Katalog

18 HAZİRAN 1988 KÜLTÜRYAŞAM HAYVANLAR ISMAIL GÜLGEÇ CUMHURİYET/5 Sovyet yayın organında Stalin dönemine iîişkin yeni açıklamalar Izak Babel ve Meyerhold'a önce işkence, sonra iclaııı E,iteraturnaya Gazeta", ünlü yazar Izak Babel'le tiyatro kuramcısı Vsevolod Meyerhold'un işkence edildikten sonra kurşuna dizildiklerini açıkladı. Hukuk uzmanı Arkadi Vaksberg'in açıklamasına göre iki sanatçı da cezaevinde 20'şer dakika süren duruşmalar sonucu ölüme mahkum edildi. Kültfir Servisi Sovyetler Birliği'nde "Glasnost" politikası çizgisinde yayınlarını sürdurmekte olan ve güvenilir haberciliği ile tanınan "Literaturnaya Gazeta", yüzyüımızın en önemli yazarlarından sayılan, 1917 Devrimi sonrasının Yahudi asıllı öykücüsü tzak BabeTin 27 Ocak 1940'ta kurşuna dizilerek öldürüldüğünü açıkladı. Gazetenin en saygın kalemlerinden hukuk uzmanı Arkadi Vaksberg'in imzasını taşıyan ve büyuk yankılar yaratan bir yazıda, Stalin'in siyasi polis şefi Bcria ve ona bağlı bir özel sorgulama ekibinin, idamlanndan önce tzak Babel'i ve yiizyılımızın en önemli tiyatro kuranun ve yönetmenlerinden Vsevolod Meyerhold'u yoğun bir işkenceden geçirdiği beİirtiliyor. Beria'run Lefortovskaya semtindeki unlü sorgulama merkezine götürulen iki sanatçının, ayn ayn yapüan ve (< Oİ.M4N ıMMA/s/Z HATTA BBN B'tE SÜPHEUYiM VU B N M G/B." BİR ^ KİM KİME DUM DUMA BEHÎÇ AK r STJUİM VE MEYERHOLO "Literaturnaya Gazeta"da yayimlanan yazıda yüzyilımızın en önemli tiyatro kuramcısı ve yönetmenlerinden biri olan Vsevolod MeyerhokTun (saflda) yoğun bir Işkenceden geçtrikJikten sonra idam edüdiŞİ açıkfanryor. işkenceyi, Stalin'in (solda) siyasi polis şefi Beria yönetimindeki özel sorgulama ekibinin gerçekleştirdiği belirtiliyor. uygulandı. Vaksberg, kayış darbeanımsatan Vaksberg, bu "itiraf2O'şer dakika suren duruşmalan lerinin bilinçli olarak daha önce sonunda ölüme mahkum edildiği lar"ın nasıl bir yöntemle ahndığıacılmış yaralann UstUne vurulması m ayrıntılarla anlatıyor. kaydediliyor. sonucu yerlerde surunen, bağıran Vaksberg'in verdiği bilgilere göVaksberg'in yazısmda, "denset ve ağlayan Meyerhold'un "insanverici" olarak nitelenen bazı âynn re, siyasi polis tarafmdan alınarak lıklan çıktığım" belirtiyor. Bununtılara yer veriliyor. Vsevolod Me sorgulama merkezine götürulen la yetinmeyen sorgulamacılar, Meyerhold'un 20 Haziran 1939'da tu Meyerhold, burada Beria 'nın ekibi yerhold'un direnmesi sonunda, tuklandıktan sonra 7 ay kadar su tarafmdan yoğun işkenceye tabi "itiraf'ı çabuklaştırmak için daren "hazırlık sonışturması" sıra tutuldu. Sorgu odasında yere yuha ağır yöntemlere de başvurdusında gerek tngiliz, gerek Japon is züstü yatırılan Meyerhold, özel lar. Arkadi Vaksberg, Beria'nın tihbarat örgütleri hesabına çalıştı lastik kayışlarla sırtına ve taban"en acımasız cellatlanndan biri" ğını, 1923'ten beri de "gizli larına vurulmak suretiyle sürekli olarak un yapan Boris Rodos'un Troçkist" olduğunu "itiraf ettiği" olarak dövüldü, aynı darbeler saMeyerhold'a zorla sıdiğıni ;çirdiiçin ölume mahkum edildiğini natçı yere oturtularak bacaklanna ğini, ardından da sanatçının sol kolunu kırdığını bildiriyor. Yazıda, "hazırlık soruşturması"na dayanamayan Meyerhold'un, 16 Kasım 1939'da söz konusu itiraflarının altına imzasını attığı vurgulanmakta. 16 Mayıs 1939'da tutuklanan Izak Babel'in "itiraf etmesi" için ise, Beria ve ekibinin "fazla ugraşraası gerekmemiş." 2931 mayıs günleri arasında Boris Rodos'un "eline teslim edilen" ünlü yazar, yoğun bir işkenceden sonra, 1927'den beri Troçkist olduğunu, hem Fransa'nın hem de Avusturya'nın istihbarat örgütleri hesabına çalıştığını "kabullenmiş." Babel'in, Rodos'un "çabalan" sonunda elde edilen itirafları arasında, merkezi Moskova'da bulunan ve aydınlardan oluşan bir "terör şebekesinin" mensubu olmak da var. Bu "Troçkist şebeke"nin dış bağlantısı ise Andre Malraux'dan başkası değilmiş. Aynı şebekenin çeşitli kademelerinde llya Ehrenburg, Sergej Ayzenştayn, Leorüd Leono\, VaJentin Kateyev, Yuri Olesa ve Yahudi Tiyatrosu Müdürü Solomon Micbaels gibi isimlerin yer aldığını bildıren "Literalurnaya Gazeta" yazarı Arkadi Vaksberg, bu aydın elit hakkında da soruşturma dosyaları hazırlandığını kaydediyor. Cezaevindeki özel bir mahkemede her iki sanatçının ayn ayrı yapılan ve 20'şer dakika süren duruşmalar sonunda ölüme mahkum edildiğini vurgulayan Vaksberg, Babel'in 27 Ocak 1940'ta, Meyerhold'un ise 2 Şubat 1940'ta kurşuna dizildiğini belirtiyor. "Literaturnaya Gazeta"da yayımlanan bu bilgilerden sonra tarihçiler, Babel ile ilgili butun biyografılerin gözden geçirilerek yeniden yazılması gerektiğini one suriıyorlar. Bugüne kadarki yayınların hiçbirinde sanatçının ölüm tarihi doğru olarak verilmiyor, Izak Babel'in 1930'larda bir çalışma kampında olduğu sanılıyordu. PtKNtK PtYALE MADRA ÇDK A/UTLU GÖZÜ<LftORSUN fflZLI GAZETECİ SECDET Ç YR KENPİ ttKUH AJAHSIMI BİLE Ş p ICUllANMAVl 8İIMEK, KıTlELCRf TİEM w 0A1 UER CİHİH İKMA FRATÎğı'Nı 'ICİN 8İR  ÇİZGİLİK KÂMtL MASARACI P A İ r t a m ı n f t a İngiltz fotoğrafçı Lee Higham, Edgar Degas'nın tabloların1 dan (üstte) esinleniyor. Fransız iztenımcısi Degas'nın resimlerine çok benzeyen kareler (altta) yaratan Higham, model olarak Kralıyet BaJe Okulu öğrencilenni kullanıyor Ingilız fotojjrafçının Degas'yı fotoğrafta yeniden yaratmak gıbı bir amacı yok. 0 yalnızca Mary Quant ve Nına Ricci gıbi üniu modaevterinin yeni çorap kreasyonlannm reklamını yapmaya çalışıyor. Degas ıcKkiııııııiuı, İki kültür arasında bir köprü Necati Zekeriya'nın ölümüyle birlikte bir "köprü" yıkıldı. Yugoslavların çok sevdiği bir sözcüktür "köprü." Yugoslavya bir köprüler ülkesidir. tşte Necati Zekeriya, Yugoslavya ve Türkiye kültürleri arasında bir sevgi köprüsüydü. FERRUH DOĞAN Necati Zekeriya, Yugoslavyalı Türk şair, edebiyat adamı ve gazeteci. Yıllardan beri Türk gazete ve dergilerine Üsküp'ten Türkiye'yle ilgili sanat haberleri yazan, Cumhuriyet okurlanrun da tanıdığı, haberlerini izlediği dostumuz, arkadaşımız. Ne yazık ki, Necati Zekeriya'yı 59 yaşmda kaybettik. Türkiye, bir dil vatanıydj Necati Zekeriya'nın. Necati Zekeriya, özyönetim politikasının, özerkİik poİitikasının da savasçısıydı. Yugoslavya'daki Türklerin Türkçeyi doğru öğrenmeleri, doğru yazmalan, doğru konuşmaları için çabalayan bir öğretmendi. Yugoslavya'da Turkçe yayımlanan çocuk ve siyaset dergilerinde, gazeteleTde hem yazar, hem yönetici olarak çalıştı. Yeni ve genç bir Yugoslavyalı Türk yazar kuşağmm yetismesinde özendirici ve öncü oldu. Türkiye'de edebiyatçı, şair, karikatürcü, tiyatrocu, ressam ve sanatın bütün dallarındaki kişilerle yakın, sıcak ilişkiler kuran Necati Zekeriya, karşılıklı gidiş gelişleri, söyleşileri, gösterileri, sergileri düzenlemekte büyük çabalar gösterdi. İki kültürün yakmlaşmasma katkıda bulundu. Oguz Akkan'la kurduğu arkadaşlık, Cem Yaymevi'nden yayımlanan bir dizi Yugoslav şür ve edebiyat kitabmın yaratıcısı oldu. Necati Zekeriya'nın aynı biçimde Turk edebiyatının Yugoslavya'daki Cumhuriyetlerde yayılmasında, kitap ve derlemelerin yayımlanmasında buyuk katkılan da oldu. Bu yayınlarda özellikle Yugoslavya'daki Türklerin Türk edebiyatını iziemelerini sağladı. Necati Zekeriya bütün bunlann yanı sıra aslında bir şairdi. Şiire tutkundu, yaşamını şiire adamıştı. Şürlerinde yaşama sevincini, hele hele sevdalan dizeleştirdi. Türkçesini hep anndırma çabasındaydı. Necati Zekeriya'yla yirmi yıla varan bir dostluğumuz var. Sevgili Oğuz Akkan tanıştırmıştı. Gerek Yugoslavya'ya gidişlerimde, gerek burada hep birlikte olurduk. Yugoslavya'daki sergilerde, yarışmalarda hep yanı başrmda sözlerimi çevirir, yeni dostluklar kurmamda bana yardıma olurdu. En son iki yıl önce Belgrad'da bir karikatür yarışmasında beraber olduk. Son görüşümmüş meğer. Ama mektuplaşmamız hiç eksilmedi. tşte son mektubundan: "Ferruh kardeş, ben 11 kasımda altmışıma girijorum. Burada (Yugoslavya) birkaç şür kitabım çıkacak, birinin adı "Mavi'de Vaşamak" olacak. Senin resimlediğin 'Bizira Sokağın Çocuklan' orada Cem Yaymevi'nden yayımlanırsa altmışıncı doğum yılımda çocuklara armagan edecegim..." Yıllar önce Oğuz Akkan'm ölumü dolayısıyla ertelenen, o zamanlar resimlediğim "Bizim Sokağın Çocuklan" Cem Yayınevi'nce öne alınarak bu ayın başında Necati Zekeriya'ya doğum gunü armağanı olarak basıldı. Hemen imzalayıp, Oğuz Akkan'ı da anarak gönderdim Necati Zekeriya'ya. Ama ne yaak ki yanıtlayamadı. Bu kitabmdaki öykiiler, çocuklann saf gülmecesini usta bir yalınlıkla anlatıyor. Necati Zekeriya'nın ölümüyle birlikte bir "köpru" yıkıldı. Yugoslavlann çok sevdiği bir sözcuktür "köprü"; yaşamlarına, sanatlarına girmiştir. Yugoslavya bir Köpruler Ülkesi'dir. tşte Necati Zekeriya, Yugoslavya ve Türkiye kültürleri arasında bir sevgi köprüsuydu. Onu kaybettik. Yugoslavyalı Türk şair ve yazar Necati Zekeriya*yı yitirdik AĞAÇ YAŞKEN EĞÎLİR aw KEMAL GÖKHAN ^nciimrip'o AF. h>ekW bi d a <teü... 7 ^ cin böyie unVîÇD st ~~ i 30 LViıönbv/H yAiBArrc/sı ÖLÛMÜ 18 Haziran 1938 Myada inan»* ^ R \slT//T7TU TARtHTE BUGÜN MÜMTAZ ARKAN 4916 DA BUGÜU,ÜHLÜ ALMAN P/LOTU MAX UÇAĞfUf OÜŞÜGMECİ SotJUCU TPÜA/yA SAt/Af/ 1315'TEA/ 1916. m/u lmme.lmann Fokisr,ard,ndan afeş ^ %> 8*77 CEPHES/ ed&ı tJüşman uçağ/nırt; re'» simdekj giLı dö*>ertk arkasına geçiyoc Çı'eudi ör. jt Sf OE, 18 Haziran JLK SAVAŞ UCA/aAR/NOAN.. r \ PÖAtÜŞÜME <4yA&U SİLAH yAP/IM/YO/ZOU. SU PİLOT , Ç O&ee/Z eiMDeCKEFZ'ÜS7l/MUJGÜAJ HE 50 YIL ÖNCE Cumhuriyet 19381988 Türk çiniciliğinin himayesi Büyük Millet Meclisi encümenlerinde müzakere edilmekte olan muamele vergisi kanun layihasını tadil eden projede kanunun ikinci maddesinin istisnalar jıkrasına çinicilik de ilave edilmiştir. Bu suretle Türkün öz işi olan bir san'atın vergiden muaf tutularak korunması istihdaf edilmiştir. Türkiyeye has bir san'at olan çinicilik bugün bizde yalnız Kütahyada bulunan bir fabrika tarafmdan temsil edilmektedir. Kütahya çini fabrikası, Türkün orta Asyadan getirdiği ve azami dcrecede tekemmül ettirerek bugün sırrına kimsenin vasıl olmadığı yüksek bir şahikaya getirdiği bu san'atın son tezgâhı halinde yaşamaktadır. Fakat esasen masrafı çok verimi az olan bu san'atın son salikinin de bu işi bırakmasmdan endişe edilmekte idi. PUDRASI