- por, sermaye piyasasında yeni düzenin ana hatlannı çiziyor. Aracılara, şirket- lere çeki düzen veriliyor. Yatınmcıyı ko- ruyucu ve kamuoyunu aydınlatmayı sü- rekli kılıcı önlemler getiriliyor. Kurum- sal yatınmcılar piyasaya sokuluyor. Re- po işlemleri yasallaştırılıyor. Açığa satış işlemleri düzenleniyor. Seçimden dola- yı kadük olan Sermaye Piyasası Kanu- an değişikliği yeniden hazırlanıyor. Türk sermaye piyasalannı "gelişmek- le olan piyasa dunımundan yerleşik pi- yasaya dönuştürmeyi" öngören yeni dü- zenlemenin raporda yer alan ana hatla- nnı şöyle sıralayabiliriz: lar getirilecek. Şirketlerin tkari alacak- lanna veya bankalann tüketid ve konnt krcdileri benzeri özel amaçlı kredilere dayandıracakian "Varlığa dayalı menkul kıymet" çıkartabüecekler. Altın sertifi- kası çıkartılacak. ya özerkîik öngöriilüyor. Ba cerçevede Borsa Başkanı'mn atamayla degil, se- çimle göreve gelmesi ve böylece "özdkşecek" borsaya kamn kesinıiııi temsflen bir "komiserTn atanması yeterli olacak. Piyasanın özerkligi kavuşturnl- mas) yamoda "diyalog" ve "uyum" için- de çaltşmaya özel bir önem verilecek. Taraflann ftrgtttlennesl: Pi- yasanın ilgili taraflan belirli kurumlar al- tında "örgütlenecekler". Bu amaçla, bor- sada hisseleri işlem gören şirketlerin gö- rüşlerini topluca yansıtabilecekleri bir "kurumlaşma" içine girmeleri teşvik edi- lecek. Yatınm fonlan, yatınm ortaklan gibi kolektif yaünm şirketlerinde de ben- zer bir yapılanmaya gidilecek. Yatınm- alann örgütlenmesi ise uzun vadeli he- defler arasında yer alıyor. Araa kurum- lar için "Türkiye Sermaye Piyasası Ara- cı Kurumlan Birliği" oluşturulacak. rin taalka v n Be flffli prosedüre yasal de- ğisikliklere gidilecek. Halka açılma ser- maye artünmı suretiyle gerçekleştirile- cek. Gerçek ppipnnfriri halka açümalar ve degistirilebüir tahviller aracüıgryla halka açümalar teşvik edflecek. Halka arzda kamnyn aydınlatma sistemine ge- çüecek ve periyodik aydınlatmamn kap- samı genişletilecek. SPK'nın iç örgutlen- me yapısındaki "incdeme ve izieme" sis- temi kamunun zamanmda, yeterii ve doğnı aydınlatılmasını daha etkin şekil- de saglamaya yönelik biçimde gözden ge- çirfliyor. Bu konuda aynca, öniımüzde- ki haftalarda şirketler kesimine yönelik olarak bir damşma toplantısı düzenlene- cek. p a z a r ı : Borsa işlem siste- mi yeniden düzenlenecek. Rüçhan hak- kı kuponlan için yeni bir pazar oluştu- rulacak. H a l k a a ç ı l n a : Menkul kıymetle- A l t u ı s e r t l k f a s ı : Yeni mali araç- SPK'ya yenldea yapılı SPK, piyasalarda oyunnn kBraUannı pi- yasaflebiriikte saptayan ve bu kuralla- ra nyulmasım titizlikle "denetleyen" bir "gözetim" organına dondşturuluyor. SPK, mikro bazda tum müdabalelerden kaçınmak ve piyasanın yeni itatiyaçlan- na cevap vermek amacıyla yeniden ya- pılandınlıyor. Bu konuda teblig yayun- landı. Keordiaasyon kurnln: Piyasa- daki düzenlerife ve gelişmelerde koordi- nasyonu sağlamak üzere SPK'nın yakın ilişkide olduğu Hazine, Maliye Bakan- lığı ve Merkez Bankası gibi kamu kuru- luşlaruun katılacağı "Mali Piyasalar Ko- ordinasyon Kurulu" oluşturulması ön- görülüyor. ıya özellestlrae: Piyasa- USTALARA TAKTIKLER Gözünüz Ankara'da olsun Para piyasasmdaki gelişmelerin, Ha- zine ihalelerfaıin borsaya olan bttyttk et- kisini hep biriikte yasıyoruz. Buna bir de siyasilerin döviz, faiz konulanndaki açıklamalannı, verdikleri işaretleri ek- lemeüyiz. Merkez Bankası'nın para pi- yasalanndaki poHtikasnu, emisyon hac- mini, açık piyasa işlemlerini, Hazine ihalelerindeki faiz oranını ve ihale tu- tanu, bankalann likidite danımnnn göz öniine alın. Para piyasasmdaki sı- lnykhgın bankalann portföy bosaltma- lanyla sonuçlanabUecegini dikkatten kaçuınayın. Kısaca, gözünüz, kula&mız Ankara ttzerinde olsun. Piyasa tstan- bnl'da, ama kalbi Ankara'da atıyor. Kapalıçarşı'yı lzleyia:Ka- pabçarşı, Tahtakale gibi altın ve döviz- den oluşan sermayeyi dikkatle izleyin. Büyük fonlara sahip bu kesim Türk Li- rasında hiç kalmıyor. En yüksek kazana elde edecek şekilde döviz, altın, borsa ve repo dörtlüsü arasında geziniyor. Bu para Ankara'nın sesini de dinieyerek za- man zaman borsaya girip çıkıyor. Gi- rişlerde borsayı havalandınyor, cıkışlar- da düşürüyor. ftatütg (dereeeleMHnı l e e e k : Derecelendirme sirketlerinin faaliyet ve kuruluş ilkeleri belirlenecek. Yatınm fonlanna alınacak sabit getirili menkul kıymetler için belirh bir derece zorunluluğu getirilecek. Standart and Poor's ve Moody's gibi büyük derecelen- dirme şirketleri, kurulan temasta piya- sanın küçuklüğü nedeniyle bu aşamada Türkiye pazanna girmekten kaçındılar. Bu nedenle Hindistan gibi Türkiye'ye da- ha yakın koşullarda bu tür örgütlenme- leri gerçekleştirnnş örnekler üzerinde ça- lışmalar yoğunlaştınlmış dunımda. Fntares ve Opsiyon fcorsası karalacak: Gelecege yönelik bir kontratın işlem gönnesine dayanan bn piyasalarda fiziki alışveriş degil, gelece- ge yönelik fiyat tespiti ön plana çıkıyor. Bu tür kontrat işlemleri ile risk aktan- mı imkân dabiline giriyor. Ük olarak pa- mnk piyasasına dayalı futures borsası fa- aliyete geçirilecek. Repo yasallaşıyor: Piyasada karşıhklı güvene dayah olarak işleyen re- poya olası kötü davramşlara karşı hiç- bir önlemin mevcut olmaması ciddiye ahnması gereken bir endişedir. Yapılan düzenleme ile repo işlemlerinde aynı menkul kıymet üzerinde birden çok iş- lemin yapılmamasını sağlayacak önlem- ler ahnmakta. Repo işlemleri bu çerçe- vede menkul kıymet karşıhğı kredi temi- ni sağlayan bir mekanizma gibi değerlen- ^f satış düzenleniyor: SPK bu konudaki tebligini tamamlamak üzere. Açıga satışın menkul kıymetlerin ödünç verilmesine ilişkin kurallar ile bir- iikte düzenlenmesi prensiplerinden ha- reketle çalışmalar ynriitulüyor. Sermaye piyasası islemJerinin şeffaflaştınlması amacıyla, bu duzenlemeye en kısa za- manda işleriik kazandınlacak. Yarın: Kuramsal yatınmcılar vearacılar Uzınaniar ne düşünüyor? Nasıl bir borsa ve sermaye piyasası?Dr. VEYSt SEVİĞ Sermaye piyasasımn geiişebilmesi ve güven kazanabilmesi için çok başlı ve çok mevzuatlı yönetimden kurtanlması, denenmiş ve güven kazanmış Batı uygu- lamalanndan yararlanılması zorunludur. Aksi takdirde sermayenin tabana yaygm- laştınlması ve çok ortaklı güvenilir ku- ruluslann çogalması bugünkü sistem içe- risinde gerçekleşmeyecektir. Sermaye piyasasına güven kazandın- a önlemleri kısaca şöyle sıralayabiliriz. — Kuruluş aşamasında şirket ortak- lannda bazı hukuksal özelliklerin aran- ması zorunludur. En az beUi bir süre ti- cari yaşamda veya mesleki yaşamda de- neyimleri bulunanlara şirket kurma hak- kı tanmmalıdır. Avrupa Topluluğu için hazırlanan ve 1992 yılmdan itibaren yü- rürlüğe girecek olan şirketler yasasında kurucu ortak olmanm koşullan beürlen- mistir. Avrupa'nın birçok ülkesinde de halen bu özellik aranmaktadır. — Sermayeye basta güvence kazandı- nlmalıdır. Kuruluş sermayesininfiktifol- maması gerekir. Sermaye, bankaya blo- ke edildikten sonra cekilmemeli, ancak bankaya bloke edilen sermaye kadar şir- ketlere özel kredi verilmelidırv Bu, kuru- luş sermayesini denetim alnnda tutacak- Or. Günümüzde kuruluştan sonra bloka- ja tabi tutulan sermaye çekilmekte, bi- lahare fiktif işlemlerle sermaye arttınl- makta, şirketlerin bu nedenle zaman za- man darboğaza girmesi söz konusudur. — Belli sermaye büyüklüğü olan şir- ketlerin hisse senedi ihracı zorunlu hale getirilmelidir. Böylece sermaye büyüklü- ğü yeterii olan şirketlerin hisse senetleri borsada alım-satım konusu olacaktır. Borsaya kote ettirilecek ve alım satım ko- nusu olacak hisse senedi miktan oran- sal olarak sermaye büyüklüğüne göre artmalıdır. Dünya uygulaması böyledir. — Borsada dolaşıma çıkan hisse se- nedi sahiplerine şirket yönetiminde tem- sil hakkı \ierumelidir. Başka bir anlatım- minde kimlerin görev aldığı, borsada te- davül eden hisse senedi miktan, ileriye yönelik şirket aktiviteleri belirtilmelidir. Başka bir anlatımla yatınmcı şirketi ku- laktan dolma bilgilerle değü, şirket ki- tapçığı ile öğrenme alışkanhğı oluşturul- malıdır. — Yatmmaya kân isteme hakkı tanm- malıdır. Yatınma ile şirket yönetimi ara- sında kopukhık olmamalıdır. Bu nedenle her yıl mart ayında hisse başına düşen kâr payı açıklanmahdır. Şermaye Piyasası'nın geiişebilmesi ve güven kazanabilmesi için çok başlı ve çok mevzuatlı yönetimden kurtarılması zorunludur. Aksi takdirde sermayenin tabana yaygınlaştırılması ve çok ortaklı güvenilir kuruluşların çogalması bugünkü sistem içerisinde gerçekleşmeyecektir. Gerçekdışı bilgi ve işlemler için caydırıcı önlemler alınmahdır. Halka yanlış bilgi vermek, bilanço oyunlarına gitmek yüz kızartıcı suç olarak kabul edilmelidir. la, borsada tedavülde bulunan hisse se- nedi sahiplerine yönetime katılma hak- kı tanınmalıdır. Bu hak, şirketin hami- line yazüı ve tedavülde bulunan hisse se- nedi sahiplerinin de söz konusu şirketi daha yakından tammalanna neden ola- cak, söylentilerle şirket tanımına son ve- recektir. — Borsada senedi kote edilmiş şirket- ler kimlik kitabı hazırlamak ve borsaya vermek zorunda olmalıdırlar. Bu kimlik kitabmda şirketin kimler tarafından ku- rulduğu, ana sözleşmesi, halen yöneti- — Bedelsiz hisse senedi verihnesine neden olan yusal düzenleme denetim aî- tına alınmahdır. Bedelsiz hisse senedi verme tarihleri önceden beürlenmelidir. — Şirket sözcülerinin gerçek dışı açık- Iamalarda bulunmaları önlenmelidir. — Hisse senetlerinin talebi, şirket ba- şanlanna bağlı olmahdır. Bunu sağlayıcı düzenlemelere gerek vardır. — Şirketler her yıl mart ayı içerisin- de bilançolanm toplantı düzenleyerek açıklamalıdırlar. Bu, şeffafhk ve güve- nilirlilik olgusunun tek aracıdır. — Sermaye piyasasında yer alan şir- ket ve bu şirketjere ait yasal düzenleme- ler Türk Ticaret Yasası içerisine alınma- hdır. Avrupa Topluluğu ülkelerinde şir- ketler yasası kurallan geçerlidir. — Gerçek dışı bilgi ve işlemler için caydıncı önlemler ahnmalıdır. Halka yanlış bilgi vermek, bilanço oyunlanna gitmek yüz kızartıcı suç olarak kabul edilmelidir. — Borsa, hisse senetlerini takip ede- bilecek düzeni kurmalıdır. Hisse senedi sahibi olanlar, derhal borsaya bilgi ver- mek zorunda bırakılmalıdır. Bu konu son derece önemlidir. Sahte hisse sene- di tedavülü ile hisse senetlerinin kaybol- ması ve çahnması olaylan böylece aza- lacaktır. DUnyanm sayüı borsalannda bu sistem çalışmaktadır. — Kararnamelerle şirketlerin fiktif borç yaratma olanağı arttu-dmıştu-. Bu- gün Türkiye'de şirketler dilerlerse özser- mayelerinin altı katına kadar fiktif borç yaratmakta, şirket alacakhlanna şirket üzerinde her türlü hukuki işlem yapabil- me hakkı tanınabilmektedir. Bu hak da- ha çok şirket yönetimini elinde tutanlar- ca kullanılmaktadır. Yukanya aktarmış bulunduğumuz ko- nulann tümü Avrupa Topluluğu Şirket- ler Yasası'nda dıkkate ahnmıştır. Dün- yanın sayüı borsalannda, üstünlük ka- zanmış hisse senetleri bu araçlarla denet- lenmektedir. Türkiye'de ise çok başlı, de- netimsiz denilebilecek bir uygulama mevcuttur. B E K L A M D U N Y A S I Reklam ırkçılığa karşı Almanya'da başını Neo-Nazilerin çek- tiği ve son dönemde güç kazanan ırkçı, yabancı düşmanı akıma karşı çeşitli kişi ve kuruluşlar reklamın desteğiyle tutum takınmaya başladılar. Örneğin, Alman bırinci kanal televizyonu ARD'nin ünlu sunucusu Ulrich Wicket, haberleri okur- ken, yakasında "Ben bir yabancıyım" rozetiyle ekrana çıktı. Bu rozet ırkçılığa karşı olan birçok ünlü siyasetçi, sanatçı ve gazeteci tarafından da kullanılıyor. Hesse federal hükümeti ARD'yi ikna ederek "prime-time" da 30 ya da 40 sa- niyelik reklam filmlerı yayınlanmasını sağladı. Young and Rubicam ajansının ucretsiz olarak gerçekleştirdiği bu kam- panya fılmlerinden birinde "Almanlar, dünyanın 78 ülkesinde yabanadn*" logo- su kullanılıyor. Ogilvy and Mather ajan- sının yine ucretsiz olarak gerçekleştirdi- ği bır başka TV reklam filminde ise Lüb- nanh küçük bir kız, tüm mahzunluğuy- la ekrana bakıyor ve "Beni kim yaka- cak?" diyor. Bu film, Rııhr bölgesinde geçen ay meydana gelen bir kundaklama- da yanarak ölen Lübnanlı küçük kız ola- yım gündeme getiriyor. Aralannda Frankfurt Belediye Başkan Yardıması ve etnik gruplarla ilişkilerden sorumlu, 1968 Paris öğrenci olaylan lideri Danid COBB- Bendit'in de bulunduğu bir jürinin seç- tıği reklam fılminde ise, çığlık ve darbe seslerinin ardında Alman bayrağı görü- nüyor, bayrağa kan sıçnyor, bayrak kan- lar içinde kalıyor ve fonda Alman ulu- sal marşı duyuluyor. Saatchi and Saatc- hi tarafından ucretsiz olarak gerçekleş- tirilen bu film kamuoyunda büyük ilgi topladı ve baa tartışmâlara yol açtı. Fil- min yapımı için Nestle'nin de aralann- da bulunduğu büyük kuruluşlar katkıda bulunurken, bu kuruluşların baalan asın sağcüann saldınlanna hedef olmamak için isimlerini gizli tutmayı yeğledi. Al- man hükümeti ise halen hazırlanmakta olan ırkçılığa karşı bir reklam kam- panyası için 1.3 milyon mark (yaklaşık 4 milyar TL) bütçe ayırdı. Dresdner Bank MAASTRICHT REKLAM1 — Alman "Dresdner" Bankası, 11 aralık günü tngi- liz Financial Times gazetesinde ya>ımlanan tam sayfalık basın ilanında "Bunlar- dan hangisi tipik Avrupalı?" logosuyla, AT uyesi 12 ülkenin paralanndaki şah- si>etleri bir araya getirdi. Maastricht'deki AT zirvesinde Avrupa para birliği tartı- şüırken, ekonomik guncelligin basın ilamndaki somut bir yansıması. T E K N O L O J İ V İ T R İ N İ Herkesin bilgisayan Avantecb Electronics herkesin kolaylıkla kullana- bileceği ve evdeki herhangi bir televizyon setine bağlanabilecek bir bilgisayar üretti. IQ Unlimited Computer adım verdiği bu bügisayar 128 kilobayt gücünde. Eğitici oyunlara uygun olan bilgisayann fiyatı ise yaklaşık 1 milyon lira. Ucuz silikon Bilim adamlan kumdan altın yapamadılarsa da kum taneciklerinden günümüz için önemli bir madde olan silikonu uretiyorlar. Michigan Üniver- sitesi araşürmacüan getştirdikleri basit bir formül aracıhğıyla petroleum yerine kumda bulunan sili- si kullanarak seramik ve polimer ürettiler. Yeni yöntem hem petrol ve onun yan ürünlerine olan bagımlılığı azalüyor hem de daha kolay ve ucuz bir şekilde silikon elde ediliyor. Eski yöntemde 2000 fahrenayt dereceye kadar ısıtılan ve metal faza geçen kum daha sonra diğer kimyasal maddelerle reaksiyona sokularak kauçuk ve cam gibi madde- ler üretiliyordu. Yeni geliştirilen yöntemleyse eti- len glikol, potas>-um hidroksit ve kum sadece 300 fahrenhayt dereceye kadar ısıtılıyor. Herhangi bir metal faza geçmeye gerek kalmadan da silis yeni bileşiklere ayrıhyor. Bu da silikonun çok kolay ve ucuz bir şekilde uretilmesini sağhyor. Satış yeteneğinı ölçen bilgisayar Kötü satıalardan nefret edenlerin sadece bu satıcüar- la iş yapmak zorunda kalan müşteriler ohnadığım düşü- nen Amerikan Lonsig-Nont firması, şirketler için ilginç bir bilgisayar programı yap- tı. Satış clemanı olarak ise ginnek isteyen adaylann "ryi bir saOcı" olabilme potansi- yelini ölçen bu program, şir- ketlerin bu elemanlann yetiş- tirümesi için harcayacaklan zaman ve paradan da önem- li ölçüde tasarnıf etmelerini sağhyor. "Satış Başarı Profili*' adı verilen bilgisayar programı, düşük satış potan- siyeli gösteren adaylan baş- tan ehyor. Adaylar yönetim, nezaket ve satış ahlakı gibi iyi bir satıcıda olması gereken çok sayıda yetenek ve eğilimi ölçen 50 tane çoktan seçmeli sonıyu yamthyorlar. Daha sonra bilgjsayara girilen bu veriler, firmanm 5 yıl içinde yaklaşık 11 bin satıayla yap- tığı çahşmalann ürünü olan ve temel olarak kabul edilen verileTİe karşılaştırüıyor. Bu- nun sonucunda da bilgisiyar, kişileri yeteneklerine göre sı- ralayarak gösteren bir tablo vererek işe başvuranlann sa- tıcıhk alanında ne derece ba- şanh olacaklanm belirliyor. R I V A Y E T M U H T E L I F Paranızın kaderinİ yönlendirecek 10 parlak 20 milyonla borsadan nasıl 1 milyar kazanabilirsiniz? Durun, paranızın kaderini yönlendirmeden önce düşünün: unutmayın ki borsaya yatınlan paranın miktan çoğaldıkça ka- zanma gücünüz artar. Eğer tek başınıza yeteri kadar güçlü değilseniz. kazançlı çıkmanın tek yolu sizin gibi olanlarla bir- leşmek ve borsada daha büyük yatırım yapacak bir güç birliği oluşturmaktır. Işte, Yapı Kredi Yatırım'ın en gözde yatınm fonu Hisse Fon, gücünü çok sayıda tasarrufçunun oluşturduğu birlikten alıyor. Y a t ı n m y a p m a d a n ö n c e Yapı Kredi Y a t ı n m ' d a n bilgi alın. Paranın gerçek kaynağı bilgidir. Lideri izleyin. Hisse Fon. borsada işlem gören kârlı hısse senetlerınden oluşur. Sızı hısse senedi pıyasasının venmınoen rıskın en dağılmış şeklıyle yararlandınr Istendığınde o günku değen uzerınden paraya çevnlebılır YAPI^CKREDi YATIRIM Yapı Kredi Menkul Dcğerler Merkezleri Istarbu! (1) 132 62 00 (15 hat) Ankara (4) 131 98 16-133 89 18 )32 07 70 Izmır: (51) 19 63 43 19 63 44 -19 92 05 Adana (71) 18 20 02 (3 hat) Kaybolan çocuklara çağn Alışveriş karmaşası içinde birkaç saniyeh'k bir dalgınlığa düşüp birdenbire çocuğunuzun yanımz- da ohnadığım farketmek, bütün anne babaların korkulu rüyası. Nimrod fırmasırun mühendisle- ri, kaybolmuş çocuklann yardım çağırabilmelerini olanaklı kılan 'Evi Ara' adh özel bir otomatik çağ- rı cihazı geliştirdiler. Bir oyun kâğıdı destesinden daha küçük boyutlarda olan tek tuşlu cihaza bir tek telefon numarası kaydediliyor. Cihaz, herhan- gi bir telefon ahizesinin ağız kısmına yerleştirilip tuşuna basıldığında otomatik olarak evi anyor. Çocuğun bulunduğu yeri tarif edemediği durum- larda, polisin telefonun yerini saptaması da müm- kün olabiliyor. Fiyatı yaklaşık 100 bin lira.