Katalog

5 HAZİRAN 1989 HABERLERİN DEVAMI CUMHURİYET/15 Iraırda Hıımeynfsiz dönem (Baftarafi I. Sayfada) kanı Ali Hajnaney, Başbakan Hüseyin Musavi, Meclis Başkanı Haşimi Rafsancani ve Yuksek Mahkeme Başkan: Abdülkerim ArdebiJi, ortak bir bildiri yayımladdar. Iran halkının iç ve dış düşmanlann tahrijderine lcarşı uyaıuk olmaya çagrıldığı bildiride, silahlı kuvvetlerin tam teyakkuz halinde olduğu ve milletin hiçbir endiseye kapılmaması gerektiği belirtildi. Söz konusu bildiride, 40 günlük yas süresince acü hizmetlerin sürdurüleceği ve halkın ihtiyaçlanrun karşılanacağı kaydedildi. tran Haber Ajansı tRNA, üst düzeyde 80 dini yöneticiden meydana gelen Meclisi Hubrigan'ın (dini uzmanlar meclisi) sekiz saat süren toplantısının sonucunda şiradiki Devlet Başkanı Ali Hamaney'in oylann üçte ikisinden çoğunu alarak Humeyni'nin yerine seçildiğini açıkladı. Türk asıllı olduğu bildirilen Hamaney, uzmanlar meclisinin ülkenin yeni dini liderini seçmesinden önce televizyonda yaptığı konusmada, "Bugünkü toplantıda bir sonuca vanlacak ve işler olağan seyrine dönecek" demişti. ö t e yandan Humeyni'nin vasiyeti de parlamentoda yasama, yargı ve yürütme erklerinin başkanlannın huzurunda okundu. 2 saat 45 dakika sürdüğü belirtilen meclis toplantısında okunan vasiyetin içeriği açıklanmadı. Ajans, toplam 29 sayfalık vasiyetin Humeyni'nin oğlu Seyit Ahmed tarafından halka açıklanacağıru bildirdi. Humeyni, vasiyetini ilkin 1982*de yazmış, ancak 1987 yılında "zamanın şartları ve gerekleri" doğrultusunda vasiyetini yenilemişti. Humeyni'nin son vasiyetinin bir kopyası Uzmanlar Meclisi'ne, öbür kopyası da Meşhed'deki lrrıam Rıza Türbesi'ne gönderihnişti. Humeyni'nin vasiyetnamede kendisinin yerine geçmek üzere bir kişiyi adlı adınca belirtip bdirtmediği bilinmiyor, ancak kendisinden sonraki ülke liderinin seçimi konusunda talimatlann yer aldığmdan şüphe edilmiyor. Bilindigi gibi Uzmanlar Meclisi 1985 kasımında Ayetullah Hiiseyin Ali Muntazari'yi Humeyni'ye halef olarak seçmişti. Ancak geçen zaman içinde tran'daki iktidar rnucadelesi Muntazari aleyhinde gelişmiş, geçen 26 martta haleflikten istifa ettirilmişti. S M göriatilerindeııDün ölen Iran'ın dini liden Ayetullah Humeym,geçen pazartesi günü kaldırıldığı hastane Humeyni'nin emriyle anayasa de hemşiresinın elınden beslenırken görulüyor. Iran televızyonu tarafından yayımlanan bu sahne, dını lıdenn ö daki eksiklik ve hatalan düzelt lümünden önceki son görüntulennden bınydı. (Fotoğraf: Reuter) mek üzere oluşturulan Anayasayı tnceleme Konseyi, Humeyni 1 den sonra yerine geçecek liderin tiyar, Fransız radyosuna verdiği ölümü nedeniyle 10 gunliık yas Uzmanlar Meclisi tarafından se (Baftarafi 1. Sayfada) çilecek bir kişi olmasını benimse lalı Hume>ai'nİD vefatını iizün demeçte, Humeyni'nin "kan içi ilan edildi. Hükuraet tarafından mişti. rayle ö|rendigini" belirterek "tran ci bir diktatör" olduğunu söyle yayımlanan bildiride, bu zaman AA'nın bildirdiğine göre saba miletinin bu büyuk acısından do di ve onun ölümüne sevindiğini boyunca gerek ülkedeki resmi binalarda gerek yurtdışı temsilcilikhın ilk saatlerinde Humeyni'nin layı, zatı âlilerine ve merhumun belirtti. lerindeki bayrakların yanya cekilölum haberinin yayılmasıyla bir kederli ailesine başsağlığı dilekleRecevi miş olacâğı kaydedildi. likte başkent Tahran caddelerin rini Uettigini" kaydetti. de çok sayıda devrim muhafızmın TBMM Başkanı Yıldınm Aktran muhalefetinin önde gelen varhğı göze çarpıyordu. Ancak sa bulut, Iran Meclis Başkanı Haşi örgütü Halkın Mücahitleri'nin li Ürdtin atler ilerledikçe ve heyecan yatış mi Rafsancani'ye gönderdiği me deri Mesut Recevi de Humeyni'Ürdün Enformasyon Bakanı tıkça bunlann sayılan azaldı. Her sajda, tran'ın dini lideri Humey nin ölümüne sevindi ve Iran halolasıhğa karşı, Tahranlılann ben ni'nin ölümünden duyduğu uzün kına "tebriklerini" sundu. Rece Nasub El Mecali, Humeyni'nin zin istasyonlan, fınnlar ve bakkal tüyü belirtti. vi, Bağdat'ta gazetecüere yaptığı ölümünün İran'ı daha gerçekçi lar önünde uzun kuyruklar oluşBaşbakan Turgut özal da Iranlı açıklamada, Humeyni'yi "çagı politikalar uygulamaya iteceğini turduklan gözlemlendi. Ancak meslektaşı Hiseyin Musavi'ye mınn en kötü diktatörlerinden söyledi. öğleden sonra halkın ilk şoku at gönderdiği başsağlığı mesajında, biri" olarak niteiedı lattığı ve kuyruklann lusaldığı Humeyni'nin vefatını üzüntüyle Lübnan dikkati çekti. öğrendiğini bıldirdi. Özal'ın me Pehlevi Lübnan'ın başkenti Beyrut'un Bu arada Humeyni'nin ölü sajı şöyle: Eski tran Şahı'mn oğlu Rıza guneyinde Şiilerin yaşadığı kesimmünden hemen önceki anlannın "tran tarihinde büyük bir devlerde her taraf siyah bayraklar ile nasıl geçtiği konusu da kısmen ay rim gerçekleştirmiş ve bu uğurda Pehlevi, Humeyni'nin ölümüyle dınlandı. Tahran'da yayımlanan mücadele vermiş olan Sayın Hu Iran'ın bir "kargasa dönemine" donatıldı. Çarşaf giymiş kadınlann hüngur hungur ağladıklan ve Risalet Gazetesi'nin haberinde meyni'nin vef ab, tran için büyük gireceğini söyledi. tran Büyukelçiliği'nin taziyetleri Humeyni'nin cumartesi sabahı ye bir kayıpür." Beni Sadr rel saatle 07.30'da sağlık dunımukabul etmek için kapılarını halka Turkiye'deki resmi binalarda nun yeniden kötilleştiği, kısa bir bugun bayrakların yanya indiritran eski Devlet Başkanı Ebul açtığı bildirildi. düzelme anının ardından öğleden leceği bildirildi. hasan Beni Sadr, "Humejni'ain sonra kalp krizi geçirdiğı kaydeölümü, tran'da demokrasi kaptdildi. Sağ eğUimlı ve özel sektörü Yılmaz sının aplmasını saglayabilir" detemsil eden gazete, Iran'ın öndedi. Dışişieri Bakanı Mesut Yılmaz gelen yöneticilerinin Humeyni'nin da tran Dışişieri Bakanı Ali Ekbaş ucuna geldiklerini, Humeynitran'ın 1981 yılından bu jana nin ara sıra gözlerini açıp dua rru ber Velayeti'ye gönderdiği mesajtran'ın Ortadoğu'daki tek müt devlet başkanlığını yurüten nldandığını, ancak 15.30'dan son da, "Dost ve komşu Iran tslam tefiki olan Suriye, öldüğu açıkla Hamaney, 1931 yıiında ra konuşma yeteneğinin kalmadı Curahuriyeti'nin lideri Ayetullah nan dini lider Ayetullah Humey Meshed'de doğdu. ğını yaidı. Risalet, daha sonra HDmcyni'nin vefaü nedeniyle acıni'yi "tran'ın modern tarihini ya Çocukiuğundan itibaren dini Humeyni'nin uzun bir uykuya nin paylaşır, en derin taziyelerinıi eğitim gören Hamaney, 1959'da zan adam" diye övdü. daldıgını, geceyarısına doğru da sunar, merhuma tanndan rahmet Iran'ın kutsal Kum kentine (TSİ 23.30) öldüğünü belirtti. Bi düerim" ifadesini kullandı. îngiltere giderek Ayetullah Humeyni'nin lindiği gibi Humeyni 23 mayıs güHumeyni'nin ölümünün aröğrencisi oldu. nü gecirdiği ameliyatın ardından dından çeşitli ülke ve kişilerin tngihz hükümeti Humeyni'nin 1960'lardan sonra şaha kaışı kalbinden de rahatsızianmış an tepküeri şöyle oldu: ölümüne ilişkin hiçbir yorumda siyasi faaliyet başlatan cak geçen cuma günü durumunbulunmadı. Dışişieri Bakanhğı'nın Hamaney, önce Meshed'de da bir parça iyileşme gözlemlen Şahpur Bahtiyar bir sözcüsü, "Söyleyecek hiçbü se"Mücadeleci Din Adamlan mişti. Risalet Gazetesi, Humeyni'yimiz yok" diye konuştu. Cemiyeti"ni kurdu ve Tahran'da Humeyni öncesi tran'ın son nin bu nispi düzelmeye aldanmaaynı yönde faaliyet gösteren dığını ve yakınlarına " B e n Başbakaru Şahpur Bahtiyar, AyeAyetullah Beneşti ve öliiyormm" dediğini de belirtiyor. tullah Humeyni'nin ölümüne memnun olduğunu söyledi. BahPakistan'da ise Humeyni'nin Haccetülislam Haşemi HumeynFnin halefi: (Baftarafi 1. Sayfada) kileyeceğini kestirmek şimdiden güç. Ali Hamaney dini lideriiğe getirildiği takdirde kesin olan şey Rafsancani'nin yönetimi eski cumhurbaşkanı ile paylaşmak zorunda kalacağı. Iran'da guç mücadelesi veren iki kamp var: Ilımlılar ve radikaller. Ilımlılar iç politikada nispeten sertlikten uzak bir görunüm çiziyorlar. Dış politikada ise İran'ın tslam devrimi ihracı politikası nedeniyle uluslararası düzeyde icine düştüğü yalnızlığı gidermeyi amaçlayan bir yaklaşım sergiliyorlar. Ilımlılar, Körfez savaşı sırasında buyük ölçüde tahrip ediien sanayi ahyapısıru yeniden kurarken Batı'ya açılmakta sakınca görmuyorlar. Dışişieri Bakanı Ali Ekber Velayeti ve ekibi, tran'ın 1988 temmuzunda Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin ateşkes kararını kabul etmesinden sonra başlayan yeni dönemde Batı ile ilişkileri normalleştirme yolunda önemli adımlar atmıştı. Salman Rüşdü'nun "Şeytan Ayetleri" adlı kitabı tran'dâki radıkaller için "Batıya cihal açma" fırsatı doğurana kadar ılımlılar ulke dış politikasında ağırlıklarını hissettirdiler. politikasında radikallerin ıhmlılan tasfiye etme girişimlerine uygun bir psikolojik ortam hazırladı. Yeniden yükselen radikal dalga ılımlılara çarptı ve geçen mart ayında ılımlılıklarıyla bilinen önemli kişiler istifa ettiter veya ettirildiler. Mart ayı sonunda önce Iran'ın BM'deki daimi lemsilcisi Cafer MahaOati ve sonra da tran Dışişieri Bakan Yardımcısı Cevad Larijani istifa etti. Her iki politıkacının Iran ve Irak arasında yapılan banş göruşmelerinde ve ülkenin dış ilişkilerini normalieştirmeye yönelik yeni dış politikada son derece etküi oiduklan biliniyordu. Ama daha da önemlisi Ayetullah Huseyin Ali Muntazari'nin Humeyni'nin haleflığinden çekıldiğini açıklamasıydı. Ayetullah Muntazari ıhmh bir politıkaa olarak tanınıyordu. Halkın yoksul kesimlerinin durumunun iyileştirilmesi, "iyi niyetli" olduğu sürece muhalefete ian verilmesi ve siyasi tutuklulara iyi davranümasından yanaydı. Muntazari, geçen şubat ayında tslam devriminin 10. yıl kutlamalannda yönetimi "is yapmaktan çok sJogan atmalda ve hallu korkatmakla" suçlamıştı. Bu zincirleme istifalardan sonra güçlenen kişi Rafsancani idi. Pragmatik görüşleriyle bilinen Rafsancani, her dönemde guçlü pozisyonunu konımayı başarmıştı. Savaş sırasında Meclis Başkanlığı'run yanı sıra tran Silahlı Kuvvetler Başkomutan Vekilliğı görevini de sürdüren Rafsancani, ateşkesin Humeyni'ye kabul ettirilmesinde de baş rolü oynadı. Rafsancani geçen mart ayında Mücadeleci Din Adamlan Dernegi tarafından görev suresi ağustos ayında dolacak olan şimdiki Cumhurbaşkanı Ali Hamaney'in yerine cumhurbaşkanlığma aday gösterildi. Rafsancani, cumhurbaşkanlığına aday gösterilen ilk kisi oluyordu. PORTRE AYETULLAH HUMEYNİ Şah'ı deviren dini lider (Baftarafi 1. Sayfada) ediliyordu. 30 yaşında bir molla kızı ile evlendi, bu evliliğinden üç kız ve iki oğlu oldu. 1941'de Şah yönetimini sert bir dille eleştiren Keşfü'lEsrar adlı kitabı yayımlandı. 195O'de Ayetullah unvanını aldı. Ingiliz ve Sovyet birlikleri 1941'de İran'ı işgal ettiklerinde AJman yanlısı olarak bilinen Rıza Şah surgüne gitmiş, oğlu Muhammed Rıza halefî olarak tahta geçmişti. Pehlevi hanedanının ikinci hükümdarı da petrol zengini îran'a Batılı buyük devletlerin desteğini sağlayarak ülkesine modern bir görünum kazandırmak amacındaydı. Şah ile Başbakan Musaddık arasında petrolün rnillileştirilmesi konusunda ortaya çıkan iktidar mucadelesınde Humeyni, Ayetullah Kaşani ile birlikte Musaddık'ın İaik görüşlerini paylaşmaksızın milliyetçi siyasetim destekledi. 1962'de Ayetullah Kaşani'nin ölümünden sonra Şiilerin dini lideri durumuna gelen Humeyni, 1963'te şahın referanduma sunduğu aJtı maddelik "Ak Devrim" projesi dahilindeki refonnlara karşı muhalefet başlattı. SAVAK ajanlarınca tutuklandıysa da halkın gösterdiği tepki üzerine serbest bırakıldı. 1963 haziran ayında halkı Şah yönetimine karşı mücadeleye çağıran bir bildiri yayımladı. Yönetim ile Humeyni yanlıları arasında çıkan çatışmalar 15 bin kjşinin yaşamına mal oldu. 1964'te tutuklanan Humeyni Türkiye'ye sürgüne gönderildi. Bursa'da bir yıl tranlı memurların gözetiminde tutulan Humeyni daha sonra Irak'ın Şü merkezi NecePe gitmeyi başardı. Sürgünde olmasına karşın mollalar aracılığıyla duşuncelerini halka iletebüen Humeyni Şah yönetimine karşı mücadelesini yoğunlaştırdı. tran'da muhalefet üzerindeki etkisinin artması üzerine Tahran, Bağdat'a baskı yaparak Humeyni'nin lrak'tan aynlmasını sağladı. Fransa'ya giden Humeyni ise buradan, yabancı basınla çok etkili bir ilişki kurarak Şah yönetimini yıpratmayı sürdürdü. Şah ve ailesi 16 Ocak 1979'da kısa bir sttre için Iran'dan ayrıldı. Ancak bu gidişin dönüşü olmayacaktı. Çflnktt 1 şubat günü Humeyni Tahran'a ayak basıyordu. Humeyni'nin yurda dönüşü geniş halk kitleleri tarafından görülmemiş bir coşkuyla karşüandı. 30 martta Islam Cumhuriyeti'nin kurulması için bir halk oylaması yapıldı. tki gün sonra rnilli bayram ilan edilen 1 Nisan 1979 günü Iran tslam Cumhuriyeti resmen doğdu. Humeyni'nin yurda dönmesinden sonra 12 Şubat 1979'da kurulan Mehdi Bazergan hükümeti ülkedeki durumu normalleştirmeye çalıştı. Şah'ın baskı rejiminin üst düzey sorumlulan birer birer kurşuna dizildi. Çeşitli kentlerde Humeyni'nin emriyle kurulan devrim mahkemeleri çalışmaya başladı. Yeni yönetim Israil ile tüm üişkileri kesti, CENTO'dan çıktı. A B D ile tam askeri anlaşmalar iptal edildi. Humeyni " N e Dogu ne Baü: tslam Cumhuriyeti" sloganında özetlendıği gibi ABD'ye olduğu kadar Sovyetler Birliği'ne de karşıydj. Batildan başsağlığı mesajı PORTRE ALİ HAMANEY Tecrübelisiyasetçi Irak'a karşı verilen savaşın, Saddam Huseyin rejiminin devrilmesine ve lrak'tan talep edilen ağır tazminatın ödenmesine kadar sürdürülmesini savunan ve savaşın 8 yıl gibi uzun bir süre devam etmesinde buyük payı olan kesim radikallerdi. tran Airbus'ınm bir ABD savaş gemisi tarafından temmuz 1988'de Körfez üzerinde düşürülmesi ve kötü donarumlı tran birliklerinin kimyasal silah kullanan Irak karşısında çaresiz kalışlarının ardından BM'nin ateşkes kararını kabul etmek zorunda kalan tran'da başlayan yeni dönemde radikaller, geri adımlar atmak zorunda kaidılar. Salman Rüşdu olayı ile yeniden ataRafsancani'nin pozisyonunu ğa kalkan radikaller, devrim ihracı niyetinden vazgeçmedikleri guçlendirmeye hizmet eden bir ni gösterdiler. Bu olay tran iç başka jçelişme de önceki gün meydana geldi. Humeyni'nin emriyle "Anayasadaki eksiklikleri ve hatalan ortadan kaldırmak" üzere oluşturulan 25 kişilik tnceleme Konseyi, yürütme organında cumhurbaşkanı ve başbakan arasında ortaya çıkan yetki çekişmeRafsancani ile temaslannı lerini ortadan kaldırmak üzere sürdurdu. yetkinin bir kişiye verilmesini ve 197879 yıllarında şaha karşı bu kişinin de halkın sececeği cumayaklanmalarda önemli bir rol hurbaşkanı olması gerektiğini kaoynayan Hamaney, devrimden rarlaştırdı. Anayasayı tnceleme sonra Humeyni tarafından tslam Devrimi Şurası'na seçildi. Konseyi Başkanı Ayetullah Meskini, bu nedenle başbakanlık göZamanın Devlet Başkanı revinin kaldınlmasının da kararRecai'nin kanlı bir olayda laştınldığını açıkladı. hayatını kaybetmesi üzerine, Bu karar şimdiki Cumhurbaşeylül 1981'de Iran'ın üçüncü kanı Ali Hamaney tarafından devlet başkanı seçilen onaylandıktan sonra 18 ağustosHamaney, 1985 yıiında ikinci kez devlet başkanlığı seçimlerini taki cumhurbaşkanlığı seçimleri sırasında yapılacak referandumkazandı. Hamaney'in ikinci da halk tarafından da benimsenirdönem devlet başkanlığı ekim se yurürlüğe girecek. ayında sona eriyor. HUVEL BAKI İslâm Devriminin büyük lideri ve tran İslâm Cumhuriyeti'nin kurucusu, çağın mücahidi İMAM HUMEYNTnin vefatı dolayısıyla bütün dünya Müslümanlanna başsağlığı dileriz. Çağdaş tarihin en büyük şahsiyetinin anısını; Kur'an ve Sünnet'ten kaynaklanan İslâmi, insani ve inkılabi amaçlarına süreklilik kazandırarak yaşatacağız. "İslâm nurunun asla sönmeyeceği" Allah'ın kesin vaadidir. Bu münasebetle düzenlenen anma törenleri aşağıda belirtilmiştir: 1 Tarih: 6 haziran sah günü, saat 16.0018.00 Yer: İranlılar CamiiBakırcılar, Mercan Yokuşu Büyük Valide Han Beyazıtlstanbul 2 Tarih: 9 haziran cuma günü, saat 11.0014.00 Yer: İranlılar CamiiBakırcılar, Mercan Yokuşu Büyük Valide Han Beyazıtİstanbul 3 Tarih: 11 haziran pazar günü, saat 11.0014.00 Yer: İranlılar CarniiSeyid Ahrriet Deresi, Bağlarbaşı Üsküdarİstanbul Iran Islâm ( Istanbııl Başkonsolosluğu iranlılar Camii Inıaıru İranlılar Okıılıı İran Air Bank Mellat