Katalog

f OCAK 1989 HABERLER CUMHURIYET/13 Felsefe dersine dînsel içerik CEM HAMULOGLU Son vıllarda ortaoğretımde felsefe derslerının azaltılması ve felsefeyı pek az kapsayan bır ıçerıkle okutulması ka>gı uyandırıyor 19868^ ders yılından bu yana felsefe, lıse son sınıfta \alnizca sos>al bılımler ve edebıyat ko c lunda zorunlu der olarak okutuluyor Ayrı ca felsere derslerı, ulkenın bırçok yerınde fel sefe eğnımı gormemış oğretmenler tarafından verılı>or Ote yandan bu derslerde kullanılan tek ve zorunlu kıtap, "felsefevle fazla ıliskısı olmayan", son dereı.e "yetersız" bır ders kıtabı olarak >oğun eleştırı dlıyor Mıllı Eğıtım Gen>,lık \e Spor Bakanlığı'nın, 1986 87 ders yılında aldığı bır kararla, felsefe dersı valnızca lıse son sınıf sosyal bılımler ve edebı\at kolunda "felsefe grubu" derslen, haf tada 2 saat felsefe, 2 saat sosvolojı ve 2 saat mantık olarak yapıhvor Matematık ve fen kol larında ıse "felsefe grubu" derslerı "seçmelı zorunlu" ders, yanı ıkısı seçılecek 4 dersten bırı Bu kollarda oğrencı ısterse hıç felsefe okumuyor Isterse haftada ıkı saat olarak verılen "felsefe gnıbu" derslerınden yalnızca sos volojıvı seçebılıyor Uygulama okuldan okula değışmekle bırlıkte orneğın oğrencı ısterse, 2 saat sosyolojı, 1 saat muzık dersı alabıhyor "\erildlğı kadanyla" felsefe derslerı Turkı ye'nın bırçok yerınde "felsefe oğretmenı bulanmadıgı" gerekçesıyle, felsefe egıtımı gor memış oğretrnenler, genellıkle de ılahı>at fd kultesı mezunu dın kulturu ve ahlak bılgısı dersı öğretmenleri tarafından okutuluyor Yaptığımız bır taramava gore orneğın Samsun ılı merkezındekı hselerde 8 felsefe oğretmenı yerıne dın öğretmenleri derslere gırıyor Sam sun'un ılçelen Alaçam, Bafra, 19 Mavıs, Havza, Ladık ve Çarşamba'da da felsefe derslen dın oğretmenlerınce verılıyoı Trabzon Anadolu Lısesı'nde ıse felsefe dersı yıne ılahıvat fakultesı mezunu dın dersı oğretmenınce verılıyor Sıvas'ın Cumhurıyet Lı sesv'nde de felsefe grubu derslerını dın dersı oğretmenı okutuyor Felsefe derslennın pek çok yerde ılahıvat fa kultesı mezunlan tarafından okutulmasına ge rekçe olarak "felsefe oğretmenı bulunmadıgı" one surulmesıne karşın Mıllı Eğıtım Bakanlı ğı felsefe öğretmenı sayısıntn dondurulması nı kararlaştırdı Ankara Buromuzdan Tııncay Ozkan'ın bıldırdığıne gore bakanlık yetkılıle rı, bu sayıyı J5OO2O0O arasında dondurduk şuncesinde bılımı teşvık eden ayet ve hadısle lannı a^iMddılar Bakanlık Araşlırma, Plan sefeyle ılgılı bulunuyor Istanbul Unıversıtesı Sıstematık Felsefe Bo rı bulmaya çalışın' gibı bir soru var. Acaba bu lama ve Koordınasyon Daıresı'nın verdığı bıl gılere gore son uç ders >ılında felsefe ve dın lumu Başkanı*Prof Ismail Tunalı, mıtolojı lun Lunlann felsefe problemlenyle ılgısi ne derM oğretmenlerının sa>ıları şo>le gelıştı Dın dekı "ınsan başlı at"a benzettığı bu kıtap ıçın dir?" Ortaoğretımde felsefe eğıtımının Mıllı Eğı dersı oğretmenlennın savısı 1986'da 8 bınden şunları sovluyor "Bu kılapta felsefeve gınş adı I987*de9bın 182'ye, 1988'de lObın 125'e vuk altında felsefeyle hıçbır ılgısı olmayan konu tım Bakanlığı tarafından belırlenen amaçlan seldı 1986'da 1 453 olan felsefe öğretmenleri lar ortaya konuyor. Ortaasva'dan, mistısızm ıse şunlar den, tasavvuflan soz açılıvor. Butun bunlar 1) Oğrencılere farklı bılgı dallarının varlısayısı, 1987'de 1 548, 1988'de 1 644 oldu Prof Dr Mubahat Kuvel. Doç Dr Esın gençlere felsefi tavır edındırmek venne, onlan ğını gostererek onlarda ılmı duşunce yoluyla Kahya, Prof Dr Sevım Tekelı, Doç Dr Keancak felsefeden soğutabılır Bovle bir kıtap varatıcı, yapıcı, verımlı ve hoşgorulu, kısacası Ataturkçu ahnıyetı gelıştırmek, nan Gursoj, Alev Oner ve Nurlen Bavkurl la felsefe dersı yapılamaz" 2) Oğrencılerı Turk ve Turk îslam âlemıYıne Istanbul Unıversıtesı Felsefe Bolumu tan oluşan bır komısvon tarafından hazırlanan Liseler Içın Felsefeje Gırış Ana Ders Kı oğretım uvelerınden Dr Tuten Ang, "çok ye nın de ıçınde bulunduğu ınsanlığın kultur ve labı, felsefecılere gore en lyımser tanımla bır tersız bır bılım tanhıne gınş" kıtabı olarak nı medenıyet gelışmelen konularında şuurlan"bilım larıhıne gınş" kıtabı nıtelığını taşıyor teledığı kıtap ıçın şu goruşlerı dıle getırıyor dırmak, ve en çok "juzde 10" oranında "felsefe" ıçe "kıtabın yuzde 10'luk bır bolumunu kapsa3) Ofrencılerın hayat ve dunyagöruşlennı rıyor Kıtabın lslam'dan Once Turk Dunvası van gınşınde, bılgıden soz açılıvor. ama hıç gelıştırmelerıne yardımcı olmak uzere çeşıtlı bolumunde Ortaasya Turklerının on ıkı hav bır zaman Bılgı Kuramı'nın problemlerı og tarzlarda kurulmuş felsefe problemlennı an vanlı takvımı dağlama yontemlen, kurduk renciye lanıtılmıvor. Felsefenın ortava çıktıgı lamaları ıçın ımkân ve zemın hazırlamak, lan kalelerın planları atalar ruhu ınançları, anlıkçag Yunan duşunurlen çok kısa olarak 4) Okullarımızda okutulan farklı bılım dal Turk Is'.am Dunvası bolumunde Bağdat'ta ele alınıvor Kıtabın vaklasık dortte bınnı oluş larının temeldekı bırlık ve butunluğunu bğrenkı Şemmatıve medresesı Kahıre'dekı Ahmet turan bır bolumde ıse Turk Islam dunvasın ulere kavratmak, tbnı Tulun hastanesı, Osmanhlar bolumunde da felsefe adı altında Kuran, hadıs, fıkıh. ke 5) Olaylar uzerınde ozellıkle sosyal ve kulFatıh kullıyesı, Süleymanıye kutuphanesı, Su lamdan. bılım adı altındarasathanelerdenSOJturel alanda tutarlı, etraflı ve sıstemlı duşunleymanıve Daruşşıfası hakkında a>rıntılı bıl edılıyor Bunların felsefeyle ılgısını Uavramak me kabılıvetını gelıştırmelerıne yardımcı olgıler verılıyor Kaynakçada belırtılen on beş çok guç. Bolumun başındakı hazırlık sorula mak" (Tebhğler Dergısı, 9 9 1985) kıtap ve makaleden valnızca dort tanesı fel rı da son derece ılgınç. Orneğın, 'İslam du Dr Tuten \nğ bu şekıldebelırlenmış olan "amaçlar" ıçın şunları söylu>or "Bu amaçlan ınceledıgımız zaman, sadece uç numaralı amaç, felsefev ı dogrudan ılgılendınvor gıbı g o runuyor. 'Gıbı gorunuyor' dıyonım, çunku felsefe ınsanların haval ve dunvagoruşlennı gelıştırmelerıne yardımcı olmak ıçın ogrenilmez ve ogretılmez." "Felsefe derslerının bugunku şeklıvle okutulması yerine hıç okutulmaması belkı daha iyı olabılır" dıyen Profesor Tunalı, felsefe derslenne ılahıvat fakultesı mezunu dın oğretmenlerının gırmesı konusunda şunları so>luvor "Felsefe, ozgur duşunmevı ıçeren bır bılımdır. Felsefe okuyan, okutan luşı her şeyden once ozgur duşunmenın yaratılması amacındadır. llahiyat fakultelennde venlen egıtım, esas olarak, dogmatık bir sıstemı ıçenr. Bu fakultelerde venlen egıtım, ozu gereğı dogmatık bır nıtelıktedır, çunku dının dogmalan ogretılmektedır. Ortaogrelımde belırlı dogmaların oğretılmest, ozgur bır toplumun gen,eklesmesıne en buvuk engeldır. Çunku demokratık toplumlar o*gur duşunceve, ozgur ınsan ıradesıne dayalı toplumlardır Dogmatık bır egıtımle bu velılerı ortadan kaldırılmış kışıler toplumda belırlı olontelere kole olmaya malıkum edılecektır." Felsefe öğretmenleri giderek azalıyor, din öğretmenleri artıyor 'Ders' kitabı Prof.Dr. AHMET ARSLAN Ege Ln Felsefe Bölumu Başkanı KONUK YAZAR Cumhuriyet'in açıkoturumu: Felsefeciler felsefe derslerini tartıştı Gerek Batı'da gerekse ulke mızde klasık anlamda felsefeje gınş veya genel felsefe kıtapları vardır Bu kıtaplar kendı aralannda bazı bakımlardan bırbırlerınden ayrılırlarsa da ortak bazı onemlı ozellıkler de taşırlar Standart bır felsefeye gırış kıtabının en önemlı ozellığı, felsefeye tarıhı olarak değıl, sıstematık olarak yaklaşması, felsefenın çeşıtlı alanlannda ortaya atılmış saf felsefi problemler ve bu problemlere tekhf edılen çozumler hak kında sıstemlı bılgıler vermesıdır Felsefe>e gırış kıtaplarında felsetenın bellı başh ılgı alanları, ko nuları olarak her zaman aynı bölmelere, sınıflamalara rastla mak zorunlu değıldır Bın felsefeyı başlıca bılgı, varlık ve değer ler felsefesı olarak uce ayırabılır, bır dığen, çeşıtlı bılımlenn felsefelerını buna ekleyerek bu alanların sayısını çoğaltabıhr Bırınde dın felsefesı veya sıyaset felsefesıne a>n bırer bölum aynldığı halde, bır dığennde buna rastlanmayabıhr Ama gene de bu problem ve ılgı alanlarına yaklaşım tarzı hemen hemen avnıdır Sonra yıne bu kıtaplarda bır yandan çeşıtlı bılımlenn, ınsan dene>ının, genel olarak ınsan kulturunun felsefi duşüncenın önune koyduğu malzeme ıçınde ortaya çıkan temel kavramlann (orneğın doğru, anlam, bılgı, değer ve benzerı kav ramların) analıtık bır ıncelemesıne rastlandığı gıbı öte vandan bır dunyagoruşu ve ha vat modelı ıle ılışkılen açısından duşuncelenn bır araya getırılıp duzenlenmelerı ve uyumlu hale getırılmelen çabalan olarak ele alınmaları munıkun olan buyuk felsefi sıstem modellen, sentezlen (orneğın doğaustuculuk, doğacılık, materyalızm, ıdeaiızm vs) hakkında bılgı verılır Yıne bu arada ozellıkle felsefe ıle dığer ınsanı kulturel ana faalıyet alanları arasındaVı, >anı dın, sanat, bılım arasındakı üışkıler uzerıne felsefi nıtehkte değerlendırmeler, yorumlar yapılmaya çalışıhr Bırkaç yıldan berı lıse uçuncu sınıflarında rnecburı ders kıtabı olarak okutulan "Felsefeye Ginş" Liseler tçın Felsefeye Gınş Ana Ders Kıtabı3, yazanlar Prot Dr Mubahat Kuyel, Doç Dr Esın Kahya, Prof Dr Sevım Tekelı, Doç Dr Kenan Gurso>, Alev Oner, Nurten Bay kurt kıtabı ıse bu konuda Turkıye ve dunya uygulamalarından farkh adeta bır ıhtılal nıtehğın de bazı değışıklıkler gostermektedır Bu farklılıkları şoylece ozetlemek mumkundur a) Bu kıtap adının zannettırdığı gıbı bır felsefeye gırış kıtabı değıl, bır "bılım ve felsefeye gınş" kıtabıdır Kıtabın ana ve alt başlıkları bu durumu gayet açıkça gostermektedır "Hk Medenıyetlerde Bılım ve Felsefenın Başlangıçlan " , "Roma ve Onaçağ'da Bılım v e Felsefe'', " Islam Bıhm ve Felsefesının Batı'va Geçışı ve Rönesans", "Surner ve Mezopotamya'da Bıhm ve Felsefe", "Hınt'te Bıhm ve Felsefe", "Eskj Turklerde Bılım ve Felsefe" vs b) Ancak bu eser, aslında bır bılım veya bılımlere gırış kıtabı da değıldır, bır bılım tanhıdır, daha doğrusu yarısından fazlasını çeşıtlı bılımlenn tarıh ıçınde çeşıth uygarlıklarda gosterdığı tarıhı gelışmelenmn teşkıl ntığı bır bılımler tanhıdır Yanı burada bılımın ozelhklerı, çeşıtb bılımler, bılımsel vöntem, bıhmsel yontemle dı ğer araştırma yontemlen arasındakı farklılıklar hakkında bır felsefeye gınş kıtabında bellı olçude rastlanabılecek, hatta rastlanması gereken sıstemlı ve ayrıntı lı açıklamalar, tahlıllerden çok çeşıtlı bılımlenn tarıh ıçındekı gelışmelen, başanları, ozel bılım sel keşıfler, buyuk bıhmsel sıstemler, bunların kurucuları, büyük bılım adamlan, bunların eserlen vs hakkında tam anla mında bılımler tarıhı ıçınde ele alınması gereken bılgıler verılmektedır c) Eser nasılkı yalnızca bır felsefeye gırış olmayıp bı lım ve felsefeye gınşse, daha doğrusu bılımler tarıhıne bır gırışse, felsefeye gırış kısmı da daha zıyade bır felsefe tarıhı, daha doğrusu, felsefe tarıhıne gırış nıtelığı taşımaktadır Gerçı eserde ele alınan bazı konular sıstematık açıdan sergılenmektedır Ancak bu ozellığı gösteren ıkı bölumun dışında eser tamamen kısaltılmış, ozetlenmış bır felsefe veya daha doğrusu fılozoflar tarıhı manza rası göstermektedır Bununla da kalmamaktadtr d) Eser bır taraftan bu vasfım korumak ıster ken, öte yandan sık sık bır kul tur ve medenıyet tarıhıne dönuş mek ıstıdadını da göstermektedır Bu arada ozellıkle Ortaçağ tslam dunyası ve Osmanhlar donemı söz konusu olduğunda bır muesseseler tarıhı, yanı hastane ler, rasathaneler, kutuphaneler, hatta camıler tarıhı olmaktadır Kıtabın sonunda verılen kaynakçada aynı zıhnıyet ıle karşılaşıyoruz Burada zıkredılen on beş kıtap, makale adı ıçınde sadece dort tanesı felsefe ıle ılgılıdır Gerı kalanlar ıçınde bazılarının adları şudur "Hınt Tanhı", "Orhun Abıdelerı", "Eskı Mezopotamya Tanhı", Osmanlı Türklerınde thm" Bu arada bazı noktaları açık hğakavuşturmakıstıyorum Ben ılke olarak bılımle felsefe arasın da kurulmak ıstenecek mumkun olduğu kadar sıkı bağlara karşı olmadığım gıbı, genel bır orta eğıtım programı ıçınde genel olarak kultur veya uygarlık tarıhının yer almaması duşuncesınde de değılım Yıne bu cumleden olmak uzere, gerek genel olarak öğretım plamrtuz gerekse özel olarak felsefe öğretımı programırnız ıçınde kendı kulturel ve medenı faalıyetlerıraıze, başanlarımıza, kendı bılgın ve filozoflarımıza da makul cilçulerde yer vermemız gerektığı duşuncesındev ım Bu arada bır fılozof olarak değerlendırılmesı mumkun olan msanlanmıza, mesela, bır Mevlana, Yunus Emre, Hocazade \s ye bu açıdan yaklaşılmasının da karşısında değılım Eserde bu açıdan başanlı bölumler ve cabalar olduğu kanaatındeyım de Felsefe, demokrasi demek ŞAHİN ALPAY Genç kuşakların bağımsız ve ozgur duşuncelı, dogmalardan uzak ve hoşgorulu, mantıklı ve bılım sel duşunebılen kışıler olarak yetışmelerı açısından önem taşıyan felsefe eğmmı, son yıllarda olumsuzluklarla karşı karşıya Felsefe dersı, lıse matema tık ve fen kollarında zorunlu olmaktan çıktı Fel sefe derslerınde kullanılan tektıp ders kıtabı, fel sefe kıtabı olmaktan başka her şeye benzıyor Ulkenın bırçok yerınde felsefe derslerı ılahıvat fakultesı mezunu dın öğretmenlen tarafından venlmekte Bu olguları ve olası sonuçlarını tartışmak uzere du zenledığımız açıkoturuma, Istanbul Umversıtesı'nden Prof Dr Necla Arat, Ege Unıversıtesı'nden Prof Dr Ahmel Arslan, Boğazıçı Unıversıtesı'n den Prof Dr Arda Denkel ve emeklı felsefe oğretmenı Nevın Çelık katıldılar Savın konuklar, ortaogretimde felsefe egıtımı son vıllarda vakından bıldıgınız çeşıtlı olumsuzluklarla karşı karşıva. Bu olumsuzluklar konusunda genel olarak ne dıışunuvorsunuz? ARAT Son zamanlarda felsefe eğıtımı alanmda karşılaştığımız olumsuz gehşmeler sanıyorum kı devletın felsefe karşısındakı tutumuyla bağlantılı dır Bu gelışmelen toplumumuzda geleneksel, dınsel ıdeolojının egemenhgını surdurmesınden ayrı tutmamıza da olanak yok Nedense bızım duşunce tarıhımızde dın ve felsefe çelışkısı sureklı gundemde •calmıştır Çeşıtlı sorunlara dınsel bakış açısıyla vakiaşa&lar, felsefeye tehlıkelı bır şey gozuyle bakmışlardır • m /% Jzaaniar Cumhunyet'ın açıkoturumuna katılanlar (soltian sağa) Prof Dr Ahmet Arslan, Prof Dr Necla Arat Şahın Alpay Nevın Çelık Prof Dr Arda Denkel Prof. Dr. Necla Arat, 1 U Edebıyat Fakultesı Felsefe Bolumu'nden mezun olduktan sonra (1963), aynı fakultede Sıstematık Felsefe alanında doktora vaptı (1969), 1975'te doçent, geçen yıl profesor oldu Profesor <\rat'ın eserlen arasında Etık ve Estetik Degerler (1978) ıle Kadın Sorunu (1980) \ar Prof. Dr. Ahmet Arslan, A U DTCF Felsefe Bolumu nu bıtırdı (1966) Aynı fakultede doktorasını y a P n v 1 9 7 3 > v e doçentlığe yukseldı (1978) 1978'den bu > a n a E ^e L Felsefe Bolumu Başkanı olan \rslan, geçen yıl profesor oldu İslam felsefesı u z m a n ı o l a n Profesor Arslan'ın eserlen arasında Ibni Haldun'un İlım ve Fıkır Dunyası (1987) ve Kemal Paşazade'nın Fılozofların Tutarsızhgı AdHı Eseri Uzerine İnceleme (1987) bulunuvor Sıon ve Kabataş lıselerı dahıl çeşıtlı ortaöğretım kurumlarında felsefe oğretmenhğı yaptı 1980'de emeklı oldu Prof. Dr. Arda Denkel, vuksek öğrenımını ODTU'de tamamladı (1972) Felsefe doktorasını Oxford Unıversıtesı'nde yapü (1977) Boğazıçı Unıversıtesı'nde doçent (1982), geçen yıl profesor oldu Nesne ve Doğası (1987) ıle DemokrıtosAristoteles (1988), Denkel'ın son ıkı kıtabı Burada belırtılen bır konu, Turkıye'de felsefeyı en i)i ıhtımalle onemsız, en kotu ıhtımalle de tehlıkelı sayan eğılımın haylı kuvveUı oluşu. Bu egılım nasıl alt edılebılır? Başka bır devışle. polıtıkacılara ve velılere felsefe eğıbmının onemlı olduğu nasıl anlatılabılır? ARAT Bu soruyu şöyle yanıtlayabıhnm Nasıl bır eğıtım ıstıyoruz7 Eğer 21 yuzyılın ınsanını vetıştırmek ıstıyorsak, her şeyden once şunu bılmemız gerekır kı felsefe, bılım ve teknık aynı ağacın dallandır, hepsı aynı kokten gelmıştır Bunlardan bınnı koparıp aldığımız zaman otekıler guduk ve yetersız kahr Yanı bız bılım ve teknolojıyle uğraşan ınsanlarımızı felsefeyle donatamazsak, gelece ğın ınsanları otomat gıbı yetışır Öte yandan, nı çın teknığın egemenhğı altına gırelım va da bılımın buyruklan bızım ıçın kesın olsun 9 Bunların hepsı nı bız ınsan ıçın kullanmak durumundayız Yanı belırlı duşunce sısıemlerının dar çerçevelerı ıçınde kalamayız Dınle ılgılı olarak da şunları soylemek ıstıyorum Dıne ve ınananlara karşı saygım var Ama felsefe N e > i o ç e lik. felsefe öğrenımını Istanbul Unıversıtesı'nde yaptı (1946) 196080 arasında Dame de Prof. Dr. I\ecla \rmtz bırev olduğumuzu anlamak, 6 Duşuncelerımızı bır sentez halınde ıfade edebılmek ve 7 lnsana saygı Son yıllarda felsefemn duymak Bu amaçlan gerçekleştırmek ıçın felsefe tehlıkelı ya da yaran olmayan, onemsız bır şey olarak gorulmesı, dersı mukemmel bır araçtır DENKEL Ortaoğretıme felsefe derslennın toplumsal ve kulturel gelışmemız konması, bır zamanlarkı Mıllı Eğıtım'ın ılerı go açısından çok vahım sonuçlar verecek ruşlu ve aydınlık tutumunun bır sonucuydu Fel bır durum. Çağ atlamaktan soz sefe yapmanın bır zıhın açıklığı, çok bovutlu kav rayış, ussal ve mantıksal sağlamhk olarak değıl, edebılıyoruz, ama eleştırı yapabüen, duşuncelerını cesaretle ortaya koyabılen ruhsal dengenın bozulmasından bır öncekı aşama ınsanların ortaya çıkabıleceğmden endışe olarak gorulduğu, Rodın'ın duşunen vontusunun akıl hastanesı kapısına dıkıidığı bır ulkede olduğu duyuyoruz. muz duşunulurse, bunun değen daha da ıyı anlaSon yıllarda felsefenın tehlıkelı ya da yaran olmayan, onemsız bır şey olarak gorulmesı, toplumsal \e külturel gelışmemız açısından çok vahım sonuçlar verecek bır durum 21 yuzyılagırmek uzereyız, çağ atlamaktan söz edebıhyoruz, ama hâlâ eleştın yapabılen, duşuncelenru cesaretle ortaya koyabılen ınsanların ortaya çıkabıleceğmden endışe duyuyoruz Eğer genç kuşakları salt bızım verdığımız bılgılen tekrarlayan kışıler olarak eğıtırsek, yaratıcı beyınler yetıştıremeyeceğız ve tum dunyanın yarıştığı bır ortamda sesımızı duyuramayacağız Ortaoğretımde felsefe derslennı. kaldınlmasını ya da seçmelı hale getırılmesını çok yanlış buluyorum Daha once felsefe sempozyumlarında savunduğum gıbı tam tersıne, yalruz ortaoğretım, kurumlarında değıl, teknık unıversıtelerde, asken okullarda felsefenın zorunlu ders olarak okutulmasından yanayım lnsanlarımızın tek boyutlu, gudumlu kışıler olarak yetışmemelerı ıçın bu bır onkoşul ARSLAN Kabul etmek gerekır kı bırçok Ba tı ulkesınde yenı ıhtıyaçların, yenı bılımlenn ortaya çıkışı, gerek orta gerekse yuksekoğretımde felsefeye duyulan ılgıvı azaltmıştır Ama bızım felsefeye Batı'dan çok daha fazla ıhüyacımız vardır Batı kulturu bır felsefe kulturu olarak ortaya çıkmış ve bır felsefe kulturu olarak gehşmıştır Dolayısıvla Batı'nın sahıp olduğu değerlere bız de ulaşmak is tıyorsak, bızım de toplumumuza felsefeyı vermek, felsefe etrafında şekıllendırmek ıhtıyacımu vardır Sayın Arat'ın dedığı gıbı yalnızca lıse duzeyınde ve yalnızca edebıyat bolumlerınde değıl, ozellıkle fen bölumlennde ve fakultelennde okutulması gerekır Bızım toplumumuzda felsefe hakkında yanlış bır kanaat var Felsefe bıraz edebıyata, bıraz şııre, bıraz hıkâyeye benzeyen bır şey gıbı goruluyor Bızde bır ıktısatçı, tanhçı, fizıkçı, kımyacı felsefeyle ılgılenmıyor da bır sanat dergısı okuru, şıırle, romanla ılgılenen kışı felsefeye ılgı duyuyor Oysa duşunce tarıhıne baktığımızda, gerek Batı'da gerek se tslam'da, fılozoflar aynı zamanda bıhm adamlandır Descartes, Leıbnız matematıkçıdır, Nevvton fızıkçıdır, Marx sosyologdur, vb Dolayisıyla Türkı ye'de felsefe ıle bılım arasındakı ılışkıyı, felsefe ıle sanat, edebıyat arasındakı ılışkıden daha sıkı bır şekılde tesıs etmek gerekır Ancak butun bunların bır felsefeye gınş kuabının butün dunyada kabul edılmış ölçü ve standartlanna aykırı bır bıçımde, felsefeyı felsefe olmayan şeylenn ıçınde entme, ortadan kaldırma tehlıkesını gösteren bır tarzda ve ve ölçude venlmesının doğru olmadığını duşunuvorum Hele hele felsefe ıle mıtolojı, felsefe ıle dın, felsefe ıle kolektıf dunya goruşlen arasındakı ayrımlan ortadan kaldırma tehukesını goste ren bır bıçımde, felsefenın baş langıçlannı Sumerlere, Mezopotamyahlara, Mısırhlara, mılattan oncekı eskı Turklere gerı gotur me çalışmalarına şımdıye kadar hıçbır felsefeye gırış veya felsefe tanhı kıtabında rastlamadığımı ıtıraf edenm Eğer bununla amacımız felsefenın tanımını boylece genışletıp sulandırarak, Islam oncesı Turklerın dınsel ınançlarını, efsanelerını, on ıkı hay\anh takvımlerını, hakan anlayışlarını felsefemn kapsamı ıçıne sokabılmekse, buna ıhtıyacımızın olmadığını, çunku Islamıyet son rası Turk toplumunun evrensel felsefe tarıhı ıçınde yer alabılecek değerde filozoflar (mesela bır Fa rabı, Ibnı Sına) yetıştırmış olduğunu aklı başında herkesın zaten kabul ettığını hatırlatmak ıstenm Sonuç olarak felsefe ıle bılım, bılım tanhı, kultur tarıhı arasında ıhşkıler kurulurken felsefenın zaranna olarak bu ıkıncılenn kavrılmasının, felsefe ıle mıtolojı, felsefe ıle dınselmıtolojık tasavvurlar, felsefe ıle kozmogonıler, teogonıler arasında ıhşkıler kurulurken de aradakı farklılıkların ortadan kaldınlacağı olçude felsefenın anlamsızlaştırılmasının ne felsefeye, ne bılıme, ne bılım tarıhıne, ne kultur ve medenıyet tarıhıne, ne Turkluk bılıncı ve gururumuza, ne mıllı eğıtımımızın temel ılke ve amaçlarına, nıhayet ne de mıiletımız ve ulkemıze yararlı olacağı kanısında değılım şılır Yaygın felsefe eğ.tımını toplumumuz bakımın dan çok onemlı buluyorum Çunku boyle bır eğı tım ınsanlara şu nıtelıklerı kazandıracaktır Ussal eleştırı yeteneğı, olgulara ve sorunlara çeşıtlı açı lardan yaklaşabılme yeteneğı, varatıcı ve sentezcı düşunme olanağı Şımdı bızdekı felsefe eğıtımının buna hızmet edıp etmedığıne kısaca bakmak ıstıyorum Buvuk bır va nılgı, felsefe eğıtımını salt nıcelıkle olçmek olur Ve rılen eğıtımın nıtelığı çok onemlıdır Kotu eğıtımle öğrencı bu konudan soğutulabılır, konuya ezbercı bır vaklaşımla yonlendırılebılır, kafası busbutun ka rıştırılabılır Hele felsefe adı altında ona yuzev de benzedığı halde, butunuyle aykın bır duşunce bıçımı, dınsel ya da başka tur bır ıdeolojı eğıtımı verırsemz, genç kuşaklara buyuk zarar verırsınız Kamuoyuna da sık sık vansıyan haberlere bakılırsa, korkanm son vıllarda yapılan budur Felsefe ıçerığı vuzde 5'e. 10'a ındınlmış, bılım tanhını "dınırraz ve ırkımız" lehıne yenıden yorumlayan maruf ders kıtabının devreye sokulmasını başka turiu açıklamak olanaksızdır sanırım Efendım, boylelikle hselerde okutulmakta olan felsefe ders kıtabı konusuna gelivoruz. Sayın Arslan, bıldıgım kadanyla, ıkı vıl once bır felsefe sempozyumuna sundugunuz bıldınvle. soz konusu kıtabın ılk aynnlılı eleştınsını su yapmıştınız. Kıtap hakkındakı gonıslennızı kısaca açıklar raısınız? ARSLAN Felsefeciler arasında goruş ayrılıkları olması normaldır Antak burada felsefeciler arasında goruş avrıhklarını aşan bır durum soz konusudur Bu kıtap bır felsefe kıtabı değıldır Fel sefeye gırış adı altında, felsefe dışında bambaşka ÇELİK Ben ortaoğretımde gorev yapmış bır felsefe oğretmenı olarak şunları soylemek ıstenm Ortaoğretımın temel amacı, bırtakım bılgılerın verılmesınden belkı daha çok, öğrencıyı duşunmeye voneltmek, duşunmevı oğretmektır Ne vazık kı bız de aktarmacı ve ezbercı bır eğıtım geleneğı surmektedır Felsefe bızı boyle nakılcı ve ezbercı bır eğıtımden korumak ıçın çok değerh bır olanaktır Ben bır şey venlmeye calışılmaktadır Felsefeye gırış adı ve arkadaşlarım felsefe derslerınde her zaman oğ altında felsefe tarıhı, felsefe tarıhı adı altında da rencılere şu ılkelen kazandırmayı amaçladık 1 Öztslam'da ve Osmanlılarda felsefe tarıhı yapılıyor gur duşünceyle doğruyu aramak, 2 Soru sormayı Bu yapılırken konu felsefe tanhınden uzaklaşvyor, oğrenmek, 3 Tartışmayı oğrenmek, 4 Sağlam bıl bır kultur, medenıyet tarıhı, hastaneler tarıhı, ra gılere ulaşarak, davranışlarımızı bunlar a gore ger sathaneler tarıhı halıne gelıyor Cumhurıyet doneçekleştırmek, 5 Toplum ıçınde bır bırey olduğu mı resmı ıdeolojısının fıkrı bınakım esaslannı, bır muz bıhncıne sahıp olmak, yanı toplum ıçınde y a felsefe kalıbı altında vermeye çalışıyor Felsefe kavşamak, ama ıçınde erıyıp gıtmemek, dışına çıkıp ramını ıyıce sulandırıyor O kadar anlamsız kulla Prof. Ahmel Arslan: Felsefe ıle demokrasi arasında çok yakın bır ılışkı var Felsefe olmazsa, demokrasi de olmaz Demokrasi olmazsa felseje olabılır, ama bır tur felsefe olabılır Akıl, hepımızın ortak mahdır. Oysa ruyalarımız, sezgılenmız, duygularımız ortak değıldır Evhyaların, peygamberlerın sezgılerını, duygulannı paylaşamayız nın yenne dının konulmasma şıddetle karşıyım Nasıl dın kendı alanını başkalarına karşı koruyorsa, felsefeciler de kendı alanlannı mudahalelere karşı korumak zorundadır Son zamanlarda ortaoğretımde yapılmak ıstenen, oyle sanıyorum kı daha çok dınsel ağırlıklı, dınsel ıçerıklı bır felsefe eğıtımının verılmesıdır Hızadan çıkmayan, başkaldırması gerektığı zaman bıle başkaldırmayan, boyun eğen, edılgen bıreyler yetıştınlmesı ıstenmektedır belkı de ARSLAN Yonetıcılenn böyle bır amaçlan olup olmadığını bılrmyorum Ama böyle bır amaçları varsa, bunda başarı kazanamayacaklarını söyleyebılınm Turkıye Batı tıpı demokrasi, çoğulcu Kevin Çelik: Bu kıtap dını temel olarak almıştır sıstem ıçınde gelışmesını surdurdukçe, yonetıcılenn düşundüklerı ne olursa olsun, felsefe toplumÇocuklara şu soruları da yerını bulacaktır, kendını savunacak ınsanları sormamızı ıstemektedır: Islam bulacaktır Gelelım felsefenın onemını velılere naduşuncesınde bılımı teşvık eden ayet ve sıl anlatacağız sorusuna Zıra velılere anlatabılırhadısler nelerdır? Tasavvuf hangı sek, polıtıkacılar da anlayacaktır Şu anda bunu v eyonuyle felsefenın ıçıne gırebılır? Turk lılere anlatmak zor Şu anda Turkıye'de babanın gözu donmuş durumda Butun ıstedığı bır an önce Islam duşuncesınde gonul kelımesınm çocuğuna en kısa yoldan para kazandıracak bır ış yerı nedır9 Bu kıtap bır felsefe kıtabı değıldır ve oğrenılebılecek bır kıtap da kazandırmak tnsanlann bunu ıstemeye elbette hakları vardır Maddı şeyler ıstemek elbette haklarıdeğıldır dır Felsefenın onemı 'i kavratmak ıçın velıye ne dımanlıları veya takvımle uğraşan Ortaasya Turkle yeceğım'' Eğer dunyayı yalnızca para kazanmak ve rını fılczof olarak sunmaya ıhtıyaç yoktur Orta kazaniığını yemekten ıbaret görmuyorsanız, ara oğretımde kendı kulturumuze, coğrafyamıza, ta dığıruzı felsefeden başka bır şey veremez dıyeceğım rıhımıze ağırlık verılmesıne tamamen taraftarım Pekı dın veremez mı, dıyeceksınız, Venr, ama dıAma bunu başka derslerde yapabıhrsıruz Felsefe nın verdığı şey kısmıdır, sınırlıdır Felsefe bızım topolanağı yoktur Dunyanın hıçbır yerınde Ahı Çe lumumuz açısından bır bakıma daha da gereklıdır lebı den, Sabuncuzade'den, Kahıre'dekı hastane O da şu bakımdan Felsefe ıle demokrasi arasında çok yakın bn ılışkı var Felsefe olmazsa, demokden bahseden felsefeye gırış kıtabı olamaz ÇELIK Ben eğıtımcı olarak dıyorum kı genç rası de olmaz Demokrasi olmazsa felsefe olabılır, ler bu kıtabı reddeder Bu kıtabı öğrenecekse, ez ama bır tur felsefe olabılır berlemek zorundadır O kadar çok şey vardır kı ezAkıl, hepımızın ortak mahdır Ovsa ruvalanmız, berlemek de mumkun değıldır Bu kıtabı yazanlar sezgılenmız, duygulanmız ortak değıldır Evlıyagalıba bılmıvor Lısede ıkı saat Inkılap Tanhı oku lann, peygamberlenn sezgılerını, duygulannı paytulur Ataturk'un goruşlen orada anlatılır Bu kı laşarnavız tapta Ataturk'un fikırlerı de var Şoyle denıyor DENKEL Felsefenın önemını polıtıkacılara "Inkılapçıhk kavramı, tahavvul, ıslahat, tanzımat, ve velılere nasıl anlatabıunz 1 tnsanlarımuı progteceddut, terakkı, tekabul, tekamul, garbı, muref ramlanmış bır bılgısayar gıbı çalışan, sıradan bır feh, medenı, muterakkı, v s , v s atalarımızın ve teknısyen olarak değıl, külturlu ve yaratıcı kışıler Ataturk'un sıvası hayatta çok kullanmış oldukları olarak yetıştırmek ıstıvoruz Herhalde bu amaçta kavramların anlamlarıru behrgmleştırmeye ışık tut pek çok kışı bırleşecektır. Felsefi duşunme yetenemaktadır " Nasıl oğrenecek çocuklar bunlan'' öğ ğı buna olanak sağlar Yalnız kışılerın değıl, ulu retmen ne dıyecek"' 'Sav bakalım ınkılapçıhk kav sal kultürun duzeyını yukseltır Ona ozgunluk ge ramı ıçınde neler var°" mı dıyecek1 tınr, takhtçılık kısırlığını aşma ımkârunı sunar FelDENKEL Buraya kadar değınmedığımız bır sefi duşunce kışılere bılımsel ve sanatsal uğraş alannokta, ortaoğretımde felsefe derslennın dınsel bır lannda yuzeysellıkten kurtularak temellere ve deıçerıkle venlmeye başladığına ılışkın son gunlerde nnhklere ınme olanaklarım hazırlar Boylelikle bıartan kaygılar Peşın olarak soylemek ıstenm kı bır lım ve teknolojıyı başka ulkelerden hazır almakfelsefecı elbette dınsel ınanç özgurluğune karşı çık tan, bılgı ve kultur bağımlılığından kurtulabılınz. maz Ote yandan ınsanlığın şu aşamasında hem fel Ote yandan felsefe eğıtımının en büyuk yaran, bağsefi hem de dınsel duşunceye ver vardır Ancak en nazlığı ve fanatızmı onlemesıdır Bırçok genç ındışe verıcı olan, bu ıkısının karışttnlması, felsefe sanın ıyı bır felsefe eğıtımı görmeyışı, önlenne konın dınsel bır yaklaşım, dınsel bır dunyagoruşu ıçın nan duşuncelen ve venlen sorgulamadan, bağnazca de erıtılmesıdır Dın sorgulanmayan tnançla temel benımseyıp, onlann fanatık bekçılen olmalarına yol lenır Felsefeyı belırleven şey ıse en temel ınançları açabılıyor Nıtekım bır dönemde gençlenmız arabıle sorgulamasıdır Bağımsız, almaşık, eleştırel du sında kımı fanatık ıdeolojılenn yayılabılmıs olmaşunce, telsefeyı felsefe yapan şeylerdır Felsefeyı sının nedenlennden bırı belkı buradadır dınsel ıçerıkle okutmaya kalkarsanız, felsefeden ARAT Arda Bey'ın değındığı nokta gerçekbeklenenın tam karşıtı bır sonuç alırsınız Dın, ru ten onemlı tdeolojılenn tek boyutlu ınsanlar urethun huzurunu amaçlarken boyle bır huzur felsefi tıklerıru bılıyoruz Gerçekten, 1970'lere gelmeden, merakı oldurucu nıtelıktedır Dın, otorıteye baş hatta ondan oncesınden başlayarak gençlenmız eğerken felsefede kanıta ve ussal sınamaya dayan ve tabıı onlan eğıtenler ıyı bır felsefe eğıtımı gömak zorunludur Dın, belırlı bır ahlak sıstemını zor rebılmış olsalardı, yakın geçmıştekı terör olaylanlarken felsefe, ahlaklı olmanın ne olduğunu, ah nı yaşamayabılırdık Butun bu olan bıtenlerın arlak sıstemını sorgular dında humanıst eğıtımın yokluğunu göruyorum. nıvor kı Ortaasya Turklerının on ıkı hayvanlı tak\ımı veya Sumerlerdekı ılkel mıtolojık tasavvurlar pekala bırer felsefi duşunceymış gıbı sunulabılıyor Butun bu yapılanlar hem teknık hem de zıhnıyet olarak vanlıştır Bunların felsefe olmadığını kabul etmek zorundayız Felsefenın ne olduğu konusunda anlaşamavabılırız, ama ne olmadığı konusunda ortak bır anlavışımız vardır Felsefeyi felsefe olmayandan, logos'u mıtostan ayıran bırtakırn ozellıkler vardır Zıhnıvet olarak yanlış şuradadır Ortaçağ'da pekala tslam fılozoflan v ardır Yanı bır Gazalı, bır Ibnı Sına, bır Farabı vardır Bazı Os Prof. Dr. Arda D*nkel: Felsefe adı altında ona yuzeyde benzedığı halde, butunuyle aykırı bır duşunce bıçımı, dınsel ya da başka tur bır ıdeolojı eğıtımı verırsemz, genç kuşaklara buyuk zarar verırsınız. Korkanm son yıllarda yapılan budur. Felsefe ıçerığı yutde 5'e, IO'a ındınlmış Bılım tanhını 'dınımız ve ırkımız' lehıne yorumlayan maruf ders kıtabının devreye sokulması başka şekılde açıklanamaz