Katalog

CUMHURÎYET/6 DİZİ-RÖPORTAJ 30 AĞUSTOS 1990 A M E R I K A N BELGELERİNDE J. U JnL J V M. \ M-J YASEMtS ÇONGAR Y e n i Irak'ta Türk korkusu egemen Kuveyt'i işgal ve ilhakı sonrasm- da dünyaya kafa tutan bir üike iz- lenimi veren Irak, siyasi sınırları- na kavuştuğu 1920'de nasıl bir ul- keydi? ABD'nin Ortadoğu uz- manlan R.D. McLaurin, Don Pe- retss ve Lewis W. Snider'ın ortak yanıtı şoyle: "Bu sınırlar Avrupa'daki büyük güçlerin, ozellikle de Britanya'nın çıkarlarına hizmet edecek şekilde çizilmiştı. Irak topraklarının bü- tünlüğünü yansıtma ya da dinsel, etnik ve kavimsel grupların moza- yiğini ulusal bir duyguda birleş- tirme gibi bir amaç yok. Irak çö- zulen Osmanlı tmparatorluğu'nun üç eyaletinin birleştirilmesiyle ku- ruldu. Bu eyaletlerin her birinde farklı bir etnik ve mezhepsel yapı vardı. Irak devleti bir arada yaşa- ma ya da birbiriyle ilişki kurma geleneği olmayan bu etnik ve mez- hepsel gruplann topiamı olarak ortaya çıktı. Britanyalılar onların ustune yabancı bir kurumu, kral- lığı empoze ettiler ve yabancı bir aileyi yönetime getirdiler. Osmanlı Türkleri'ne karşı Arap ayaklanmasının liderlerinden Emır Faysal'ın reisliğini yaptığı Hicaz'dan Haşimi ailesiydi bu. Bu parcalanmış nufus ortak bir hede- fe ulaşmak ıçin işbirliği geleueğin- den ya da bölgesel, kavimsel, et- nik, dinsel ve bireysel hak iddia- larına başarıyla karşı koyabilecek ortak bir ulusal kimlikten yoksun- dur" İki buçuk yılda bir darbe Amerikan uzmanları 1982 ta- rihli incelemeterinde Irak'taki ulu- sal kimlik yoksunluğunu, ülkenin bağımsızlığını resmen kazandığı 1932 yılından sonra gecen 50 yıl- da 20 kez yonetim değişikliği ger- çekleşmiş olmasının da temel ne- deni olarak gösteriyorlar. Burada altının çizilmesi gereken nokta bu "yonetim degişiklikkrinin" hıçbı- rinın demokratık seçim mekaniz- masıyla gerçekleşmemiş olması- dır. Başka deyişle Irak'ın iik ellı yıllık tarihinde ikibuçuk yılda bir darbe vardır. Darbelenn gelenek halini alması, bireysel liderliğı de ön plana çıkarır. Bugun Irak yo- netimınde BAAS Partisi'nin ve Devrim Komuta Konseyi'nin rolu- ne karşın, Devlet Başkanı Saddam Höseyin'in gene de "tek adam" olarak hareket edebılmesinm te- melinde bu yatmaktadır. Şii-Sünni ilişkisi Irak'ta siyasi dengelerin önem- li bir noktasında Şii-Sunnı ilişki- si var. Nufusun yüzde 75'ini oluş- turan Arapların dortte uç-Şii, ge- ri kalanı Sünni. Yüzde 18'lik bir grup oluşturan Kurtlerin ise he- men tumü Sunni, ancak dinsel u>- gulamalannda Sunni Araplardan birçok farklan olduğu dikkat çe- kiyor. Irak nıifusunda ayrıca Hı- ristiyan Araplar, Türkmenler, Er- meniler, Çerkezler ve Yahudiler de yer alıyor. 1952'de Irak yirmi yaşındayken ABD'nin Bağdat Buyükelcisi Bur- ton Y. Berry, bu ülkede Turkiye'- ye nasıl bakıldığını araştırdı. Araş- tırma sonuçlannı yansıtan mektu- bu eylül ayı sonunda "Ankara'da- ki meslektaşı George McGhee'ye gönderdi. Irak'tan mektup 29 Eylül, 1952 Sevgili George, Arap-Türk ilişkileri konusunda- ki 15 Eylül tarihli düşündurücu mektubun çok değerliydi. Bıiyu- kelçilik personeli bu sorunu kap- samlı biçimde duzenli olarak araş- tırıyor. Büyükelçiliğin bu konudaki son raporlarını gönderdiğimizden bu yana, Irak'ın Tiırkiye'ye şu anda- ki olumsuz bakışında belırgin bir değişme olduğuna inanmamızı ge- rektirecek hiçbir şey olmadı. Büyükelçiliğin altını çizerek be- lirttiği gibi Irak'ın bu tutumu bu- yiik olçüde Turkiye'nin Süveyş ve Tunus konulannda Birleşmiş Mil- letler'dekı oyunun renginden kay- naklanıyor. Ozellikle o donemde Irak'ın Birleşmiş Milletler (BM) nezdindeki temsiicisi olan Dışiş- leri Bakanı Cemali, Turkiye'nin BM'deki "anti-Arap" etkinlikler gosterdiği yolunda güçlü bir kanı- ya sahip bulunuyor. Dolayısıyla bu konularda Turkiye'nin verece- ği oy sonuç üzerinde değiştirici et- ki yapmadığı sürece, Turkiye'nin çekimser kalmış olması daha iyi olurdu diye düşünuyorum. Geleneksel sıkıntılar, Turkiye'- nin Pan-tslam hareketlere olum- suz bakışı, Turkiye'nin yayılmacı eğilimler geliştireceği ve Arapla- ra karşı açıkça ifade edilen bir kız- gınlık duyduğu gibi ikincil onem- deki olumsuz faktörler de var. Birleşik Krallık Büyükelçiliği, Irak'ın Turkiye'nin yayılmacı eği- limler gerçekleştireceği konusun- daki korkulanna büyük onem ve- riyor ve MEC konusundakı one- riler Birleşik Krallık Buyükelcisi tarafından Nuri Said'e ılk goturul- düğunde, Nuri'nin tepkisinin Turk askerlerinin hiçbir zaman Irak topraklarına ayak basmasına izin verilmeyeceği konusunda guvence istemek olduğunu anımsatıyor. Türkiye'den korkuluyor Gerçekten de ozellikle Musul bolgesinde Türkiye'den korkulu- yor. Ancak büyukelçilik, Turkiye ile Irak liderlermin, senin de oner- diğin karşılıkh ziyaretler aracılı- ğıyla daha sık bir araya gelmesi yoluyla ve Turkiye'nin yayılmacı olmayan bir politika izlediğinin Irak'a açıkça anlatılması sonrasın- da, bu korkunun aşılabileceğine ınanıyor. Büyukelçilik aynca Tur- kiye'nin coğrafyasal konumu ve hazır askeri gucu nedenıyle Orta- doğu Savunma Orgutu'nun vazge- çilmez bir unsuru olduğu konu- sunda Iraklılann ikna edilebilece- ğini de düşunuyor. Turkiye'nin buradaki konumu- nu Araplara yaklaşmayı öngören bir tutumla ıyıleştirebilmesi belir- gin bir olasılıktır, ancak büyukel- çilik Turkiye'nin burada bir lider- lik oluşturabileceği ya da Irak'la Batı güçlerı arasındaki guçlukle- rın çözülmesinde yararlı bir araç olarak kullanılabileceği konusun- da samimi kuşkular duymaktadır. Boyle bir manevraya girişilmesi bi- le Birleşik Krallık bu ışe razı ol- madıkça mumkun değildir. 14 Nı- san 1952 tarih ve 997 sayılı büyu- kelçilik raporundan göreceğin gi- bi onlar da şu anda Turkiye'nin daha olumlu bir rol üstlenmesi düsuncesini benimsemiyorlar. Ikinci olarak Iraklılar her ne kadar Batı'ya karşı çeşuii olum- suz duşunceler besliyorlarsa da Birleşik Krallık ve ABD gibi dun- Bağdat'mABD Buyükelcisi Burton Y. Berry, Ankaıa'dan gelen talimat üzerine Turkiye'nin Irak'tan nasıl görüldüğünü yazar. 1952yıhnda Bağdat'ın Ankara'ya bakışı olumsuzdur. Bunun nedeni esas olarak Türkiye'nin BM tavrıdır. Ankara Süveyş ve Tunus konulannda Batı'dan yana oy kullanmıştır. Geleneksel sıkıntılar, ^ Türkiye'nin Pan- İslam hareketlere olumsuz bakışı, Türkiye'nin yayılmacı eğilimler geliştireceği ve Araplara duyduğu kızgınlık da diğer nedenler arasmdadır. ya gücünün kaynakları olarak gördukleri ülkclerle doğrudan doğruya temas kurmayı yeğlerler. Üçuncu onemli etken; Turkiye1 nin buradaki diplomatik temsil duzeyinin gorece duşük olmasıdır. Irak'ın da Ankara'da pek iyi tem- sil edılmedığinı anlıyorum. Özetlemek gerekirse, büyukel- çilik Turkiye ile Arap ülkeleri ara- sında daha yakın ilişkiler kurul- ması için elden gelen her şeyin ya- pılması gerektiğine ınanıyor. Eğer her iki tarafın da aynı savunma örgutünün uyesi olmasını ve çatış- ma dunımunda işbirliği yapmala- rını istiyorsak, bunu başarmalıyız. Senin karşılıkh resmi ziyaretler, öğrenci ve öğretim üyesi değişimi aracıhğıyla kulturel ilişkilerin yo- ğunlaştırılması ve Turk askeri okullannda eğıtim programları turündeki onerilerin bu amaç için son derece ıvıdir. Eğer uygun bir uslupla ortaya atılırsa ve en onem- lisi, onceden Biıleşik Krallık'tan yeşil ışık alınabılirse, Iraklılar boy- le programlarla ikna olamayacak kadar antı-Turk değıller. Ancak en iyi koşullarda bile Turkiye'nin Iraklıları Batı'ya da- ha çok yaklaştırnıada aracı olabi- leceğini duşunmek hayalcilik olur. Iraklılar çeşitli sıkıntılanhın gide- rilmesi ve sorunlarının çözumu için doğrudan doğruya Birleşik Krallık ve ABD'ye bakıyorlar. Eğer bu konuda yenı düşunce- lerimız olursa sana yazacağım. İçtenliMe senin, Burton Y. Berry. Not: Ankara'daki temsilcilikle- rıni büyukelçilik düzeyine çıkar- ma konusunda bir sure önce al- dıkları karar da Iraklılann yumu- şatılması olanaksız anti-Türkler olmadıklarını gösteriyor. Büyukelçi George McGhee di- ğer başkentlerdeki meslektaşlann- dan da benzer mektuplar aldı. Bölgedeki Amerikan büyükelçile- rinin hiçbirisi Türkiye'nin Orta- doğu savunmasının liderliğine so- yunması dunımunda bunun diğer ulkelerde "hoş" karşılanacağı go- ruşunde değıldi. Hiçbir Ortadoğu ülkesinde Turkiye'ye yönelik "iyi" duygular beslenmiyordu, bazı ulkelerde halk Turklerden korkuyor, "Türk tehdidi"nin varlığından büyük bir ciddiyetle söz ediliyordu. Büyukelçi McGhee kendisine iletilen yanıtlardan >o- la çıkarak bir memorandum ha zırladı. 1952 kasımının 12'sinde Was hington'a ulaştınlan bu memo- randumu, burada yayımladığımız (Iran, Irak, Suriye, Ürdun dam- galı) mektuplardan yapılan alın- tılan atlayarak ve özetleyerek su- nuyoruz: Ankara, 12 Kasım 1952 TÜRK-ARAP İLİŞKİLERİ Arap ülkeleri ve Iran'dak Amerikan misyonlannın Analizi 1. Turkiye ye Yaldaşım: Alınar. bütün yanıtlarda Türkiye'ye Arap ve Iran yaklaşımının temelinde tepki ve güvensizlik olduğu göru- lüyor. Bunun nedenleri a) Uzun zamandan beri var olan tarihsel, ırksal ve dinsel etkenler, b) Filis- tin gibi konularda Türkiye'nin Arap pozisyonlan karşısında Ba- tılı guçlere destek vermesi, c) Irak ve Iran gibi ulkelerde Türklerin toprak hırslarının yeniden canla- nabileceği yolundaki kuşkular. Söz konusu ülkelerdeki durum- dan bazı izlenimler aktanyoruz: Lübnaa: "Türkiye'nin Arap ülke- lerine yönelik kayıtsızlığı, bizim Arap dostlarımızda da mevcut. Bu tutum Türklerin emperyalist hırsları konusundaki suçlamalar- dan arınmasına hizmet ettiyse de .Arap dünyasında Türklerin duru- munu iyileştirmiş değil. Burada- ki tutum kayıtsızhk ve bazen de antipati olarak tanımlanabilir. Suudi Arabislan; MEDO konu- sunda Türkiye'nin öncu bir guç olduğunu duyduklannda Suudiler hemen kaşlarını kaldırdılar. (...) Burada Türkiye'ye yönelik daha genel tutuma gelince, ciddi bir düşkınklığı yaşadığımı itiraf et- meliyim. Türkiye'nin Arap yarı- madasıyla talihsiz tarihsel ilişki- lerine karşın, bu ülkenin kendisi- ni geliştirmek için yaptıklannın takdirle karşılanacağını umuyor- dum. ozellikle genç insanlar ara- sında boyle bir izlenim olduğu da söylenebilir, ancak genelde Tur- kiye'nin prestiji çok duşuk. Mısın Mısırlıların Turkleri sev- mediğini söyleyince şaşırmaya- caksın. Uzun yıllar Türk egemen- liğinde yaşamışlar. Mısırlılar Türkiye'den daha eski bir devlet olduklannın bilincindeler ve baş- ka yabancı hanedanların deneti- minde de kalmış olmalarına kar- şın, Türk denetimi eski yaklaşım- larını olumlu yonde değiştirmele- rine yetmeyecek kadar yakın za- manlı..." 2. Arap-Türk iltşkilerini geliş tirme adımlan; Arap devletlerin- deki misyonlanmız Türklerle bu devietler arasındaki ilişkilerin ge- liştirilmesi için karşılıklı resmi zi- yaretler yapılmasırun külturel alış- verişin yoğunlaştırümasının dene- meye değer olduğunu düşünüyor- lar. Ancak bu önlemlerin temel tutumlar üzerinde değiştirici etki yapacağı ya da Türkiye'nin Arap ülkeleri üstünde etkili olmasını sağlayacağı konusunda umutlu değilim. Urdün Buyükelcisi Gre- en daha da ileri giderek biz ya da Türkler ne yaparsak yapalım Türk-Arap ilişkilerinin geliştirile- raeyeceğini söyluyor. 3. Ortadoğu da Törk liderliği Lüboan: "Liderliğe gelince, Arapların yakın gelecekte Türk- leri izlemek isteyeceklerinden kuş- ku duyuyorum. Lübnan'da gör- düğümüz kadarıyla, Araplar da Türkler gibi Batı'nın önde gelen gücü olarak ABD'yi görüyorlar ve izlemek isteyecekleri bir lider varsa o da ancak biz olabilirız... Soudi Arabistan: Türkiye'nin yakın doğuda yapıcı bir etki yap- masırun, Batı ile açık ve doğrudan bağlarını koparmadan mumkun olup olamayacağını soruyorsun... Açık konuşmak gerekirse TürkJer Araplarla ilişkilerini yeniden bi- çimlendirme konusunda ciddi bir çaba içine gireceklerse politikala- rında kayda değer bir değişiklik yapmak zorundalar... Mısır: Mısırlılar Türklerin li- der İik cabasına çok fazla kuşkuy- la yanaşmayacaklardır, ne de ol- sa aynı liderlik iddialarına kendi- leri de sahip. (...) Ve kuşkusm eğer çok zorlanırlarsa, Mısırlılaı Turk liderliğini Ingiliz ve Fransii liderliğine yeğleyebilirler. Ancak şu anda onlar için tercih edilebi lir olanı ABD'nin liderligidir..." Bİ'ITİ I S I I "İleri ikili" Türkiye'de yılın televizyon olayı olacak. Türkiye'de Dünya Televizyon teknolojisinin ileri özelliklerini içeren iki üstün televizyon üretildi. Cosmos Satellite ve is markalı bu iki üstün televizyon, ısaca "ileri ikili" iye anılıyor. Cosmos'un "ileri ikili"si Satellite ve Polaris'in ileri özelliklerini görmek için bir Cosmos bayiine gelin. İnceleyi^açın/Seyredin. Göreceksiniz, televizyonunuzu kolay seçeceksiniz. diye Telelekst komuflarım içeren kumanda ünitesi Cosmos Satellite ye Cosmos Polaris'in Özellikleri: Clear-Black ekran: Her ortamda daha net, daha canlı görüntü, doğal renkler sağlayan, yansıma ve parlamalan önleyen, gözleri yormayan özel ekran sistemi. Cvi 5 sistem: Türkiye'de seyredilebilen uydu yayınları ve kablolu yayınlar dahil bütün yayınlan alabilen PAL B/G, PAL D/K, SECAM B/G, SECAM D/K, NTSC 4.43 sistemleri. | 2 9 0 istasyon hafızası: 90 ayn programa boş kanalda beklemeksizin tek tuşla ulaşma imkanı. Tüm fonksiyonlan kontrol eden uzaktan kumanda.(^j) 2 ) On screen dispkjy: Verilen bütün komuHarı (program numarası, ses, ısık kontrast ve renk seviye ayarları, hafızaya alma, hafizayı silme, programlama komutlan) ekranda gösteren sistem. Auto stand-by: Yayin kesilmesinden 5 dakika sonra otomatik olarak kapanır. timer Televizyonun 15'er dakikalık aralıklarla, 120 dakikaya kadar istenen süre sonunda kendiliğinden kapanmasını sağlayan programlayıcı. Monitor dizayn: Az yer kaplayan, modem tasanm. Genis çalısma voltajı cosmosSATE[llTE cosmosDOİARIS tJ'1 I GlGfGlCSl* Yalnızca bir modül ilavesiyle Türkçe dahil teletekst yayınlannı alma imkanı "M e r ı k i I i" Genel Daâıtım Elpa A.Ş.: İZMIRTd: 21 68 40 - 22 6367 ANKARA: 138 32 90 - 139 47 43 ADANA. 14 67 97-14 68 09 SAMSUN: 1404 66-14 01 51 ANTALYA: 21 63 13 Marmara Bölge Distribütörü: BOro ve MDzik Sistemleri A^. İSTANBUL Td: 131 27 52 (5 haı) BİLGE TÜRKAYDIN KADİR MİNTAŞ 29.8.1990 tarihinde eylendiler İstanbul Ağlayankaya/Şile Mevkii, S.S. Sanatkent Kooperatifi'ndeki hakkımı devrediyorum. Tel:15777 43iş 3617071 ev Yenı hizmete giren Kuşadası Özel İdare Tesisleri HOTEL PALMEde taksitle tatil olanağı 1 Kişı Tam Pansıyon 30.000 TL. Rezenasyon Tel. 9 (6366) 1246 Güzelçamlı / KUŞAOASI