Katalog

27 TEMMUZ 1989 KÜLTÜRYAŞAM HAYVANLAR İSMAIL GULGEÇ CUMHURİYET/5 YAYIN DÜN^ASENDA İNCELEMEARAŞTIRMA YÖNETEN SAHİN ALPAY Türklerin tarilıi yazüabilir mi? Türklerin Tarihi / JeanPaul Roux, Çev. Galıp Ostun, Mıllıyet Yayınlan, Nısan 1989, 340 s MEHMET ALİ KILIÇBAY Her ulus bır ınşadır ve her şeyden once bellı bır dılın (yaıu bır küllurun) etrafında odaklaşan bcili bır lopluma aıt olma kuresını belırler Ulusa bunun dışında atfedılen ve en başta da ırksal düzlemde yer alan özellıkler, ancak kısmı olmaya mahkuradurlar ve çok lyı bılındığı uzere, parçanın butünü açıklama ozellığı yoktur Yanı parça ıle butun bırbırlennden farklı şeylerdır Fakat zamarumızda, esas olarak yenı uluslaşma surecıııde olan toplumlar, özelbkle ırksal bağlantıyı on plana çıkartma eğılımındedırler O> sa hemen beHrtmehyım kı, ıyıce soyutlanmış bırkaç küçuk ve ılkel kabılenın dışında, çok çeşıtlı ırkK.KI\ lann harmanından meydana gelmeyen herhangı bır ulus yoktur Zaten bır ulusu yucelten de on jn bellı bır ırkın saf tetnsılcısı olması olamaz, çunku bu durum, yanı bellı fizık özellıklere sahıp olmak, ınsanlann kendı lercıhlerının urunu değıldır Bunlar tarıh ve coğrafyanın verılı unsurlarıdır Bır ulusun asıl övunme kaynağı, kendı dıl ve kulturunun genış bır alana yayüacak değer ve önemde olması ve dığer halkların da bu dılbıhmsel olanıdır: "Turk, Turk mensubıyetm ıçıne gırmeyı arzu dılım konuşandır" sözunde ıfadesını bulmaktadır Bu noktada Rolanır bır şev olarak gormelerıdır ux'nun verdığı ıkı orneğı yeterlı buluyorum. Bır tanesı İran'dakı Ttirk kimdir? Turklerle ılgılıdır Yönefıcı sınıfa Ünlü Fransız Türkolog Jean mensup olanların dılı Farsça ha Paul Roux, önsözunde uzman ol lınegeldığmden, bunlar Iranlıla.mayan okuyucular ıçın >azdığını mışlardır (buna Mısır, Tunus, Cebelırttığı kıtabında, aslında ulke zayır gıbı ulkelerdekı Turk asıllı mızde bırçok "uzman" tarıhçı ve yönetıcılenn Araplaşması ve Çın Türkoloğun "bılımsel" yazılann ıle Asya'nın dığer ulkelerıne an da bıle, çoğu zaman ılen surmek ten kaçındıkları bazı önemlı hususlan vurgulamaktadır ve bu kıtap en azından bu nedenden oturu onemlı hale gelmektedır Roux'nun ılk önemlı ve çarpıcı vurgulaması, "Turklerle ılgılı olarak kabul edılebılecek bırıcık tanıın bırçok orneğı eklemek dunyanın en kolay ışıdır) Buna karşılık Türk asıllı halk, Turkçe konuşmaya devam ettığı ıçın, bugune kadar Turk dun>asmın ıçınde kalabılmıştır Asd çarpıcı ornek Bulgarlara ılışkın olanıdır Volga havzasına yerleşık ve dılı Turkçe, aslen de Turk olan Bulgarlar, Balkanlara goç ettıkten sonra, dıl olarak Slavcayı bentmseyerek zorundayız Turklenn hıçbır ırksai özellıklerı yoktur Kendınde bır Turk ırkı voktur. Belkı sadece Orta Asya'nın ucra dağları dışta tutulmak uzere, şurada ya da burada, dunyanın herhangı bır yennde, Turklenn damarlarında, eskı Turk kamndan, elmacık kemıklennı çıkık ve gozlen çekık yapan o kandan çok, yabancı Moğol, Çınlı, Iranlı, Yunanlı, Kafkasyalı, Rus, Zencı kanı akmaktadır " Tabu buna, Roux'nun saydığı tum bu ulusların da başka bırer harman (Turk kanı da dahıl) olduklarını ve bunlara bır KİM KİME DUM DUMA BEHlç AK % Afiyt? / ) oluyor /»/ıj/cr mvsvnŞ sey JeanPaul Roux'nun kıtabımn "Türklerin Tanhl" adini taşimasina çok başkasının da ıfave'edilebıleceğını eklemek gerekmektedır rağmen Türklerin tarıhınm yazuması Resmi ideoloji olanaksızdır. Çunku Roux, Turkıye'dekı resmı ıdetarihin tek Turk devleti olojıden beslenenler ıçın şaşırtıcı Turkiye olmayı surdurmekte ve TurkluCumhurıyetı 'dır. ğün Muslumanlıkla da ozdeş tuDığerlerı ıse hanedanlan tulamavacağım belırledıkten sonra, Turk sözcuğunun, herhangı Turk asıllı olan, bır devlet ya da ulus kavramını sonradan o ulkenin akla getıremeyeceğını soylemekte egemen mıllıyetıne (yani ve eklemektedır "Turkler tarıhlerının hıçbır zamanında bır tek kulturel ve dınsel yerde, belırlı sınırlar ıçınde, ortak küresıne) katılan bır buyruk altında bır arada oldevletlerdir. mamışlardır Kurdukları en bu Turk dunyasından tamamen vık mışlardır (son surgun harekâtının vahametını de bu bağlamda hatırlatalım ) JeanPaul Roux gene Turkiye ıçın yenı, bılım dunyası ıçın eskı bır gerçeğı şoyle dıle getırmektedır "Irkçdann hoşuna gıtmese de yeryuzunde saf ırk olmadığını bılıyoruz Ama bu konuda daha ılen gıtmek ve Turklenn karışık bır ırk oluşturmadıklarını söylemek Biliıııiıı özgün yaşaııu Yenlçag Biliminin Doguşu / Alexandre Koyre, Çevıren: Kurtuluş Dınçer, Ara Yaymalık, 196 s. ri'mnı iD7iif u t J K U L »<*••* Bugun bılım tarıhı bağırnsız bır dısıplm olarak akademık dunyada yennı almışsa, bunu her şeyden önce AIexandre Koyre'nın (18921964) ellı yıl önce başlattığı duşunce devnmıne borçludur Bu devnm, etkısını gunumuzde de ' sürdüren Bacon'apozıtıvıst bılım ve bıhm tarıhı anlayışına karşı >apılmıştır Söz konusu anlayışa göre bılgı, "bılımsel yöntemın" gözlem ve deney venlenne yarı mekanik bır bıçımde uygulanmasıyla elde edılır, yenı bulgulann ustustc yığılmasıyla kesıntısız bınkır ve gelışır Buna koşut olarak bılım tarıhı de bu bulgulann kım tarafından, nerede ve ne zaman gerçekleştırıldığının kronolojık bır dökumunden başka bır şey değıldır Geçmışe hep çağdaş bıhmın gözuyle bakıldığı ıçın, amaç gev mışten çok bugunun bılımını anlamak olduğu ıçın, terk edılmış kavramlar ve kuramlar ılkel vanılgılar olarak bır kenara atılır Sonuçta ortava sorunsuz, duz ve doğrusu pek de dgınç olmayan "tarıhşız" bır bılım tarıhı cıkar Yeniçağ Biliminin Doguşu, Koyre'mn, Bacon'cıpozıtıvıst goruşe karşı 19301963 yülan arasında yayımladığı on bır makaleden oluşuyor "Bilım Tarıhıne Yaklaşımlar" adlı vazısında Koy re kendı bakışını şövle ozetler "Bıbmın, Yunanlıların bıhmı olduğu kadar çağımızın bıiımının de özu bakımından tbeoria, hakıkatı arama olduğuna, bu bakımdan, hep kendıne özgu bır vaşamı, ıçkın bır tarıhı olduğuna, tarıhçılerın onu ancak kendı sorunlarına, kendı tarıhıne bakarak anlayabıleceklerıne ınanıyorum" (s 194) Koyre'ye gore bılım tarıhı ozunde bır duşunce tarıhıdır O yuzden felsefe, dın, metafizık gıbı dığer duşunce sıstemlennden bağımsız olarak kavranamaz n a n b | r Platoncudur "lyı fizık a 155) Yazarın p r ı o n > a p ı ı ı r " (S b l l ı m devrımme bakışını yansıtan bundan daha çarpıcı söz yoktur İzleyıcılennın de belırttığı gıbı kuşkusuz abartıyor Koyre Galı leı'nın teleskobu gokyuzune çevırışını, sarkaçla vaptığı deneylerı gözardı edıvor Dahası, 17 yuz yılda kımya, manyetızma ve elektnktekı gelışmelerde deney ve tek nolojırun oynadığı önemlı rol yadsınamaz Yıne de matematık, gökbılım ve mekanıktekı devrımı asıl olanaklı kılan ne yenı gözlemler ne de deneysel bulgulardı, devrım aynı verılere bambaşka bır gozle bakmanın, evrenın her yerde aynı matematıksel yasalarla yönetılen dev bır makıne bıçımınde tasarlanmasının sonucu, Aristotelesçılığe karşı Yenı Anlaşılır bir çeviri Platonculuğun zaferıydı "OrtaKoyre'nın kıtabını dılımıze çağ Felsefesinde Aristolelesçilik Kurtuluş Dınçer çevırmış Dınıle Plalonculuk" bu ıkı karşıt felçer'ın dılı anlaşılır olmakla bırlık kurumsal yapısına da değınıyor. Grant'ın kıtabı ıse, Arıstotelesçı fizık ve kozmolojinın Ortaçağın duşunce dünyasını nasıl bıçımlendırdığını ıncelıvor Koyre, Westfall ve Grant'ın bırbınnı butunleyen kıtaplarının bırlıkte okunmalanmn çok yararlı olacağı kanısındayım öte yandan Kuhn, Koyre'nın temsıl ettığı "ıçsel" tarıh anlayışını, bılımın gelışmesını toplumsal etkenlere bağlayan "dışsal" tanh anlayışıyla bağdaştırmaya çalışmıştır Bılım tarıhı yazımındakı devnm bılım felsefesını de etkılemış, Kuhn, Feverabend ve Hanson gıbı felsefecıler yenı bılım tanhınden aldıklan esınle pozıtıvıst bılım felsefesıne karşı bır seçenek oluşturmuş, bunda da oldukça başarı sağlamışlardır yük ımparatorluklar bıle, ıçlerıııden ancak bır bolumunu ılgılen dırmış \e Turk olmayan ınsan yı ğıniarına dayanmış o ımparator luklann ıçınde, bu ınsan yığınlannın sayısal onemı Turklennkınden çok buvuk olmuştur Hatta günumuzden önce hıçbır zaman, gerçek bır Turk devletının, yanı çoğunluğunu Turklenn oluşturduğu, Turklerın yönettığı ve kendısını Turk olarak tanıyan bır devletın var olmamış olduğu bıle söylenebılır" Bu konuda söyle necek çok şeyın olduğunu okuyucu hemen anlayacaktır; ancak me kân kısıtı ıçınde, Turkıye Cumhurıvetı oncesı "Turk devleti" sanılan devletlerın hepsımn Turklerı kuçumseme konusunda ortak olduklarını belırtmekle yetmıyorum PİKNİK PİYALE MADRA BUGUMÜN NASIL GEÇT/ BAKAL.IM?.. Serinkanlı bir bakış Roux'nun bu onemlı kıtabını tum ayrıntıları ıçınde ıncelemeyı duşunmemekle bırlıkte, resmı ıdeolojının "cıhan hâkımıyetı" terımlerı ıçınde ıfade ettığı ve hıçbır bılımsel temele dayanmayan mıtosa da değınmek gerekmektedır Roux'nun, Batı âlemı ıçın artık sıradan hale gelrruş bılımsel bır olguyu belırtırken soyledığı uzere, Asya'dakı goçebe orguılenmelen dunyayı Turkluk adına fethetmek ıçın değıl, otlakların egemen lığını ele geçırmek ıçındır Bu sureklı mucadelede yenılen kabıle step dışına atılmakta ve hıç ıstemedığı halde, kendıne yenı bır ul ke bulmak zorunda kalmaktadır Goçler serinkanlı değerlendırıldığınde, bu gerçek hemen gorulmektedır Turkiye artık orta yaşlı bır devlet ve azgelışmış ulkeler ıle İslam âlemı ıçınde Batıya en fazla yaklaşmış, hatta onun kulturel çerçevesını yakalamayaen fazla yatkın hale gelmış toplum Bu bağlantı ıçınde, çokuluslu bır ımparatorluktan tek uluslu bır devlete geçerken ortaya çıkması doğal olan hassasıyetlen, bundan 70 yıl sonra da surdurmek, bır ılerleme unsuru değıl, bır ayakbağı olmaktadır Ulusun her şeyden once ve esas olarak, bır dıl ve kultur küresıne mensubıyetm toplumsal bağlantısı olduğunu kabul etmek zorundayız Bu nedenle, Roux'nun kıtabımn Turklenn Tarihi adım taşimasina rağmen, Turklerın tanhının, yukarıdakı nedenlerden öturu vazılması olanaksızdır Çunku tarıhın tek Turk devleti Turkiye Cumhurıyetı'dır Dığerlerı ıse hanedanlan Turk asıllı olan, sonra dan o ulkenıu egemen mıllıyetıne (vanı kulturel ve dılsel küresıne) katılan devletlerdır Son olarak yayıncılığa daır bırkaç soz söylemek ıstıyorum Yazar "Gırış" bolumunde kıtabın bıblıyografyasından soz ederken Turkçe basımda bır kaynakça yer almamaktadır Oysa bu hem bılım adamları hem de okuyucu ıçın çok gereklı ve onemlıdır Ikıncı olarak, kıtabın Fransızca baskısının kapağı avnen alınmış, yalnızca adı Turkçeleştırılmış olmakla bırlıkte, kapak sankı Turkıye'de özgun olarak vapılmış gıbı, kapak duzemnı yapanın adı verılmıştır Bunlar olmamalıydı HIZLI GAZETECİ NECDET ŞEN 4 ÇÎZGtLÎK KÂMİL MASARACJ Bugun bilım tarihi bağımsız bir disiplin olarak akademik dunyada yerini almışsa bunu her şeyden önce Koyre'mn elli yıl önce başlattığı duşunce devrimine borçludur. Koyre'ye göre bılım tarihi ozunde bir düşünce tarihidir. O yıizden felsefe, din, metafizık gibi diğer düşünce sistemlerinden bağımsız olarak kavranamaz. sefe geleneğını tartışıyor Yazının ılgı çekıcı bır ozellığı de "Batı'vı eğıten ustalar" dıye söz ettığı Farabi, tbni Sina ve Ibni Ruşd'un Ortaçağ felsefesındekı yennı karşılaştırmalı bır bıçımde vermesı te yer yer akıcılığını yıtınyor ve Turkçe söjleyış hatalarına duşu >or "Platoncu hep maiematığe ılgılıdır" (s 22), "bu sorun uzennde yayılamam" (s 83) gıbı 82 sayfada yer aJması gereken şekıller atlanmış Bu da okuyucunun ılmek sıstemını kavramasını guçleştınyor Kıtabın en önemlı eksığı ozgun metınde yeralan makalelerden sekızının hıç çevrılmemıç olması Koyre'nın tarıhsel hır metne nasıl yaklaştığını gosteren "Galılei'nin 'De Motu Gravium'u" adlı yazının yokluğu ozellıkle buyukkayıp Sanıyorum bu kavbı gıdermenın en ıyı yolu onun başyapıtını, Galıleı Uzenne Çalışmalar ı çevırmektır Hem bu yapıtın, hem de bıbmsel devrımın ulaştığı eşsız sentezı ınceledığı Newton Uzenne Çalışmalar'ın en kısa zamanda dılımıze kazandınlmasını dıle>elım l u ı u r> b AĞAÇ YAŞKEN EĞİLİR KEMAL GOKHA\ GIRSES "İçsel" tarih anlayışı Koyre'nın Kopernik'le başlayıp Newton'la doruğuna varan bılım devnmıne bu anlayışla eğılerek yaptığı çalışmalar, 16.17 yuzyıl j bılım tanhıne bugunku bakışımızı 1 bıçımlendırmıştır "Yeniden dot guşun bılımsel katkısı" üe "Bılım, sel kozmolojinın aşamalan", bı{lime yuzyıllarca egemen olmuş ı Arıstotelesçı ereksel, sonlu ve >er! merkezlı evren anlavışının Kopernik, Keplcr, Bruno ve Galıleı'mn • hayranlık verıcı çabalarıyla adım ! adım nasıl vıkıldığını anlatıyor KISA KISA ı Kopernık daha çok metafizık ve estetık kavgılarla durağan dunyanıyor Kuçukomer'ın yırmı yı! melerı kapsıvor Robespıerre, Saf yı evrenın merkezı olmaktan çıka DUZEN1N sonra yeniden vavımlanan kıtabı ınt Just ve Babeuf un daha on! nr, guneşmerkezlı sıstemın sıra YABANCILAŞMASI / uzenne bır değerlendırme yazısı ce Turkçede yayımlanmış olan vadan bır gezegenı yapar, ama Ans Idrıs Kuçukomer, 2 Basım, nı onumuzdekı haftalarda vayım zılanna Danton ve Maral'nın dı toteles'ın daıresel yorunge duşun Alan Yaymalık, Hazıran layacağız lımızde ılk kez yayımlanan yazıcesının, Ptolemv'nın ılmekler sıs 1989, 240 s ları eklenıyor Sunuş yazısında DEVR1M YAZILAR1 / temının dışına çıkamaz Kepler, Vedal Gunyol şunları soyluyor Kopernık'ı de aşarak gezegenlenn Ikı yıl once yıtırdığımız Prof Robespıerre Saınt Just "Evet, devnmler çocuklarını yer guneş çevresınde elıptık yörunge Dr İdris Kuçukomer'ın ılk kez Marat Danton Babeuf, Nıtekım Fransız Devrımı'nın en ler çızdığı sorıucuna varır Ikı bın Nısan 1969'daAnt Yayınlan ara Haz. Vedat Gunyol, Belge guzel '\ocuklan" da bu sozun yıllık "mukemmel daıresel hare sında çıkan kıtabı yeniden basıldoğrultusunda genç yaşta yaşamket" duşuncesının sonudur bu dı Yayımlandığında tartışmalara Yayınlan, Temmuz 1989, larını vıtırmışlerdır Enyaşlısıve 315 s Ne var kı hâlâ sonsuz bır evrene neden olan kıtap, yazarın Akşaın en olgunu Marat elhsınde hançeri ınanamaz Kepler Bu yuzden gazetesınde, 1417 Ekım 1968 taFransız Devrımı nın 200 yılı lenıyor, en kodamanı Robespıer j Arıstoteles dınamığının dışına çı nhlen arasında çıkan ve "Orta dolayısıyla yayımlanan kıtap, re 36'sında, Saınt Just 27'sınde, | kamaz Ote yandan sonsuz evre nın Solu" akımının eleştırılmesı devrımın beş onemlı duşunur ve Babeuf 37'sınde, Danton da ı nı KopernıkKepler devrımının nı konu alan makalelerıne daya evlem adamının yazılarından seç 32'sınde gı>otınde can verdıler " . kaçınılmaz sonucu olarak goren filozof Bruno gözupeklığını hayaCL^IHURIYET KİTAP KULUBÜNDE \ T M ÇIKAN KİTAPLAR [ tıyla öder [ Arıstotelesçı dınamıkten kesın î kopuş Galıleı ıle gerçekleşır Koyre'nın kıtabımn uçte bırını Galı leı uzenne uç makale oluşturuyor , Koyre'nın çızdığı GaJıleı, deı neyı kuçümseyen, evrenın ma1 tematıksel geometnk bır dılle yazıldığına ve bılımm temelınde duı yu algjsı değıl, "duşunce, salt, ka! üşıksız duşunce" olduğuna ınaKodNo 061054 097539 102 090 152 456 152 457 152 458 152 459 152 460 303014 KrtabınAdı: Ve Sınema 8 Kum Saatı Dunyayı Oeğışbren 10 Yıl Yumurtadan Çıkan Oğretmen Kuçuk An Buyük An Benım Adım Çocuk Ruzgâr Salıncağı Becerıklı Çocuğun Duşlen Evet ama Bır Lokomotıf Bunu Yapabılır mı BakalırrC Yazan^e»irmenl: Murathan Mungan Server Tanıllı Muzaffer Izgu Muzaffer Izgu Ayse Kılımcı Feyzullah Ertugrul Hasan Huseym W Allen/S Kalıç Turi: Dergı Şıır Inceleme Çocuk Çocuk Cocuk Cocuk Çocuk Oyku tayınevi: Hıl Remzı Say Bılgı Bılgı Bılgı Bılgı Bılgı Ayrıntı Flyatı: 400030006000300030003 000300030003500 Koyre'nın bılım tarıhını ıktısadı ve toplumsal tanhten bağımsız "ıçsel" bır duşunce tanhınden ıbaret sayan goruşu tek vanlılığına rağmen son derece verımlı olmuş, başta Kuhn olmak uzere bırçok profesyonel bdım tanhçısının vetışmesıne olanak sağlamıştır Bunlardan Westfall'un Modern Bılimin Doguşu ıle Grant'ın Ortaçagda Fizik Btlımleri adlı kıtaplarının \erso Yavıncılık tarafından dılımızde vayımlandığını hatırlatalım VVestfall'un kıtabı, 17 yuzyıl bılım devrımınde YenıPlatonculuğun olduğu kadar Descartes'çı mekanık felsefenın de et • Dr Gurol Irzık, Boğazıçı Unıkıh olduğunu savunuyor, bıyoloji versıtesı Felsefe Bolumu Oğretım ve kımyadakı gelışmelere, bılımın uyesıdır GARFIELD JIM DAf IS TARİHTE BUGÜN MLMTAZ ARIK4\ 27 Temmuz ELEMENTLER VE ATOMLAR.. 1844"TE BUGUH.UNLU INGlLıZ KıMYA VE FiZıK 8li.GtUl JOHN DALTON OLMl/fTlJ KEN&I KENblNt YEnçrtREM DALTOM, UZUN YILUHZ GSC'MINI OĞK&TMENLKLE SAGLAMIÇ,8U Ae/)&A F/2/K ISE /CıMtY/4 ÇALlŞMALA&INI Su/Z&ueMUŞru ONCELERl At£TEOROLOTirLE V£ KLlTLlPlŞIKU*grNl(AURO&*) INCEŞ K£Nt>ı OAITOM yASASt"W OBJArA Koy/VJ B'US'M J KlMBlR StMGec£R SıST£(SELlŞTftSMlŞjBUNLAISJ OLUÇrUltAN "4TOM" /LSIU B/& KU&AM MEr&AA/A GETIİZMIŞTl M£6 ELEMENDH AYNI AĞIIZUKTX& ATOKIb*fit /Ç'/V GEIZEIcSN ATDM ı4Ğ//e.UKLAIZI SlhtlF