Katalog

'6 NÎSAN 1987 Stresin yükünü azaltmak elimizde CUMHURİYET/7 Sınavlar»Sorunlar«Öneriler için Anadohı Useteri ile Türk veyabana özel ortaokullara giriş sutav Aslında bu konuda bir yazı dizisi hazırlamak kolay değildi; çiin bir hayal olduğunu diisünmekte. Bu durumda, bugün bu so~ kü runla uğraşan öğrenciler, veliler, öğretmenler ve okul idareieri boşlan Ukokul çağında çocugu olan her ana babanın umact gibi aigıia konu çok tartışılmış bir konu ve çok kişi tarafından yaşanıtan bir lukta kalmakta, herkes kend'mce bir çöziim arayısına girmektedir. a^khn bir olgudur. Bus>navolgusu,gerçektenacilçozüm bekleyen oiay. Oiayı her yaşayan doğal oiarak bir yerde konunun uzmaBu ağv bir sonın mttdur? Sorun ise çözHmtt nedir? Sorun değilse nem oluyor. En önemlisi, konu hakkatda yayguı birfikir birtiği var. yazı dizisi, konuyu yeniden eie alırken, daha az dile getırilen boBir yuttart da vurgulamaya ve özellikle kendini bu çarktn içinde buian den bu denÜ stres ve tepki yaratmaktadjr? Oktyı yaşayaniar (çocuk Ukokpl müdürünün sözlen ile ' 'Çocukluklarmı yafatmadtpmtz çocuklarmm.... zartovu bikittimk hahU y*pümaa gereken bir işe velilere destek verecek ve yardıma olacak bazt bilgi ve yaklaşımiar lar, velikr, ögretmenier) nastl yaşamaktadıriar? Olayın boyutlan üretmeye çalışacaktır. Bu yazt dizisini okuyan bir vtli, çocuğunu neierdir?Buyazıa^v^Kn amacı, sorunuügüikisüeT açısından elesokuyoruz." Sorunun tanımı kadar kaheı çözümü hakkmda dafıkir ve ahp defipk boyutlannı inceternek ve bu sistemt girmekte olan ana birliği var. Geneide ortaâğretimin, özellikle yabana dil öğreti ailesim bu çarktan göreii oiarak az bir zedelenmeyle geçirmeyi minin devtetçe yaygm oiarak kaliteli kılınması gereğinde herkes başanrsa dizı amactna ulasmıs olocaktır. baba veçocuklarayardtmct oiacağt umukm bazı sonuçhr üretmekbirleşmekte. Ancak aynı şekilde, herkes bu kalıcı çözümun şu anGÜLER F/ŞEK tir. çocukları Doç. Dr. GÜLER FİŞEK Yarışı ana babalar kızıştırıyor 1 Bu yazı dizisini haarlarken konuşulan ana babalar çeşitli şekillerde aynı ikilemi dile geürdiler. "Bir yere girsin istiyonım ama zorlamak istemiyonım"; "tnanmadığım bir sisteme, sistemle uyuşmayan bir çocugu uymaya zortuvorum"; "Sistemden nefret ediyorsun, yine de baskı yapmaya mecbursun"; "Istemeye istemeye yapıyorsun"; "Nereye girse kabulüm, ataa gizlice benim okuluma girmesini istiyorum" v.b. Bu denli çelişki yaratan bir konuma ana baba nasıl olur da gönüllü oiarak kendini sokar? Nedeni şöyle; bugun birçok ana baba çocuğunun geleceğini garantiye almanın iyi bir eğitime ve özellikle yabancı dil bilmeye bağlı olduğunu düşünüyor. Bundan pek emin olmadan da çevresindeki eğilimlerin baskısıyla o yöne itiliyor. Sonuçta da olayın gereğini yapıyor ve çocuğunu en az bir yılhk bir sınav maratonuna sokuyor. Olayın gereğini yapma konusunu çeşitli açüardan ele alacağız. Burada ana baba açısından gereğini yapmanın ne olduğuna bakalım. Yaygın kanı ana babaya çok önemli bir rol düştüğu doğrultusundadır. Başarılı (yani bir okula girebilen) çocuğun başansının çok önemli bir etkeni ana babasımn ilgisi olup, bu ilgi psikolojik ve duygusal da olabilir, akademik destek şeklinde de kendini gösterebilir. Ancak her iki durumda da bu ilgi bir "yalun ve sıkı takip" oiarak anlaşılmalıdır. Daha çok annenin üzerine düşen bir sorumluluk oiarak düşünülüyorsa da aslında sadece ana babayı değil, tüm aileyi içeren bir süreç söz konusudur. Çocuklarını "kolef'e sokmayı bir "hırs ve gurur meselesi" haline getiren bazı büyükler, tehlikeninfarkında değil G e r i zekult mtstn sen? Bazı anne babalar rekabet ve kazanma konularında o denli hırslıdırlar ki, çocuklannı ilgilendiren durumlarda bile kendi gururlan işin içine girer. Bu ana babalar kendilerini çocuklannın yerine koyup, rekabet durumunda çocuklannı değil, daha çok kendilerini görmeye başlarlar, kendi duygu ve tepkilerini yaşarlar. Böylece çocuk da, anne baba da zedeleyici bir süreç içine girer. "Geri zekâlı mısın sen oğlum / kızım?" sözünün duyulduğu bir evde sorunlu bir durum vardır. Ailenin yapısı ve etkileşim stili sağlam ve olumlu ise çocuk dış stresten de az etkilenir. Tersine durum varsa, çocuğun sıkıntılan artar. Kim kimdir? Dr. Güler Fişek Aile terapisi uztnanı Doç. Dr. Güler Oknum Fişek 1967 yılında ABD'de Connecticut College'dan psikoloji dalında mezun oldu, aynı ülkede 1973 yılında klinik psikoloji dalında doktora derecesini aldı. Beşyıl sıireyle ABD'de hastane ve kliniklerde çalıştıktan sonra 1977 yılında yurda döndü ve Boğaziçi Üniversitesi'nde öğretim üyeliğine başladı. Halen Bo~ ğaziçi Üniversıtesi Psikoloji Bölümü'nde öğretim üyeliği yapmaktadır. Başlıca ilgi alanları aile içı ilişkiler, çocuk ruh sağlığı ve aile terapisi yöntemleri konularında odaklaşmakta olup, halen aile içı etkileşim konusunda bir araştırma projesi yürütmektedir. Çalışmaya karşı açık açık direniş gösterme az rastlanan bir olgu. Gerek ana babalar gerekse öğretmenler bunu ifade ettiler. Bu denli zor ve can sıkıcı bir sürecin açık direnişe yol açmamasırun en az iki nedeni vardır. Biri çocuklann arkadaşlanyla birlikte aynı süreç içinde olmalan ve bu çabanın çevre tarafından desteklenmesidir. İkinci önemli neden ise aile içi ilişkiler çok çarpık olmadıkça, çocuğun gördüğü yoğun ilgi ve destektir. Alt tarafı ana babanın çocuğa yönelmesi bebeklik döneminden sonra ilk kez bu denli yoğun olmaktadır. Sünnet gibi bir olay Bu bağlamda erkek çocuklanmızın yaşamında özel bir yer tutan sünnet olayını, bir ölçüde beşinci sınıf sınavlanna benzetebiliriz. Sünnet de acı veren, ürkütücu bir olay olup çevrenin ilgi, destek ve zorunlu kılması sayesinde dayanıhr bir hale gelir. Sünnet olan çocuk, yüzünde sanalı ve şaşkm da olsa muzaffer bir ifade ile o günün şehzadesi olur. Aynı şekilde beşinci sınıf çocuğu da sancılı, şaşkm, biraz bıkkın, biraz ürkek ama görduğu yoğun ilgiyi de çok seven bir kişi oiarak çıkar karşımıza. Bir durumda açık açık direnmek, çalışmayı reddetmek çok zor olabilir. Kişinin tek başına çevTeye karşı direnmesi zordur, hele o kişi on yaşında olursa. Tepkiler ne oluyor? Peki, o zaman çocuğun o çok doğal bıkkınhğı, yorgunluğu, olumsuz tepkileri, öfke ve korkulan nasıl deşarj olacak? Ana baba ve öğretmenlenn gözlemleri şöyle: Tepki ve direnişler daha sık dolaylı olmakta. tşi yavaştan almak, ödevi son dakikaya bırakmak, çok sıkışınca kopya çekmek, özellikle gruplann büyük olduğu dersane kurslannda "dalga geçmek" v.b. yöntemler çocuklar için bir emniyet subabı görevi görüyor. Bunun yanı sıra aşın yemek yemek, ani huzursuz ve sinirli tepkiler, ana babaya karşı başka konularda çıkışlar da olağan sayümalı. "Başarıh anne" tipi nedir? Son yıllann deneyimleri bir "başarılı anne" stereo tipi yaratmıştır. Bu söz bile olayın ne denli çocuğu aşan bir olay olduğunu göstermeye yeter herhalde. Başansı söz konusu olan sadece çocuk değil, sanki o da sınava giriyormuş gibi annesidir de. Gelelim başarılı annenin tanımına; iyi eğitim görmuş, yabancı dil bilen, kendisi dışarda çalışmayan, çocuktan daha hırslı, bu işi "Iş Bmşartlt, mma *k6r* « t m e l e r ; Son yıllann deneyimi bir "başanlı anne" stereo tipi yarattı. Bu söz bile olayın ne denli çocuğu aşan bir olay olduğunu göstermeye yeter. Başansı söz konusu olan sadece çocuk değil, sanki o da smava giriyormuş gibi annesidir de. tyi eğitim görmüş, yabancı dil bilen, kendisi dışarda çalışmayan, çocuktan daha hırslı, bu işi "iş edinmiş", kendisiyle çelişkisi olmayan bu tip anneler, yaptığmın gerekliliğine inanmıştır. Ancak kendi hırsı, onu çocuğun durumuna karşı kör kılabilir. edinmiş", bu konuda çelişkisi olmayan, tek amacı belirli bir yeri kazanmak olan ve çocuğunu bu yönde guden anne. Bu tür anne (ya da baba) kendi içinde bir çelişki yaşamaz, yaptığının gerekliliğine inanmıştır. Ancak kendi hırsı onu, çocuğunun durumuna karşı kör kılabilir. Bazı ana babalar rekabet ve kazanma konularında o denli hırslıdırlar ki, çocuklannı ilgilendiren durumlarda bile kendi gururları işin içine girer. Bu ana babalar kendilerini çocuklarırun yerine koyup,rekabetdurumunda çocuklarını değil daha çok kendilerini görmeye başlarlar, kendi duygu ve tepkilerini yaşarlar. Çocuk da onlara ayak uydurabiliyorsa ne âlâ. Aksi halde, çocuğun farkh tepkileri bir etkileüşim sorununa yol açar. Işte o zaman çocuk da ana baba da zedeleyici bir süreç içine girerler. Çocuğuna karşı yargılayıcı, kiiçük düşürücu, yetersizlik atfedici bir tavır alan ana baba sonunda çocuğunun ezildiğini, onlardan koptuğunu görür. Üstelik o çocuğun başarılı olması da düşük bir olasılıktır. "Geri zekâlı mısın sen oglum?" sözünün sıkça edildiği evdeki durum sorunlu bir durumdur. "Acaba ben bu tür bir veli miyim?" diye soran ana babaya şu tür bir Örnek verebiüriz. Eğer siz çocuğunuzun özel ders aldığı gnıpta, sınıfında, ya da dersanesindeki diğer çocukların tek tek test puanlannı biliyor ve izliyorsanız; hatta o çocuklann yanlış yaptıklan soruları biliyorsaruz, siz "aşın sıkı takipci" bir ana babasmız. Ruh Mağltğt bozuluyor: Çocuklararası rekabetin bazen aşın saplantı haline dönüştüğü görülüyor. Arkadaşı daha iyi puanlar aldığı için ona küsen, geride kalınca fazlaca rahatsız olan çocuklara rastlanıyor. Aşın tepkileri dengelemek tabii ki ana babaya düşer, eğer onlar da aynı h\rsın kurbanı değiller ise. Yapılen bir araştırmanın bulgulanna göre sınav hazırlığı için haftada 8 saatten fazla ders, kurs vb. faaliyetlere katılan çocuklann ruh sağlığımn bozuiduğu ortaya çıkmıştır. Haftada sekiz saati aşan yoğunlukta bir programın, bizim aşın hırslı dediğimiz çocuklann olağan programı olduğu gözlenmiştir. Tabii beşinci sınıf yaşının zaten ergenlik öncesi dönem oiarak kendi içinde bazı bunalımlar taşıması olasılığı da unutulmamahdır. Örneğın sınav konusunda yapılan araştırmalarda bu çocuklarda tiklerin çok olduğu gözlemlenmiştir. (2, 3) Ancak smav hazırlığına girmeyen ergenlik öncesi çocukiannda benzer sorunlann oranı da ele alınıp karşılaştırabilir. Aşın hırs zararhdır Bu bağlamda bir ozel durum daha vardır. Çocuk olayın rekabet yönüne çok kapılırsa, hele ufak bir grup içinde özel ders ahyorsa, sık sık yapılan başan smamalan sonucunda rekabeti bireysel bir yanş oiarak görmeye başlar. Bu durumda olan çocuklar ve ana babalar vardır. Rekabeti iyice benimseyen ve zaten hırslı olan çocuk işi iyice ciddiye alacak, daha gevşek olan da kendini biraz daha sıkıya sokabilecektir. Tabii bu tur bireysel rekabetin aşın bir saplantı haline geldiği görülmüştur. Arkadaşı daha iyi puanlar aldığı için ona kusen, geride kalınca fazlaca rahatsız olan çocuklar görülmüştür. Aşırı tepkileri dengelemek tabii ki ana babaya düşer, eğer onlar da aynı hırsın kurbanı değiller ise. Yapılan bir araştırmanın bulgulanna göre smav hazırhğı için haftada sekiz saatten daha fazla ders, kurs v.b. faaliyetlere katılan çocuklann ruh sağlığımn bozuiduğu görülmüştür. (4) Haftada sekiz saati aşan yoğunlukta bir program bizim aşın hırslı dediğimiz çocuklann olağan programı oiarak gözlenmiştir. Son oiarak bir örnek vermek gerekirse, dörduncu sımftan başlayarak sınav zamanına dek okul ve ek ders dışı hiçbir faaliyette bu Evde panik ortamı Tabii ki çoğu ana baba bu denli hırsh ve tek yönlü değildir; aksine onlar iç celişkileri yüzünden kendilerinin bir sorun yaşadıklarının bilincindedirler. Bir yandan kendî hırslan, geçmişten kaynakla Çocukîmrtn geçmehs Çocuklar, kamp yaşamını andıran yoğun çalışma temposuna karşı öfke, korku ve mpküerini daha çok dolaylı yollardan dile getiriyorlar. tşi yavaştan almak, Ödevi son kiakikaya bırakmak, sıkışmca kopya çekmek, büyük dershane kurslannda 'dalga geçmek' gibi yöntemler çocuklar için bir emniyet subabı görevi görüyor. Aşın yemek, ani huzursuzluk, ana babaya çeşitli konularda karşı çıkış da olağan sayümalı. "Hangi öğretmenin daha iyi olduğu, çocuklann kaç saat çahstınldıg\ öğretmen saat ücretleri" de önemli bir yer tutuyor. tstanbul Erkek UsesVnde kayıt kuyruğunda bekleyen ana babalar, çocuklarırun geleceğini güven altma alma telaşında.. lunmayan, dördüncü ve beşinci sınıf arasındaki yaz tatılinde bile günÖzetle şu noktayı vurgulamakta sonsuz yarar vardır. Sınav olgude doğru oiarak geri sunulmasını sağlamaktan öte bir şey değildir. de birkaç saat çahşan çocuk, sorunlar geliştirmezse o çocuğun dinan özlemleri, kendi yapamadıklannı yaptırma isteği, öte yandan rencine hayran olmak gerekir. su çocuğun gelişimi süresince karşı karşıya kaldığı çeşitli dış sterlerAmaç hiçbir şekilde gerçek anlamda eğitim değildir. sağduyunun uyarısı ve çocuğunun özellikleri ana babayı "paralize" Yukanda sözü edilen saplantıların yanı sıra, belirli okul isimleri den biridir. Çocukla dışardan gelen baskı ve zorunluluklar arasınIşte çocuklarımıza hayatlannın onuncu yılında sunduğumuz uğduruma sokabiür. raş budur. Şimdi çocuklanmızın bu durumla nasıl başa çıktıklanna aileler arasmda çok konuşuluyor ise, o ailelerin çocukları da kendi Bu çelişki sonucu ana baba önce çalışmayı gevşek tutar, yan yol daki çok önemli koruyucu ve yumuşatıcı güç, ailesi ve özellikle ana aralannda ailelerinden duydukları yönde bir prestij ve statü sıbakalım. da kötü performans görünce paniğe kapılır, telaş ve korkusunu ço babasıdır. Dış stres her zaman ailenin aracılığı ile çocuğu, azalmış, ralaması oluşturabilirler. aynen ya da artmış oiarak etküer. Ailenin yapısı ve etkileşim stili cuğa hissettirir, tüm evde panik yaşanır. Ya da önce çalışmayı çok Gerçi bu olgu beşinci sımfa özgü depdir, sonra da sürmektedir. Ç/pcuklar çok yük kaldırır sıkı tutan ana baba, suçluluk hissedip çocuğa taviz verir, sonra yine sağlam ve olumlu ise çocuk dış stresten daha az etkilenecektir. TerKimin nereye girdiği konusunda konuşma ve imrenme doğal karşısine bir durum varsa çocuğun sıkıntılan artacaktır. paniğe kapılır. Sonuçta tutarsızlık, stres ve kaygı dolu yıpratıcı bir Bizlerin "istemeye istemeye" koşu atı haline getirdiğimiz çocuk lanabilir. Fakat bu konuşma, kimin hangi okulu tercih listesine yazsüreç yaşamr. Çocuğun biraz fazla tepki göstermesi ya da ağırdan lanmız aslında çok iyi nıyetli ve uyumlu varlıklardır. Genelde aile dığı konusunda bir "nispet yapmaya" dönuşünce durumda bir çaralması öfke patlamalanna, sonradan suçluluk duygulanna neden ola Oyun çocuğu, yarış atı oluyor içi ilişkilerde bozukluk olmadıkça çoğu çocukta bir gerekeni yapma pıkhk var demektir. Bu denli bir statu bilinci de ancak ailelerden bilir. isteği, kendine düşen görevi yapma zorunluluğu vardır. Birçok ço kaynaklanabilir. Bazı ailelerin bu tür bir rekabeti besledikleri gerÇocuğun smava hazıruk dbnemindeki durumunu incelemeye giÇocuk ana babanın çelişkisini kolayhkla sezer ve etkilenebiür. Ancuk bunu yaşanunın bir doneminde geçireceği bir ozel sureç oiarak çeği de çok düşündürücüdür. cak birçok çocuk olayın genel çerçevesini en az veli kadar kabullen rerken ondan ne beklediğimize kısaca göz atalım. Çoğunluğun uyalgılamakta; tanıdığı diğer çocuklar da bu cendereden geçtiği için miştir. O, yaşadığı somut düzeyde sıkıhr, ürker ya da hırslanır. Ola guladıgı hazırlanma sistemi şu: aşın tepki gösterme itilimini duymamaktadırlar. 1. Tam günlük özel ilkokul da olsa, yanm günlük devlet ilkym boyutlan ancak zamanla şekillenip çocuğa baskı yapar. Işte bu Bir ortaokul rehberinin gözlemine gore, ana babası tarafından'sı SffRECEK okulda da olsa, günde ortalama dört beş saat, haftada beş süre içinde ana babanın tavrı çocuğun bilinçlendikçe duyacağı stres nava sokulmayan bazı çocuklar kendilerini bir haktan mahnım edilgün sımf öğretmeniyle ders, artı test hazırlığı. düzeyini azaltabilir ya da çoğaltabilir. miş oiarak görebilmektedirler. Zaten baa ana babalar da ilerde ço (1) Ö. Günay, M. Ormanlıoğlu ve V. Yücel. "Yabancı Dille Eğitim Yapan 2. Haftada ortalama bir saat özel öğretmenle teke tek ya da cuğu, "Beni niye sınava sokmadın" diye sorgular kuşkusuyla bu sü Okullann Sınavtarına Hazırianan Oğrencılenn Kazanma Gereksmımıni Streiki üç diğer çocukla birlikte özel ders. rece girmektedirler. Çocuklann bu surece alıştıklannın bir diğer kanıtı sine Reaksiyonlavı." XII. Ulusal Psikivatri ve Nörolojik Bilimler KonjjD ı ş strese karşı yumuşaücı güç 3. Haftada iki üç yanm gün (ikisi cumartesi ve pazar olmak da tstanbul Üniversitesi'nden bir ekibin gerçekleştirdiği bir araştır resi Bilimsel Çalışmalan. 1985, AdanaMersın. üzere) tstanbul Erkek Lisesi ya da özel dersanelerde kurs. mada görülebilir. Araştırmacılar çocuklann "kurslan... adeta için (2) Ö. Guray, M. Ormanlıoğlu ve V Yücel. "Yabancı Dılle Eğitim Yapan Okulların Sınavlanna Hazırianan Birden fazla çocuğu olup da kısa arabklarla bu hanrhktan geçen 4. Evde ana babayla ödev ve test alıştırması yapma. de bulunduklan devreye özgii rutin bir faaliyet oiarak gördüklerini" sıne Reaksıyonları". XXI. Ulusal Öğrencilerin Kazanma Gereksınımi StrePsikiyatri ve NöroM'k Bilimler Kongana babalan da bir karşılaştırma sorunu bekler. Gerçi ikinci kez biBu programın anlarru şudur: Çocuğun oynayacak, dinlenecek, te(1) söylemektedirler. resi Bilimsel Çahşmaları, 1985, AdanaMersın. rincinin hatalanndan öğrenme avantajı olabilir; ancak birinci ve ikinci levizyon seyredecek, hele hele öğrendiğini sindirecek vakti yoktur. Sürecin başlangıcında birçok çocuk bu konuda bilinçsiz ve soyut (3) Yavuzer H. "Koleje Hazıriık Dönemınde Rastlanan Psıkopedagojik Soçocuklann kişilikleri genellikle farkh olduğu için fazla bir genelle Bu tür bir kamp yaşantısı, hele içeriği kuru bir konuda olunca kobir "iyi bir yere ya da Fılanca okula" gırme isteği taşıyorlar. Bu ko runlara İlişkın Bir Çalışma", "XX. Nörolojik Bilimler ve Pakiyatri Kongme yapmak zor olabilir. Bu durumda ana baba her iki çocuğuna lay kabul edilir bir şey değildir. İçeriği kuru demektekiftedenise şöynunun tam anlamım ancak hızlı çalışma dönemine girip, ilk değer re Kitabı, 1984, Bursa. karşı genel tavrı, açık ve gizli beklentileri konusunda en azından ken ledir; bilgi ancak sindirildikçe, kişinin kendi doğal hıayla alındıkça lendirmelerle kanlaşınca idrak ediyorlar. Tabii ki bu bilinçsizliğüı (4) Yavuzer, H "Koleje HazırlıkDönemınde Rastlanan Psıkopedagoıık Sodine karşı açık sözlu olmahdır. Aksi halde çocukla ilişkisi zorlana anlamlı ve haz veren bir şey olur. Bu kamp yaşantısmın amacı ise bir nedeni ana babalarının da bilinçsiz ve işin zorluklarına hazırlık runlara İlişkın Bir Çalışma." XX. Norolojik Bilimler ve Psikiyatri Kongre bilir. Bu ilginç konuya ileride çocuk açısından da değineceğiz. çok bilgiyi, az zamanda çocuğun kafasına doldurup, kısıtlı bir süresız olması. Kitabı, 1984, Bursa Ç a r m l c rmhmhmt ortmmti Bazı okullann ısimleri aile içinde çok konuşulursa, çocuklarda böyle bir prestij ve sıralama statüsü yaratabilir. Bu tür konuşmalar kimin hangi okulu tercih listesine yazdığı konusunda €tnispet yapmaya" dönüşürse, durumda bir çarpıkhk var demektir. Bu tür bir statü bilinci de ancak ailelerden kaynaklanabilir. Bazı ailelerin bu tür bir KURS MANZARALARJ Çocuklannı Anadohı Useteri ve özel okuüara sokmak isteyen ana babalar aytarca, bazen ytttarca öncesinrekabeti besledikleri gerçeği de çok den baslayan bir "yanş" havasına giriyorlar. Çoeuklan kurs görürken, dışarda onlan bekleyen büyüklerin konuşma konulan arasmda, düşündürücüdür,