Katalog

CUMHURİYET/6 DİZİRÖPORTAJ 18 KASIM 1989 'Şof örlük deve çobanlığına benzemez' Ben Frankfurt'ta şoförken... AYDINENGİN 12 Eylül beni yurtdışında yakaladı. Yani yakalayamadı. Berlin'de bir otel odasında sabahın köriınde telefon çaldı. Bir arkadaşım, "BBC'yi »ç beroeo" dedi. Açüm. Haberin sonuna yetişmiştik: "... kritik noktalann zırhlı biriiklerce tutulduğu ve uzun siiredir beklenmekte olan darbenin ilk saatlerinden itibaren •Ikede durumun sakin olduğu bildiriliyor..." Kanmla bakıştık. Biraz şaşkın, epey kederü. Sonra ardarda sıralanıveren çoğu henüz yanıtsız sorular: Ülkede kalan onbir aybk ogjumuz; dilini bile bilmediğimiz şu koskoca ülkede sıkışıp kalmışlığımız; süresi bitmek ilzere olan pasaportlanmız; ürkütüeü bir hızla tükenen, 300400 marka inmiş servetçiğimiz ve sabah alacasında, gözalabildiğine uzanan çitnlerin iistüne sessizce inen yağraur... Ne kadar süreceğini bilemediğimiz bu satırlar yazılırken dokuzuncu yıl bitti bile siyasi göçmenliğimiz başlamıştu 12 Eylül 1980... tlk üçdört yıl çabuk akıp geçti. Anne ya da babalanm yakalamak için küçük çocuklann bile rehin alındığı 1980 Türkiye'sinden yaşını yeni doldurrauş küçücük oğlumuzu çekip çıkartıp Almanya'ya getirtmek, siyasi sığınma istemiyle Federal Alman HükUmeti'ne başvurmak, Frankfurt'ta karar kılıp güç bela bir ev tutmak, derme çatraa da olsa "ev düzmek" derken ilk yıl zaten bitivermişti. Parasını Alman lş ve tşçi Bulma Kurumu'nun ödediği hızlandınlnuş bir Almanca kursunun ardından kendimi, daha çok siyasi göçmenlere seslenen onbeş gilnlük bir gazetede buldum. Bu yıpratıcı, keyifsiz, üstelık yararına inanmadığım uğraş iki yıl sürdu. Sonunda başından beri bana pek anlamlı gelmeyen bu işe noktayı, ardından da kiilâhı önüme koyup "tarihi" soruyu sordum kendime: Ne yapnudı? tlk müşterim bir kadındu Gitmek istediği sokağı çıkaramadım. Taksiden inerken hiç de dostça olmayan bir tavırda konuştm Frankfurt'un2650 dolayında sokağı var. Bir taksişoförü bu sokakların tümünü eksiksiz bilmek, tanımak zorunda. Hayıır, yalnız adını değil, nerede olduğunu, nasılgidileceğini, tek yönlü yol olup olmadığını bileceksiniz. geçici, çalışma iznim henüz olmadığından kaçak işlerdi. Oysa şimdi siyasi göçmenliğin öyle birkaç ayda bitmeyeceği belli olrnuş, biraz daha uzun erirnli bir yaşam planı yapmak zorunluk kazanmıştı. "Ne vapraalı?" sorusuna en basit yanıtı verdirrr. Mesltgim neyse onut i&M 1 Gazetelere başvuru Eh, yanıt bu kadar yalın olunca yapılması gereken de öyle oluyor. Almanya'nın en ciddi, en etkili gazetelerinden Frankfurter Rundschau'ya başvurdum. Durmadan saatına bakan, hergün benzeri başvurulardan gına gelmiş Personel Şefı beni yardımcısına havale etti. O da bir başkasına. Sonunda kaknem bir kadının karşısında buldum kendimi. Kim olduğum, Türkiye'de hangi gazetede, ne yaptığım, Federal Almanya'ya ne zaman ve neden geldiğim gibisinden olağan sorulann ardından kadın noktayı koydu: "Siri anbyonım, dedi, mesleki birikiminiz iyi görtnüyor. Ancak bizim meslekte, siz de bilirsiniz ya, bir dili bilmek yetmez, dile hukmedebilmek gerekir." Kadın haklı. Birazı hızlandırılmış dil kursunda, çoğu sokakta öğrenilmiş Almanca ile gazetecilik yapmak... 1ıh, bu iş yatar. Kalktım. Tam teşekkür edip çıkacağım, kadın ekledi, "Size yardımcı olmayı gerçekten islerim. Bilemiyonım. Belki aşagıda, taşıma servisinde bir iş bulunabilir mi diyorum. Siirücü ehliyetiniz var değil mi?". Bugün kadınca&ıza haksızlık ettiğimin farkındayım, ama o günün sıkmtısı içinde dilimin frenleri tutmadı: "Sagolun, dedim, bir gazetede çalışacaksam gazetecilik yapanra. Yok arabs sünicülügıi yapacaksam taksi şoförii olnrnm". Frankfurter Rundschau'nun kentin göbeğindeki koca binasından çıktım. Bir sigara yaktım. Bir ayaküstü meyhanesine girdim. Tezgaha tünedim. Bir bira söyledim kendime. Birayı yudumlayıp sigarayı tüttürerek cansıkıntısı dağıttım. "Frankfurt gibi Federal Almanya'nın iki buyük basın merkezinden birinde (öteki: Hamburg) kapısı çalınacak tek gazete degıl ya bu Rundschau", dedim kendi kendime, "başka kapılan bir Uklatalım bakalım..." Görece yerel bir gazete olan Neue Presse'e başvurdum. adamlar dileğirni efendi efendi dinledikten sonra ilk altı ay ücretsiz çalışmarru, altı ayın sonunda beğenilirsem işe alınabileceğimi söylediler. Eh, bu yaştan sonra altı ay bedava çahştırma dümenini yutnvayacak kadar dencyimim var. Teşekkür edip çıktım. Üçüncü gittiğim gazetede bana bölgedeki Türk işadamlan ile röportajlar yapmamı ve böylece bu işadamlannın gazeteye ilan vermelerini sağlamamı önerdiler. Onlara da teşekkür edip çıktım. Dördüncü bir gazetenin kapısını çalmadım artık... Ayru gün öğleden sonra Frankfurt Taksi DerneğTnin veznesine 200 markı yatırıp, haftada iki akşarn olmak Uzere dört ay süren 'Taksi Şoförlüğii Kursn"na kaydoldum. Ertesi hafta çarjamba akşamı da 16 taksi şoförü adayı ile birlikte "egiüroe" başladım. Bir meslek öğrenmek ya da pösteki saymak Gözünü sevdiğim İstanbul'u, cebine profesyonel sürücü belgesini koydun, taksisinde sana iş verecek bir de patron buldun mu iş olup biter: Taksi şoförüsündür. Ister dolmuş yap, ister duraklara takıl, ister telefonlu taksilere katıl. Burada, yeryüzünün bu en gelişmiş bir kaç ülkesinden birinde, Federal Almanya'da "meslek eğitimi kursu"ndan geçmeden, Kent Trafık Dairesi'nin ciddi hem de ne ciddi sınavını başarmadan kırk yıllık sürücü de olsan, kenti fvucunun içi gibi de bilsen, nafile. N'apahm, kaşığında çıkanı yersin. Eskiden mesleğine bir süre için ara veren ya da vermek zorunda kalan gazeteciler anılarına, izleniralerine ne fıraklı, ne fiyakalı başlıklar koyar tşten işe Gerçi yukarıda birkaç cümleyle özetleyiverdiğim "ilk yıllarda" bir sürü işe girip çıkmış. McDonalds taklidlbir hamburgercide (Wendy) sandviçlerin arasına soğan ve yeşîl salata yerleştirmekten (Dakikada 47 sandviç doldurmak zorundasınız, yoksa kapının önündesiniz. Enayilik edip 47'yı aşarsanız, bu kez de iş arkadaşlaruuzdan yersiniz fırçayı) bir matbaada dizgicüiğe, bir kağıt deposunda forklift sürücülüğünden karakol polisleri ve hapishane gardiyanlarına Türkçe dersi vermeye kadar epey boyaya bulaşmıştım ama bunlann hepsi lardı: "Ben bilmem nende büyukelçi iken" ya da "Ben milletvekili iken" gibi. Benim payıma da bu duştü: Ben Frankfurt'ta şoförken... Kursa başladığımda pek farkında değıldim. Ama beni nelerin beklediği daha ikinci derste anlaşıldı. Frankfurt'un 2650 dolayında sokağı var. Bir taksi şoförü bu sokakların tümünü eksiksiz bilmek, tanımak zorunda. Hayııır, yalnız adını değil, nerede olduğunu, nasıl gidileceğini, tek yönlü yol olup olmadığını, tek ve çift numaralann sokağın hangi ucundan başladığını bilmek zorunda. Dahası kentteki tüm müzeleri (20 dolayında), tüm mezarlıkları (22 tane), tüm hastaneleri (17 tane), bütün tiyatro ve konser salonlannı (12 tane), bütün konsoloslukları (76 tane), bütün resmi daireleri (Evlendirme Dairesi'nden Tartı ve Ayar Dairesi'ne kadar, 44 dolayında), kentin 2 Mart 1986 günü kuruldum Mercedes'e. turistik değer taşıyan bütün yapılannı... Bun Telsizi açtım. Patronumun hediye ettiği para lann tümünü ezbere bilmek zorundasınız. çantamı paniolonumun arka cebine afîlli bir Sonra Frankfurt'u çevreleven yaklaşık 40 ki biçimde yerleştirdim. Sınavı birincilikle verlometre yarı çaplı çemberin içinde kalan tüm miş bir acemi şoför olarak evin yakınlarında komşu köyleri, kasabaları ve kentleri de ez bir durak aradım. Acemilik ürküntüsü ile birbere bileceksiniz. Bir sokaktan bir başka so kaç duraktan durmadan geçtim ve başka taksi kaktaki bilmem kaç numaraya gitmek için en bulunmayan boş bir durak seçtim. Daha dukısa ve en elverişli yolu bilecek ve sınav sıra rağa girip el frenini çekerken bir kadın geldi, sında bu sokakların bir tekini bile atlamadan, açtı arka kapıyı, oturdu ve buz gibi bir sesle "ObermaİDStrasse" dedi. Hoppalaaa... Evdesırasını şaşırmadan sayacaksınız. Hiç olmazsa tstanbul'daki okuyucuya bir ki hesap çarşıya pek uymuyor galiba. Kafam Fıkir vermek için söyleyelim: Bakırköy Muha beyaz kâğıt. Neredeydi bu allahın cezası Obersebeci Sokak'tan çıkıp 1. Levent'te Yankılı So mainstrasse? Becerebildiğim kadar şirinliğimi takınıp kak'a gelin bakalım. Öyle, "Bakırköy Sahilyolu Sarayburnu Sirkeci Eminönü Ka (aslında salak salak sırıttım anlaşılan) kadıraköy Dohnabahçe Beşiktaş Yüdız Yoku na, "Bugün benim taksi şoförliignnde Dk güşu 1. Levent" demek yetmez. tlk sokaktan nüm. Siz de ilk müşterimsiniz" dedim. Eh, bu son sokağa kadar geçilen bütün sokaklan, kadar şirinliğe tatlı bir yanıt gelmeli değil mi? caddeleri, meydanlan tek tek ve sırasıyla söy "Öyle mi çok ilginç. Çok memnnn otdum" fîlemek zorundasınız. Sözün kısası pösteki say lan gibisinden gönül alıcı bir yanıt. Ne gezer. Kadın gene buz gibi bir sesle, "Na und?" demarun Almancası. Biz de çaresiz saydık... Ertesi gün sınav var. Kentteki şoförlük eği di. "Ee, oe olmuş yani?" Gerçekten, ne olmuş timi veren öteki kurslardan gelenlerle birlikte yani! Çaresiz gene sırıtıp, "Yani bana yolo M67 kişi ilkin yazılıya gırdik. Alman disiplini raz tarif etseniz" gibisinden bir şeyler gevelekendini bir kez daha katutladı: Sadece altı kişi dim. Sözümü kabaca kesti, "Söriin ileri dojbaşardı yazılıyı. Sonucu açıklayan memure rn. Göbekten saga sapın, köpıüyii geçince ge"Beş kişi yeterti pnanı alarak. bir arkadaşı ne sag».,." tlk vartayı atlattık diye sevirürken mz da hatasız olarak smavı kazandı" dedi. Ya kadın devam etti: "Almanya'da şoförlük deve zılıyı "hatasız" geçen bu çalışkan öğrenci çobanlığına benzemez!" llİc müşterim tipik bir (Yoksa inek mi demeli) kim acaba? Yazılıyı ba yabancı dostu (!) çıkmıştı. Hem de bütün şaranlar öğleden sonra sözlüye giriyor. l l i ola Türkleri deve çobanhğı yapan bedeviler sanan rak beni çağırdılar. Bir yandan yün ören. bir cinsinden. Daha sonralan bunlardan ytlzleryandan sınavı yürüten genç ve sevimli memure, cesi ile karşjlaşacaktım. Benim taksi şoför"Yanlıda hatasızdımz, dedi, bakahn> kopya lüğume ilişkin en sevimli tepki, burada, Feraı çektiniz, yoksa gerçekten hepsini biliyot deral Almanya'da büyümüş genç bir delikanmasunuz?" Onlar sordu, ben söyledim; on hdan geldi. Gönter Wallrafrm ünlü röportalar söyledi, ben haritada şıp diye bulup gös j ı "En Alttakier" ile Almanya'yı, hatta bflterdim. Sınav bitti. Yazılıyı geçen altı kişiden tün Baü Avrupa'yı birbirine kattığı günlerdi. ikisi daha elendi ve dört kişi Frankfurt ken Aydın Agabey, dedi, taksi şoföriügüne tinde "tnsan taşımaya yetkili molorlu araç süriicüsü belgesi"ne hak kazandı. Sonuçları başlamışsın. ö y l e yaptım, dedim, ne yaparsın ekmek açıklayan memur hamm "Sizleri katlanm. Ama Herr Engin'i özellikle kntlamak istiyo parası... Keyifle güldü. rom. Çonkü hem yazılıda, bem de sözlüde tüm Yeme bizi agabey, dedi, Günter W»nrarf sorulan hiç >anlışsız bildi" demesin mi! gibi bir röportaj patlatacaksın sen. Bizden kaçar mı agabey. tlk müşterim, ilk soğuk duş... Daha sonralan şoförlük gözlemlerimi, izlenimlerimi, öykülerimi anlattığım arkadaşBirkaç gün sonra bir sendikacı dostumun larım "Şunlan yazsana yabu" dediler. Ama aracıhğryla iş buldum. Patronluğunun ötesin hakkını yememeli, benim taksi şoförlüğümün de tanışıp arkadaş olduğum için övündüğüm şu okuduğunuz anıröportajlara dünüşecegiişverenim de benim gibi Turk. Almanya'ya ilk ni ilk kez, hatta benden de önce, o cin gibi degelenler kuşağından. Fabrikaların akarbant likanlı büdiydi. Tek yaruldığı, Günter Wallraff larında, işçi yurtlannda (ünlü Heimler) geçen benzetmesi. Ben haddimi biliyonım. zorlu yıllardan sonra taksi şoförluğüne başlamış. Bir süre sonra kendi taksi ruhsatını almış. Frankfurt'ta da taksi ruhsatlan dondurulduğu için ruhsat (Konzession) ateş pahası. AYDIN ENGIN 1941 Şubau'nda ödemij'te Çıplak ruhsat 40 bin mark dolayında. Arabadojdu. Liseyi bitiıdikten sonra hukuk ÖJrenimi sıydı, telsiziydi, alarm düzeniydi, taksi saatiydi görroek azere tsıanbul'a geldi. Cnıversıte öjrenderken 7075 bin markhk bir yatırım. Benim cüigındea itibaren geçimini yazarak sagladı. Tiçalışkan patron kısa süre sonra ikinci ruhsatı yatro oyunlan (Aykın, DCVTİ Süleyman), füm seda almış ve iki taksilik küçük bir işletme kurnaryolan. radyofonık oyunlar yazdı. Gazttecilıjc 1970 yüında Yenı Ortam Dcrgısı'ndc muhamuş. Görüştük, konuştuk, anlaştık. "Agabey bir olarak bafladı. Daha sonra bu dcrgınin yadedi, a) sen taksiyi, iki üç gün şöyle bir doa iskri müdürü oldu. Yoıi Ortam Gazetesi'nin kulaş, telsizi dinle, duraklara gir çık, biraz al«ş. ruluşunda görev aldı ve bu gazetenin yazı isleri Ötesini sonra konuşuruz." müdurlUğüntt usllendı. Köşe yazarlığına da Ye SCRECEK ni Ortam da basladı. Daha sonra bir arkadafi ile birlikte tSTA Haber Ajansı'nı kurdu. 1975 yıh sonunda Potitika Gazetesi'nın Genel Yayın MudOrlügO'ne getirüdi. Bu gazetedeki "Tınmk" koşesinde yayımlanan gttnlük yazılanndan dolayı hakkında çok sayıda dava açüdı. 19791980 yülannda birkaç kez sıkıyönetım mahkemelerince tutuklandı. 1980 mayısında yazılanyla ilgıli olarak sürmekte olan davalaxdan bırı sonuçlandı ve Askerı Yaıgıtay 7.5 yülık hapis cezasuu onayiadı. Bunun Ozenne 1980 mayısında yurtdısına pkmak zorunda kaldı. 12 Eylul'den sonra Federal Almanya'dan siyasal »ğıonva hakkı aldı ve Frankfurt kentıne yerleştı. Siyasi göçmenlikte dokuz yüı gerkk bırakan Aydın Engın geçimini taksi şoförlüjtt ve çevirmenlik yaparak sağhyor. KİTAP/YAYIN BİLGİ YAYINEYİ Milli Eqitim Bakanlıgf ııın okullara tavsiye kararı 3 Ekını 1989 gun Büyiik Asker Büyük Diplomat ve Büyiik Devlet Adamı "İNÖNÜ'nün HATIRALARI"TamaınIandı ve 2270 sayılı Tebliğler Dergisi nde yayımlandı. DÜNYAYI SARSAN KİTAP İNGİLTERE'DE TOPLATILDI... 3O y y Mrilkto yayınkHh Ismet Inonu HATIRALAR m 9 • •• 1. KiTAP: Tahsii havatım/ittlhat ve Terakl/Meşrutiyetln ilanı/31 Mart/Yemen Seferi/vatana Dönüş/Dünva Harbi Başlıyor/Çanakkaie Seferl/1. Dunya Harbi ve Turkiye/Alman rtttfakı/Cepheden Dönüş/Buyük Mlllet Mecllsl nln Açılışı/Doğu seferi/1. ve 2. İnönü ve Salcarya Meydan Muharebelerl/Büyük Taarruz/Atatürk'ün İnönuye verdlğl Slcll... 2. KfTAP. 9 Eylul'den Mudanva Konferarv sına/Mudanya Mütarekesl / Lozan Antlaşması/saltanatın Kaidırıiması/Bogazlar/Azınlıklar/Kapitülasyonlar/Mall Meseleler/Atatürk ün Siyasi Kudreti/Atatürtc'ie Intliafa Düşenler/Hilafetin Kaldırılması/CHPnln Kurulu$u/şeyh Sait İsyanı/izmlr SulKastl/Serbest Fırka/Musul Meselesl/Rusya seyahati stalln'le CöruşmeJer/Demiryolunu Kendimiz Yaptık/Asavlş Meseielerl/Devlet Olarak Cüçlendik/Atatürk'ie Tartışmalar/izmir Suikasti Nedeniyle Tutuklanan ve Asılan Milletvekiileri... Avası CASÜS CASUS AVCISI İngiliz gizli servisinin ve daha birçok ulkenin sırlannı belgclerle açıklayan kitap... K AR A İ T A • » ESKİŞEHİR VE AYDIN CEZAEVLERİ „ AÇLIK GREVİ Olüme sevk TEK DAÖmCI: İLETİŞİM PAZARLAMA A Ş. tlk baskısı 20 günde tükendiî.. Bu dev eserin tüm Büyük Britanya ülkelerine giımesi de yasaklandı. ALTIN KİTAPLAR BÜYÜK OZANLAR/BÜYÜK YAZARLAR dizisinin ilk 3 kitabı •YUNUSEMRE Yaşamı, sanaü, seçmeler • PİR SULTAN ABDAI Yaşamı, sanaü, seçmeler • KARACAOĞLAN Yaşamı, sanaü, seçmeler • Okurtar, istektorlnht rotan kadar pnl 9finderm«Hdlr. • KHapçtorj % 25 Indirimii ttdemeli g4nderilir. BILGİ YAYINEVİ BİLC.I YAYIXE\İ 1. KİTAP: 348 sayfa metin, 16 sayfa inönü Albümünden resimler 2. KİTAP: 336 sayfa metin, 16 sayfa inönü Albümünden resimler Büyük boy 3. hamur karton kapak her kitap 15.000 (takımı 30.000) TL Büyük boy 1. hamur, bez ciit ve şömlzli her kitap 25.000 (takımı 50.000) TL Tek siparişleriniz için posta ya da damga pulu gönderiniz. Ödemeli gönderilir. NADIR NADİ KÎTAPLARI Ben Atatürkçü Değilim 1 0 * BASI 5.000 Lira KDV içinde BİLGİ YAYINEVİ: Meşnrtlyet Caddesl 46/A Ankara Td: 131 81 22 BİLGİ DAĞIT1M: Babıâll Caddesi 19/2 İstanbul Tel: 522 52 01 Dr. Erdal ATABEK Sayın ORTAOKUL ÖĞRETMENLERÎ BEŞİR GÖĞÜŞ'ün Ortaokul TÜRKÇE kitaplannın ÖĞRETMEN KILAVUZU Isnurla istenen kitap çıktı... MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI Talim ve Terbiye Kurulu tarafından kabul edilmiş olan, öğıetmenlerin övguyle karşıladıklan ve okullarda en çok okunan kilap unvanını kazanan BEŞİR GÖGÜŞ'ün Ortaokıl Tirkçe kitaplannın Öğretmen Kılavuzunu ücretsiz olarak gönderiyonız. İSTEK FORMU öğretmenin Adı, Soyadi: Okulu Adresi BİLGİ YAYINEVİ Meşrutiyat Cad. 46/A ANKARA 131 81 22 131 16 65 BİLGİ DAĞITIM Babnli Cad. 19/2 İstanbul 522 52 01 VİCTDR MOLLO'nun kitabı çıktı HAYVANAT BAHÇESİNDEBRİÇ Uostum KIŞKIRTILMIŞ ERKEKLİK BASTIRILMIŞ KADINLIK Dr. ERDAL ATABEK "Kendini cesaretle arayan kadınlar için yazdım" Dr. Erdal Atabek 9. btsun K1ŞKIRTILMIŞ ERKEKLIK BASTtRILJHŞ KAOtNUK > L ALTIN KİTAPLAR YAYINEVİCağaloğlu/İstanbul Fty«ü: 6000 TL (KDV dahıl) Iğrenc Domu2. Zavailı Tav$an Papa. Karapeı ve Baykuş O&car >n Dnç macefalan "Gtflnıif gvçmış zamtntann »n e^l«nc«U brtç kltaptanndan birl." Alan Truscott (New Yorts Tımes) "Victor MollodMi daha «Olancah Mr yazar yoktur va bu güimac* « taslama anun MrMMrtdlı G C H Fox (Daıiy TetegracKh) "Hayvanat Bahç«s4nde Brıç"ı okuritan h*m bncin bırçok ınc*ykl*rinı oÇnntct*. tMm kaMa katıla guleceksiniz. Şıar Yalcm Cevı'Sn ŞMfl /ALÇIH Poıta çakı huabı. 411841 M r a t : $ıar Yalçın. Bıiezık Sokak &8, Kuçukesaı. 06660 ANKARA Mozart 7 • BASI 5.000 Lira KDV içinde ÇAĞDAŞ YAYEVLARI Tiirk Ocaii Cad. 3941 CagaloğlutSTANBUL KENDİ YURDUNDA SÜRGÜNSÜN 2. baskı... 9. basım ALTIN KİTAPLAR 522 40 45 526 80 12