Katalog

Cumhuriyet DÜNYA'DA Y1LIN OLAYI Geride biraknğımıa yılm en önemli olayı, hıç şüphesiz, Orta Doğu'da patlayan savaş ve bu savaşın tüm Batı dünyasına dalga dalga yayilan etkıleri oldu. 6 Ekim Cumartesi günü 1967 Haziran'ından beri süregelen «ne savaş ne barış» durumunun bozulmasıyla, Türk ve dünya kamuoyu. Orta Doğu'da petrol üzerinde düğümlenen çıkarların dün ya barışı için ne denli önem taşıdığmı bir kez daha olanca çıplaklığıyla gördü. Gerçekte yıllardan beri şu ya da bu biçimde sürmekte olan İsraıl Arap savaşı bir kez daha nıtelık degiştirmişti. 6 Ekim günü Mısir birlikleri, Süveyş Kanalmın Doğu yakasına geçtiler ve İsraıl ışgali altındaki Mısır topraklarında ilerleme kaydederek savaşı başlattılar. Askeri alandaki gelişmeler özetle şoyle oldu: Mısır birlikleri, İsraıl'in unlü Bar Lev hattını ele geçirip durduruldular. Suriye birlikleri önce îsrail'in işgali altındaki Golan tepelerınde ilerleme kaydettiler, şonra Îsrail'in karşı saldırısıyla geriledıler. İsrail birlikleri de Süveyş Kanalının Batı yakasına geçerek köprü başı tuttular. Ürdün, Suudi Arabistan ve Irak birlikleri Suriye ,cephesinde savaşa katıldılar. "Venİ Sİlâh: Petrol yeni yıl eki Orta Doğu savaşı ve Batı Dünyasının karışması Vietnamda savaş yılında sona erdi Geride bıraktıgımız 1^7^'ün en önemli dış olaylarındaiı birı de, insanlık tarihinin en uzun, en kanlı savaşlanndan bırinin Vietnam'da 23 Ocak günü sona ermesi oldu. Savaşı sona erdiren anlaşma, ABD adına Başkan Nixon'ın Güvenlik İşleri Başdanışmanı Dr. Henry Kissinger, Kuzey Vietnam adına da Polittüro üyesi Le Duc Tho arasında Paris'te parafe edildi. Kesin barış anlaşması, 27 Ocak günü Paris'te imzalandı. Ateşkes ay. nı günün gece yarısı yürürlüğa girdi. Vietnam halkmın ABD'ye karşı 13 yıl sürsyle sürdürdügü Ulu sal Kurtuluş Savaşında 1.5 milyon insan can vermişti. 13 yıî içinde Amerikan uçakları Vietnam topraklarma 15 milyon tondan çok bomba attılar. Bu sayı, ülke topraklannın ortalama her metrekaresine 50 kilo bomba düş mesi demekti. îkinci Dünya Savaşında bile bu denli korkunç bomba atıltnamışt'.... Barışla ilgili olarak Başkan Nİ5£on, «Kâbus sona eriyor» derken, Kuzey Vietnam Başbakaru Fam Van Dong, şöyle. konusujordu: «Paris anlaşması. Vietnam hal kının bağımsızlık, özgürlük ve ba rış için giriştiği uzun, çetin va sarsılmaz mücadelesinin çok büyük bir zaleridir.» 1973 Brejnev vc NUonı 1973'de de tatlı pazarlıklara devam... JÎ73, Batımn dev ekonorr.ileri arasındakı çıkar çatışmalannır. yo ğunlaştığı ve <do!ar bunalım;» deyimiyle parasal alana da yansıd;ğı bir yıl oldu. İkinci Dünya Sav» {inı izleyen dönemde zorunlu Amerikan desteğinin katkısıyla ajaklaıı üzerine dikilen Bau Avru pa ve Japon kapitalizmi, ö'zcllikle 1970 yılından sonra dünya pazarlannda ABD'yi geriletmeye başladılar. Öte yandan, askeri nitelikteki muaizam dış harcarmJau ile yurt dışına sürekli sermaye akışı ABD'nin ödemelec dengesıni olumsuz yönde etkiledi. Ekonomik çekişme ve Dolar * bunalımı llişkin örneklecden bazJarı 1973' de şur.lar oldu: Ve bazı örnekler Sovyetler Birliği Konıünist Partisi Genel Sekreteri Ltonid Brejnev, Başkan Nixon'ın konuğu olarak 19 haziran günü ABD ye ayak bastı. Dr. Kissinger. «ABD Sovyetler Birliği işbiriiği nrtık dönülmez bir aşamaya girır.iftir» dedi. 1973"de Sovyetler Birliği, Ba Parasal gelişmeler ve Türk lirası Bu gelişmelerin tümü 1973'de Batı dünyasında ekonomik ve si yasal alanlarda ycni dengelerin kurulmasını gereküriyordu. Fsra sal alanda .denge.nin kurulması işine, çeşitli Batı ülkeleri parala rırıda değer değişimiyle girişildi. İste bazı örnekler: 13 Şubat: Araerikan dolarının değeri yüzde 10 düşiirüldü. 14 Şubat: Türk lirası Jolar» bağlı olarak aym oranda devalü» edüdi. 12 Mart: Batı Alman Markının değeri yüzde 3 yükseltildi. 21 Mart: Türk lirasımn değeri bu kcz Alman markına oranla düşarüldü. 29 Haziran: Batı Alman mar kının değeri bu kez yüzde 5.5 yük selüldi. 14 Kasım: Amerikan Mcrkez Bankası Başkanı Arthur Buıus, 1969den bcri yürürlükte olan altın ıçin ikili kur sisteminin iptal edildiğini açıkladı ve dolar'ın yararma yeni bir karar daha alın mış oldu. Altın fiyatları belü ölçülerde düşerken dplar değer kazanıyordu..' Bağımlı bulunduğurr.uz Batı ekonomik sistemindeki gelişmelerden Türk parasmın ve ekonomisinin etkilenmemesi ola nsksızdı. Nitekim, bu gerçeıi K73' de tüm açıklığıyla yurdumuzda yaşandı. tı ülkeleri ara'mda en çok tictre ti ABD ile yaptı. Avrupa Güvenlik Konieıansı toplandı. Vietnam'da barış 'anlajması imzalandı. NATO ve VARŞOVA Püktı arasında Viyana'da karşıhklı ve dengeli kuvvet indirimi gürüşme leri başladı. ABD, «tek Çin» ilkesuıi kabul etti. Ortadoğu Savaşı: Araplar. İsrail'in işgali altındaki topraktennı kurtarmak İçin petrol fiyatına yüzde 112 zam yapacaklarını açıkladı. nm bir önemli sonucu da NATO' nun bir kez daha temelinden sar sılması oldu. NATO içinde ABD Batı Avrupa ıkilemi gözler önüne serildi. ABD Dışişleri Bakanı Kissinger, Ortadoğu savaşmda Avrupalı müttefiklerinin .ABD yi yalnız birakmakla suçladı. Pet rol kaynakları açısından büyük ölçüde Orta Doğu'ya bağımlı bulunan Batı ülkeleri, varolan düny» dengesiode birlikte hareket edip, ömeğin, açıktan askerî müdahaleyle sonuç alma dönemini artık geride bırakmışlardı... savasıyorlar... Batı ekonomileri arasmdaki çıkar çekişmesinin keskinl^çmesi ve ABD'nin yanı sıra Ortak Pazar ile Japonya'nın yeni iktisadl güç merkezleri olarak ortaya çıknıa ları. 1973'de yeni siyasal gelişmele ri de beraberinde getirdi. Nitekim, Başkan Nixon'ın ünlü siyasî işler başdanışmanı Dr. Henıy Kis singer, 24 nisan günü yaptı&ı konuşmayla Batı ittifakına artık ye ni bir biçim verilmesi gerektığini dünya kamuoyuna açıkladı. İkin ci Dünya Savaşı soıyasmm ürü nü olan Aüantik tttifakı, 19701erdeki uluslararası koşullarla artık uyumlu değildi. NATO, günüınüz koşullarına uyarlanrnalıydı. Kissinger bu hedefe eri$ilmesi için ABD, Kanada, Japonya ve Batı Avrupa ülkeleri arasında yüksek kademe görüşmeleri yapılmasını ve yeni bir Atlantik ittiıakınm çerçevesinin çizilmesini öneriyordu. Dr. Kissinger ayrıca, Ortak Pazar'ın uyguladığı dışa kapalı ticaret sisteminin iki kıta arasında «huzursuz bir rekabete» yolaç tığına da işaret ediyordu Yeni bir Atlantik yasası mı?.. Yunanistan'ın yeni CumhurbaşJauıı Gizilris: Göstermelik denıokrasiye yönelme çabalanna bile «hayır» dedi... Faşizme devam 1973'de Yunanistan"daki karanlık yönetimi göstermelik bir demokrasi çerçevesi içinde yürütme yolundaki çabalar da 25 kasım günü son buldu. 1967'de Yunan Sol'u seçimle iktidara yönelirken çok partili rejime .paydos» diyen Papadopulos'un liderliğindeki «Albaylar cuntazı» bu kez, bir «generaller cuntası tarafından devrildi. Darbenin lideri görülen Korgeneral Fedon Gizikis, darbe gü nü Yanya Metropoliti Serafin'in önünde ant içerek Cumhurbaşkanı oldu. Perde arkasındaki kuvvetli adam ise Atina Garnizon Komutanı General İyonides idi... Demokratik nitelikteki iç ve dış baskılar sonucu göstermelik bir demokrasiye yönelinmesi ile son darbe arasmdaki önemli tarihler ise şunlardı: 31 Mayıs: Krallık lâğvedîldi, Cumhuriyet ilân edildi. Fapadopulos 7 yıl süreyle Cumhurbaşkam kalacaktı. 1974de genel seçimler vaadedildi. 18 Ağustos: Sıkıyönetim kaldırıldı, siyasal af açıklandı. 17 Çasım: Üniversite öğrencilerinin başlattığı ve yer ycr i?çilerin de katıldığı direnis hareketi kanla bastırıldı. Ülkede sıkıyönetim ilân edildi. 25 Kasım: Papadopulos yönetimi devrildi . Seçimler ve Anayasa iptal edildi. Sürgünde yasayan ünlü Yunanlı politikacı Andreas Papandreu, darbede CIA'nm parmağı olduğunu öne sürdü. Arapların bu savaşta kullanmaya başladıkları en önemli silâh, petrol oldu. Bu silâh gerçekten de etkıli oldu. Çünkü, Batı Avrupa'nın ithal ettiği petrolün yüzde 75"i Federal Almanya'nm ithal ettiği petrolün yüzde 72'si Japonya'nın ithal ettiği petrolün yüzde 45'i, ABD'nin ithal ettiği petrolün yüxde 22 si, Atap ülkelerimien geliyordu. S»vaş'ın gelişimde bazı önemli tarihleri de şunlar oldu: 9 Ekim: Türkiye, İsrail'in 1967 işgal ettiği Arap topraklanndan çekilmesinin Orta Doğu barışmda en önemli unsur olduğunu açıkladı. 17 Ekim: Petrol Ihraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), varil başına petrole yüzde 17 iam yaptı. 18 Ekim: Petrol ihraç eden Arap ülkeleri, İsrail'in Arap topraklarmdan çekilmesini sağlamak amacıyla ürettıkleri ve ihraç ettikleri petrolü her ay yüzde 5 oranında kısmayı kararlaştırdılar. 20 Ekim: Irak ve Libya afi şe petrol fiyatına yüzde 50 zam yaptı. ABD Dışişleri Bakanı Kissinger acele Moskova'ya gitti. Libya ve Abu Dabi ABD'ye petrol ambargosu koydular. 21 Ekim: Suudî Arabistan, Katar, Kuveyt ABD'ye petrol ih racını durdurdular. Bahreyn ise Basra Körfezinde ABD'ye kolaylıklar sağlayan tek lıman anlaşmasını iptal etti. ve Batıda enerji bunalımı kinleşmesinin Türk ekonomisini daha, da etkileyeceği açaktı. Özellikle her geçen gün zam gören petrolün, ithal petrolüne bağımlı enerji politikası açısmdan Türk ekonomisine ne gibi yükler getireceği 1974'de görülecekü. tir. Petrol silâmnın etkili bir biçımde kullanılmasıyla bu ham maddenin Batı ekonomileri için nasıl bir anlam ifade ettiği özetle şöyle ortaya çıktı: Arap ülkeleri, ABD'den sonra Hollandaya da petft)İ ihrâcıru tTimiiyTe durdurdular; Başkan Nixon, enerji sıkır.tısına ilişkin alınması gerekli tedbirleri açıkladı ve ABD' nin petrol açığının bu kış yüzde 35'e ulaşacağını belirtti: Batı eko nomilerinde enerji darhğmın, üretimin gerilemesine ve işsizliğin büyümesine yolaçacağı belli oldu ve bunun ilk belirtileri ortaya çıktı... Ve Orta Doğu barış Konferansı 21 Aralık günü Cenevre'de tarihî Milletler Cemiyeti binasında Orta Doğu Barış Konîeransı toplandı. Konferans Bırleşmiş Mılletler Genel Sekreteri Kurt Waltheım'in başkanlıgında açıldı. Konferansa ABD, Sovyetler Birliği, îsrail, Mısır, Ürdün Dışişleri Bakanlan katıldılar. Suriye ise ilk günü konferansa katılmamıştı. 1973'ü geride bıraktığımızda Orta Doğu'da barış henüz gerçekleşmemişti .. Türkiye'ye etkileri Federal Aimanya'nın «enerji sıkıntısı» gerekçesiyle Ortak Pazar ülkeleri dışında işçi alımını 23 Kasım giinü durdurmasıyla (Bak, 1973'ün iç olayları) Türkiye'de Orta Doğu savaşının etkisini acı acı duymuş oldu. Batı ekonomilerinde bunalımın kes Batı ittifakı bir kez daha sarsıldı : Petrol silâhma başvurulması Dış Dünyada yılın adamı: Allende Geride bıraktığımız yılm dış dünyadaki en anti demokratik olayı belki de bir Lâtin Amerika ülkesi olan Şili'de meydana geldi. Şili Ordusu, 11 Eylül günü bir darbe ile ülkedeki çok partili demokrasıyi sona erdirerek, dış dünyada 1970'lerin en ilginç siyasî olayının bitimini noktaladı. 11 Eylül günü darbeyi başlatan Kara Kuvvetleri Komutanı General Pinoche'nin liderliğindeki generaUer, Başkan Allende'ye bir ültimatom vererek 24 saat içinde istifa etmesini bujoırduîar. Ne var ki, 64 yaşındaki Başkan Allende'nin cevabı «demokrasi için sonuna kadar direnmek» oldu... Moneda Başkanlık Sarayı, havadan ve karadan bombalandı .. Ve Başkan Allende'nin «intihar» ettiği açıklandı.. Başkan, demokrasi ugruna ölümü tercih etmişti... Başkan Allende, 1970 Eylül'unde dünyada seçimle iktidara gelen ilk Marksist devlet başkanı sıfatını kazanmıştı. 1933'de kuruculan arasmda bulunduğu Sos yahst Partinin lideriydi. Ylne liderliğini yaptığı Halk Birliği iktidarı 1970 Eylül aymdan itibaren, çok partili demokrasinin çerçevesi içinde ülkede sosyaliz mi kurma çabası içine girmişti. Bu amaçla, radıkal bir toprak reformu uygulamaya sokulmuş, başta bakır olmak üzere ülkenin doğal kaynakları millîleştirmeler yoluyla dev Amerikan tekellerinden kurtarılmıştı. Bankalar ve sıgortalar millileştirilmişti. Ne var ki, halkçı girişimler, iç ve dış çıkar çevrelerini harekete geçirmekte gecikmedi. Başkan Allende'nin iktidara geldiği günden beri titizlıkle uyduğu Batı demokrasisinin kurallarına bu çevrelerin, artık, tahammülleri kalmamıştı. 11 Ejlül günü de harekete geçirdikleri Şili Silâhlı Kuwetleri, Halk Birliği iktidannın ve Başkan Allende'nin bir anlamda sonunu noktaladılar. Yeni dikta rejiminin ilk açıklamalan arasında millileştirilen işletmelerin eski sahiplerine iade edileceği de yer alıyordu... Peron'un Arjantin'e geri dönüşü " G«ride bıraktığımız yıl içinde dış tfünyada meydana gelen ! ilginç olaylardan blri de Arjantin'in eski Devlet Başkanlarınfdan 77 yaşındaki Juan Peron'un 18 yıllık sürgün yaşamından sonra ülkesine geri dönüşü oldu. Peron, 1943 yılı Haziranında Başkan Ramon S. Kastillo'yu deviren askerî darbede önde gelen bir role sahip olmuştu. O tarihte albay rütbesini tasıyan Peron, 1946'da Devlet Başkanlığma seçilmişti. îktitfannı önce orduj'a yaslanarak sürdüren Başkan Peron, daha sonra hızla örgütlendirilen işçi sendikalarmı iktidarına dayanak yapmıştı. Izlenen sanayileşme politikasının büyük bir iktisadî karmaşaya yol açması Peron iktidarının bitimini ilân etti: 1955 Eylül ayında bir darbe ile iktidara veda etti ve sürgüne gitti. Ne var ki, bu tarihten sonra dışa bağımlı sanayileşme politikalannın ülke yararına bir sonuç vermemesi sağ ve sol kanatlardan oluşan Peronist akımın tazeliğini korumasına yardımcı oldu. 11 Mart'ta yapılan seçimlerde Peronist parti ezici bir zafer sağladı. 25 Mayıs günü de Peron'un yakın arkadaşı Hector Campora, and içerek 4 yıl süreyle Cumhurbaşkanlığı görevini yüklendi. Campora'nın Cumhurbaşkanlığına seçilmesi, aslında, Juan Peron'u başkanlığına getirecek planın bir aşamasıydı. Nitekim, 21 Haziran günü Buenos Aires'teki Ezeiza Havalimanmda 2 milycna yakin korkunç bir kalabalık Madrid'der» gelen 77 yaşındaki Juan Peron ile genç eşi ve üçüncü karısı Isabelle'e choş geldin. diyorrfu. 13 Temmuz günü Başkan Karapora görevinden istifa etti. 23 Eylül günü yapılan Başkanlık seçimlerinde ise Juan Peron, 18 yıl önce bir darbeyle yitirdiği görevini bu kez seçimlerle yeniden ele geçiriyordu. Genç eşi İsabelle de yardımcı olacaktı. Yaptığı ilk konuşmada. »Emper yalizme ve sol tedhişçiliğe izin vermeyecegim» diyen Peron'un, belki de en güç görevlerinden biri, lideri bulunrhışu akımm sağ ve sol kanatlarını nasıl uzlaştıracağı idi... Ateşkes 22 Ekim: Ateşkes sağlandı. Çirleşmiş Mılletler Güvenlik Kon seyi, ABD ile So\yetler Birlığinin ortak ateş kes önerisini benimsedi. Mısır ve İsrail'in uyduk ları ateşkes çağnsı, Güvenlik Konseyinın 1967 tarihli ve 242 nolu kararmdaki İsrail'in işgal ettiği Arap topraklarından çekilmesini de öngörüyordu. 25 Ekim: Dünya bunahmlı bir gün geçirdi. Ateş kes'in denetimi için Sovyetler Birliği Orta Doğu'ya asker yollamayı kararlaştırınca, ABD ordusu alârma geçirildi. 5 Kasım: Arap ülkeleri petrol üretimlerini yüzde 25 oranında kısmaya karar verdiler. 23 Aralık: tran Şahı Rıza Pehlevi, Iran, Irak, Suudî Arabistan, Kuveyt, Abu Dabi ve Katar'm 1 Ocak 1974'den itibaren «Avrupa yılı» Ne var ki, Dr. Kissinger'in Baskan Nixon adma yaptığı öneriler, Batı Avrupa'da olumlu bir yankı yaratmadı. Batı Avrupa ülkeleri bir anlamda ABD'ye meydan okuyordu. Nitekim, 1973'ü •Avrupa yüı» ilan eden Başkan Nbcon, Batı ittifakına verilmesini düsündügü yeni biçimle ilgili olarak Avrupa'ya ükbaharda yapacağı geliyi önce güze, sonr» da b«lirsiz bir tarihe ertelemek durnmunda kaldı. Alende: Demokratik hak ve öz(ürlüklere tahammülu olmayanlara karşı direnerek öldü. AMERİKAN SİYASAL AHLAKINDA BIRLEKE:WATERGATESKANDALI Amerikan demokrasinin ya da di. Amerikan Senatosu ile basuı yönetiminin yozlaşmış bir yamm işe elkoydu. FBİ Başkam Patrick sergileyen «Watergate» adlı skan Gray, Adalet Bakanı Richard Kleial, geçtiğimiz yıl içinde de yeni indienst, Beyaz Saray Genel Sekboyutlar kazanarak varlığını sür reteri Harold Haldeman, İçişleri dürdü. «Watergate», Başkan Danışmanı John Ehrlichman ve Nixon'ı ikinci kez Beyaz Saray'a Hukuk Danışmanı John Dean göulaştıran 1972 Haziran seçiminde revlerinden istifa etmek zorunda »apılan siyasal casusluğun adıy kaldılar. Tutuklamalar, istifalar, Ve 3ı. Başkan Nixon'm üyesi bulun itiraflar birbirini kovaladı. baskısıyle Başkan iuğu Cumhuriyetçi Partinin üst muoyunun <ademe yetkililerince görevlendi Nixon, 30 Nisan gllnü televizyona rilen bazı kişiler, Watergate sem çıkarak, olayı doğruladı ve doğatindeki rakip Demokrat Parti cak sorumluluğu üzerine alacağı nin seçim karargâhına elektronik m da açıkladı. Bu arada Nixon. linleme cihazları yerleştirmişler birşey daha söyledi: ii... « Yeni Adalet Bakanı RicAmerikan siyasal ahlâkı tizeri hart EUiot, Watergate soruştur;ıe çiğ bir ışık tutan bu olay 1973' masını acımasız bir biçimde ve de tam bir skandal haline gel dış etkilerden uzak yürütecektir.» Ne var ki, yeni Adalet Bakam EUiot, 21 Ekim günü görevinden istifa etti. Çünkü, Başkan Nixon, Watergate olayını soruşturmakla görevli özel savcı Archibald Cox'u azletmiş, yerine bir başkasım atamıştı... Skandala ilişkin Beyaz Saray konuşmalarının saptayan teyp bandlanndan ikisinin kayıp olduğu haberi de kamupyunda bomba gibi patladı. Bu arada Başkan Nixon, kendi6iyle ilgili bazı yolsuzluk iddialarının da ortaya atıl masiyle bir kez daha televizyona çıktı ve «ben dolandırıcı değilim» dedi . Watergate olajıyle birlikte tüm gelişmeler 1973'de Amerikan yönetiminin düzeyini apaçık gözler önüne sergiledi. DoğuBatı ilişkilerinde yumuşamaya devam... Batı dünyasrnın gelişrrd» Olke leri, Urtisadi temele dayalı çıkar çekigmelerinin itişlyle yeni deng« lerin arayı?ı içindeyken, »osyalist ülkelerie «yakınlaşma» politikan ju geli?tirmeyi özellikle ihmal et mediler. İki dünya sistemi ara«mdaki ilişkiler, ıçatışma» dön«mini çoktan geride bırakıp, «yu muşama» içinde cgörüşmeler» dö nemine iyiden iyiye girdi. Dev kapitalist ekonomilerin pazar tıkanıklıkları ile sosyalist ulkelerin Batı teknoklojisine olan gereksın meleri de bu dönemin belirleyici unsurlazı sayılabilirdi. Eu dönemt t Baçkan Nizoo: <Ben bir dolandırıcı değillm.»