Katalog

CUMHURÎYET 31 Arahk 1973 B/A. AHPA ÜSÎÜM Ptil^MA Toz Duman Içinde TALİP APAYDIN 101 N«n var M neyimi alacak? Emme tbnhim beyin erini alır, malım mülkünü alır. Rakı Içiyor, rakısmı da alır. Keraal Paşa nasıl adam scaba? Leblebiyle rakı içermiş. Ben de icsem... günah olur. tbrahim beye günah olmaz mı? Ona olmaz. O zengln. Başındakl kalpak... emtne Iri ha. Basına sepet geçırmış gibi. Insanı heybetli yapıyor. Biz gıysek. biza yakışmaz. TJfak tefek adama. Hamdi'ye. Bilâl'a... Hepimize alacakmış. Parasını sonra ister mi bizden? Kaça acaba? Yok carum çetenin magraflanna Hac» Nuri'nin parası harcanacak.» Ormanda bir ufcultu, sls duman... «Nereye gidiyoruz böyle? Atları habire «Uruyoruz. Kayahk daglar. Basları bulutların üstüne çıkmış. Eyvah önümüz uçurum:» Dizginleri asıldı, durduramadı. Hepsi bir. den bosluga uçtular. At alünda. Sıçrayıp uyandı. «Cff... yaptı. Gözlerini oguşturdu. Suphanallah... Ne oluyor bugüu bana? Karalar basıyor?» Strtüstü yattı, düşünmeye başladı. «Başımıza bir iş mi gelecek?» Karısıru dürttü: Kız GüUü! Kalk hele! Hıh, yaptı kadın. Bacağım uzattı. Gözüme uyku girmedl be, kalk! Karalar basıyor habire. Hasta mıyıtn neyim? Kalk bir su ver hele. Kadın kımıldamadı. Kalk diyorum! ölsek haberin olmayacak dürzü karı. Kalk! Usulca doğruldu. Neyin var? Ne bileylm, bir türlü gözüme uyku girmiyor. Tam uyur gibi oluyorum, kara basıyor Üstüme at geliyor, uçurumdan aşagı yuvarlamyorum. Yatagın yerini değiştireyim ml? Pencereye baktı: Değiştir. Tut ueundan şj*4araia aJalıra. 0 Karanlıkta gcriye doğnı çektfier. Çöcuklann yatagı ilerde kaldı. Yastıgi da indirdiler biraz. Su vereyim miT Ver. Kadın el yordamı ile bir tas su getirdl. Aşır iki yudum içti. Sonra sırtüıtü yattı Allah. dedi. Eslrge bizl yarabbi. tşler kötüye gidiyor herhalde. Ne işleri? Püşman geliyor be. Hiçbir şeyden haberin yok. Niye geliyor, ne yaptık biz düşmana? Bir şey yapmadık emtne geliyor işte. Tepemize binecek dürzü. Gelemez, hu«a çekme. Uyu hadl. Arkasım donüp yattı. Aşır kızdı, başını salladı iki yana. Söyleyecek söz bularnadı. Eşşek: dedi. Duygusuz... Kadın aldırmadı. Zati her zaman söylerdl böyle. aErkek değil ml söyler. Söylesin varsın.» Ujudu kaldı. • Duşm&n buraya gelirse evlere mı yerleşir? Bizi dışarı nu atar? Bu soğukta ne yapa. nz dışarda? Çoluk çocuk hep hasta olur. Ahırlara, samarüıklara yerleşiriz. Bizim samanhk da pek küçük. Nasıl sığarız? Olmaz öyle şey. Gelmesln buraya, istemeyiz. Ceher.nemin diblne gitsin. Ne işi var evimde dUşmanın?» Düşündükçe sinlrlendi, huzuru kaçtı. O yana döndü, bu yana döndü, olraadı. Uyuya. madı. llk horozlar ötüyordu. Kalktı sedire gitti, pencereye eğilip baktı. Evler, sokaklar belli belirsiz görünüyordu. Hiçbir kımıltı yoktu. Kıs günü dünya donrauş gıbiydi. Molla Mahmut sıçrayıp uyandı. Korkulu bir niya görmüştü. Eli yastığm altına gitti. Sonra ruya gördügUnU anlayinca rahatlaöı. Sıkıntıdan terlemişti. Boynunu, göğsUnü kaşıdı. Pencereye baktı, gün ağarmamıştı daha. Hatil bir ışık görünüyordu. «Uff... yaptı. Uykuda bile rahat yok dinine yandığım. Neydi o byle?» Rüyayı düçünmeye başladı. Yedi seklı M«i kendisinl kovalıyordu. Elinde tabanca, atı habire tepikliyor, bir tepeye yukarı kuj gibi uçuyordu. Tepeyi açıverse kurtulacaktı, ona öyle geliyordu. Tepeyi çıkü, fakat adamlar dogrulup karşısına dikildiler. Şaşırdı. Ne çabuk gelmişlerdı? Ellerinde tabancalar vardı. Kurtulu? olmadıgını anladı. Hepsi de tabancaları uzatmışlardı. Tam nışan alıyorlardı, atacaklardı . Sıçrayıp uyandı. «Allah Allah, de*: Jie.bu"» ; Kjjj^i ^V'yor heyec«nını basUaaağa çalıştı. karanlık odaya baktı, fazla bir şey yordu. Karısının, oğlunun nefeslerini dinledi, uyuyorlardı. Uzanıp yorganın ucunu dUzeltti. Tavana bakmağa başladı. RUyada karşısı. n3 çıkan adamları düşündü, kim onlar? Tanımıyordu. tri yapılı, burma bıyıklı adamlardı. DUşman askerlerl miydi? Çanakkalt'de gördügü gâvurlara benzemiyorlardı. Onlar ya sançın, ya karaydılar. Bu gördükleri... Tekrar düçündü. ylizlerini hatırlayamaz oldu. «Neyss, dedi. Rüya değil mi, boşver. Fazla durma.» (Deramı Var' İLK MECLİS'TEN CUMHURÎYETE Hıfzı Veldet VEÜDEDEOĞLU SALTANAT'IN KALDIRILMASI VE ÎKİNCÎ MECLİS 30 Ağustos 1922 de kazanılmış olan Büyük Zaferden sonra, 9 Eylül'de îzmir'in alınması üzerinden bir ay ve üç hafta geçince, devletin biçimi bakımından «Cumhuriyet» adının kamusal olarak ilânına dogru en önemli aşaınaya vanldı. Bu, yukandan beri yaptığımiz sıralamaya göre dokuzuncu afamadır. Bu aşama da Türkiye Büyük Millet Meclisi bir kararla İstanbul'daki saltanata kesin olarak son verdi, saltanatla halifeliği ayırdı ve Istanbul'da dinsel kimlikten baska bir varlık ve yetkisi olmayan bir haltfe bıraktı. maddede şöyle deniliyordu: «Bu gün toplu bulunan Büyük Millet Meclisi, 5 Eylül 1336 (1920) tarihli Nisabı Müzakere KanunuTürkiye BUyük Millet Meclinun birinci maddesinde gösteril sinin Osmanlı saltanatına son dıği üzere ereğinın elde edilveren bu karan, kendi yorumu mesine kadar aralıksız toplananu kendi ıçinde taşıdığından, ay cagından, bu Teşkilâtı Esasiye rıca üzerinde durmayı gerekli Kanunundaki 4, 3 ve 6. maddegörmüyoruz. Yalnız önemli bir ler, ereğin elde edıldığine bunoktaya işaret etmek isteriz. O gün mevcut Büyük MUlet Mecli da saltanatın 16 Mart 1920 tari sı Uye tam sayısının Uçte iki çohinden başlayarak kaldınlmış ğunluguyle karar verildiği takdır olduğunun bu kararda saptan de ancak yeni seçimden »onra mış olmasıdır. Bu tarih İstan yürürlüfe girecektir.» bul'un müttefikler taraimdan ış Gorülüyor ki, Meclis karan ile gali tarıhidir. Böylece bu sapta ma, bir bakima yukarıda dör kaldınlmış olan ek madde, Türdüncü aşamada sözünU ettigimiz kiye Büyük MUlet Meclisinin sü7 Haziran 1920 gün ve 7 sayılı rekliliğine ilişkin olan maddeyasa ile paralellik göstermekte dir. Bunu kaldıran kararın met dır. Çunkü o yasada da 16 Mart ni ise şudur: «Yeniden lntihabat 1920 tarihinden sonra tstanbul icrası karargir oldu». Bugünkü hükmetince yapılmış olan bütün Türkçeye çevirirsek şöyle olur: antlaşma, ve anlaşmalann yok «Seçimlerin yenilenmesine karar ve geçersiz sayüdıgı saptanmak verildi» (2) Bu karardan sonra seçimler ta idi. yapüdı ve ikinci Türkiye Büyük Millet Meclisi 11 Ağustos 1923°de ,. , Seçimlerin toplandı. Bu Meclisin ilk işi, Lozan Antlaşmasınm onaylanması Venilenmesi ile uğraşmak oldu. Ve bu antlasSaltanat kaldırüınca Türkiye ma ilk toplantıda onaylandı. Artık sıra Cumhuriyetin açıkdevlet biçiminin açıklığa kavuşturulması gereksinmesi doğdu. ça ilân edılmesıne gelmişti. 23 Ancak Birinci Türkiye Büyük Nisan 1920 de ilk Meclisin topMillet Meclisini oluşturan üye lanması üzerinden, yukarıda delerden bir kismının zihniyeti ve ğinildiği gibi, tam üç buçuk yıl kimliği, son aşamaya rahatiıkla ve altı gün sonra «Cumhuriyet» gidilmesini güçleştirecek dunım adı bir yasada ilk kez açıkça da oldugundan 1 Nisan 1923 ta soylenebilecek ve «Türkiye Bürihli bir Meclis karanyle Türki yük Millet Meclisi Hükümeti» ye BUyük Millet Meclisinin yeni adını taşıyan eylemli Cumhurilenmesine ve yeni seçimler ya yet yönetimi açık v« tüzesel (hu pılmasına gidildi Bu kararm baş kuki) yörüngesine kesin olarak lığı metninden daha uzundu, oturmuş olacaktı. Başlık şuydu: «Teşkilâtı Esasi364 sayılı yasanın başlığı şöyye Kanununun Maddeı Müzej^yele ledir: «Teşkilâtı Esasiye Kanusinin îlgasına ve Tecdidi İnti nunun Bazı Mevadının Tavzihan habata Dair Karar». BugUnkü Tadiline Dair Kanun.» Bugünkü Türkçeyle: «Anayasa ek madde dile çevirirsek şöyle olur: «Ananin kaldınlmasına ve seçimlerin yasanın Kimi Maddelerinin Açıkyenılenmesıne ilişkin karar.» lanarak Deftiştirilmesine İlişkin Yasa». Buraya kaldınlması söz konuIşte bu yasanın kabultl Cumsu edilen ek madde 8.5 sayılı huriyetimizin kuruluşunun onunTeşkilâtı Esasiye Kanununun cu ve sonuncu aîamasıdir. Adına sonundaki «Maddeyi munferide» dikkat edilirse bu yasanın, Cum başlığuu taşıyan maddedir. Bu huriyetin daha 23 Nisan 1920de itibaren sürekll ve kesin olarak kaldırmış ve tariha gömmüstür.» (1) Gerekçe ve Karar Çok önemli olan bu karar bugünkü dille, şu başlığı taşımaktadır: «Egemenlik haklarının ger çek temsilcisinin Türkiye Büyük Millet Meclisi olduguna dair 1<2 " JJÖktarihinde kabul edi•ldı?Oe karar». Türk tariîilnde çidJPonemli bir yeri olan bu karan, günümüzün Türkçesiy'le aşağıya aktanyomz: «Birkaç yüzyildan beri saray ve Babıâlinın cehaletı ve sefaleti yüzünden devlet büyük felâketler ıçinde müthiş bir suretle çalkalandıktan sonra artık tarihe gömülmüş bulunduğu bir anda, Osmanh Imparatorluğunun kurucusu ve gerçek sahibi olan Türk Ulusu Anadolu'da hem dış düşmanlarına karşı a>aklanmış, hem de o düşmanlarla birleşip Ulusa karşı harekete geçen Saray ve Babıâlı karşısında savaşa atılarak Türkiye'de Büyük Millet Meclisini ve onun hükümet ve ordularım kurup dış düşmanlar la ve Saray ve Babıali ile eylem li olarak, silâhla ve bilinen büyük güçlükler ve acı yoksunlukla r içinde savaşa girişmiş. bugünkü kurtuluş gunüne ulaşmıştır. «Türk Ulusu Saray ve Babiâlinin hayınlığira görünce Anaya sasını çıkararak onun birinci maddesı ile egemenliği padişahtan alıp doğrudan dogruya Ulusa ve ikinci maddesiyle de yürüt me ve yasama erklerini Ulusun güçlü elıne vermiştir. Yedincı madde ile de savaş ilânı, barış yapılması gibi bütün egemenlik haklarım Ulusun elinde toplamıştır. «Şu halde o zamandan beri eski Osmanlı Imparatorluğu artık rarıhe gömülmüş olup, yerine yeni ve Ulusal bir Türk Devleti, yine o zamandan beri padişahlık kaldınlmış olup yerine Türki ye BUyük Millet Meclisi geçmiştır. Yani bugün Istanbul'da bulunan heyet, varlığını koruyacak yasal ve yabancı olmayan hiçbir güce ve Ulusal desteğe sahip olmayıp, silinmış bir gölge halındedir. Kişisel egemenlik ve Saray halkı ile yöresindekilerin eğlence düşkunlüğü temeli ne dayalı bir saltanat yerine Ulus, asıl halk yığuüarımn ve köylünün haklarım koruyan ve mutluluğunu sağlayan bir halk hükümeti yönetiminı kurmuş ve koymuştur. Böylece Türkiye Büyük Millet Meclisi aşagıdaki hususlan yaymlamağa ve ilâna karar vermiştir: «Teşkilâtı Esasiye Kanunu ile Türk halkı, egemenlik haklannı, gerçek temsilcı olan Türkiye Büyük Millet Meclisinin manevi kişiliğinde, terkedilemez, parçalanamaz ve devredilemez biçim de temsıle ve eylemli olarak kullanmağa ve Ulusal iradeye oayanmayan hiçbir gücü ve kurulu tanımamağa karar verdiğinden, Misakı Mıllî sınırları içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümet inden başka hükümet şekli tanımaz. Bu nedenle Türk halkı kişisel egemenlige dayanan tstanbul'dakı hükümet bıçimini 16 Mart 1920 tarihinden Atatürk'nn 1tk MeeHa albümündeki fotoğrafı. Foto|rafın altında şanlar yazılı: Ankara Mebusn Mustafa Kemal Faşa. Meclise iltihak (katılma) tarihi 23 Nisan 1336 (1920). adı söylenmeksizin kurulmu? olduguna ilişkin olarak başta ileri sürdügümüz düşunceyi açıkladıgı, daha doğrusu kanıtladığı görülür: «Anayasanın kimi Maddelerinin Açıklanarak Değiştirilmesine İlişkin Yasa» başlığındaki «açıklanarak» sözUnün anlamı neydi? Niçin sadece «değiştirilmesine ilişkin yasa» denilmiyor da «açıklanarak değiştirilmesine ilişkin yasa» deniliyordu. Şunun için. Bu yasayı kabul eden İkinci Türkiye Büyük Millet Meclisi bununla: «Cumhuriyet zaten kurulmuştu, şimdi bu yasa ile adı açıklamyor,» demek istiyordu ki, T.BÜJI. Tutanaklanndaki konuşmalardan da anlaşıldığı gibi doğrusu da budur. 29 Ekim 1923 gün ve 364 sayılı yasadan önce, yukanda ayrı ayrı açıkladığunız dokuz aşamadan geçilmiş, Hıyaneti Vataniye Kanunundan başlanarak, halk eğemenliğini saptayan birçok yasa kabul edilmış, saltanat kaldırılmış ve böylece birbirini izleyen basamaklardan yürüne yürüne Cumhuriyet rejiminin açıklığına kavuşulmuştur. Eski hukuk diliyle «zımnî» olarak sürüp gelen Cumhuriyet rejimi 29 Ekim 1923 tarihli yasa ile csarib» olarak kurulmuş, kısacası üstü kapalılıktan, açıklığa geçilmiştir. Bunun eylemli olarak nasıl gerçekleştirildiğı aşağıdaki yazilarda belgeleriyle anlatılacakür. (1) T3.MJ1. Kavanin Mecnraası, C l t I S. 380/381 (2) TBMJV1 Kavanin Mecmuası, CiU I. S. 417 MALKOCOĞLU yazan veçizerrAyhan BAŞOĞLU 5ÜPHELİ ZAFER YARIN: Cumhuriyetten Önceki Haf talar ve Atatürk'ün İlk Giıişüai DİŞİ BOND OCDLX5UMU GÖYLEAAtp TIFFANY JONES / SEtECŞĞI1 * \ >t)E.DUwvxr ;^SESEN Uppftc» 4 \ f 1 GARTH BU 7OM OtuBBATT C S r M D A . ^ VUCUt. OCMEK ÛZEBE i\v 23ffir* rT TAKVİ M Rumi 1389 Arahk 18 Hlcrl 1393 31 Arahk Zilhicce 6 Öğle İkindi Akşam 7.24 12.17 14.37 16.50 18.28 539 Yatsı İmsak 2M 7.28 9.48 12.00 139 12 50