Katalog

26EYLÜL 1985 Namlusu sahibine dönen silah: 4 netıcılerın 10 yıl ışçıhklen olmasa da seçılebıleceklen şeklındeydı Sendıkanın bugunku yönetım kadrolarının yarıya yakını bu konumda O tarıhlerde ne bakanhk, ne de seçımlerden sorumlu yargı organlan aksı bır yorum getırmedıler Ama aradan 11 5 yıl geçtıkten sonra konu pışınlerek ortaya suruldu Ve ılgmç bır tesaduf, tam da sendıkalarla bakanlık arasındakı kavga kızışmaya başladığında Bır kamu ışyennde ancak 1 gun grev yapabılen bır sendıkanın yönetıcılerı, 10 >ıl bılfııl ışçılıklerı olmadığı ve bu nedenle görevden ahnacakları tehdıdı ıle CUMHURİYET/7 Türk Metalİş Başkanı Mustafa Özbek Uluslararası Çalışraa Örgutu ILO'nun, ış yasalannın yururluğe gırmesınden bu yana hukumete yaptığı uyanlarla, yasaların uygulanmasında ortaya çıkan sorunlar arasmda ılgmç bır paralellık var ILO, sendıkalann önüne konulan yuzde 10'luk ışkolu ve yuzde 50'lık ışverı barajıtu sakmcalı göruyor ILO, ayrıca sendıkalara sözleşme yapma yetkısmın bakanhk tarafından verılmesııu de, temel ılkelen açısından kabul etmıyor 2821 \e 2822 sayılı ış yasalarımn uvgulamaya geçırılmesmden sonra doğan ılk sorunlar da, hep bu konularda oldu. Yetkı tartışmaları, "sahtecilik" ıddıalan hıç bıtmedı Pek bıtecek gıbı de gözukmuyor. Bakanhğın gerçeğı hıçbır şekılde yansıtmadıkları ortada olan ıstatıstıklen uzennde dunku yazımızda genış bır bıçımde durmuştuk Yetkı konusunun boyle düzenlenmış olması, sendıkalan bakanhğın ehne teslırn edıyor, orüan ıktıdara "gebe bırakıyor." Bugun, sendıkacılar, hukumet, ışveren, ış hukukçulan ve konuyla ılgılı ötekı kesımler çok ıyı bılıyorlar kı, ıstatıstıkler gerçekçı olarak duzenlendığınde barajı aşmış gıbı gozuken sendıkalann yansından fazlası bu Grev çılerıne, çalıştıklan ışverınde grev yasağı olduğunu soyledı sendıka Moral bozan grevler Yasanın ılk uygulamaları sırasında az sayıda sendıka, kuçuk boyutlu ışyerlerınde grev denemelerı yaptı. Ilkı 1984 ekımınde >apılan bu grevlerın akışı, grev yapılıp karşılığında hak alınabıleceğı guvenı yerıne grev korkusunu yerleştırdı Dok Gemıİş'ın Yıldınm ve Desan tersanelerınde gerçekleştırdığı gre\lerden bırı uzun bır uvgulama sonrası yasa>a aykın olduğu gerekçesıyle vargı tarafından durduruldu Otekı ıse, bır dızı >argı karanna rağmen bır turlu onlenemeyen uretımle bırhkte ıçınde bulunduğumuz aya kadar surdu Ay ıçınde, yargının kaçak ışçı çalıştınlmasına karşı denetımı bıraz sıkılaşınca, çahşanlara pek onemlı haklar getırmeyen, grevcı ışçılenn ışe donmelerını sağlayan bır sözleşme ımzalandı Buna benzer bır olay da, bıraz daha başarıh bır u>gulama ıle AğaçIş'ın Domsan grevınde yaşandı TurkMetal'ın Aydın Aysan'dakı grevı, ışverenın açıklamalanna gore artan uretımle bırhkte 23 ocaktan bu vana suruyor Otekı grevler de ya tıkanmış durumda ya da başarısızlıkla sonuçlanmış Cıddı sayılabılecek ılk uygulama, Petroltş'ın Istanbul Bırleşık Alman tlaç Fabrıkalan'nda başladı Aynı Petrolîş'ın bır grevı, Bakanlar Kurulu kararı ıle ertelendı (erteleme, fiılı Grev artık işverenin sılahı Turk Metal Sendıkası grevle bırhkte uretımın surduğu Aydın Aysan grevın yuruten sendıka Başka kucuk grev denemelerı de var Turk Metal Baskanı Mustafa Ozbek bu yasalarla ve var olan koşullarda grev yürutmenın "enayilık" olduğunu soylemıştı Uygulamanın ıçınden bır sendıkacı olarak durumu şöyle ozetlıyor 'Mevcut kanunun 48 maddesı aslında etkılı bır grevın yapılmasını peşınen onlemıştır Grev yapılacak ışyennde grev gozcusune getırılen tatbık grev gozculerının ışyerıne gırış ve cıkışlara engel olamayacaklarına daır huküm ışyerıne gıren ve çıkanların kontrol amacı ıle de olsa durdurulamayacağı grev gozculerını fonksıyonsuz hale getırmıstır Ayrıca grev gozculerını tabıat şartlarından korumak ıçın ıstıfade edebıleceklerı kulube baraka çadır gıbı barınma vasıtalarının kurulamayacağına daır yasak ve ışyennde grevı kamuoyuna duyuracak olan afış pankart gıbı ılan vasıtalarının yasaklanması kanaatımızce grevın etkısını yok etmek kamuoyunun dıkkatlerınden uzak tutmak grev gozculerını yıldırmak, dolayısıyla grevı çözmek ıçın getırılen tedbırterdır Bızım Aysan grevınde 1985 ocak ayında grev gozculerı ışyennın dışında ısınmak ıçın soba yakmışlardır Işveren mulkı ıdarecılerle buna bıle manı oldu IŞverene sendıkaca grevın başlama tarıhının bıldırılmesı demek gereklı tedbırlerı al gucunu organıze et demektır kı zaten bu hukum de grevın etkısızlığı peşınen sağlanmıştır Işte bu bılgı ışverene ulastırılmca ışveren bır grup ışçının elınden dılekçe alarak grevın başladığı gun tazmınatlarını vererek ış akıtlerını feshedıyor Ertesı gun onların yerıne uretımı yurutecek ışçıler alıyor Bu ışçılenn fabrıka ıçınde ne yaptıklarını tespıt etmek oldukça guç Ancak yargı yolu ıle yapılıyor O zaman da ışveren haber alıyor ve hâkım ışyerıne gıttığınde bu ışçılenn ışveren grevdekı ışçılenn tezgâhında calışmadığını gösterıyor Ve sonuç alınamıvor 3u da yetmeynce bu kez yenı ışçı alıyor ceza ışverenı caydırıcı noktayı gecmıyor Aynca tezgâhların bır kısmını fabrıkadan sokup goturuyor Başka bır atolyede uretım yapıyor Sonuç olarak 12 Eylul'den once grev ışçının ekonomık sılahı ıdı Şımdı ıse ışverenın sılahı oldu Eskıden toplu sözleşme masasında sendıkalar ışverenı (greve gıderım) dıye tehdit edtyorlardı Şımdı ışverenler sendıkaları (greve gıt) dıye (rahat ve huzurlu bır ısletmeye kavuşalım) dıye tehdit edıyorlar "eylem" kararları alması arasında zaman açısından buyuk bır paralelık var Yam, önce Turklş, "İlle de eylem" dıyor, ardından bakanhk bır raporu basına sızdınyor, sonra da "Yılmaz ile Kalemli buluşup opuşuyor." "Denetim"ın, ehıl ellerde nasıl ışledığını anlattıktan sonra, konuyu değıştırelım, "işçinın sılahı"na, yanı "grev"e gelelım Sahibine dönen namlu Grev, ışveren karşısında tek tek zayıt kalan ışçılerın orgutlu sendıkalar desteğınde guçlu olmalarını sağlayan başhca sılah Butun dunyada genel kabul gören kural, ışçının grev sılahı sayesınde ışveren karşısında pazarlık gucune sahıp olabıleceğı şeklınde. Ve grev, artık dunyada tartışması bıle yapıhnayan bır hak Grevın kısıtlanması, toplusozleşme hakkının ve Dosyası ŞUKRAN KETENCI yetkısını yıtırecek Bırçok ışkolunda, çalışanlann yuzde 10'unu örgutleyebılmış sendıka yok Bu, yuzde 10'u aşabılmış sendıkalann ış>erlennde yuzde 50'yı aşıp aşamadıkları şuphelı Ozetlemek gerekırse, sendıkalar, bakanhğın hakkanıyet olçulerının dışında hazırladığı ıstatıstıklere muhtaçlar sözleşme ımzalamak zorunda kaldıklarını açıkladılar Cİerken bırçok sendıka yonetıasmın görevden ayrılmaları ıstendı Isteme uymayanlara valılıkler aracılığıyla teblıgatlar vapıldı Buna da uymayanlar oldu Konu, sendıkalann kapatılması ıstemıyle yargıya yansıdı Ancak yargının ılk kararları sendıkacıların haklı oldukları volundaydı Ama sorun kapanmadı Bakanhğın gunden gune değışen uygulamalanyla "denetim" ılkesının nasıl "şantaj"a dönuşebıleceğıne en guzel örneklerden bırı de, 2821'ın 47 maddesıne gore yapılan ışlemler Bıze göre, Çalışma ve Sosyal Guvenhk Bakanlığı, yasadakı yetkısını de aşarak, mufettışlenne Malıye Bakanlığı tarafından yapılması gereken malı denetımlerı de yaptınyor. Ve mufettış raporları, harcamaların organ kararlarına uygunluğu esprısını aşarak, harcamaların cınsını de araştırı>orlar En ılgınç durum da, "yolsuzluk", "usulsuzluk" gıbı ıddıalan da ıçeren denetim raporlanmn (basma da sızdığı halde) bır turlu yargıya ulaştınhnıyor olması Tabu, bu denetim raporlarının basına sızmasıyla Turklş'ın kendı deyımıyle Denetim mi, şantaj mı? lş hayatımızı duzenleyen yenı >asaların getırdığı ve en çok tartışması yapılan olgulardan bırı de, sendıka deneumlerı Denetırnle ılgılı ılk sorun, 1983 yılında çıktı Tüm sendıkalar, genel kumllannı bu yılın sonuna kadar bıiırmek zorundaydı Yasa, sendıka yönetıcılerı ıçın 10 yıl bılfııl ışçılık vapma zorunluğu getırıyordu Amaç, "sendika agalıgı"nın önlenmesıydı Genel kurullarda, söz konusu yasa maddesının nasıl yorumlanacağı sorun oldu Yaygın söylentıye göre Turklş, madde yorumu ıçın bakanhğa ve hukukçulara başvurdu Yorum, eskı yönetıcıler ıçın "eski stalulenne bakılmaksızın" deyımınm yer aldığı yasa hukmunden vararlanılacağı ve eskı yo Etkili işveren kuruluşu KİPLAS'ın Başkanı Refik Baydur: Kanunlara karşı olmak, haklı ve isabetli değildir GÖZCÜLER SOĞVKTA, KAÇAKLAR tÇERDE Yeni donemin grevlennde kısa surede anlaştlan bir gerçek vardı: Grev go.;usunun hiçbir işlevi kalmamıştı. tşte, Ankara'daki Domsan grevinden bir goruntu. tki grev gozcusu, yağan kann altında, talaş sobasıyla ısınmaya çalışıyorlar. tçeride ise kaçak isçüer uretımı surduruvor. (Üstte) (Fotoğraf RIZA EZERJ sendıka ozgurluğunun kısıtlanmasıyla eşanlamda kabul edılıyor Bızım ış yasalanmız da bu uluslararası kurallara "uyuyor." Öncelıkle, >asa kural olarak boyle bır hak kın varhğını kabul edıyor Ancak sıra, hakkın duzenlenmesıne, ışın ayrıntılarına gelınce pratıkte çok yonlu kısıtlamalar soz konusu oluyor Ve sonuçta grev sılahı, ışçının ışverenı cavdırıcı, anlaşmaya zor layıcı, barışçı sılahı olmaktan çıkıyor Sendıkalar, buyuk gerı adımlar ıçeren, hak kayıplarını beraberınde getıren, gelırı genleten toplusoz leşmelerın altına ımza atarken, grev yasaklannı one suruyorlar artık Grev yapamadıkları, sozleşmelerı YHK'nın ehne gondermek ıstemedıklerı ıçın, ımzaları "seh>en" attıklarını soyluvorlar Evet, grev hakkının yasa>la getırılen kısıtlamalar sayesınde sadece ısım olarak kalması bır olgu Ama şu soru da haksız mı 7 "İşçileri boyle yoksullaştıran sozleşmelenn altına imza atılır mı? Butun engellere ragmen grevın sonuna kadar zorlanması gerekmez mı?" Şoyle bır somut gerçek var kı, grev hakkına getırılen yasak ve kısıtlamalar, ozellıkle buyuk sendıkalann yetkıh yonetıcılerını vıldırmış durumda Sendıkacıların ıçınde "gre\ korkusu" yerieştığını soylemek yanlış olmaz Greve gıtmekten çekınen, korkan sendıkalar, zaman zaman ışçılerını de fıılı durumlara zorluyorlar Turkıye'nın en buvuk sendıkalarından bırı, grev yasağı olmayan buvuk kamu ışyerlerınden bırınde ımzaladığı ve ışçının beğenmedığı sözleşme ıçın, ışı yalan boyutlanna kadar vardırdı IşIsçı ışveren ılışkılerınde en etkılı ışveren sendıkalanndan olan Kımya tlaç Plastık Lastık Sanayıı Işverenlerı Sendıkası KIPLAS ın Başkanı Refık Baydur bugunun değerlendırmesını şoyle yaptı 12 Eylul 1980'de toptan durdurulan ve uç yıl boyunca merkezı otorıtenın yüksek hakem aracılığı ıle yüruttüğu ışçıışveren ılışkılerı 1984 basından ıtıbaren tarafların karşılıkh ırade beyanları ıle gelışıp oluşmaktadır Bu ızahtan sonra bu ılışkılerı üç ana grupta toplayıp ıncelemek suretıyle değerlendırmenın daha isabetli olacağı kanısındayım 1 12 Eylul 1980 tarıhınde ışçı ışveren ılışkılen Bu donemin en karakterıstık vasfının ıdeolojık sendıkacılığın hak ve menfaat koruyup kotarma ışlemıne hâkım oluşudur Bu donemde makul ıstekler ve tutarlı talepler yerıne aşırı ve ıdeolojık ısteklerle tutarsız ve sınırsız talepler soz konusudur Basından bu noktaya kadar suçu ışçıye ve onun teşkılatlarına yuklemek yanlıs olur Bura>a kadar gelışte DISK ın kurulmasına sebep olan Turklş tekı çekışmelerden ışveren kanadının kısa vadelı ve oportınıst davranısı yanında devletın partı ve seçım kaygıları ıle tarafsızlık ve otorıte zaafına kadar bırçok sebep vardır Ne var kı bır memleketı olumsuzluğa doğru surukleyen bu sebeplerı b'zı ıçerden vurmak ısteyen mıhraklar ıyı kullanmıs ve bazı kuruluşlarımız da buna bılerek veya bılmeyerek alet olmuşlardır 16 hazıran olayları 1 Mayıs toplantıları, Izmır de şarter ındırme eylemı kanunsuz grevler bunun tıpık mısallerıdır 2 198083 donemı Geçmışın acılan merkezı otorıteyı bu konularda çok dıkkatlı olmaya ve konuyu sıkı bır kontrole almaya mecbur etmıştır Bu donemde en değerlı hızmet kapatılan sendıka ve konfederasyonlarla kapatılmadan faalıyetten men edıten sendıka ve konfederasyonlara bağlı toplusozleşmelerı yok farzetmek yerıne uçlu bır kurulun kararı ıle yururlukte tutmak olmuştur Kım ne derse desın YHK bırçok hakkı ıhlal etmeden gelıştırırken, bazı haklan da belırlı maddelerde toplayarak varılan hedeflerden genye kaymadan tum uç yıl ışçıye ve ışverene değerlı hızmetler vermıştır Boylesıne dejenere edılerek mıllı sevıyede yaygınıastınlmış bır toplusozleşme gelışımını zedelemeden sıstemlı bır duzene sokmak hıç de kucümsenecek bır hızmet değildir 3 Serbest pazarlık donemı ve yenı gelışmeler Bu donemin temel olusumunu 2821 ve 2822 numarah kanunların oluşturduğu herkesce bılınen bır gerçektır Ancak coğu kuruluş ve kışılerın acımasızca ıfadelerle antıdemokratık' olarak kabul ettıklerı ve bu yasalarla ne toplusozleşme ne de grev yapılamaz dıyenlenn tersıne mevcut kanunlarımızın dunya uygulamasına ters duşecek hıçbır maddesı yoktur demek mumkundur Ornek ajdığımız kıta Avrupası Japonya, ABD aynı veya cok yakın yasa hukumlen ıle mukemmel calısırken bızde kanunlara karşı olmak hıç de haklı ve isabetli bır ıddıa değildir Mevcut kanunlarla ışcı ışveren sendıkalan bu donemde ornek sozleşmeler ortaya koymuşlardır Yenı sözleşme duzenı ıçınde eskıden çok şıkâyetç olup uygulama olanagı bulamadığımız seyyanen zam yerıne ıs tarıfı ve kademelı zam dagınık ve gelısıguzel teklıfler yerıne norm hukumlerde yeknesaklık munferıt sozleşmeler yenne grup ve ıskolu sozleşmelerı gıbı kuçumsenmeyecek gelışmeler bu donemde acıkça gorulmektedır Pek tabıı maddı veya fıkrı hıçbır guce sahıp olamayan celımsız sendıkalar ıcın bu yol yanlıştır Bu yol kısa vadelı cıkarlar ıçın basıt oyunlarla ıscıyı ıstısmar ve kendı geleceğını tam goremeyen basıretsız ışverenler ıçın de yanlıştır Ancak bugun buyuk sendıkalarımızın oluşturduğu bazı ıs kollarında bu kısır dongu terk edılerek meselenın boyutları gelecegın Turkıyesı ndekı modern ışçı ışveren ılışkılerını sımgeleyebılecek sevıyede gorulmekte ve uygulanmaktadır Artık guclu sendıkacılık başa guresebılen faktor olmaktadır Bugunun en olumsuz gelışmesı devlet ısverenışçı uclusu arasndakı dıyalog kopukluğudur Kanımca bunda suclu aramak gereKsız bır caba olur Bır memlekette anayasal kuruluşlar arasındakı kopukluklardan tum taraflar sorumludur Isçı ışveren ust kuruluşlarının asgarı mustereklerde bırtakım calışmalan beraberce olusturarak devlete kabul ettırmelen mumkun ıken nedense bundan devamlı kacınılmaktad r Bu durum belkı de tarafların kendılerıne guven noksanlığı ıle daıma kavga etmek alıskanlığmdan dogmaktadır Iscı ışveren ılışkılerınde sıyası otorıtenın teknık hataları olsa bıle buna taraflar sebep olduğu ıcın kusur uygulamadan zıyade senc'iKacıların sırtında kalacaktır kanısındayım Yüzyıllar gerisinden Grevin adı kalıSl \: YENİDONEMÎN EN ILGİNÇ GREVÎ Yenitoplu pazarlık donemınm en ilgmç grevi, kuşkusuz Ankara'daki kapıcılar greviydi. Grev, basladıktan kısa bır sure sonra Bakanlar Kurulu karanyla durduruldu. Gerekçe, "kaloriferlerin site sakinlennce, yanı ehıl olmayan ellerle yakılması" ve "dolayısıyla halk sağlığının tehdit altına gırmesi"ydi. (Fotoğraf UMtT SEZGİN) sonucu bakımından yasaklama ıle eş anlamda) AğaçIş'ın bır grev kararı ıse, bıldırımı postada gecıkıp ışverene zamanında ulaşmadığı ıçın duştu Yenı donemin en ılgınv grevlerınden bın Ankara'da vaşandı "Kapıcılar grevı" çok değışık bır nedenle durduruldu Kapıcıların greve gıttığı sıtede, sıte sakınlerı kalorıferlerı vakma>a başlamışlardı Bu durum karşısında Bakanlar Kurulu, "grevin halk saglıgını tehdit ettıgine" karar verdı Gerekçeve gore, kalorıferlenn "ehıl olmayan kişilerce yakılması, kotu sonuçlara" >ol açabılırdı Yenı donemin grevlerınm bır başka vonu de, bır ışverınde hem grevın hem de uretımın devam etmesıvdı Aydın'dakı Aysan fabrıkalarının ışverenı, samımı bır şekılde durumu anlatıyordu "Gre> var, uretim artıyor." \rtık pek ışlevı kalmavan "gre> gozculerı" kapının onunde, uzennde "Bu ışyennde grev vardır" vazıh pankartı beklerken, ıçerıde başkaları çalışıyor, uretım artarak devam edıvordu Ikışergreı gozcusu bekiıvor, uretun suruyor, ışverenkey Küçük atölyedeki büyük üreticiler Kapalıçarşı çevresı, sadece Istanbul'un değıl Turkıye'nın çok onemlı uretım merkezler nden bırıdır Ayakkabı, gumuş, altın, kumaş, konfeksıyon uretımınde Turkıye uretımınde onemlı pay alan yorede gozle gorunen fabrıkalar yoktur Ancak aynı malları ureten cok sayıda kuçuk uretım merkezlerı, atolyeler sayılamayacak kadardır Çogunluğu esnaf derneklerıne kayıtlı atotyelerde Turkıye'nın bılınen en buyuk fırmalarına da bol mıktarda uretım yapılır Işçısı ısverenı bırbırıne karışmış bu uretım merkezlennde, çalışan kalıfıye ışçı sayısının yuzbınlerce oldugu, bağlı esnaf derneklennın verdığı bılgıler arasında Işte yüzyıllar gerisinden kalan Mahmutpaşa yokuşunun arka sokağındakı buyuk Valıde Han Dışarıdan sur gorunumundekı sıralanmış ışyerlennde en çok dokuma tezgâhı olmak uzere akla gelebılecek her turden uretım aracı yerleştırılmış Kondor boyu ış yerierınden kalın duvarlarla çevrılı kuçücuk odalarda makınelerden başka ancak bır de çalışan ınsana yer kalıyor Bu kadar dar bır mekanda, kulakları sağır eden makıne gürultusunu, kımyasal maddelerle calışıyorsa zehırlenmenın bcyutlarını varın sız tahmın edın Buralarda gunluk çalışma saatı 13'un altına ınmıyor Sadece valıde Han'da 600 cıvarında ışyen var Ve derneğe kayıtlı dokuma tezgâhı sayısı 3500 cıvarında Bır dokuma tezgâhının bugunku fıyatlarla gunde getırdığı cıro 13 saatlık uretımın karşılığı 9 bın lıra cıvarında Bunun ıçınden kıra, elektrık ve dığer masraflar cıkacak Sonra çalısana ne kalacak? Varın sız hesaplayın Tabıı kı bu yoğun uretım merkezlennde sozleşmelıçalışmanın.sosyal guvenlık kapsamı ıçınde olmanın, cmeğın yıllarının sayılmasının ışçı sağlığı, ış guvenlığı onlemlerının sözu euılemez Iste onanlırsa kusursuz mımarı guzellıktekı, yüzyıllar gerisinden gelmış ve belkı de bır o kadar zamandır onarım gormemış Buyuk Valıde Han'dan ıkı ış yerı, ıcıne ancak sığan makıne ve ışçılerı ıle Nasıl tarıh gozunuzde canlan9 mıyor Y apılmasın mı? 1984 ortalarında başlavan >enı toplu pazarlık donemınde, sendıkalar pazarlık masasında hıçbır şekılde etkın olamıyorlar Butun sılahlarından arındırılmış sendıkalar, ışveren sendıkalan ve kamu ışletmelerı ne verırse, ona razı olmak zorunda kalıvorlar Doğal olarak bundan ıaban, yanı ışçıler rahatsız olu>orlar Sendıkalar ıse bu homurdanmalara karşı, yasalarla getırılen kısıtlamaların ardına sığınıyorlar Grev hakkının kullanımına getırılen kısıtlamal<ı ra rağmen, bu haktan vazgeçılmemesını ve sonuna kadar kullanılması gerektığını savunanlar da var Bu goru'.u savunanlara gore. soz konusu kısıtlamaların kendılığmden kalkmasını beklemek saçma HÜZNE G/D£A YOL Cumhunyet'ten ıkı b'aşhk: Bıri, 21 Ekun 1984 tarıhlı. Yenı donemin ılk gre\inı belgelıyor. Dok Gemılş'm Domsan grevı bu. Alttakı baslık ıse yenı yasanın sonucunu ozetlıyor: ' 'Grevın adı kaldı'', ve bır tanhsel belge daha: ' 'Grev var, uretım normal." Yarın: Bedeli kim ödüyor?