Katalog

CUMHURİYET/6 DİZİ-RÖPORTAJ 24 KASIM 1990 Avrupa Konseyi'ne kabul edildikten sonraşimdi deAvrupa Topluluğu'nun kapısını zorluyor Macaristan:Doğu'nun enBatılısıYONCA ÖZKAYA Macaristan bugün gözünü Batı Avrupa 1 ya çevirmiş durumda. Avrupa Konseyi'ne yaptığı üyelik başvurusu bu ayın başında kabul edildi. AT ile resmi görüşmeler 1991 baharında başlayacak. 1992 ertesinde ger- çekleşeceğine kesin gözuyle bakılan ortak •uyelik, Macaristan yönetüni tarafından "ge- çici bir aşama" olarak değerlendiriliyor. Budapeşte'nin "Pentagonale" örgutunden birincil beklentisi de yine AT'ye uyelik ko- nusunda odaklaşıyor. Pentagonale, geçen yıl Macaristan, Avusturya, Yugoslavya ve ltal- ya tarafından bölgesel işbirliğini geliştirmek amacıyla oluşturuldu. Çekoslovakya, örgüte bu yıl katıldı. Ulke içindeki nüfusu 10 milyonu bulan Macaristan'ın, sınınnın ötesinde de yakla- şık 5 milyon Macar kökenli yaşıyor. Roman- ya'da 2 milyon, Slovakya'da 600 bin, Yugos- lavya'da 300 bin, SSCB'de 200 bin Macar kökenli bulunuyor. Bu nedenle Macaristan 1 ın dış politikasında "aanhklar sonınu" çok önemli bir yer tutuyor. Budapeşte yöneti- mi, 19 kasımda bir acıklama yaparak Ro- manya ile başlatılan ulkeler arası görüşme- lerin, Bükreş'in "Romanya'da Macar köken- li bir azmlıgın variıgını kabul etmemesi nedeniyle" kesildiğini duyurdu. Sandık başına gitme aJışkanlığı olmayan Macarların, yeni dönemde de bu tutumla- rından vazgeçmeyecek gibi gözükmesi dik- kat çekiyor. Genel seçimlerde yüzde 65 olan oy verme oranı, 30 eylülde yapılan yerel se- çimlerde yüzde 40'a düştü. Pek çok küçük yerleşim biriminde yeterli sayıda Macann sandık başına gitmemesi nedeniyle 14 ekim- de ikinci bir yerel seçim düzenlendi. Sonuçlar Macaristan Demokratik Forum ve koalisyon ortağı Çiftçi Partisi'nin yüzü- nü güldürmedı. Bağımsız adaylar Çiftçi Partisi'nin kalelerini sarsarken, muhalefet- teki Hür Demokrat Birliği ile Genç Demok- rat Partisi yerel bölgelerdeki sandalyelerin yüzde 41'ini kazandı. Macaristan'ın ekonomik göstergeleri komşusu Doğu Avrupa ülkelerinden daha farklı olsa da, ülke içinde sorun olma özel- liğini sürdürüyor. Enflasyon yüzde 30 ora- runda seyrediyor. tssiz sayısının bu yıl so- nunda 100 bine ulaşacağı tahmin ediliyor. Kişi başına en çok dış borç Avrupa'nın bu bölgesinde Macaristan'a ait. Toplam dış borcu 20 milyar dolar tutuyor. Bu miktar- da kredinin Batılı ülkelerden sağlanmasına çalışılıyor. Bu yıl sonunda dış ticarete 1 mil- yar dolar fazla vereceği tahmin ediliyor. Macaristan'ın COMECON ici ticaret dengesi de değişti. Bu yıhn ilk yansında CO- MECON'a üye ülkelere yapılan ihracat üç- te bir oramnda azaldı. Dünyanın diğer böl- gelerine yapılan satışlar ise yüzde 17 oranın- da arttı. Büyük işletmeler zor günler geçi- rirken, 50 kişiden az personelle çalışan iş- letmeler bu yıl iki katına çıktı. Macaristan hukümeti önümüzdeki 18 ay içinde 150 büyük kamu kuruluşunun özel- Bu ayın başında Avrupa Konseyi'ne üyeliği kabul edilen Macaristan'ın, 1992 sonrasında AT'ye ortak üyeliğine kesin gözüyle bakılıyor. Macaristan'ın dış politikasında 'azınlıklar sorunu' çok önemli bir yer tutuyor. Ülke sınırlarının dışında yaklaşık 5 milyon Macar asıllı kişi yaşıyor. Macaristan'ın ekonomik durumu diğer Doğu Avrupa ülkelerinden daha iyi olsa da yine de sorunlu. Enflasyon yüzde 30 oranında seyrediyor. İşsiz sayısının pu yıl sonunda 100 bine ulaşacağı tahmin ediliyor. Macaristan'ın dış borcu ise 20 milyar dolar civannda. YUGOSLAVYA Macaristan'da 1956 olayiarı tekrar degeriendirmeye alındı. O tarihle suçlananlar 1989' da aklandı. Ancak 1956'nın kötü anılan hâlâ belleklerde. KİMLİK KARTI MACARİSTAN Nüfus: 10.571.000 (1989) Etnik gnıptar Macar °7t 92, Alman % 2.5, Çingene % 3 Dil: Macarca Din: Katolik <7» 67, Protestan 1* 25 Başkent: Budapeşte Yönetim biçimi: Parlamenter demokrasi Devlet başkam: Arpad Göncz Başbakan: Josef Antall Savnnma harcamalan: GSMH *h 4.4 Ulusal para birimi: Forint GSMH: 28 milyar dolar (1989) Kişi başına ulusal gelir. 2645 dolar (1989) İthaiat: Ruble üzerinden - 3.187 milyon do- lar (1989) Döviz üzerinden - 5.117 milyon dolar (1989) Ihracat: Ruble üzerinden - 3.427 milyon do- lar (1989) Doviz üzerinden - 5.611 milyon dolar (1989) leştirileceğini duyurdu. Ozelleştirme politi- kası öncelikle küçük dükkânlar ve lokan- talarda uygulanacak. Önümüzdeki Uç ya da dört yıl içinde özel sektörün, ekonominin yarısından fazlasına hâkim olması planla- nıyor. Bugün bu oran yüzde 20 civannda. Özelleştirme politikası sonucu işlerinden olacak 100-300 bin kişinin sorunu, istihdam ve yeniden eğitim gibi konulara eğilecek olan bir çalışma bakanlığı kurularak çö- zumlenecek. Ulusal para birimi "Forint" konvertibl hale getirilecek. Toprak reformu gerçekleş- tirilecek. Yıllık yabancı sermaye akışımn 1 ile 2 milyar dolar arasında olacağı hesap- lanıyor. Kısa bir süre öncesine kadar ortak yatırımlann sayısı 2000'e yaklaştı. Macaristan soğuk savaş sonrası dönem- de ilk büyük krizini tüm dünya ile birlikte yaşadı. Irak'm Kuveyt'i işgali ile artan pet- rol fiyatlan Budapeşte'de benzine yüzde 70 oranında zam yapılarak dengelenmek isten- di. SSCB'den yıllarca sağlanan ucuz petrol de artık söz konusu değildi. Benzine yapı- lan bu zam taksi ve kamyon şoförlerinden büyuk tepki aldı. 40 bin şoför yollann giriş ve çıkış nokta- larını keserek karayolu ulaşımını felç etti- ler. Başkentte Tuna Nehri Uzerindeki köp- rülere de barikatlar kuruldu. Soğuk savaş dönemi ertesinde ilk kez yapılan seçimlerle işbaşına gelen hükumet, fiyatları indirece- ğıni açıklayınca, Macaristan'da yollar tek- rar açıldı. 1956'mn gölgesi kaldınlırken 1989 yüından bu yana dünya kamuoyu- nun en çok dikkatini çeken ülkelerden biri olan Macaristan'da geçen yıl başlatılan re- formlar, öncelikle ülke siyasi tarihinden 1956 olaylarmın gölgesini kaldırmaya yöne- lik oldu. Arpad Göncz: 68 yaşında. Yazar ve çe- virmen. Hur Demokrat Birliği (SzDSz) üye- si. Bugun Macaristan Devlet Başkam. 1956 olaylarından sonra ömürboyu hapse mah- kûm oldu. Devrimci hükümette yer aldığı için atıldığı hapishaneden altı yıl sonra çıktı. Josef Antall: Başbakan. Macaristan De- mokratik Forum Başkam aynı zamanda. Asıl mesleği öğretmenlik. Babası 2. Dünya Savaşı sırasında göçmen sorunlan ile ilgili hükumet yetkilisiydi. Savaş sonrasında Ma- liye ve Konut Bakanlığı görevlerini üstlenen Baba Antall, aynı zamanda komünizm kar- şıtı Küçük El Zanaatçılan Partisi'nin lide- riydi. Oğul Antall 1956 olaylarına karıştığı için tutuklandı. Janos Kadâr rejimi, kendi- sini meslekten men etmişti. Josef Antall, Macaristan askeri gücünün Varşova Pakü'ndan derhal geri çekilmesi ge- rektiğini savunuyor. Antall, 1956 yılında ya- şananların tekrarlanacağına, Sovyet asker- lerinin tekrar Budapeşte'ye gireceğine, Sov- yetler'in kendilerim zorla bir ortakhğa sü- rukleyeceğine inanmıyor. Reformist Macar yönetimi ilk olarak 1956 olaylarını yeniden degeriendirmeye alarak işe başladı. Macaristan Sosyalist Işçi Partisi (MSİP) Merkez Komitesi 10-11 Şubat 1989tarihin- de 1956 olaylarının tanımlanması ile ilgili başlatılan tartışmalan görüşmek üzere top- landı. Komite çok partıli sisteme geçilmesi ile ilgili görüşleri de ele alacaktı. 16 şubat- ta Merkez Komite Tarih Komisyonu bir ra- por yayımladı. 1956 olaylannın karşı dev- rim olduğu şeklindeki görüş reddedildi. Ra- porda "Dönemin iktidarına karşı başlatılan halk ayaklanmasına, hükümetin sUahlı kuv- vetlere, gostericilere ateş açılması emri ver- mesinin neden oldugu ve ayaklanmanın Sov>et birliklerinin ara>a girmesiyle ulusal bagımsızlık mucadelesine donuşlüğü" vur- gulandı. Merkez komite 22 Şubat 1989'da bir ka- rar aldı. Artık 7 kasım günlerinde 1917 Ekim Devrimi kutlanmayacaktı. Yerine 1948-49 yıllannda Avusturyah Habsburg yönetimine karşı başlatılan ayaklanmalar, 15 mart tarihinde anıiacaktı. 8 mayısta alınan başka bir kararla Janos Kadar MSİP başkanlığından çıkanldı, mer- kez komite üyeliğine son verildi. Kadar 6 Temmuz 1989'da 77 yaşındayken öldü. 16 haziran 1989'da asılışımn 31. yıldönü- münde Imre Nagy Budapeşte'de Kahraman- lar Meydanı'ndaki devlet mezarlığında tek- rar gömüldü. 300 bin kişinin katıldığı bu tö- renle 1956 olaylan sırasında başbakan olan Imre Nagy'nin itibarı geri verilmiş oldu. 11 Haziran'da 1956 olaylan ertesinde ka- patılan Macaristan Halk Partisi'nin yeniden kurulmasına karar verildi. Ülke arması da değiştirildi. önümüzde- ki günlerde lstanbul'daki konsolosluk bina- sının girişine de asılacak olan yeni arma ül- ke tarihinin ne kadar eskiye uzandığmı gös- teren simgelerden oluşuyor. Armanın üst bölümünü, Macaristan'ın kurucusu olarak kabul edilen Kral 1. Istvan'ın tacı süslüyor. Sovyet askerleri Macaristan'daki Sovyet birlıkleri 30 Ha- ziran 1991 tarihine kadar geri çekilmiş ola- cak. Sovyet askerleri, silahlan ve savaş mal- zemelerinin bu tarihe kadar Macaristan top- raklanndan çıkmış olması gerekiyor. 10 Mart 1989'da Moskova'da imzalanan anlaş- mada böyle yazılı. Sovyet birliklerinin yüzde 70'i bu yıl so- nuna kadar, yüzde 9O'ı şubat 1991'e kadar geri çekilecek. Budapeşte*deki reformist yönetim Batı- ya yaklaşmak amacıyla bir başka adım da- ha attı. 2 Mayıs 1989 tarihinde Macaristan'ı Avusturya'dan ayıran dikenli teller ve elek- tronik alarm sistemi sökülmeye başlandı. 260 km'lik sınırdaki sökme işleminin bu yıl sonuna kadar tamamlanması pianlandı. Maliyeti de 500 bin dolar olarak hesaplan- dı. Macaristan Dışişleri Bakanlığı "sınır te- miziigi" için iki neden ileri sürdü. Macar- ların seyahat işlemlerini hafıfletmek ve Baü ile ekonomik ilişki kurulmasım kolaylaştır- mak. Dikenli telleri aşanların sayısı 300 olarak açıklandı. 1960 ortalannda dikilen teller ve yerleştirilen sistemler ise 13 bin kişinin kaç- ma girişimini sonuçsuz bırakmıştı. Atılan bu adım belki Macarlan sevindirmiş ama o tarihlerde D.Almanya, Romanya ve Çe- koslovakya yönetimleri vatandaşlanmn Macaristan'a geçişlerini zorlaştıran önlem- ler alma kararı almıştı. Macaristan'da açılan yeni dönemde 1956 olaylanyla ülke tarihine kazınan haksız say- falar tekrar tasnif edildikten sonra yola de- vam edildi. MSİP Merkez Komitesi 12 Nisan 1989'da partinin yeni yönetimini görüşmek üzere toplandı. Politbüro'dan istifa eden 11 üye- nin kararlan kabul edildi. Politbüro'nun ye- ni üyelerinin arasındareformistlerinçoğun- lukta bulunması muhafazakârlara karşı za- fer olarak değerlendirildi. Başbakan Miklos Nemetfa 10 Mayıs 1989'da parlamentoda (Orszaggyüles) bir konuşma yaptı. Bundan sonra hükumet MSlP'in aldığı kararlara karşı değil parla- mentoya karşı sorumluluk taşıyacaktı. Ba- kanlar Konseyi'nde girişilen yeni düzenle- melerle maliye, sanayi, tanm ve planlama bakanlıklanna yeni atamalar yapıldı. Eko- nomik reform paketinin uygulamaya sokul- ması için hazırlıklar tamamlanıyordu. 24 Haziran 1989'da partinin yönetimi 4 kişilik bir Başkanlık Konseyi'ne devredildi. Politbüro da 21 üyeli siyasi yönetim komi- tesine dönüştürüldü. 13 ve 21 Haziran 1990'da Macaristan'da genel seçimlere gidilmesi kararı alındı. 27 haziranda yeni partilerin kurulmasım ser- best bırakan karar benimsendi. Aynı kararla anayasa mahkemesinin de oluşturulması ka- bul edildi. En son 1947 yılında yapılan çok partili seçimler, Macaristan siyasi tarihine tekrar 25 mart ve 8 Nisan 1990'da girdi. 386 san- dalyelik parlamentoda (Orszaggyüles) ço- ğunluğu merkez sağ Macaristan Demokra- tik Forum alırken, Hür Demokratlar Birli- ği 92 sandalye ile ikinci geldi. 164 sandalye kazanan MDF 16 mayısta Bağımsız Çiftçi Partisi'nden 4, Hıristiyan Demokratik Halk Partisi'nden 1 milletvekilinin desteğini ala- rak koalisyon hukümeti kurdu. Çavuşesku'nun devrilfnesinden sonra iktidara gelen Iîıescu yönetimi totaliter rejimi sürdürmekle suçlanıyor Romanya: DayakBatı'yı küstürdüDış Haberler Servisi — Doğu Avnıpa'- da "1989 Devrimi" denen büyük degişimin en kanlısı Romanya'da yaşandı. 21-24 ara- lık günlerindeki halk isyanı, ordunun des- • teği ile birleşince 24 yıllık Çavuşesku dik- tatörlüğü yıkıldı. Kendi duzenledikleri mi- ting sırasında halk tarafından yuhalanan ve helikopterle kaçan kan koca Çavuşeskular kısa süre sonra yakalandılar ve Noel'in ikinci günü 25 arahkta idam edildiler. Ça- vuşesku yanlısı gizli polis örgütü Securita- te'nin direnişi de bir haftada bastınldı. Romanya'da aradan geçen bir yıl içinde neler oldu? Ayaklanma sırasında örgütlenen "Milli Selamet Cephea", KP'nin eski sekreterle- rinden ve Çavuşesku karşıtı Ion Iliescu ön- derliğinde iktidara el koydu. Komunist Par- tisi'nin kapatıldığı ve parti kurmanın ser- best olduğu ilan edildi. Milli Selamet Cep- hesi 20 mayısta yapılan seçimlerde yüzde 86 gibi rekor oy alarak hukümeti kurdu. 61 ya- şındaki Iliescu devlet başkam, ayaklanma sırasında aktif rol oynayan eski gençlik ön- derlerinden 42 yaşındaki Prof. Petre Ro- man da başbakanlığa getirildi. Çavusesku'nun devrilmesinden sonra dünyanın dikkatini yeniden Romanya uze- rine çeken asıl olay, mayıs ayında seçim- lerden hemen sonra haziranda gerçekleşti. Iliescu, Bükreş'in en merkezi yeri Üniver- site Meydanı'nda, Intercontinental Oteli karşısında sürekli 'çadırlı kamp' kuran mu- halifleri ve öğrencileri dağıtmak için maden işçilerini kamyon kamyon Bükreş'e taşıdı. Madenci dayağı Kente kazma ve kürekleriyle, kömurlü giysileriyle gelen madenciler Bükreş'te tam bir "protetarya diktatörliigü" kurdular. Çavusesku'nun da bazen kullandığı, ancak hiçbir zaman bu kadar "açık ve sert" biçi- me dönüşmeyen "işcileri çağınp muhalif- leri sindinne" yöntemi etkili oldu. Madenciler, Diescu'nun "golani" (serse- riler) dediği muhalifleri bir güzel dövdüler. Onlan dövmekle kalmadılar, kentin her ya- nında tam anlamıyla bir terör estirdiler. Madenciler ancak Iliescu'nun yaptığı 'uzun teşekkür açıklamalanndan sonra" Bükreş'i terkedip ocaklarma döndüler. Ancak bu olay Romanya'nın gelecekte- ki politik kaderini derinden etkileyecek önemli bir dönüm noktası oldu. Nasıl mı? Çok basit: Madenciler geldi, Batı yardımı gitti. Evet, Çavusesku'nun devrilmesini ve idam edilmesini olağanüstü bir duyarlıkla izleyen, bu idamda Doğu Avrupa'daki öz- gürlük ve demokrasi özleminin şiddetini görmeye yatkın olan Batı kamuoyu, Ilies- cu'nun muhaliflere attırdığı "madenci dayağı" ile tam bir şoka girdi. Iliescu reji- mi, Batı basımnda Çavuşesku yönetiminin bir biçimindeki devamı olarak tamtılmaya ve her fırsatta çok sert bir biçimde eleşti- rilmeye başlandı. Batı ülkeleri Romanya'- ya yönelik ekonomik yardımı kestiler. Başbakan Petre Roman'ın Batı basınına verdiği demeçler ve demokrasi yönündeki Romanya'da Milli Selamet Cephesi, mayıs ayındaki seçimi yüzde 86 gibi rekor bir oyla kazanmasına rağmen zor durumda. Haziranda, Başkan Iliescu'nun muhaliflere karşı maden işçilerini Bükreş'e taşıyıp öğrencileri dövdürmesi Batı'da şok yarattı. Çavusesku'nun devrilmesini sempati ile karşılayan Batı, bu olaydan sonra Romanya yönetimine yardımı kesti. 1 kasımdan itibaren Başbakan Petre Roman'ın ilan ettiği ekonomik reform sonucu birçok temel maddede fiyatlar iki-üç misline fırladı. Komunist Partisi'nin eski yöneticilerinin, Sosyalist Parti admda yeni bir parti kurmalan toplumdaki huzursuzluğu arttırdı. SSCB Bu yılınjıaziran ayında hükumet aleyhtan gösteriler sırasında Devlet Başkam Ilies- cu' nun •getirtliği" madenciler, göstericileri tartaklamıştı. KİMLİK KARTI ROMANYA Nüfus: 23.155.000 (1989) Etnik gnıplar: fo 89 Rumen, % 7.9 Macar, % 1.6 Alman Dil: Rumence (resmi), Macarca, Almanca Din: Ortodoks % 80, Katolik Vo 6 Başkent: Bükreş Yönetim biçimi: Parlamenter demokrasi Devlet başkam: Ion Iliescu Başbakan: Petre Roman Savunma harcamalan: %4.3 GSMH (1985) Ulusal para birimi: Lev GSMH: 137 milyar dolar (1986) Kişi başına ulusal gelin 2020 dolar Ü984) Ithalat: 10.6 milyar dolar (1986) Ihracat: 12.6 milyar dolar (1986) Gönlük gazete dağılımı: Bin kişiye 156 (1987) Nüfus artış oranı: Vt 0.5 (1985) Okur yazarlık oranı: <7o 98 açıklamalan da durumu kurtarmaya yetme- di. Iliescu yönetimi diğer Doğu Avrupa Ul- kelerinde başa geçen kişi ve gruplardan farklı olarak "diktatöf" damgasını yemişti. Macaristan'ın Muhafazakâr lideri Josef Antall, Çekoslovakya'nın entelektüel baş- kam Vaclav Havel ve Polonya'nın Daya- nışmacı Başbakanı Mazowiecki'nin yanın- da Iliescu, "eski rejimin yeni gölgesi" gibi kalıyordu. Doğu Avrupa'da Rumen yönetüninin kaderini paylaşan bir de Bulgaristan var. Eski komünist partinin devamı olan Bul- garistan Sosyalist Partisi de tıpkı Roman- ya'da Komünist Parti'nin eski üyeleri ta- rafından kurulup yönetilen ve sonra parti- ye dönüştürülen Milli Selamet Cephesi gi- bi totaliter bir geçmişin yükünü sırtında ta- şıyor. Romanya'da Çavusesku'nun devrilme- sinden sonra Ion Iliescu, yaptığı açıklama- larda, Romanya'nın hedefinin çok partili sisteme, pazar ekenomosine gecmek ve Av- rupa ile bütünleşmek olduğunu söylüyor- du. Bu hedef Çavuşesku'ya karşı ayakla- nan gençlik ve tüm muhalefet kesimleri ta- rafından da paylaşıhyordu. Romanya'da İkinci Dünya Sav^şı'nda var olan liberal ve milli demokratik parti- ler yeniden kuruldular. Ancak aradan ge- çen 45 yıl ve Çavusesku'nun her türlü mu- halefeti ezen katı diktatörlüğü bu partile- rin guçlenebileceği zemini şimdilik yoket- mişti. Demokrasi, fikir tartışması ve parti çalışması deneyimi çok az olan Rumen ay- dınları, bürokratlan ve teknokratlan, Milli Selamet Cephesi saflannda kalmayı tercih etmişlerdi. Çünkü Romanya'da "iktidarda" olmak önemliydi. 45 yıllık tek parti yönetimi, insanların "inisiyatifini" ve "bağırasız davranma", "medeni cesaret gösterme" gibi duygula- rını oldukça köreltmişti. Toplumun "marjinal" kesimi sayılabilecek öğrenciler, gençler ve kısmen Çingeneler, Bükreş so- kaklarında gösterdikleri "karşı çıkma" ve "muhalefet etme" cesaretinin bedelini de dayak yiyerek ödedikten sonra Romanya'- da yine korku, kuşku ve suskunluk egemen olmuştu. Çavusesku'nun gizli polisi Securitate'nin 35 bin Uyesinden ancak 5 bininin tasfiye ol- ması ve diğerlerinin yeni yönetimin hizme- tinde göreve devam etmesi bu korkulan art- tınyordu. Romanya'da bu suskunluk, içinde buiun- duğumuz kasım ayına kadar sürdü. Iliescu yönetimi 1 kasımdan itibaren, da- ha önce vaat ettiği, ancak gerçekleştirmekte zorlandığı "pazar ekonomisine geciş"in ilk adımı olarak gıda ve birçok temel malda fi- yatları serbest bıraktı. Tabii bu mallann fi- yatı hemen en az iki-üç misline fırladı ve zaten yıllardan beri besin sıkıntısı çeken Ru- men halkı, diktatörunü devirdikten yakla- şık bir yıl sonra 45 yıldır görüp duymadığı bir "fiyal artışı şoku" ile yüz yüze kaldı. Fiyat artışına tepkiler sürerken rnuhalif insanları iyice sinirlendiren bir politik ge- lişme daha oldu. Eski komunist hükume- tin başbakanlanndan Ilie Verdet ve Cons- tantin Pirvilescu adlı kişiler Sosyalist Emek Partisi adlı yeni bir parti kurdular. Bu par- tinin kuruluş açıklamasında "bir yıllık anarşiden sonra", Romanya'nın sol-liberal göruşlere dayalı bir sosyalizm temelinde is- tikrara kavuşturulmasından söz ediliyordu. Yeni kurulan bu partide eski rejimin adam- larını ve Iliescu'nun Milli Selamet Partisi'- nin gizli desteğini "sczen" muhalefet, ha- rekete geçti. 19 kasımda binlerce kişi, şimdi adı "Dev- rim Meydanı" olarak değiştirilen eski Sa- ray Meydanı'nda toplandı ve eski Komü- nist Partisi Merkezi'ne doğru bir yürüyüş yaptı. Göstericiler Iliescu yönetimi ve Mil- li Selamet Cephesi'ni eski komünist parti- nin devamı olarak adlandırıyor ve istifası- nı istiyorlardı. Eski komunistlerin yeni bir sosyalist parti kurması ve fiyat artışları, Çavusesku'nun devrildiği 22 aralık ayaklanmasının yıldö- nümü yaklaşırken Romanya'yı gergin bir ortama sürüklemiş bulunuyor. Halkın öfkesi yükselirken Romanya'da askeri darbe soylentileri de hızla gündeme geliyordu. Ordu, Çavuşesku'ya karşı isyanda önem- li rol oynadı. Eğer silahlı kuvvetler, tank- lannı ve tufeklerini, Çavuşesku'ya ve onun emrindeki Securitate'ye karşı değil de hal- ka karşı çevirselerdi, hem çok daha fazla kan dökülur hem de şimdi Romanya'da du- rum çok farklı olabilirdi. Ancak ulkedeki genel havanın da etkisiy- le, isyana katılan ordu, devrimin zaferini garantileyen unsur olmuştu. Bu nedenle or- du, ülkede 'prestijli' gücler arasında yer alı- yor. Diğer Doğu Avrupa ülkelerinin aksi- ne, Çavusesku'nun eski Kızılordusu bir 'halk ordusu' olarak Ulkede totaliter siste- mi yıkan güclerin önünde yer aldı. Darbe olur mu? Biraz da bu nedenle, ülkede yeniden ka- nşıkbklar, kuşku ve huzursuzluk rüzgârlan eserken demokrasi deneyimi çok az olan bu ülkede "Bize guçliı bir adam lanm" gibi görüşler taraftar bulabiliyor. örneğin Milli Selamet Cephesi'm'n Baş- kan Yardımcısı Claudio Iordache şöyle di- yor: "Bir toplumsal buhran doneminde, ulnsal birliği sağlamak için ordu kışlasu- dan çıkabilir." Fransa'da yayımlanan "Liberation" ga- zetesine bir acıklama yapan çevreci sena- tör Bleahu'nun dahi böyle bir müdahaleyi icine sindirebileceği anlaşılıyor: "Büyük bir ekonomik, siyasal ve ahlaki yıkım içiade- yiz. Diescu hâlâ komünizmin ahlaki deger- lerinin korunmasından söz ediyor. Başba- kan Roman, Paris'te bir şey, Bükreş'te baş- ka bir şey soyhiyor. Savunma Bakanı Stan- kulescu bir çözüm olabüir. Belki de bir as- keri diktatöriük işleri biraz yoinna koyabi- lir." Evet, şu sıralar Romanya'da ismi en sık duyulan kişilerden biri Savunma Bakanı General Stankukscu. Romanya nereye gidiyor? Devrimden bir yıl sonra "Çavuşeskusuz bir kış"a hazır- lanan Rumen halkı ne düşünüyor? Çavusesku'nun kışlan ünlüydü. Çok sert geçen bu mevsimde, evler yakıtsız ve elek- triksiz kalır, enerjinin önemli bölümü fab- rikalara ve üretüne aktanür, insanlar soğu- ğa karşı kalm giyinmeye, dayanmaya ve fe- dakârlığa çağırılırdı. Hastanelerde ve do- ğumevlerinde bile yeni doğmuş birçok be- beğin soğuktan öldüğü, devrimden sonra bütün çıplaklığı ile ortaya çıkan "Rumen gerçekleri"nden biriydi? Peki şimdi ne olacak? Bir yetkili "Ça- vuşesku doneminin tersi olacak" diyor. "O zaman yakıt ve enerji fabrikalara akıtnr- dı. Şimdi fabrikalar enerjisiz kalacak!" Körfez krizi Körfez krizi birçok ülkeyi olduğu gibi Romanya'yı da canevinden vurdu. Irak'm Romanya'ya 1.7 milyar dolarhk borcu var- dı ve tam bu borcunu, petrol ile ödemeye hazırlanırken Körfez krizi patladı, Roman- ya da BM'de Batı ülkeleri ile birlikte hare- ket ettiği için petrolü alamadı. Bu nedenle BM 'de ABD'nin Irak'a karşı askeri mü- dahale kararı almasına sıcak bakan ilk ül- keler arasında Romanya'nın da yer alması hiç şaşırtıcı değil. Romanya, Çavusesku'nun devrilmesin- den bir yıl sonra yine bir belirsizlik döne- mine giriyor. Ulkedeki poiitik güçler ve ke- simler kaçımlmaz olarak yeni bir "aynşma ve saflaşma" dönemine girecek gibi görü- nüyorlar. —BtTTt—